Dr. Rutger Goekoop, MD PhD, resident in psychiatry, Parnassia, The Hague

Transcriptie

1 Psychiatrie in hokjes? Over de overgang van categoriële naar multidimensionele indelingen van ziektebeelden in de psychiatrie Het belang voor onderzoek naar moreel functioneren Dr. Rutger Goekoop, MD PhD, resident in psychiatry, Parnassia, The Hague

2 Categoriële indeling psychiatrische stoornissen: DSM-IV-TR As I: Grote stoornissen, acute syndromen. As II: Persoonlijkheidsstoornissen (en pervasieve). As III: Lichamelijke stoornissen As IV: Psychosociale en omgevingsomstandigheden die bijdragen aan de stoornis. As V: Resultaten van neuropsychologische tests (GAF).

3 As I stoornissen DSM-IV-TR Voorbeelden: a. Stemmingsstoornissen (depressie, bipolaire stoornissen) b. Psychotische stoornissen (schizofrenie,etc.) c. Angststoornissen (fobieen, paniekaanvallen, OCD) d. Aanpassingsstoornissen e. Drug-geinduceerde stoornissen f. Somatoforme stoornissen g. Etc. Ziektebeelden waarvoor acute interventie nodig is. Onze belangrijkste bezigheid binnen Parnassia.

4 Feighner Criteria voor Depressieve stoornis (As I) Minimaal 5 van onderstaande 9, minimaal 2 weken, 1 of 2 verplicht: 1. Lage stemming (somberheid). 2. Interesseverlies. 3. Gewichtsverlies / verandering van eetlust. 4. Te veel of te weinig slaap. 5. Psychomotore agitatie (ontremming) of remming. 6. Vermoeidheid of energieverlies. 7. Gevoelens van waardeloosheid of schuld (soms waanachtig) 8. Concentratieproblemen, besluiteloosheid. 9. Terugkerende doodsgedachten of concrete suicideplannen.

5 Persoonlijkheidsstoornissen (As II) DSM-IV-TR Aanhoudende patronen van innerlijke beleving en gedrag dat in belangrijke mate afwijkt van de verwachtingen die gelden binnen de cultuur van betrokkene. Stabiele patronen van mentaal functioneren (bijv. rigide gedachten, gevoelens, wensen, manieren van perceptie en gedrag). Begin in vroege jeugd of vroege volwassenheid. Met name zichtbaar tijdens sociaal functioneren. Leidt tot klinisch relevant persoonlijk lijden Voor het individu. Voor zijn of haar omgeving.

6 As II stoornissen DSM-IV-TR Voorbeelden van persoonlijkheidsstoornissen: Cluster A: a. Paranoïde b. Schizoïde Excentriek, gereserveerd c. Schizotypische Cluster B: a. Narcistische b. Antisociale Impulsief, grillig c. Borderline d. Theatrale Cluster C: a. Vermijdende b. Afhankelijke Angstig, zenuwachtig c. Obsessief-compulsieve

7 Feighner Criteria voor Borderline PSH stoornis Vijf (of meer) van de volgende: 1. Krampachtig proberen te voorkomen om in de steek gelaten te worden. 2. Een patroon van instabiele en intense intermenselijke relaties gekenmerkt door overmatig idealiseren of kleineren. 3. Identiteitsstoornis: aanhoudend instabiel zelfbeeld of zelfgevoel. 4. Impulsiviteit op ten minste twee gebieden die betrokkene zelf zouden kunnen schaden (seks, drugs, geld, rijden, vreten). 5. Suïcidale gedragingen, gestes, dreigingen of automutilatie. 6. Affectlabiliteit, duidelijke reactiviteit van de stemming (bijvoorbeeld periodes van intense somberheid, prikkelbaarheid of angst). 7. Chronisch gevoel van leegte. 8. Inadequate, intense woede of moeite kwaadheid te beheersen. 9. Aan stress gebonden paranoïde ideeën of dissociatieve verschijnselen.

8 Peter van Straaten

9 As I versus As II As I stoornissen Acute pathologie. Achteruitgang van het psychisch functioneren Ten opzichte van een eerder behaald niveau van functioneren. Instabiel, kortdurend. Symptoomvrij herstel is soms mogelijk. As II stoornissen Chronische pathologie. Ontwikkelingstekort. Gewenst niveau van functioneren wordt niet gehaald. Stabiel, langdurig. Symptoomvrij herstel is uitzondering.

10 As I en As II stoornissen: Een ontwikkelingsperspectief ψ f As II As I Tijd

11 Voordelen van DSM-IV-TR Snelle aanduiding van klinische ziekteverschijnselen ( Borderline ) maakt communicatie over patienten makkelijker. Internationaal gebruikt. Best gevalideerde instrument tot nu toe: Basis van klinische praktijk tot nu toe. Basis van veel wetenschappelijk onderzoek tot nu toe.

12 Nadelen van DSM-IV-TR Atheoretische indeling van stoornissen: inventaris. Biedt slechts een grove classificatie. Oversimplificatie van de werkelijkheid: duidelijke grens tussen ziek en gezond. Remt klinische en wetenschappelijke vooruitgang - Overdiagnosticering, overbehandeling - Onderdiagnosticering, onderbehandeling - Misdiagnosticering, verkeerde behandeling Wet van de remmende voorsprong.

13 Psychiatrische ziektebeelden volgens DSM-IV-TR

14 Psychiatrische ziektebeelden zoals we ze graag zien

15 Multidimensionele benadering: Wat zijn symptoomdimensies? DSM: inventaris van alle schilderijen die je kunt schilderen (DSM ziektecategorieën). Dimensies: de basiskleuren voor al die schilderijen (rood, geel, blauw, etc.). De afzonderlijke symptoomcomponenten die samen de variatie aan van persoon tot persoon verklaren (samen een landschap vormen). Bouwstenen van het psychisch functioneren. Te vinden met factoranalyse van klinische. Wiskundige truc waarmee de mate waarin klinische gezamenlijk optreden wordt onderzocht.

16 Multidimensionele benadering Wordt al toegepast en is bepalend voor de klinische besluitvoering: doorgaan behandeling / opnemen, etc. Multidimensionele intensiteits-schalen : - CPRS (Comprehensive Psychopathological Rating Scale). - PANSS (Positive And Negative Syndrome Scale). - MADRS (Montgomery Asberg Depression Rating Scale) - BAS (Brief Anxiety Scale) - MAS-Q (Mood and Anxiety Symptoms Questionnaire)

17 Factor analyse: Hoe werkt het? - Schuur waar we niet in kunnen kijken (bijv. de hersenen). - We kunnen slechts dingen horen en ruiken (beperkte info). Symptomen => Factor analyse => Factor structuur Factor 1 Factor 2 Hoog gegil Breken van meubilair Gerammel aan de ramen Bloemengeur Opgewonden gebrul Geur van rottend vlees Gebonk op de deur Luid geknor

18 Factoranalyse aan het werk

19 Factoranalyse: As I Factoranalyse (FA) op CPRS data (Asberg 1978): Wanen Hallucinaties Somberheid Interesseverlies Zweten Trillen Bleekheid Angst Rigiditeit Echolalie Bewegingsarmoede Gewichtsverlies Etc. Factor 1 Factor 2 Factor 3 Factor 4 Factor 5. Etc. As I Tijd

20 Factor structuur van As I fenomenen (CPRS data) FA op CPRS data levert een 7-dimensionele structuur op. Gezien vanuit een neurofysiologisch model zijn dat: Depressie 2. Boosheid 3. Emotie Evaluatie Motivatie 4. Ontremming 5. Remming Stimulus 1. Perceptie 6. Autonome (lichamelijke) reakties 7. Motore Aktie Respons Troisfontaines e.a., 1987; J.G. Goekoop e.a., 1992

21 Symptomen per factor (As I) Perceptieve : Achtervolgingsideeën, andere wanen, waanstemming, visuele hallucinaties, commentaarstemmen, andere (gehoors) hallucinaties, hallucinatoir gedrag, depersonalisatie, rituelen, onderbroken gedachten, gevoel bestuurd te worden. Psychosociale stress Emotionele Stimulus Perceptieve Evaluatie Autonome Motivationele Motore Respons Troisfontaines e.a., 1987; J.G. Goekoop e.a., 1992

22 Symptomen per factor (As I) Emotionele (depressie): Vermelde somberheid, zich direct tonende somberheid, afwezigheid van gevoel, verminderde eetlust, verminderde seksuele belangstelling, pessimistische denkbeelden, suïcidale gedachten, innerlijke gespannenheid, vermelde spierspanning, verminderde slaap, moeheid, vermoeibaarheid, concentratieproblemen, zorgen over kleinigheden, depersonalisatie, derealisatie, dwanggedachten, tekortschietend geheugen, fobieen. Psychosociale stress Emotionele Stimulus Perceptieve Evaluatie Autonome Motivationele Motore Respons Troisfontaines e.a., 1987; J.G. Goekoop e.a., 1992

23 Symptomen per factor (As I) Emotionele (boosheid / ingehouden woede): Vijandigheid; suïcidale gedachten, zorgen over kleinigheden, pessimistische gedachten. Psychosociale stress Emotionele Stimulus Perceptieve Evaluatie Autonome Motivationele Motore Respons Troisfontaines e.a., 1987; J.G. Goekoop e.a., 1992

24 Symptomen per factor (As I) Motivationele (ontremming): Geobserveerde uitgelatenheid, overactiviteit, extatische ervaringen, verhoogde sexuele belangstelling, grootheidsideeën, ideeënvlucht, spreekdrang, labiele emoties. Psychosociale stress Emotionele Stimulus Perceptieve Evaluatie Autonome Motivationele Motore Respons Troisfontaines e.a., 1987; J.G. Goekoop e.a., 1992

25 Symptomen per factor (As I) Motivationele (remming): Traagheid van bewegen, verminderde spraak, te weinig emotionele expressie, afwezigheid van gevoel, zich direct tonende somberheid. Psychosociale stress Emotionele Stimulus Perceptieve Evaluatie Autonome Motivationele Motore Respons Troisfontaines e.a., 1987; J.G. Goekoop e.a., 1992

26 Symptomen per factor (As I) Autonome (lichamelijke) : Geobserveerde autonome stoornissen, vermelde autonome stoornissen, geobserveerde spierspanning, innerlijke gespannenheid, verminderde slaap, pijnklachten. Psychosociale stress Emotionele Stimulus Perceptieve Evaluatie Autonome Motivationele Motore Respons Troisfontaines e.a., 1987; J.G. Goekoop e.a., 1992

27 Symptomen per factor (As I) Motore : Verbijstering, incoherente spraak, perseveratie, agitatie, teruggetrokkenheid, afleidbaarheid, momenten van afwezigheid, niet-harmoniërende emotie. Psychosociale stress Emotionele Stimulus Perceptieve Evaluatie Autonome Motivationele Motore Respons Troisfontaines e.a., 1987; J.G. Goekoop e.a., 1992

28 Symptomen per factor (As I) Meestal combinaties!! Emotionele, motivationele, autonome, perceptieve en motore door elkaar. Psychosociale stress Emotionele Stimulus Perceptieve Evaluatie Autonome Motivationele Motore Respons Troisfontaines e.a., 1987; J.G. Goekoop e.a., 1992

29 Dimensioneel denken: Schilderen met 7 basiskleuren Alle As I stoornissen Boosheid Depressie Perceptieve ontregeling Remming Ontremming Autonome ontregeling Motore ontregeling

30 Dimensioneel denken: Profielen van normale variatie Gezond Gezond Motoor Auton. symp Ontremd Geremd Agressief Depressief Psychotisch Motoor Auton. symp Ontremd Geremd Agressief Depressief Psychotisch

31 Dimensioneel denken: Ziekteprofielen As I Unipolaire melanchole depressie (DSM-IV-TR) Idem, met psychotische kenmerken (DSM-IV-TR) Motoor Auton. symp Ontremd Geremd Agressief Depressief Psychotisch Motoor Auton. symp Ontremd Geremd Agressief Depressief Psychotisch

32 Dimensioneel denken: Ziekteprofielen As I Bipolaire I (DSM-IV-TR) Bipolaire I, psychotische kenmerken (DSM-IV-TR) Motoor Auton. symp Ontremd Geremd Agressief Depressief Psychotisch Motoor Auton. symp Ontremd Geremd Agressief Depressief Psychotisch

33 Dimensioneel denken: Ziekteprofielen As I Schizofrenie paranoïde type (DSM-IV-TR) Katatonie Motoor Auton. symp Ontremd Geremd Agressief Depressief Psychotisch Motoor Auton. symp Ontremd Geremd Agressief Depressief Psychotisch

34 Dimensioneel denken: Schilderen met 7 basiskleuren Alle As I stoornissen Boosheid Depressie Perceptieve ontregeling Remming Ontremming Autonome ontregeling Motore ontregeling. veranderingen in de TIJD.

35 Dimensioneel denken: Ziekteprofielen in de tijd Gezond Prodromaal Unipolair angstig-geremde depressie Idem, met psychotische kenm. Vroege remissie Tijd Remissie

36 Dimensioneel denken: Gerichte farmacotherapie 5 globale domeinen van het psychisch functioneren. 5 verschillende soorten farmacotherapie. ANTIDEPRESSIVA Emotionele stoornissen Stimulus Perceptieve stoornissen ANTIPSYCHOTICA Evaluatie Autonome stoornissen BENZO S STEMMINGS - STABILISATOREN Motivationele stoornissen Motore stoornissen Respons ANTICHOLINERGICA J.G. Goekoop e.a., 1992

37 Dimensioneel denken: Gerichte farmacotherapie In totaal 7 dimensies 7 soorten farmacotherapie nodig? Somberheid Topiramaat Boosheid Stimulus TCA s Perceptieve stoornissen Evaluatie Autonome stoornissen Lithium, depakine Ontremming Remming Lamotrigine Bupropion Motore stoornissen Respons ANTIPSYCHOTICA BENZO S ANTICHOLINERGICA J.G. Goekoop e.a., 2007

38 Dimensioneel denken: Combinatietherapie Unipolaire geremde (melanchole) depressie Bipolaire I, psychotisch Anticholin. Benzodiaz. Lithium Lamotrigine SSRI SSRI, TCA Antipsychotica Anticholin. Benzodiaz. Lithium Lamotrigine SSRI SSRI, TCA Antipsychotica

39 Dimensioneel denken: Systematische observatie (matrix) Psychose Boosheid Angst / agitatie Farmacotherapie Setting Topiramaat? Antipsychoticum Benzo s Benzo s: hogere dosis, afbouwschema Tijd Tijd Tijd Tijd Huisarts Separeer Gesloten Open / ADB Ambulant Tijd

40 Dimensioneel denken: Systematische observatie (matrix) Stemming Remming Angst / agitatie Farmacotherapie Setting Lamotrigine, bupropion? Antidepressivum Benzo s Benzo s: hogere dosis, afbouwschema Tijd Tijd Tijd Tijd Huisarts Separeer Gesloten Open / ADB Ambulant Tijd

41 Dimensioneel denken: Systematische gesprekken Emotie Motivatie Perceptie Evaluatie Aktie Stimulus Respons Patient Lich. angst Psychotherapeut Perceptie Emotie Evaluatie Motivatie Aktie Stimulus Respons Lich. angst

42 Dimensioneel denken (As I): Voordelen in de praktijk Nauwkeuriger diagnostiek: Systematische observatie en beschrijving (matrix). Systematische diagnostische gesprekken (kapstok). Beter zicht op restverschijnselen, partiële remissies. Nauwkeuriger behandeling: Systematische en gerichte farmacotherapie. Systematische en gerichte therapeutische gesprekken. Meer objectieve opname-, ontslag- of verwijscriteria.

43 Factoranalyse: As II kenmerken Factor analyse op lexicale data (Costa & McCrae 92): Eerlijk Geduldig Stabiel Prikkelbaar Nieuwsgierig Volhardend Op de voorgrond Verlegen Meegaand Snel moe Makkelijk te kwetsen Trouw in vriendschap Etc Factor 1 Factor 2 Factor Factor 4 etc. As II 80 Time Costa & McCrae 1992, 1997

44 Factorstructuur van As II kenmerken (lexicale data) FA op lexicale data levert een 5-dimensionele structuur van persoonlijkheid ( Big Five ; DSM-V, 2012). Gezien vanuit een (dubieus) neurofysiologisch model zijn dit: Nauwgezetheid Openheid voor nieuwe ervaringen Meegaandheid Neuroticisme Extraversie (vs introversie) Costa & McCrae 1992, 1997

45 Neurofysiologisch model van PSH ontwikkeling (TCI) FA op TCI data levert een 7-dimensionele structuur van persoonlijkheid (Cloninger e.a., 1993): Self-transcendence NEOCORTEX Self-directedness Karakter Cooperativeness Harm avoidance Persistence Temperament LIMBISCH SYSTEEM Reward dependence Novelty seeking Cloninger e.a. 1993

46 Dimensioneel denken: Schilderen met 7 basiskleuren Alle As II stoornissen Novelty seeking Harm avoidance Reward dependence Persistence Cooperativeness Selftranscendence Selfdirectedness

47 Dimensioneel denken: Profielen van normale variatie Gezond Gezond Self-transcend. Cooperativeness Self-directedn. Persistence Reward depend. Harm avoidance Novelty-seeking Self-transcend. Cooperativeness Self-directedn. Persistence Reward depend. Harm avoidance Novelty-seeking

48 Dimensioneel denken: Ziekteprofielen As II Borderline persoonlijkheidsstoornis Narcistische persoonlijkheidsstoornis Self-transcend. Cooperativeness Self-directedn. Persistence Reward depend. Harm avoidance Novelty-seeking Self-transcend. Cooperativeness Self-directedn. Persistence Reward depend. Harm avoidance Novelty-seeking

49 Dimensioneel denken: Ziekteprofielen As II Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis Vermijdende persoonlijkheidsstoornis Self-transcend. Cooperativeness Self-directedn. Persistence Reward depend. Harm avoidance Novelty-seeking Self-transcend. Cooperativeness Self-directedn. Persistence Reward depend. Harm avoidance Novelty-seeking Dr. Rutger Goekoop,

50 Dimensioneel denken: Ziekteprofielen As II Schizotypische persoonlijkheidsstoornis Paranoide persoonlijkheidsstoornis Self-transcend. Cooperativeness Self-directedn. Persistence Reward depend. Harm avoidance Novelty-seeking Self-transcend. Cooperativeness Self-directedn. Persistence Reward depend. Harm avoidance Novelty-seeking Dr. Rutger Goekoop,

51 Profielen van persoonlijkheidsstoornissen Novelty seeking Harm avoidance Antisociale Borderline Theatrale Narcistische Vermijdende Selftranscendence Obsessivecompulsief Afhankelijke Schizoide Schizotypische Paranoide Lagere organisatie Hogere organisatie Reward dependence Persistence Selfdirectedness Cooperativeness Svrakic e.a. 1993

52 Kenmerken per factor (As II) Temperament Novelty seeking HOOG Verkennen, onderzoeken Impulsiviteit Extravagantie Wanordelijkheid LAAG Rigiditeit Reflectief vermogen Gereserveerdheid Orderlijkheid Harm avoidance HOOG Bij voorbaat zorgen maken Angst voor onzekerheid Verlegenheid Makkelijk vermoeibaar LAAG Optimisme Vertrouwen Gezelschapsmens Energiek Dr. Rutger Goekoop, Cloninger e.a. 1993

53 Kenmerken per factor (As II) Temperament HOOG Sentimenteelheid Open voor warme communicatie Gehechtheid Afhankelijkheid LAAG Ongevoeligheid Niet open voor Onverschilligheid Onafhankelijkheid Reward Dependence Persistence HOOG Gretigheid bij inspanning Gehard zijn in het werken Ambitieusheid Perfectionisme LAAG Luiheid Snel opgeven Niet ambitieus Slordigheid Dr. Rutger Goekoop, Cloninger e.a. 1993

54 Kenmerken per factor (As II) Karakter Selfdirectedness Cooperativeness HOOG Verantwoordelijkheid Doelbewust Vindingrijkheid Zelf-accepterend Congruente 2e natuur HOOG Sociale acceptatie Empathie Behulpzaamheid Mededogen Altruisme LAAG Externaliseren. Ongericht. Apathie Ideaalbeeld nastrevend Incongruente 2e natuur. LAAG Intolerantie Sociale desinteresse Onbehulpzaamheid Wraakzuchtigheid Eigenbelang nastrevend Dr. Rutger Goekoop, Cloninger e.a. 1993

55 Kenmerken per factor (As II) Karakter Self Transcendence HOOG Vermogen zz te vergeten Identificatie met de ander Spirituele acceptatie LAAG Zelfbewust Non-identificatie Materialisme Dr. Rutger Goekoop, Cloninger e.a. 1993

56 Dimensioneel denken: Schilderen met 7 basiskleuren Alle As II stoornissen Novelty seeking Harm avoidance Reward dependence Persistence Cooperativeness Selftranscendence Selfdirectedness. ontwikkeling in de TIJD.

57 Dimensioneel denken: Ziekteprofielen in de tijd 0 jaar 10 jaar Ongecompliceerde ontwikkeling 20 jaar 30 jaar 40 jaar Tijd 50 jaar 60 jaar Tijd

58 Dimensioneel denken: 0 jaar 10 jaar 20 jaar Ziekteprofielen in de tijd Borderline persoonlijkheidsstoornis: uitgebleven karakterontwikkeling bij problematisch temperament. 30 jaar 40 jaar As II Tijd 50 jaar 60 jaar Tijd

59 Dimensioneel denken: 0 jaar 10 jaar 20 jaar Ziekteprofielen in de tijd Acute (As I) ontregeling: - SD - HA 30 jaar 40 jaar As I Tijd 50 jaar 60 jaar Tijd

60 Relatie As I, As II Dynamische relatie tussen As I en As II kenmerken. As II kenmerken (met name harm avoidance en selfdirectedness) veranderen tijdelijk tijdens een acute As I ontregeling. Temperament bepaalt welk type persoonlijkheidsstoornis volgens de DSM een patient krijgt (Svrakic e.a., 1993). Karakter (en de mate waarin dit is uitgegroeid) bepaalt welk subtype As I stoornis volgens de DSM een patient krijgt (J.G. Goekoop e.a., 2007).

61 Neurofysiologisch model van de Psyche Self-transcendence As II (Karakter) Self-directedness Cooperativeness Persistence Prefrontale cortex As II (Temperament) Harm avoidance Novelty seeking Reward dependence Limbisch systeem & cortex As I (Instinct) Emotionele functies Motivationele functies Limbisch systeem & hersenstam Stimulus Perceptieve functies Autonome functies Motore functies Respons Ruggemerg

62 Dynamiek van de borderline persoonlijkheidsstoornis Self-transcendence Self-directedness Cooperativeness Persistence Harm avoidance Reward dependence - Psychosociale stress - Middelengebruik Emotionele functies Novelty seeking Motivationele functies Stimulus Perceptieve functies Autonome functies Motore functies Respons

63 Borderline (DSM-IV-TR): Een dimensionele recapitulatie Vijf (of meer) van de volgende: 1. Krampachtig proberen te voorkomen om in de steek gelaten te worden. 2. Een patroon van instabiele en intense intermenselijke relaties gekenmerkt door overmatig idealiseren of kleineren. 3. Identiteitsstoornis: aanhoudend instabiel zelfbeeld of zelfgevoel. 4. Impulsiviteit op ten minste twee gebieden die betrokkene zelf zouden kunnen schaden (seks, drugs, geld, rijden, vreten). 5. Suïcidale gedragingen, gestes, dreigingen of automutilatie. 6. Affectlabiliteit, duidelijke reactiviteit van de stemming (bijvoorbeeld periodes van intense somberheid, prikkelbaarheid of angst). 7. Chronisch gevoel van leegte. 8. Inadequate, intense woede of moeite kwaadheid te beheersen. 9. Aan stress gebonden paranoïde ideeën of dissociatieve verschijnselen. Groen = As II, geel is As I

64 Depressie (DSM-IV-TR): Een dimensionele recapitulatie Minimaal 5 van onderstaande 9, minimaal 2 weken, 1 of 2 verplicht: 1. Lage stemming (somberheid). 2. Interesseverlies. 3. Gewichtsverlies / verandering van eetlust. 4. Te veel of te weinig slaap. 5. Psychomotore agitatie (ontremming) of remming. 6. Vermoeidheid of energieverlies. 7. Gevoelens van waardeloosheid of schuld (soms waanachtig) 8. Concentratieproblemen, besluiteloosheid. 9. Terugkerende doodsgedachten of concrete suicideplannen. Groen = As II, geel is As I

65 Multidimensioneel denken: Geïntegreerde therapie Self-transcendence As II (Karakter) Self-directedness Cooperativeness Psychotherapie (Top-down) Persistence As II (Temperament) Harm avoidance Reward dependence Novelty seeking As I (Instinct) Emotionele functies Motivationele functies Farmacotherapie (Bottom-up) Stimulus Perceptieve functies Autonome functies Motore functies Respons

66 Multidimensioneel denken: Geïntegreerde benadering Depressie Angst Selfdirectedness Farmacotherapie Setting Geleidelijk teruggeven autonomie Antipsychoticum Benzo s Benzo s: hogere dosis, afbouwschema Tijd Tijd Huisarts Separeer Gesloten Open / ADB Ambulant Tijd Tijd Tijd

67 Multidimensioneel onderzoek

68 Identificeren van subgroepen

69 Relatie As I, As II Perceptieve Bipolaire I, psychotische kenmerken Ontremming Ontremming Depressieve Faseruimte traject Gemeten over 2 jaar Depressieve

70 Relatie As I, As II: Weer versus Klimaat Neuroticisme / harm avoidance = Trait-variant van multipele states? Boosheid Autonome ontregeling Individu 1 Remming Faseruimte traject Gemeten over 20 jaar Individu 2

71 Multidimensioneel denken: Links met de neurofysiologie Sensoor Motoor Freeman, 2000

72 Multidimensioneel denken: Links met de neurofysiologie Fenotype (gedrag) Neurofysiologie Zoektocht naar de Bouwstenen van de Psyche

73 Multidimensioneel denken: Links met de neurofysiologie Self-transcendence Self-directedness Cooperativeness Persistence Harm avoidance Reward dependence Novelty seeking Emotionele functies Motivationele functies Stimulus Perceptieve functies Autonome functies Motore functies Respons

74 Multidimensioneel denken: Links met de sociologie Self-transcendence Self-directedness Cooperativeness Persistence Harm avoidance Reward dependence Novelty seeking Emotionele functies Motivationel e functies Self-transcendence Self-transcendence Self-directedness Cooperativeness Stimulus Perceptiev e functies Autonome functies Motore functies Respons Self-directedness Cooperativeness Persistence Persistence Harm avoidance Emotionele functies Novelty seeking Reward dependence Motivationel e functies Sociale interactie Harm avoidance Emotionele functies Novelty seeking Reward dependence Motivationel e functies Stimulus Perceptieve functies Autonom e functies Motore functies Respons Agent-based systems Stimulus Perceptiev e functies Autonom e functies Motore functies Respons

75 Multidimensioneel denken: Links met de filosofie (ethiek) Het gaat er in het leven om dat je leert om: Zelf (als autonoom individu) Samen met anderen (binnen een collectief) naar vermogen bij te dragen aan een gemeenschappelijk en Bovenpersoonlijk doel (een groter geheel). Dit valt samen met: Het collectief ontwikkelen van vaardigheden in het algemeen ( skills, copingstrategieen, overlevingsstrategieën ), en: Een collectieve karakterontwikkeling (van self-directedness, cooperativeness en self-transcendence).

76 Multidimensioneel denken: Links met de literatuur Cloninger, C. R. (1999). The Temperament and Character Inventory Revised. St Louis, MO: Center for Psychobiology of Personality, Washington University. Arch. Gen Psych., Costa, P. T., Jr., and McCrae, R. R. (2004). A contemplated revision of the NEO five-factor inventory. Personality and Individual Differences, 36(3), Feighner J.P., Robbins E., e.a. (1972): Diagnostic Criteria for Use in Psychiatric Research, Arch Gen Psychiat, vol 26 pp Helzer JE, Kraemer HC, Krueger RF, "The feasibility and need for dimensional psychiatric diagnoses", Psychol Med, 2006, 36, Goekoop, J.G., Hoeksema, T., Knoppert-van der Klein, E.A., e.a. (1992). Multidimensional ordering of psychopathology. A factor-analytic study using the Comprehensive Psychopathological Rating Scale. Acta Psychiatrica Scandinavica, 86, Troisfontaines, B., & Bobon, D. (1987). Scales, factor analysis and subscales of the French-language AMDP system. Acta Psychiatrica Belgica, 87,