Samenvatting Biologie Celleer

Transcriptie

1 Samenvatting Biologie Celleer Samenvatting door een scholier 2690 woorden 9 april ,7 153 keer beoordeeld Vak Biologie Celleer Celmembraan De wand van de cel heet: celmembraan Deze is semi- permeabel = halfdoorlaatbaar Zorgt dat de cel voedingstoffen en zuurstof krijgt en afvalstoffen kan afgeven. Het celmembraan van mensen is dunner dan die van een plant. Dit komt doordat het celmembraan van en plant uit cellulose bestaat, en een menselijke uit eiwitten en lipiden = vetachtige stof Cellichaam Bestaat uit cytoplasma = voor et grootste gedeelte water. In dat water zitten opgeloste voedingstoffen en zuurstof. De stoffen in het cytoplasma zijn belangrijk voor: celstofwisseling en energievoorziening. Als je oud ben verandert het cytoplasma ( van vloeibare vorm = solvorm, naar geleiachtige vorm = gelvorm ) hoe dikker het cytoplasma hoe trager de levensprocessen in de cel verlopen. Celkern Bestaat uit kernplasma. In kernplasma zit hetzelfde als in cytoplasma. De celkern regelt alle levensprocessen in de cel, om de celkern zit een wand die het kernmembraan. In de celkern zit chromatine = opgebouwd uit chromatinekorrels ( eiwitkorrels ) Als de celkern zich deelt worden chromatinekorrels de chromosomen. Chromosomen bevatten de erfelijke informatie= de genen. Genen bevatten de stof desoxynucleinezuur = DNA Een menselijke celkern bevat 46 chromosomen Kernmembraan Dit is de wand die om de cel zit, en hierbinnen bevindt zich het kernplasma= nucleoplasma. Animale/ willekeurige levensverrichtingen= je kunt ze zelf beïnvloeden - prikkelbaarheid - beweging vegetatieve/ onwillekeurige levensverrichtingen= daar heb je geen invloed op - groei - stofwisseling Pagina 1 van 8

2 - voortplanting Celdeling De levensduur verschilt per celsoort. Veel cellen worden intensief gebruikt, daardoor hebben ze een korte levensduur. Door celdeling worden oude cellen vervangen door nieuwe, - directe celdeling = delen de celkern en het cellichaam zich tegelijkertijd ( vindt plaats bij eencellige organismen zoals bacteriën. ) - indirecte celdeling = deelt de kern zich als eerst door midden van chromosomen. Daarna volgt de deling van het cellichaam. Je hebt 2 soorten indirecte celdelingen: - mitose - meiose of reductiedeling Mitose Komt voor in lichaamcellen zoals spiercellen, huidcellen en bloedcellen. Bij mitose vindt een verdubbeling van het aantal chromosomen plaats. De centraal lichaampjes trekken de cel uit elkaar. Meiose of reductiedeling Vindt alleen plaats bij rijpe geslachtcellen. Er vindt geen verdubbeling van chromosomen plaats maar een halvering. Omdat 23 chromosomen uit de rijpe cel van de man en 23 chromosomen bij de vrouw nodig hebt voor een bevruchting. Zo ontstaat de bevruchte eicel met 46 chromosomen. De 46 chromosomen vormen 23 paren. 22 paren bepalen erfelijke functies ( van ouders ) kleur ogen enz. En 1 paar bepaald het geslacht. Vrouwen hebben twee x- chromosomen Mannen hebben een x- chromosoom en een y- chromosoom. Na de bevruchting deelt de eicel zich meerdere keren. Er ontstaat een tros cellen, dit eerste stadium wordt het moerbeistadium genoemd. Hieruit ontwikkelt zich in het tweede stadium de kiemblaas. In het derde stadium ontwikkelen zich de drie kiembladen ( hieruit ontstaan alle weefsels en organen van de mens.) De drie kiembladen zijn: - het endoderm Dit is het binnenste kiemblad, waaruit ook de bloedvaten en luchtwegen ontstaan. - het mesoderm Het middelste kiemblad, waaruit ook het bindweefsel en het skelet ontstaat. - het ectoderm Dit is het buitenste kiemblad, waaruit de opperhuid, de nagels en het zenuwstelsel gevormd worden. Weefsels Pagina 2 van 8

3 - Eenlagig epitheel bestaat uit 1 laag cellen. voorbeeld = in de binnenbekleding van alle bloedvaten (dit noemen we endotheel) - Meerlagig epitheel bestaat uit meerdere lagen cellen. voorbeeld = de opperhuid Indeling van epitheelweefsel naar de vorm van de cellen wordt onderscheid gemaakt in: - plaveiselepitheel Opgebouwd uit platte cellen. Komt voor als eenlagig epitheel aan de binnenkant van de bloed- en de lymfevaten, in het hart en aan de binnenzijde van de wanden van de luchtpijptakjes. Als meerlagig epitheel komt het voor in de slokdarm en de opperhuid. - kubisch epitheel Opgebouwd uit vierkante cellen. Komt voor als eenlagig epitheel voor in de eierstokken en nierkanaaltjes. Als meerlagig epitheel komt het voor in de opperhuid. - cilindrisch epitheel Opgebouwd uit hoge cellen. Eenlagig epitheel komt voor aan de binnenzijde van de afvoergangen van sommige klieren, in het slijmvlies van de darmen, en de maag. En in de basaalcellenlaag van de opperhuid. Een bijzondere vorm van het cilindrisch epitheel is het eenlagig trilhaarepitheel. Het trilhaarepitheel bevindt zich in de slijmvliezen van de luchtwegen, de eileiders en het middenoor. Meerrijig epitheel is eenlagig epitheel waarvan de kernen op verschillende hoogten liggen, waardoor het meerlagig lijkt. Functie epitheelweefsel -bedekkend epitheel of beschermend epitheel beschermt het lichaam tegen schadelijke invloeden= bijvoorbeeld geweld, door stoffen die je inadem of door infecties. Bedekkend epitheel komt voor in de inwendige holle organen en bekleedt de binnenkant van deze organen, zoals het hart, de longen, de bloed- en lymfevaten en de blaas. Ook de opperhuid is een bedekkend epitheel. -afscheidend epitheel of klierweefsel Het scheidt stoffen in of buiten het lichaam af. Je hebt eencellig en meercellig afscheidend epitheel of klierweefsel - eencellige klieren komen voor in de bekercellen van het slijmvlies, ze scheiden slijm af, waardoor het oppervlak van dit weefsel vochtig en glad blijft. - meercellige klieren kunnen we in 3 groepen delen 1 -wijze van afscheiden: Exocriene klieren Zijn klieren met een afvoerbuis, ze scheiden hun product af via die afvoerbuis. 3 soorten exocriene klieren - eccriene klieren= scheiden stoffen af die in de kliercel gemaakt worden, waarbij de kliercel heel blijft. ( voorbeeld, speekselklieren en kleine zweetklieren. ) Pagina 3 van 8

4 - apocriene klieren= scheiden stoffen af waarbij een deel van de cel wordt afgescheiden. (voorbeeld, grote zweetklier in de oksel, melkklieren en oorsmeerklieren.) - holocriene klieren= scheiden stoffen af waarbij de hele cel verloren gaat (voorbeeld, talg uit de talgklier ) Endocriene klieren Hebben geen afvoerbuis en geven hun afscheidingsproduct direct af aan het bloed. (voorbeeld, de hormoonklieren. endo-exocriene klieren Klieren die en hormoon afscheiden en ook een afscheiding hebben via een afvoerbuis. (voorbeeld, alvleesklier en de geslachtsklieren) 2 vorm: Meercellig exocriene klieren delen we 3 groepen in Buisvormige klieren ( tubulaire klieren) = zweetklieren Trosvormige klieren ( alveolaire klieren) = talgklieren Gemengde klieren ( tubulo-alveolaire klieren) = oorsmeerklier 3 functie - het afscheiden van nuttige stoffen: Secretie= klieren die stoffen uitscheiden die nuttig zijn voor het lichaam. (voorbeeld de speekselklieren en de talgklieren. ) secreten het product dat afgescheiden wordt is een secreet. Incretie= hormoonklieren hebben een interne secretie= ze scheiden nuttige stoffen direct aan het bloed af. De hormonen die afgescheiden worden noemen we increten. - het uitscheiden van afvalstoffen: Excretie= klieren die afvalstoffen uitscheiden. (voorbeeld, zweetklieren, longen en de nieren. ) product dat zij uitgescheiden wordt excreet genoemd. Functie van zenuwweefsel Functie - animale zenuwstelsel = is het willekeurige zenuwstelsel, hiertoe behoren prikkelbaarheid en beweging. ( spierbewegingen van onze skeletspieren vallen hieronder.) - autonome of vegetatieve zenuwstelsel = onwillekeurige zenuwstelsel ( voorbeeld, de hartslag. ) Ligging - centraal zenuwstelsel = bestaat uit de hersenen en het ruggenmerg. - perifeer zenuwstelsel = wat zich buiten het centrale zenuwstelsel bevindt. De hersenzenuwen en de ruggenmergzenuwen behoren tot het perifere zenuwstelsel. Bouw van zenuwweefsel Zenuwweefsel is opgebouwd uit zenuwcellen, neuronen genoemd. Een zenuwcel bestaat uit een zenuwcellichaam met een kern. Een zenuwcellichaam heeft verschillende uitlopers, ook wel neurofibrillen genoemd. Er zijn 2 soorten - neurieten/ axonen = lang en geleidt de prikkels van de cel af. Pagina 4 van 8

5 - dendrieten = kort en geleidt prikkels naar de cel toe. Een zenuwcel bevat meerdere dendrieten en 1 neuriet Om de neuriet zit myeline. Dat is een vetachtige stof met een isolerende werking. Dit wordt ook wel mergschede of myelineschede genoemd. Een neuriet van een motorische zenuw eindigt in een motorisch eindplaatje dat in verbinding staat met een spiervezel. Als een spiervezel een prikkel krijgt van een neuriet, kan deze zich samentrekken. Een neuriet kan ook een klier prikkelen tot afscheiding. Een zenuw is een bundeling van een groot aantal neurieten of dendrieten. 3 soorten verschillende zenuwen: - Motorische zenuwen: Geleiden prikkels vanaf de hersenen en het ruggenmerg naar de spieren of klieren toe, die zich dan respectievelijk kunnen samentrekken of stoffen afscheiden. Motorische zenuwen zijn bundelingen neurieten. (Wanneer de prikkelgeleiding van de motorische zenuw verstoord is kan er verlamming optreden.) - Sensibele zenuwen: Geleiden prikkels vanuit de omgeving naar het ruggenmerg en hersenen toe. Sensibele zenuwen zijn bundelingen dendrieten. Bewustwording van deze prikkels vindt plaats in de hersenen. (Wanneer de prikkelgeleiding van de sensibele zenuw verstoord is, verandert de gevoelswaarneming. Tintelingen, pijn of gevoelloosheid ) - Gemengde zenuwen: Opgebouwd uit motorische en sensibele zenuwen. Deze zenuwen geleiden dus bewegingsprikkels en gevoelsprikkels. Spierweefsel De belangrijkste eigenschap van spierweefsel is concentratie/ samentrekken. Een spier kan alleen samentrekken als er een zenuwprikkel aan vooraf is gegaan. En het overbrengen van een zenuwprikkel op een spier wordt innervatie genoemd 3 soorten spierweefsel: Glad spierweefsel: Spoelvormige cellen. In die cellen komen in de lengterichting myofibrillen voor. Myofibrillen zijn dunne draden, die zich kunnen samentrekken. De gladde spiercellen zijn in de lengte met elkaar verbonden. De myofibrillen lopen via de dunne uiteinden van een spiercel in een andere spiercel over. De gladde spiervezels trekken zich langzaam en gelijkmatig samen. Dat gebeurt onwillekeurig = onwillekeurig spierweefsel. (voorbeeld, maag, darmen en bloedvaten.) Dwarsgestreept spierweefsel: Opgebouwd uit grote cilindervormige cellen. De cel bevat meerdere kernen en kan zelfs langer zijn dan 10 centimeter. De dwarsgestreepte spieren trekken zich snel en krachtig samen. Het is willekeurig spierweefsel. Het is opgebouwd uit spiercellen/ spiervezels. Elke spiervezel is omgeven door een bindweefselvliesje. Om een groep vezels bevindt zich weer een bindweefselvlies. Zo vormt een groep vezels verschillende spiervezels een spierbundel. Een aantal spierbundels bij elkaar wordt weer omgeven door een bindweefselvlies: de spierfascie of spierschede. Aan het uiteinde van de spier loopt dit bindweefsel over in Pagina 5 van 8

6 een pees. Een pees is het uiteinde van een spier en bevat stevig bindweefsel. ( voorbeelden van spieren die opgebouwd uit willekeurige dwarsgestreept spierweefsel zijn de mimische spieren = gezichtsspieren en de skeletspieren.) Hartspierweefsel: Het spierweefsel van het hart is dwarsgestreept maar functioneert in tegenstelling tot skeletspieren onwillekeurig. Het dwarsgestreepte hartweefsel heeft als eigenschap dat het zich snel en krachtig kan samentrekken. Steunweefsel Cellen van het steunweefsel liggen niet tegen elkaar aan, zoals bij epitheelweefsel het geval is, maar worden gescheiden door celtussenstof. De celtussenstof is bepalend voor het soort steunweefsel. Er zijn 4 soorten steunweefsels: 1. - Bindweefsel met een vezelige tussenstof: Is het meest voorkomende steunweefsel in het lichaam. Het zit onder meer in de pezen, gewrichten, botten, en in de wanden van slagaders. Bindweefsel is opgebouwd uit verschillende soorten cellen met daartussen celtussenstof. Celtussenstof bevat 3 soorten bindweefselvezels - collagene vezels= opgebouwd uit eiwit collageen. Het zijn stevige vezels met een grote weerstand. Hoe meer collagene vezels, hoe sterker het weefsel. - elastische vezels= opgebouwd uit het eiwit elasine. De vezels zijn elastisch en dunner dan de collagene vezels. Daarom zijn elastische vezels rekbaarder dan collagene vezels. - reticuline vezels= zijn zeer zelfstandige dunne eiwitvezeltjes. Ze vormen een netwerk. Reticuline vezels zitten op plaatsen waar het bindweefsel grenst aan een ander weefsel ( voorbeeld, rond de organen.) Er zijn 3 soorten bindweefsel Vast bindweefsel: bevat veel collagene vezels en weinig elastische en reticuline vezels. De collagene vezels vormen samen bundels, die een grote trekkracht kunnen opvangen. Het beenvlies, de pezen en de banden om de gewrichten zijn opgebouwd uit vast bindweefsel. Dicht bindweefsel: bestaat uit een dicht vervlochten netwerk van elastische en collagene vezels. De lederhuid is opgebouwd uit dicht bindweefsel. Dit weefsel geeft de huid stevigheid. Losmazig bindweefsel: bestaat uit een grof netwerk van elastische en reticuline vezels en bevat weinig collagene vezels. Het is zacht en gemakkelijk te vervormen en kan een los verband vormen tussen de organen. Zo kan de huid op de onderlaag heen en weer geschoven worden en toch op de plaats blijven dankzij het losmazige weefsel van de onderhuid. Functies bindweefsel - aanmaak bloedcellen: Functie van het reticulaire bindweefsel, heeft een losmazige structuur. En bevat veel reticuline vezels. Pagina 6 van 8

7 De cellen die bloed- en lymfecellen vormen liggen ertussen. Het reticulaire weefsel bevindt zich in het rode beenmerg en het lymfoide weefsel, waaruit de lymfeknopen zijn opgebouwd. Rood beenmerg komt voor in de platte en korte beenderen en in de uiteinden van de pijpbeenderen (epifysen) in het rode beenmerg worden ook de rode bloedcellen (erytrocyten) en witte bloedcellen met een korrel (granulocyten) gevormd. - opslag van vet: Het vetweefsel is een losmazig of reticulair bindweefsel dat veel vetcellen bevat. Vetweefsel heeft een opslagfunctie, en het geeft het vetweefsel steun aan organen, en het geeft een warmte- isolerende functie. Vetweefsel komt voor in de plooi van het buikvlies, en de onderhuid, rond de oogbol, rond de nieren, in de handpalmen en onder de voetzolen Kraakbeenweefsel met een veerkrachtige tussenstof: Is elastisch, veerkrachtig en bevat weinig bloedvaten. Het heeft een witte kleur en is glad aan de oppervlakte. Doordat er weinig bloedvaten in het kraakbeenweefsel, is de stofwisseling slecht en geneest kraakbeen heel moeilijk. 3 soorten kraakbeen: - elastisch kraakbeen = makkelijk vormbaar, door de elastische vezels. Komt voor in de oorschelpen en neusvleugels. - glasachtig kraakbeen of hyalienkraakbeen = doorschijnende tussenstof, dunne collagene vezels en elastische vezels. Het is stevig maar ook soepel. Komt voor tussen de ribben en borstbeen, in de luchtpijp en gewrichtsoppervlakten. - vezelig kraakbeen = komt voor op plaatsen waar grote druk komt te staan. Bevat veel collagene vezels. Komt voor in de tussenwervelschijven, in de kraakbeenschijf en tussen de schaambeenderen. (symfyse) 3. - Beenweefsel met een harde tussenstof: Functies van beenweefsel: - vorm en steun aan het lichaam - beschermt organen, zoals hersenen - aanhechtingsplaats voor spieren. Bouw van het beenweefsel. Bestaat uit cellen, een vaste tussenstof en collageenvezels. Beenweefsel is hard en stevig en bevat veel bloedvaten. De hardheid wordt veroorzaakt door kalkzouten in de tussenstof. Bij afzetting van kalkzouten speelt vitamine D een belangrijke rol. Bij gebrek aan vitamine D kan je botverzwakking ( osteoporose ) krijgen. En de engelse ziekte rachitis. De stevigheid wordt bepaald door de collagene vezels. Er zijn 4 onderdelen van het bot/ been: Beenvlies of periost = een bindweefsellaag die zich om het bot bevindt. Het beenvlies bevat bloedvaten en zenuwen. Zonder beenvlies kan het bot niet groeien. Vanuit het beenvlies komen dwarsverlopende bloedvaten het been binnen. Dit zijn de kanalen van Volkmann, en de kanalen in de lengterichting dit zijn de kanalen van Havers. Door Pagina 7 van 8

8 het beenvlies, en de kanalen wordt het hele botweefsel van bloed voorzien. Compact been = hard en wit, en is de buitenste laag van het bot. Sponsachtig been = wordt ook wel spongieus been genoemd, en zit aan de binnenkant van het compact been. Het bevindt zich in de platte en korte beenderen, in de uiteinden van de pijpbeenderen (epifysen)en in het rode beenmerg. En het vormt een netwerk van beenbalkjes, waardoor een steigerconstructie ontstaat. De beenbalkjes zijn zo gerangschikt dat ze verlopen in de richting van de grootste druk of trek. Mergholte = de holte in het bot die gevuld is met geel beenmerg. Geel beenmerg is vooral aanwezig in de schacht, in het middelste gedeelte van de pijpbeenderen. ( diafyse) De mergholte bevat veel vet. In tijden van nood kan geel beenmerg veranderen in rood beenmerg en daarmee bloedcellen gaan vormen. Botvorming en lengtegroei Kan direct en indirect plaatsvinden. Directe botvorming ontwikkelt zich vanuit bindweefsel direct beenweefsel. Dit gebeurt door beenvormende cellen, die we osteoblasten noemen. Nadat de beenvorming voltooid is, verbenen de osteoblasten zelf ook. Directe beenvorming vindt plaats bij de schedelbeenderen, bij de diktegroei van pijpbeenderen en na botbreuken. Indirecte botvorming ontwikkelt zich uit het bindweefsel eerst kraakbeen. Daarna wordt er pas bot gevormd. Deze indirecte beengroei vindt plaats bij de lengtegroei van een pijpbeen. De lengtegroei vindt plaats vanuit kraakbeenschijven. Die noemen we epifisairschijven of groeischijven. De groeischijven zitten aan het uiteinde van het bot, tussen schacht en kop. Aan de kopzijde wordt steeds kraakbeen gevormd. En van de schactzijde sterft het af Bloed en lymfe met een vloeibare tussenstof: Pagina 8 van 8