Samenvatting Geschiedenis Historische context de Republiek. 5,4 t/m 6,2

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Historische context de Republiek. 5,4 t/m 6,2 Samenvatting door N woorden 19 maart ,3 4 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Historische context 1, de republiek 5.4 Karel V een radicale katholiek werd in 1515 heer der Nederlanden, een jaar later koning van Spanje en z n koloniën, en in 1519 keizer van het heilig Roomse Rijk. Karel wilde de paus steunen en de katholieke kerk verdedigen tegen de moslims. Daardoor lag Karel in conflict met het Osmaanse rijk dat Wenen bedreigde en in conflict met Frankrijk omdat zij omsingeld werden door Karels landen In 1521 moest Luther verschijnen voor de rijksdag van Worms omdat hij door de paus in ban was gedaan. Karel heeft hem vervolgens vogelvrij verklaard wat betekent dat iedereen hem mag vervolgen. Toen Karel heer der Nederlanden werd had nog niet over alle gewesten de macht, in 1543 had hij alle gewesten onder zijn macht en maakte hij de 17 Nederlandse gewesten los van het heilige roomse rijk, de gewesten hadden daarin een kreits gevormd, de aanduiding voor een groep regionale staten. Karel trachtte een eenheid van de 17 gewesten te maken door het bestuur te centraliseren en de oude privileges op te heffen. Om het land gecentraliseerd te besturen moest het volgende gebeuren: Elk gewest vergaderde in de gewestelijke staten en stuurde vertegenwoordigers naar de landelijke Staten- Generaal in Brussel. Er kwamen juristen ipv edelen op de hoge functies Er kwam een stadhouder Pagina 1 van 5

2 En er kwam een landvoogdes Ook kwamen er 3 collaterale raden: De raad van state, het belangrijkste orgaan en bestond uit 12 hoge edelen. Deze raad was bevoegd voor buitenlandse zaken en oorlog De geheime raad, het juridische adviescollege en bestond uit beroepsambtenaren en rechtsgeleerden. Deze raad was bevoegd voor binnenlandse zaken en justitie De raad van financiën bestond uit 3 hoge edelen die werden bijgestaan door deskundigen. Deze raad was bevoegd voor de overheidsfinanciën en het beheer van de vorstelijke domeinen Net zo als in het Heilige Roomse Rijk eiste Karel dat zijn onderdanen in de Nederlanden rooms-katholiek waren en bleven. Maar hij kon de kerkhervorming niet stoppen en vaardigde in 1550 een plakkaat (wet) uit tegen ketters, de bloedplakkaat. Daarin eiste hij dat elke aanhanger van de kerkhervorming vervolgd zou worden. Karel V treed na de religievrede van Augsburg af In 1555 volgt Filips II zijn vader Karel V op als heer der Nederlanden. Hij stelde zijn halfzus Margaretha van Parma in als landvoogdes en met kardinaal Granvelle als raadgever. Margaretha van Parma overlegde bestuurlijke zaken voornamelijk met Granvelle en liet de Raad van State helemaal links liggen. Hier waren de 3 hoogste edelen, Oranje, Egmond en Horne niet van gediend en samen verenigden ze zich in de liga der groten en eisten dat Granvelle op zou stappen. Ook onder de lage adel en onder het volk groeide het verzet, de economie ging slecht en de belastingen werden alleen maar hoger om de oorlogen te bekostigen. Een groot deel van de lage adel bundelde zijn verzet in het smeekschrift der edelen waarin ze aan Parma vragen om het bloedplakkaat buiten werking te stellen en de inquisitie op te heffen. Parma gaf toe aan het verzoek. Gevluchte hervormers keerde terug naar de Nederlanden. In hagenpreken moedigden ze het volk aan om alle heiligenbeelden van de katholieke kerk kapot te maken, dat zou immers alleen maar afleiden van het geloof zelf, de beeldenstorm (1566). Filips vond het optreden van Parma veels te zwak en verving haar door de Hertog van Alva. Alva kwam met een groot leger om hier de opstand neer te slaan. Alva liet ook Egmond en Horne arresteren en hij richtte een speciale rechtbank, de raad van beroerten op, de bloedraad. Egmont en Horne werden allebei onthoofd. Willem van Oranje wachtte dit niet af en vluchtte naar Duitsland. Oranje was het totaal niet eens met Alva en hij bouwde van het geld van zichzelf en van protestantse vluchtelingen een klein leger op met zijn broers. Zijn broers deden een inval bij heiligerlee en hij zelf bij de maas. Allebei de slagen mislukten. 4 jaar later probeerde hij het weer en opnieuw zonder succes. Toch kwam er een positieve wending want per toeval namen de watergeuzen Den Briel in. Andere Hollandse steden sloten zich ook bij de watergeuzen aan. Willem van Oranje werd stadhouder van het gewest Holland. Alva probeert nog tevergeefs terug te vechten, hij probeerde leiden door belegering en uithongering op de knie te krijgen (het ontzet van leiden). na deze mislukte poging is Alva vertrokken. Alle soldaten van Alva die hun loon, soldij, van de oorlog nog niet hadden ontvangen gingen op plundertocht om het toch bij elkaar te krijgen. Tijdens deze Spaanse furie werden 7000 Antwerpens vermoord. Opstandige steden verenigden zich en sloten de pacificatie van Gent waarin word afgesproken dat ze de Spanjaarden gezamenlijk gaan bestrijden en dat er gewetensvrijheid komt. De Nederlanden wordt in 2 gesplitst, de zuidelijke Nederlanden spreek in de unie van Atrecht af om trouw te blijven aan Spanje met de hertog van Parma als landvoogdes. De noordelijke Nederlanden besluit in de unie van Utrecht om verder te gaan met alleen een Staten-Generaal en komt in opstand. Pagina 2 van 5

3 In de eerste 10 jaar van de oorlog was Amsterdam nog katholiek, de andere Nederlanders wilden daarom niet meer met Amsterdam handelen waardoor er ook geen geld meer in het laatje kwam. Toen is het stadsbestuur afgezet en zijn alle katholieke bezittingen vernield. Amsterdam was nu ook protestants (alteratie van Amsterdam) Filips strafte de opstandige Willem van Oranje door hem in de ban te doen en een prijs op z n hoofd te zetten, iedereen mocht hem dood schieten. Willem verdedigde de opstand en schreef een apologie waarin hij uitlegt hoe slecht Filips voor zijn land heeft gezorgd. In 1581 wordt Filips afgezet en wordt de Acte van Verlatinghe geschreven. De hertog van Anjou, de jongste zoon van de franse koning, wordt aangesteld als vorst en heer der Nederlanden, hij houdt het echter niet lang vol, in 1583 verliet hij de Nederlanden. Na de dood van Willem van Oranje werd Elisabeth I gevraagd als leider van de Nederlanden maar zij stuurde haar graaf van Leicester, ook dit werd geen succes. In 1588 besloot de staten-generaal om het bestuur zelf voort te zetten, hiermee was de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden geboren. Pas in 1648, bij de Vrede van Münster zou Spanje de Nederlanden als onafhankelijk verklaren. In 1588 wordt ook de onoverwinnelijke vloot, de Armada van Spanje verslagen. De 17 e eeuw gelde voor de Nederlanden als de Gouden Eeuw, de republiek werd bestuurd door regenten en kooplieden, we waren het machtigste land van de wereld, er gold relatieve tolerantie ten opzichte van andere godsdiensten dan het calvinisme. En ook de cultuur en wetenschap kwamen tot bloei. De moedernegotie voor Holland was de Oostzeehandel in graan, de Nederlanden had geen vruchtbare grond en kocht daarom voor heel weinig geld graan in Polen/Litouwen. In de Nederlanden werd dit dat dan weer voor veel meer geld door verkocht. De Nederlanden streven naar veel winst maken, handelskapitalisme. In 1585 worden Brugge en Antwerpen bijna onbereikbaar voor overzeese handel doordat de noordelijk Nederlanden de doorgang bij de schelde blokkeren, gevolg hierop is dat alle handelaren uit de zuidelijke Nederlanden naar Holland trekken. Amsterdam werd het centrum van de wereldeconomie. Amsterdam had een zeer gunstige ligging, had een grote stapelmarkt, had een Beurs en had een wisselbank. Bovendien had Amsterdam ook vrijwel geen last van concurrentie van de buurlanden Engeland en Frankrijk. De VOC kreeg van de Staten-Generaal het handelsmonopolie en soevereine rechten in Azië, oftewel de VOC besliste hoe het er daar aan toe zou gaan, zo stichtte Jan Pieterszoon Coen in 1619 Batavia en richtte hij grote bloedbaden aan. Coen verplaatste ook hat handelscentrum van de VOC naar Batavia, dit had veel voordelen omdat de regelingen in Indië niet zo streng waren als in de Nederlanden. De VOC was een publieke private organisatie, veel regenten hadden belangen in het bedrijf (aandelen). De WIC had de monopolie op de Atlantische handel, de Driehoeks handel. de WIC handelde vooral in slaven, goud en plantageproducten. De WIC was alleen veel minder winstgevend dan de VOC. De noordelijke Nederlanden waren de enige republiek in Europa. De gewestelijke staten vormden hierin een statenbond, met aan het hoofd de Staten-Generaal. Het bestuur was particularistisch. De Hollandse afgevaardigde heette landsadvocaat (later raadpensionaris) en was de machtigste bestuurder. Het bestuur was in handen van regenten. De stadhouder voerde het bevel over de gewestelijke legers. Meestal waren er 2 (Holland en Friesland). Zij waren prinsen van Oranje. De Oranjegezinden en staatsgezinden lagen vaak met elkaar in conflict, dit gebeurde tot 3 keer toe tussen prins Pagina 3 van 5

4 Maurits (stadhouder, oranjegezinde) en van Oldenbarnevelt (landsadvocaat, staatsgezinde) Conflict 1: Filips II stuurde aan op een 12-jarig bestand met de Nederlanden. Oldenbarnevelt was voorstander, het was immers gunstig voor de handel, dan hoefde niet meer al het geld naar het leger te gaan Maurits was tegen, hij wilde liever, nu Spanje begon te verslappen de nekslag geven en het calvinisme verspreiden. Conflict 2: religie, Oldenbarnevelt was een remonstrant (minder radicaal in hun opvattingen) terwijl Maurits een contraremonstrant was. Conflict 3: binnenlandse politiek, wie had de hoogste macht? Maurits zag zijn positie al opperbevelhebber ondermijnd en beschuldigde van Oldenbarnevelt voor landverraad. Van Oldenbarnevelt is op het binnenhof onthoofd. Na de dood van Maurits werd hij opgevolgd door zijn halfbroer Frederik Hendrik, een zeer goede legerleider die de oorlog na het 12-jarig bestand weer hervatte. In 1647 overleed ook Frederik Hendrik, hij werd opgevolgd door Willem II, in 1650 overleed Willem II en er brak een stadhouderloos tijdperk aan olv raadpensionaris Johan de Witt. 1648: vrede van Münster, einde oorlog De buurlanden werden steeds jaloerser dat wij zo veel succes hadden en gingen ons tegenwerken. In 1651 stelde Engeland de acte van navigatie in oftewel buitenlandse schepen mochten alleen handelsproducten uit eigen land invoeren, voor de Nederlanden was dat dan bijv. kaas want de specerijen kwamen niet uit de Nederlanden zelf. Lodewijk XIV was de absolutistische koning van Frankrijk. Hij had grote ambities zo wilde hij natuurlijke grenzen aan zijn rijk, in 1672 viel hij de republiek binnen, tegelijk met 2 Duitse bisdommen en Engeland. De regering van de republiek was radeloos, het volk redeloos en het land reddeloos. Maar de republiek ging niet verloren doordat de republiek weer gebruik maakte van de waterlinie. Het rampjaar wordt gezien als het einde van de gouden eeuw. Lodewijk XIV heeft was 72 jaar koning en heeft nooit de Staten-Generaal bijeen geroepen. Hij heeft het edict van Nantes ingetrokken en vervolgde de hugenoten opnieuw, waardoor de meeste hugenoten naar de tolerante republiek vertrokken. Ondertussen was Johan de Witt ook overleden, jij werd opgevolgd door Willem III. Willem III was getrouwd met de Engelse koningsdochter Maria II Stuart. Willem en Maria werden koning en koningin. Er kwam dus een personele unie tussen Engeland en de Republiek. Bill of Rights: parlement meer macht, constitutionele monarchie Willem III bleef zijn hele leven vechten tegen Lodewijk XIV Pagina 4 van 5

5 Willem III overleed kinderloos, er brak een tweede stadhouderloos tijdperk aan. Pagina 5 van 5