Samenvatting Geschiedenis Republiek

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Republiek Samenvatting door Y woorden 5 juli ,4 5 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats Paragraaf 1: Het begin van de Opstand : Karel V wordt heer der Nederlanden. Nam na 1515 ook Utrecht en de gewesten ten noorden en oosten daarvan in--> 1543: Karel V is landsheer van alle 17 gewesten--> Voor het eerst onder 1 heer verenigd. Karels voorgangers waren in de 15e eeuw begonnen met centralisatie. Karel ging hiermee door--> 1531: 3 centrale adviesraden: de Raad van State: meeste aanzien --> Bestond uit belangrijkste Nederlandse edelen. Moest advies geven over alle grote en voornaamste zaken in de Nederlanden. De landvoogd, Karels plaatsvervanger, was verplicht de Raad van State voor belangrijke besluiten om advies te vragen. de Geheime Raad: bestond uit rechtsgeleerden. Stelde wetten op en hield toezicht op gewestelijke en plaatselijke besturen de Raad van Financiën: Overlegde met de gewesten over belastingen en zorgde dat deze betaald werden. --> Collaterale Raden. 15e en 16e eeuw: Door handel en nijverheid werd de stedelijke burgerij sterk, vooral in Holland, Brabant en Vlaanderen. Karel was afhankelijk van de rijke burgers--> Accepteerde daarom de speciale rechten en vrijheden die steden in de middeleeuwen hadden gekregen in ruil voor belastingen(privileges). --> Bestuurders van steden en gewesten zagen toch het centralisatiebeleid als een bedreiging voor hun privileges. Karel V was ook koning van Spanje en keizer van het Duitse rijk. 1519: Karel V wordt keizer--> Luther was net begonnen met de Reformatie in Duitsland: Luther had felle kritiek op de rooms-katholieke kerk door hun rijkdom en hun macht. Volgens Luther moest de Bijbel vertaald worden en hij vond dat je niet gered kon worden door de kerk, maar door het geloof en de genade van God. Luthers opvattingen werden snel verspreid via boeken en pamfletten(eind 15e eeuw beschikbaar) en hij kreeg steun van Duitse vorsten. 1521: Om de geloofseenheid in zijn rijk te redden, riep Karel V de belangrijkste Duitse vorsten en Luther in Worms bijeen voor deze Rijksdag. Luther zei hier dat hij niet anders kon dan vasthouden aan zijn woorden, aangezien dit gebaseerd was op de Bijbel--> Definitieve scheuring van de kerk. Karel veroordeelde hem als ketter en verbood het lezen of bezitten van zijn teksten. Luther werd beschermt door de vorst van Saksen, waardoor hij in zijn kasteel de Bijbel in het Duits kon vertalen. Karel voerde met katholieke vorsten oorlog tegen de protestantse vorsten--> 1555: Vrede van Augsburg: Duitsland kent voortaan de regel "cuius regio eius religio" (=Wiens gebied, diens godsdienst)--> Duitsland was verdeeld. Pagina 1 van 6

2 1521: Karel stelt een inquisitie in die ketters moet opsporen en berechten. Het protestantisme werd hiermee niet uitgeroeid--> Strengere wetten --> 1550: Bloedplakkaat. Volgens deze wet moesten alle ketters worden gedood. Ook op het bezit van ketterse boeken en onderdak bieden aan ketters kwam de doodstraf te staan. Alle bezittingen werden afgenomen, zodat ook hun nabestaanden zouden lijden. Bestuurders hadden moeite met de inquisitie. Zij zagen het ook als aantasting van de privileges. Volgens de privileges konden burgers alleen door hun stedelijke rechtbank worden berecht. Karel vond dat hij absolute macht had en dat hij daarom de privileges mocht aantasten als hij dat nodig vond. Onder Filips II leidde het meningsverschil over de manier waarop de overheid moest reageren op het protestantisme tot de Nederlandse Opstand. Vanaf 1560 verspreidde de leer van Calvijn zich in de Nederlanden. Calvijn was het over veel met Luther eens, maar dacht anders over de overheid. Luther vond dat gelovigen altijd de overheid moesten gehoorzamen en zich niet zonder overheidstoestemming mochten organiseren. Calvijn vond dat ze zonder toestemming van de overheid kerken moesten vormen en desnoods zelfs tegen een goddeloze overheid in opstand moesten komen--> Paste bij de Nederlanden aangezien er geen protestantse vorsten waren die de protestanten beschermden. Filips trad hard op tegen calvinisten. 1565: Hoge edelen vragen aan Filips om ketters minder hard aan te pakken. Willem van Oranje vroeg zelfs om meerdere geloven toe te staan --> Filips weigerde --> Gaf Margaretha van Parma de opdracht streng op te treden. 1566: Lage adel kwam in actie --> 400 edelen trokken in Brussel naar Margaretha, waar ze een smeekschrift indienden(1567) --> Margaretha liet de inquisitie minder hard optreden --> Calvinisten gingen bijeenkomsten houden en vielen kerken en kloosters aan --> Beeldenstorm. Na de Beeldenstorm stuurde Filips de Spaanse hertog van Alva met een groot leger naar de Nederlanden --> Duizenden mensen vluchten, ook Willem van Oranje. Alva stelde de Raad van Beroerten in, die schuldigen moest straffen. Vanuit Duitsland riep Willem van Oranje op tot verzet. 1568: Met zijn huurlingenleger valt Willem van Oranje de Nederlanden binnen. De invasie mislukte en Willem kreeg alleen steun van de watergeuzen, calvinistische vluchtelingen op schepen. 1 april 1572: Watergeuzen nemen Den Briel in. In de maanden daarna liepen steeds meer Hollandse en Zeeuwse steden over naar de Opstand. Juli 1572: Opstandige Hollandse staten houden een Statenvergadering waarin ze Oranje uitroepen tot hun leider en tot stadhouder. Paragraaf 2: Het ontstaan van de Republiek Alva trekt in 1572 Holland in om de opstandige steden tot overgave te dwingen. Het leger van Alva (met huursoldaten) was veel sterker dan het huurlingenleger van Oranje. Omdat Alva ook moest vechten tegen de Watergeuzen en de opstandige steden, kon hij de Opstand niet snel genoeg neerslaan--> Burgeroorlog. Opstandelingen keerden zich tegen het Spaanse leger, de bestuurders die trouw bleven aan Filips II en tegen de katholieke geestelijken en andere overtuigende katholieken. Oranje wilde gelijke rechten voor katholieken en protestanten. 1573: Hollandse Staten verbieden de katholieke kerk. Om zoveel mogelijk steun te krijgen koos Oranje voor nationale propaganda ipv godsdienstige propaganda. Oranje bleef trouw aan Spanje, maar verzette zich tegen slechte Pagina 2 van 6

3 adviseurs van Filips. Het vertrouwen in Oranje groeide en de weerstand tegen Alva nam toe. 1573: Het Spaanse leger omsingeld Leiden. Het plan was om Leiden uit te hongeren en zo tot overgave te dwingen, maar Leiden had grote voedselvoorraden ingeslagen. 1574: Spanjaarden trokken weg om in het oosten te vechten, waar Lodewijk, de broer van Oranje, de Nederlanden binnenviel. Nadat Lodewijk was verslagen, werd Leiden opnieuw omsingeld. Nu heerste er wel honger, maar het calvinistische stadsbestuur wilde zich niet overgeven. Om Leiden te ontzetten, staken geuzen de rivierdijken door. Oktober 1574: Spanjaarden sloegen op de vlucht voor het water. Na het ontzet van Leiden kreeg het Spaanse leger steeds grotere financiële problemen --> Soldaten gingen doordat ze geen salaris kregen plunderen --> Uit ernst verklaarden de zuidelijke gewesten de soldaten van Filips II tot vijand. In Gent begonnen vredesbesprekingen met Oranje. 1576: Onderhandelingen leidden tot de Pacificatie van Gent. De gewesten die loyaal waren geweest aan Filips II spraken met Holland en Zeeland af om samen de Spaanse troepen te verdrijven. Ook zou er gewetensvrijheid komen. De godsdienstige situatie zou blijven zoals hij was. De andere gewesten sloten zich dus bij de Opstand aan, op voorwaarde dat de katholieke kerk bij hen werd gehandhaafd. Al snel namen de radicale calvinisten de macht over in Gent. In Holland en Zeeland bracht Oranje alle steden die tot dan trouw waren geweest aan Filips II aan zijn kant. 1578: Amsterdam gaat als laatste over --> Alteratie van Amsterdam. Het stadsbestuur werd hiertoe gedwongen doordat Oranje de handel met de stad blokkeerde. Calvinisten zetten hierna de katholieke regenten af en nemen de macht in de stad over. Stadsbestuurders en geestelijken worden de stad uit gestuurd. Uit angst voor calvinistische overheersing waren katholieke bestuurders in het zuiden bereid vrede te sluiten met de koning. 1577: Laatste Spaanse troepen verlaten de Nederlanden, maar al snel kwamen er nieuwe troepen onder leiding van Filips neef Parma. 1579: Parma sluit een verbond met een paar zuidelijke gewesten. 1579: De opstandige gewesten sluiten zich aaneen in de Unie van Utrecht. De leden van de Unie van Utrecht spraken af zelfstandig te blijven, maar militair samen te werken. Binnen de Unie zou gewetensvrijheid heersen en elk gewest zou zijn eigen geloofszaken regelen. Al snel werd de Unie een calvinistisch verbond, doordat overal de calvinisten zich van de kerken meester maakten, de macht veroverden en de katholieke kerk verboden. 1580: Breuk tussen Filips en de Opstandige gewesten werd officieel nadat Filips Oranje vogelvrij verklaarde. In reactie hierop zwoeren de opstandige gewesten in 1581 Filips II officieel af. In het Plakkaat van Verlatinghe stelde dat een vorst is aangesteld door God, maar hij mag worden afgezet als hij zijn onderdanen onderdrukt. 1580: Einde oorlog tussen Spanje en Turkije. Hierdoor konden de soldaten in de Nederlanden weer betaald worden. Parma rukte op in Brabant, Vlaanderen, en delen van Noord- en Oost-Nederland. Na de moord op Oranje in 1584, kreeg hij in 1585 ook Antwerpen in handen. De opstandige gewesten waren nog steeds op zoek naar een nieuw staatshoofd. Frankrijk en Engeland hadden beide het aanbod afgewezen, maar Engeland bood na de val van Antwerpen wel aan om geld en troepen te leveren. Dankzij de Engelse steun hielden de gewesten stand. Filips besloot hierdoor eerst Engeland aan te vallen een vloot, met de Spaanse Armada. Hij wilde met een groot leger naar Engeland varen --> Plan mislukte: Nederlandse troepen hielden Parma bezig, zodat hij geen contact kon maken met Pagina 3 van 6

4 Filips en dus geen troepen naar de kust kon sturen. 1588: Engelse schepen verjagen de Armada uit het kanaal. 1588: Opstandige gewesten roepen de Republiek der Verenigde Nederlanden uit. Deze bestond toen uit Holland, Zeeland, Utrecht en Friesland, maar in de 10 jaar na Filips dood wist de Republiek Groningen, Drenthe, Overijssel en Gelderland te heroveren --> Filips vocht op teveel fronten. 1596: Filips wilde opnieuw Engeland aanvallen--> Engeland, Frankrijk en de Republiek vormen een bondgenootschap tegen Spanje --> Frankrijke en Engeland zijn de eerste landen die de Republiek erkennen. 1648: Vrede van Münster - -> Internationale erkenning van de Republiek. Paragraaf 3: De Gouden Eeuw Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden--> In elk gewest was het hoogste gezag in handen van de Staten, die de soevereiniteit van de vroegere landsheer hadden overgenomen. De Staten gingen over de wetgeving, rechtspraak en belastingheffing. In de meeste Statenvergaderingen waren de adel en de belangrijkste steden van het gewest vertegenwoordigd --> Geestelijkheid maakte er sinds de opstand geen deel meer van uit. Holland en Zeeland--> Steden overheerste, in de oostelijke gewesten waren de adel en steden even sterk. Regenten: Bestuurders Republiek --> Klein groep invloedrijke burgerfamilies, die onderling de macht verdeelden. De Republiek had centrale instellingen, waarvan de Staten-Generaal het belangrijkst waren. Voor de Opstand werd de Staten-Generaal weinig opgeroepen, maar in de Republiek vergaderden ze het hele jaar door. De Staten- Generaal waren verantwoordelijk voor de buitenlandse en de militaire politiek, de oorlogsvloot en het Staatse leger. De kosten werden opgebracht door de gewesten --> Holland was het rijkste gewest en had daarmee de meeste invloed. De beslissingen konden alleen genomen worden als alle gewesten ermee instemden. De bestuurders van een gewest moesten vaak in hun eigen gewest overleggen over beslissingen, waardoor onderhandelingen lang duurden en besluiten telkens werden uitgesteld. De Staten-Generaal ging de op Spanje veroverde delen van Brabant, Limburg en Vlaanderen besturen --> Generaliteitslanden (Vielen onder direct bestuur van de Staten-Generaal en hadden geen stem in het landsbestuur). De macht was verdeeld over een groot aantal regenten, maar 2 waren het belangrijkste: De stadhouder(na W.v.O. zijn zoon Maurits, daarna andere Oranjes) -->Was in dienst van de Staten (gewestelijk ambtenaar), had het recht om in sommige steden regenten te benoemen en hij was opperbevelhebber van het Staatse leger. De landsadvocaat of raadspensionaris van Holland --> Eerste 30 jaar was dat Johan van Oldenbarnevelt. Hij was ambtenaar: adviseur in dienst van de Hollandse Staten. Hij was ook voorzitter van de Staten en vertegenwoordigde Holland in de Staten- Generaal --> Politiek leider van de Republiek > Einde oorlog met Spanje door een wapenstilstand van 12 jaar --> Twaalfjarig Bestand. Tijdens deze 12 jaar ontstonden er religieuze en politieke tegenstellingen in de Republiek --> Strijd binnen gereformeerde (calvinistische) kerk tussen orthodoxe en minder rechtlijnige calvinisten. Ook de regenten kozen partij --> Strijd tussen van Oldenbarnevelt en Maurits. Maurits steunde de orthodoxen en van Oldenbarnevelt de andere partij. Politieke tegenstellingen speelden mee: Maurits wilde na de 12 jaar de oorlog hervatten, maar van Oldenbarnevelt niet. Pagina 4 van 6

5 1617: Conflict dreigde tot een burgeroorlog uit te lopen --> Van Oldenbarnevelt liet de Staten van Holland een eigen leger vormen en gaf de steden toestemming om soldaten in dienst te nemen die niet moesten gehoorzamen aan het Staatse leger. In reactie hierop liet Maurits van Oldenbarnevelt arresteren en trok daarna met zijn eigen troepen langs de steden, waar hij alle regenten die van Oldenbarnevelt steunden, verving door zijn eigen aanhangers. Johan werd schuldig bevonden aan hoogverraad --> 13 mei 1619: Oldenbarnevelt wordt onthoofd. 1621: Oorlog tegen Spanje wordt hervat. 1626: Spanje veroverde Breda, maar moest de stad na 12 jaar weer opgeven. De Republiek veroverde nog stukken van Brabant, Vlaanderen en Limburg. 1648: Vrede van Münster --> einde oorlog. Eerste jaren Opstand: Oorlog woedde vooral in Holland en Zeeland, 1576: Geweld verplaatst zich naar het zuiden en het oosten. Hierdoor kon er een economische groei en welvaartsgroei ontstaan in de Noordelijke Nederlanden: De Gouden Eeuw. Voor een deel was de Gouden Eeuw een voortzetting van eerdere ontwikkelingen--> 16e eeuw: Ontstaan uitgebreide handel tussen Holland en het Oostzeegebied. De Hollanders noemden de handel op de Oostzee de moedernegotie: Alle andere handel en nijverheid waren daaruit ontstaan. De Oostzeehandel maakte ook het ontstaan van een gespecialiseerde en commerciële landbouw mogelijk --> In de Nederlandse zeegewesten was geen feodale traditie --> Mensen konden hun producten verkopen in steden. Dankzij de aanvoer van goedkoop graan uit de Oostzee konden ze zich ook specialiseren. De bloei van de commerciële landbouw stimuleerde ook weer de handel en nijverheid. Vanaf 1580: Holland en Zeeland profiteren van Spaanse veroveringen in Vlaanderen en Brabant --> Sinds middeleeuwen rijkste en meest ontwikkelde gebieden van Europa. Na de val van Antwerpen vluchtten veel kooplieden, handelswerklieden en textielarbeiders naar Amsterdam. Antwerpen kon zich ook niet herstellen doordat de Schelde afgesloten gehouden werd. Voor de Hollandse en Zeeuwse steden was dit een grote economische stimulans --> Leiden werd door groot aantal immigranten de belangrijkste Europese textielstad. Spanje en andere landen werden geregeerd door vorsten en edelen die geen rekening hielden met de handelsbelangen --> Geld uit handel voor oorlog. In de Republiek had men ook moeite om de oorlog te betalen, maar handelsbelangen stonden voorop--> Regenten hadden nauwe contacten met kooplieden --> Leidt in 1602 tot de VOC. Vanaf 1598: Noord-Nederlandse kooplieden varen rond Azië --> +/- 1600: Grote onderlinge concurrentie--> Wordt één bedrijf --> Handelsmonopolie in Azië. Door de groeiende economie in de Republiek waren veel arbeidskrachten nodig--> Faciliteiten kwamen beschikbaar voor migranten (Religieuze vrijheden / goedkope gebouwen). Joden woonden op het Iberisch schiereiland(islamitisch). Onder katholieke heerschappij werden de joden vanaf 1492 vervolgd in Spanje --> Vluchtten naar Portugal, maar waren daar ook niet veilig. Vanuit Portugal gingen ze naar Antwerpen, waarna ze in 1585 vluchtten naar Amsterdam --> Mochten hun gang gaan, maar moesten christenen met rust laten en mochten geen opvallende synagoge hebben --> 1639: Eerste opvallende synagoge in Amsterdam. Pagina 5 van 6

6 Holland en Zeeland--> Centrum van de wereldhandel. Er werd handel gedreven met het Oostzeegebied, Azië, Afrika en Amerika. VOC werd het grootste bedrijf ter wereld. 1619: Jan Pieterszoon Coen verplaatst het bestuurscentrum van rondvarende vloten in Azië, naar Batavia. VOC stichtte ook handelsposten op alle Aziatische kusten. Batavia werd het aankomst- en vertrekpunt voor alle schepen die tussen Europa en Azië voeren. Landbouw en nijverheid bloeiden ook op in de Gouden Eeuw --> Republiek werd het rijkste en welvarendste land van Europa --> Vraag naar luxegoederen, zoals boeken en schilderijen. Na de Tachtigjarige Oorlog kwamen Engeland en Frankrijk als grote mogendheden op : Republiek en Engeland kwamen 3 keer in oorlog : Republiek en Frankrijk kwamen 3 keer in oorlog. Mede door de kostbare oorlogen kwam geleidelijk een einde aan de Gouden Eeuw. Pagina 6 van 6