Provincie Gelderland. Evaluatie deelprogramma Langer Zelfstandig Wonen. Companen. 17 december 2014

Transcriptie

1 Provincie Gelderland Evaluatie deelprogramma Langer Zelfstandig Wonen Companen 17 december 2014

2 DATUM 17 december 2014 TITEL Evaluatie deelprogramma Langer Zelfstandig Wonen ONDERTITEL Companen OPDRACHTGEVER Provincie Gelderland Boulevard Heuvelink KT Arnhem Postbus BD Arnhem (026) BTW NL B01 IBAN NL95RABO KVK AUTEUR(S) Roeland Kreeft Marnix Groenland PROJECTNUMMER /G

3

4 Inhoud Samenvatting 1 1 Tien jaar actief in wonen, welzijn en zorg Voorgeschiedenis Doel van het deelprogramma Langer zelfstandig wonen De onderzoeksvragen Het onderzoek 9 2 De projecten Ondersteunde projecten De thema's 11 3 Het belang van de procesondersteuning De besteding van de subsidies Het gebruik van kennis en instrumenten Het voorlopersnetwerk Het belang van de procesondersteuning Opgaven voor de komende jaren 22 4 Conclusies en aanbevelingen Hoe zijn (worden) de middelen voor procesondersteuning in de periode ingezet? Wat is het effect van de verschillende instrumenten die de provincie inzet om gemeenten te ondersteunen? Aan welke ondersteuning bestaat bij gemeenten behoefte in de komende bestuursperiode? Conclusies Aanbevelingen 27 BIJLAGE - Personen die hebben meegewerkt aan de evaluatie 30

5 Samenvatting Inleiding De provincie Gelderland heeft zich het afgelopen decennium actief opgesteld bij het stimuleren van lokale samenwerking en innovatie op het gebied van wonen, welzijn en zorg. Vanaf 2011 vinden de activiteiten van de provincie op dit gebied plaats onder de noemer Langer zelfstandig wonen als onderdeel van het programma Wonen. Gemeenten kunnen bij de provincie subsidie aanvragen voor procesondersteuning. Middelen kunnen bijvoorbeeld worden ingezet voor de inhuur van een procesbegeleider, het laten uitvoeren van onderzoek, het ontwikkelen van instrumenten of het coördineren van de uitvoering van (deel)projecten. Naast subsidies voor procesondersteuning spant de provincie zich in kennis te ontwikkelen en kennis en ervaringen beschikbaar te stellen en te delen. De evaluatie is uitgevoerd door middel van dossieronderzoek, telefonische interviews en een werkbijeenkomst. In totaal leverden 42 betrokkenen bij de projecten op deze manier een bijdrage aan de evaluatie. De projecten In de periode werden in totaal 21 subsidies verleend. Per project werd ca subsidie toegekend (in totaal ca ). Er lopen nog tien nieuwe aanvragen voor subsidie. In de projecten wordt ingezet op bewustwording bij ouderen van de noodzaak tot aanpassing van hun woning, de toepassing van domotica en thuistechnologie en het bieden van de randvoorwaarden voor het zelfstandig wonen met dementie. Collectief opplussen van woningen krijgt minder aandacht, maar is in verschillende projecten wel een thema waarover wordt gesproken met de deelnemende woningcorporaties. Veel projecten richten zich tevens op niet-fysieke randvoorwaarden voor zelfstandig wonen, bijvoorbeeld door de afstemming tussen de professionele en informele zorg en het netwerk van partijen rondom kwetsbare inwoners beter te organiseren. De subsidies worden tevens ingezet voor het ontwikkelen van een gezamenlijke lokale visie op de opgaven op het gebied van wonen, welzijn en zorg. De rol van de provincie De rol van de provincie in wonen, welzijn en zorg is een stimulerende en een faciliterende. De provincie zet in het kader van wat inmiddels de Gelderse aanpak is gaan heten verschillende instrumenten in: Medewerkers van de provincie treden op als ambassadeur. Zij stimuleren gemeenten om beleid en / of projecten te ontwikkelen op het gebied van wonen, welzijn en zorg en ze adviseren de projecten onder meer door kennis in te brengen die is opgedaan in andere projecten. De provincie laat op eigen initiatief onderzoek uitvoeren ter ondersteuning van lokale projecten. De provincie ontwikkelt praktische instrumenten en / of financiert de ontwikkeling van instrumenten binnen projecten en stelt deze beschikbaar aan de (andere) projecten. De provincie organiseert kennis- en netwerkbijeenkomsten waar projectleiders en andere betrokkenen informatie en ervaring kunnen uitwisselen. De provincie stelt subsidies beschikbaar voor procesondersteuning en onderzoek. De subsidies worden doorgaans voor het grootste deel besteed aan het inhuren van een externe projectleider of -ondersteuner. In de interviews gaven de meeste gemeenten aan dat op dit moment /G Evaluatie deelprogramma Langer Zelfstandig Wonen 1

6 intern de capaciteit ontbreekt om de projecten zelf goed van de grond te krijgen. Naast externe projectleiding of -ondersteuning geven gemeenten de middelen uit aan training van vrijwilligers (en soms professionals), de ontwikkeling van promotiemateriaal, de uitvoering van bewustwordingscampagnes en onderzoek (waaronder evaluatie en effectmeting). Alle projectleiders die voor de evaluatie zijn gesproken, onderstrepen het belang van de provinciale procesondersteuning. In een aantal gemeenten zou het project niet zijn opgestart als er geen subsidie beschikbaar was geweest. In een aantal andere gemeenten zouden de projecten wel zijn gestart, maar dan later en / of minder intensief. Naast de processubsidies wordt de uitwisseling van kennis en ervaringen genoemd als belangrijk instrument binnen de Gelderse aanpak. Volgens alle projectleiders spelen ook de betrokken medewerkers van de provincie bij de uitwisseling van kennis en informatie een belangrijke rol. Deze medewerkers zijn bij de meeste projecten betrokken (bijvoorbeeld door participatie in een projectgroep). De provincie heeft in de loop der tijd verschillende instrumenten ontwikkeld en onderzoek laten uitvoeren ter ondersteuning van de lokale projecten. De mate waarin van deze kennis en instrumenten gebruik wordt gemaakt, is wisselend. Een deel van de projectleiders is zeer goed op de hoogte van het provinciale aanbod. Andere projectleiders zijn dat minder. Opgaven voor de komende jaren Vrijwel alle projectleiders geven aan de ingezette lijn ook in de komende jaren te willen voortzetten. Vaak betekent dat ouderen bewust maken van hun eigen mogelijkheden om te anticiperen op zelfstandig wonen als zij ouder worden, afstemming organiseren tussen professionele partijen en versterken van de lokale sociale structuur. Gemeenten willen daarbij van elkaar leren. Nieuwe thema s die de komende periode prominent op de agenda zullen staan zijn de huisvestingsvraag die de extramuralisering met zich meebrengt en de activering van de lokale samenleving Hoewel de projectleiders over het algemeen tevreden zijn over de samenwerking tussen de betrokken partijen op lokaal niveau, werd ook deze samenwerking vaak genoemd als opgave voor de komende periode. De projectleiders merken dat partijen zich meer terugtrekken op hun eigen domein en dat het moeilijker wordt echte commitment van hen te krijgen. Zij vinden het lastig te voorspellen hoe de verhouding tussen de partijen gaat veranderen als gevolg van de transities. Wel zijn de meeste van hen ervan overtuigd dat die relatie anders zal worden. Ook om die reden vinden zij het van belang juist in de komende periode te blijven investeren in samenwerkingsprojecten. Zij zijn nog zoekende naar de invulling van hun regierol. Conclusies Hoe zijn (worden) de middelen voor procesondersteuning in de periode ingezet? De provinciale subsidies worden vooral ingezet voor de inhuur van externe projectondersteuning of projectleiding. Een deel van de middelen wordt ingezet voor concrete activiteiten zoals het organiseren van scholing voor vrijwillige woonadviseurs, het organiseren van informatiemarkten en het ontwikkelen van communicatiemateriaal. In de meeste projecten ligt een zwaar accent op de bewustwording bij ouderen van de noodzaak zelf aanpassingen aan te brengen aan hun woning. Nieuw in de bewustwordingscampagnes is de aandacht voor zelfstandig wonen met dementie en de inzet daarbij van domotica (bijvoorbeeld in de projecten in Elburg en Lochem). Op dit punt hebben de projecten nieuwe inzichten opgeleverd die ook in andere projecten kunnen worden ingezet /G Evaluatie deelprogramma Langer Zelfstandig Wonen 2

7 In verschillende gemeenten zijn subsidiemiddelen ingezet voor onderzoek (bijvoorbeeld in Heumen, Rheden en in Druten naar de vraag naar wonen met zorg). De projecten richten zich veel minder dan ten tijde van de programma s Ontgroening en Vergrijzing en Thuisgeven op het realiseren van fysieke projecten zoals kleinschalige woonzorgvoorzieningen of multifunctionele accommodaties. Dit heeft te maken met de bezuinigingen bij zowel gemeenten als bij woningcorporaties en zorginstellingen. De nadruk ligt meer op kleinschaligheid en het (her)gebruik van bestaand vastgoed. Gemeenten weten elkaar goed te vinden voor de uitwisseling van ervaringen. Bijeenkomsten die door de provincie worden georganiseerd zijn hiervoor geschikte platforms. De digitale ontsluiting en uitwisseling van informatie is minder goed geregeld dan tijdens het programma Thuisgeven. Er wordt aandacht gevraagd voor de digitale ontsluiting van informatie. De website van de provincie Gelderland biedt (nog) te weinig faciliteiten om als digitaal platform te kunnen dienen voor uitwisseling van kennis en ervaring door de betrokkenen bij de projecten. Wat is het effect van de verschillende instrumenten die de provincie inzet om gemeenten te ondersteunen? De subsidies voor procesondersteuning worden in vrijwel alle gemeenten voor een belangrijk deel ingezet voor professionele projectleiding en inzet van specifieke deskundigheid. Het effect daarvan is dat binnen de projecten in korte tijd resultaten zijn geboekt in de samenwerking en dat er veel kennisuitwisseling tussen projecten heeft plaatsgevonden. Ook heeft de inzet van de procesondersteuning gezorgd voor een verbreding van lokale netwerken, met name rondom het thema dementie. De bewustwordingscampagnes in de gemeenten die zijn ontwikkeld en uitgevoerd met financiële ondersteuning van de provincie hebben per gemeente gezorgd voor enkele tientallen tot meer dan honderd (Lochem, Rheden, Montferland) huisbezoeken en kleine woningaanpassingen. Met name in gemeenten die hun communicatiecampagne hebben ondersteund met het beschikbaar stellen van (kleine) subsidies voor woningaanpassing, werden veel woningaanpassingen gerealiseerd. Niet meetbaar is het aantal ouderen dat zonder voorafgaand huisbezoek naar aanleiding van de campagnes aanpassingen in hun woning heeft gedaan. Onder andere gezien de grote opkomst bij de informatiemarkten die zijn georganiseerd als onderdeel van de communicatiecampagnes (variërend van ca. 200 tot 500 bezoekers per informatiemarkt) nemen de projectleiders aan dat het bereik van hun campagne groter is dan het aantal geregistreerde contacten. Ook de inzet van ambassadeurs vanuit het lokale bedrijfsleven speelt hierin een rol. Naast de subsidies wordt vooral de uitwisseling van kennis tussen de gemeenten binnen het deelprogramma Langer zelfstandig wonen door de deelnemers gewaardeerd. De bijeenkomsten zijn hiervoor een goed platform, maar uitwisseling vindt ook rechtstreeks plaats of via de betrokken provincieambtenaren. Met de instrumenten en onderzoeken die door de provincie beschikbaar worden gesteld, verstrekt de provincie de projectleiders vulling voor hun gereedschapskist. De instrumenten zijn bij veel projectleiders bekend. Of ze worden gebruikt, hangt af van de lokale aanpak die wordt gekozen. Aan welke ondersteuning bestaat bij gemeenten behoefte in de komende bestuursperiode? Gemeenten willen in meerderheid blijven inzetten op het bewust maken van bewoners dat zij zelf regie moeten nemen in het geschikter maken van hun woning. Verbeteringen op het gebied van wonen, welzijn en zorg moeten vooral komen uit betere inzet van bestaande middelen (door /G Evaluatie deelprogramma Langer Zelfstandig Wonen 3

8 slimmere samenwerking) en het vergroten van de zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid van inwoners. De effecten van de decentralisatie van zorgtaken zullen in de komende periode naar verwachting van de gesprekspartners volop de aandacht vragen van de gemeenten. De meeste gesprekspartners hebben nog geen scherp beeld van de gevolgen van de decentralisatie (en de nieuwe regels ten aanzien van de taak van woningcorporaties) op de onderlinge verhouding tussen de lokale partners. Wel zijn zij overtuigd dat samenwerking cruciaal is om de kwaliteit van zorg en ondersteuning de komende jaren op peil te houden. Ook het zelfstandig wonen van mensen met een verstandelijke beperking of psychiatrische problemen vraagt om een goed netwerk van (formele en informele) zorg en ondersteuning. Er blijft volgens de betrokkenen behoefte aan een partij die zorgt dat (samenwerking aan) wonen, welzijn en zorg niet wegzakt op de bestuurlijke agenda. Naast procesondersteuning kunnen ook de Regionale Woonagenda s hierbij een belangrijke rol spelen. Tenslotte blijft er behoefte aan innovatie binnen lokale projecten en uitwisseling van de ervaringen die daar worden opgedaan. Aanbevelingen De evaluatie laat zien dat de Gelderse Aanpak goed werkt om lokale samenwerking te stimuleren en innovatie tot stand te brengen op thema s die beleidsmatig door de provincie van belang worden gevonden. We formuleren daarom twee aanbevelingen: 1. Ga door met de Gelderse Aanpak op het gebied van langer zelfstandig wonen. 2. Onderzoek op welke (aanpalende) terreinen de Gelderse Aanpak nog meer zou kunnen worden ingezet om lokale samenwerking en innovatie te bevorderen. Ad 1. De Gelderse Aanpak behelst in ieder geval de actieve en coachende rol die de provinciale medewerkers spelen binnen de projecten, de beschikbaarheid van middelen voor procesondersteuning, de uitwisseling van kennis en ervaringen tussen de projecten en de faciliterende en stimulerende (niet-directieve) houding van de provincie. Sinds de start van het programma Ontgroening en Vergrijzing is gebleken dat de aanpak zeer effectief is om lokale actie en innovatie te stimuleren en faciliteren op onderwerpen die de provincie van belang vindt. Bij een continuering van de aanpak zou kunnen worden nagedacht over het maken van een onderscheid tussen projecten die vooral gericht zijn op het toepassen van kennis die al is opgedaan binnen de provincie en projecten die gericht zijn op kennisontwikkeling. Op die manier zouden gemeenten worden gestimuleerd om na te denken over innovatieve elementen in hun lokale projecten. Aandachtspunt voor de komende periode is de digitale ontsluiting van informatie. Er is een schat aan kennis, informatie en materiaal ontwikkeld. Door een goede digitale ontsluiting kan (nog beter) worden voorkomen dat op verschillende plaatsen gelijktijdig het wiel wordt uitgevonden. Mede in relatie tot de veranderende rol van de gemeenten vanaf 2015 vraagt de verbinding tussen het sociale en het fysieke domein om aandacht. De komende periode zal veel aandacht uitgaan naar de implementatie van de nieuwe Wmo. Dat kan ten koste gaan van de integrale benadering. Tenslotte zou in de komende periode ook expliciet aandacht kunnen worden besteed aan zelfstandig wonen van de kleinere kwetsbare doelgroepen (inwoners met een verstandelijke beperking of een psychiatrische aandoening). Ad 2. De manier van werken die is ontwikkeld op het terrein van het wonen met zorg kan op meerdere terreinen met succes worden ingezet. Kern van de aanpak is dat de provincie zich faciliterend, stimulerend en coachend opstelt en op basis van gelijkwaardigheid participeert in lokale projecten. Gemeenten bepalen zelf welke prioriteiten zij stellen, maar de provincie kan daarbinnen /G Evaluatie deelprogramma Langer Zelfstandig Wonen 4

9 wel accenten aanbrengen. Door de uitwisseling van kennis en ervaring en de persoonlijke betrokkenheid van medewerkers van de provincie bij lokale projecten, kan de provincie sturen zonder dat dit door de gemeenten (en andere partijen) als dominant wordt ervaren. Ook op andere terreinen kan een dergelijke werkwijze vruchten afwerpen. Een bredere inzet van de Gelderse Aanpak zou een meer integrale aanpak van thema s mogelijk maken (denk aan projecten waarin wonen en zorg, de kwaliteit van de woningvoorraad, energiebesparing en bevolkingskrimp integraal worden aangepakt) /G Evaluatie deelprogramma Langer Zelfstandig Wonen 5

10 1 Tien jaar actief in wonen, welzijn en zorg 1.1 Voorgeschiedenis De provincie Gelderland heeft zich het afgelopen decennium actief opgesteld bij het stimuleren van lokale samenwerking op het gebied van wonen, welzijn en zorg. In de periode liep hiervoor het programma Ontgroening en Vergrijzing. In de periode het programma Thuisgeven in Gelderland. Vanaf 2011 vinden de activiteiten van de provincie op het gebied van wonen, welzijn en zorg plaats onder de noemer Langer zelfstandig wonen als onderdeel van het programma Wonen. Ontgroening en vergrijzing Medio jaren negentig publiceerde STAGG een model voor een wijkgerichte organisatie van wonen, welzijn en zorg. In deze visie (het 'STAGG-model') staat de wijk centraal. Door in de wijk een goed aanbod te realiseren van geschikte woningen, welzijnsdiensten, ambulante zorg en (kleinschalige) intramurale voorzieningen, kunnen ouderen ook op late leeftijd en wanneer zij zorg nodig hebben, blijven wonen in hun vertrouwde omgeving. Anno 2014 klinkt dit vanzelfsprekend, maar rond de eeuwwisseling was een integrale lokale aanpak van wonen, welzijn en zorg nog geen gemeengoed. Om te stimuleren dat gemeenten en lokale partners hiermee aan de slag zouden gaan, startte de provincie Gelderland in 2003 het programma Ontgroening en Vergrijzing op. In het kader van het programma verstrekte de provincie subsidies voor innovatieve (samenwerkings)projecten en nam het initiatief bij de uitwisseling van kennis en ervaring. Thuisgeven In de periode ondersteunde de provincie de verdere uitwerking en uitvoering van projecten met het programma Thuisgeven. In deze periode zijn veel projecten van de grond gekomen en tot uitvoering gebracht en is het gedachtegoed van woonservicezones stevig verankerd geraakt. In de evaluatie van het programma werd geconstateerd 'dat de subsidies vanuit het programma een bijzondere vliegwielfunctie hebben gehad voor veel projecten. Van groot belang is dat de subsidies voor proceskosten bestemd waren. Dat maakte het mogelijk dat vanaf het begin de focus bij projecten op de inhoud kwam te liggen in plaats van op het bijeenbrengen van middelen voor de start van het project. Dat is goed geweest voor de kwaliteit van de verschillende projecten. Daarnaast heeft kennisdeling een belangrijke rol gespeeld in het behalen van goede resultaten. Door te blijven communiceren over projecten konden andere projecten hun voordeel halen uit reeds eerder behaalde resultaten.' Wel werd geconstateerd dat de projecten die de provincie ondersteund had zeer divers waren. 'Een scherper geformuleerde doelstelling had kunnen leiden tot meer focus', aldus de evaluatie. Met het deelprogramma Langer zelfstandig wonen (als onderdeel van het programma Wonen) heeft de provincie de succesvolle aanpak van het programma Thuisgeven voortgezet. Door middel van processubsidies worden projecten in gemeenten ondersteund. Er worden (veelal binnen projecten) instrumenten ontwikkeld. De provincie zorgt voor kennisuitwisseling. Voor het deelprogramma Langer zelfstandig wonen heeft de provincie naar aanleiding van de evaluatie van het programma Thuisgeven gekozen voor een aantal duidelijke speerpunten /G Evaluatie deelprogramma Langer Zelfstandig Wonen 6

11 Langer zelfstandig wonen De bestuursperiode startte in een compleet nieuw tijdsgewricht. De krediet- en daarop volgende vastgoedcrisis was in volle hevigheid losgebarsten. De rijksoverheid was gestart met een ingrijpend hervormingsplan voor de zorg (waarvan de contouren al eerder waren bepaald, maar waarin nu een flinke versnelling kwam). Om werkgelegenheid in de bouw te behouden en te proberen zoveel mogelijk te voorkomen dat projecten stil kwamen te liggen, stelde de provincie het Impulsplan Wonen vast. Een van de beleidsmatige prioriteiten binnen het Impulsplan Wonen is Langer zelfstandig wonen. Gemeenten kunnen uit de gelden die aan het Impulsplan Wonen zijn verbonden subsidies aanvragen voor fysieke projecten op het gebied van wonen, welzijn en zorg, maar ook voor procesondersteuning. Hiermee bleef de provincie een stimulerende rol spelen die was ingezet met Ontgroening en Vergrijzing en Thuisgeven. Het thema Zelfstandig wonen is uitgewerkt in de Uitvoeringsagenda van het College van Gedeputeerde Staten en vervolgens in het deelprogrammaplan Langer zelfstandig wonen. In de Uitvoeringsagenda schrijft Gedeputeerde Staten: Wij willen in deze bestuursperiode [ ] concepten blijven ondersteunen waarbij ouderen en mensen met een beperking zo lang mogelijk in hun vertrouwde omgeving thuis kunnen blijven wonen. Dit kan zowel fysiek als via nieuwe technologieën, ook voor specifieke doelgroepen. Gebieden waar meerdere aspecten worden gecombineerd zijn aantrekkelijk voor alle partijen, van bewoner tot eigenaar tot leverancier van zorg. In het deelprogrammaplan Langer zelfstandig wonen wordt dit nader uitgewerkt. De focus in het programmaplan ligt op het ondersteunen van ouderen en mensen met een beperking in de bestaande woningvoorraad en op kleinschalige woonzorgvoorzieningen: 'Integraal en wijkgericht zijn sleutelwoorden'. Gemeenten kunnen bij de provincie subsidie aanvragen voor procesondersteuning. Middelen kunnen bijvoorbeeld worden ingezet voor de inhuur van een procesbegeleider, het laten uitvoeren van onderzoek, het ontwikkelen van instrumenten of het coördineren van de uitvoering van (deel)projecten. Gemeenten die gebruik willen maken van provinciale ondersteuning moeten in hun project in ieder geval aandacht besteden aan drie speerpunten: Het geschikt maken van woningen in de bestaande woningvoorraad (met collectief of individueel opplussen en door de inzet van domotica). Bewustwording onder ouderen (en andere kwetsbare inwoners) van hun eigen mogelijkheden om maatregelen te nemen om zo lang mogelijk zelfstandig te kunnen blijven wonen. Het organiseren van de randvoorwaarde om zelfstandig te blijven wonen met een zorgvraag (door goede organisatie van formele en informele zorg). Bijzonder aandachtspunt hierbij is het zelfstandig wonen met dementie. Het gebruik van de Gelderse Huistest is een voorwaarde voor het ontvangen van procesondersteuning. Sinds 2012 hebben 21 Gelderse gemeenten gebruikgemaakt van de procesondersteuning in het kader van het Impulsplan Wonen. Naast projectsubsidies en procesondersteuning spant de provincie zich in kennis te ontwikkelen en kennis en ervaringen beschikbaar te stellen en te delen. Hiertoe onderhouden medewerkers van de provincie een actief netwerk van lokale projectleiders en hun stakeholders. Zij zijn regelmatig aanwezig bij vergaderingen van projectgroepen en bij bijeenkomsten die in het kader van de /G Evaluatie deelprogramma Langer Zelfstandig Wonen 7

12 projecten worden georganiseerd. Ook organiseert de provincie bijeenkomsten over wonen en zorg (bijvoorbeeld tijdens het Wooncongres of de Liever Thuisbeurs). Een netwerk van 'voorlopers' vanuit verschillende organisaties (gemeenten, woningcorporaties, zorginstellingen, welzijnsinstellingen en adviseurs) helpt de provincie om ontwikkelingen 'in het veld' goed te volgen. Tenslotte spant de provincie zich in het thema wonen met zorg verankerd te krijgen in regionale woonagenda's. 1.2 Doel van het deelprogramma Langer zelfstandig wonen In het deelprogrammaplan Langer zelfstandig wonen wordt het doel van de procesondersteuning gedefinieerd: de subsidie (maximaal per gemeente) kan worden ingezet om lokale (samenwerkings)projecten op te zetten. 'Het realiseren van een kleinschalige woonvoorziening kan passen binnen het projectplan, maar is geen verplichting'. In het deelprogrammaplan Langer zelfstandig wonen ligt de nadruk op het stimuleren van samenwerking, innovatie, kennisuitwisseling en verankering. De provincie is zich ervan bewust dat de uitvoering van beleid primair een taak is van gemeenten en lokale partners. De rol van de provincie is een stimulerende en faciliterende. In het deelprogrammaplan Langer zelfstandig wonen staat hierover: 'Op het niveau van de kern/wijk zullen de betrokken partijen de krachten (en middelen) moeten bundelen; de corporatie, de gemeente, de zorg- en welzijnsaanbieder en niet in de laatste plaats de bewoners zelf. [...] De provincie Gelderland is al een aantal jaar actief in het veld van wonen, welzijn en zorg. De focus op lokale samenwerking en de praktische inslag zijn daarbij een constante factor, door anderen ook wel de "Gelderse aanpak" genoemd.' Doel van de provincie is om lokale overheden bewust te maken van het belang activiteiten te ontplooien op het gebied van wonen, welzijn en zorg, innovatie op dit gebied te bevorderen en kennis tussen gemeenten uit te wisselen. 1.3 De onderzoeksvragen De evaluatie van het programma Langer zelfstandig wonen heeft een tweeledig doel. Enerzijds willen we weten wat er gebeurd is met de door de provincie beschikbaar gestelde procesgelden en welke resultaten daarmee in de lokale projecten zijn beoogd en geboekt. Anderzijds willen we inzicht geven in de effectiviteit van de instrumenten die de provincie inzet bij het stimuleren van de lokale aanpak van wonen, welzijn en zorg. We hebben voor de evaluatie daarom de volgende drie onderzoeksvragen geformuleerd. 1. Hoe zijn / worden de middelen voor procesondersteuning in de periode ingezet? Welke doelen hebben de gemeenten die gebruikmaken van procesondersteuning van de provincie gesteld voor hun lokale projecten? Op welke manier worden / zijn de middelen voor procesondersteuning lokaal ingezet? Hadden lokale samenwerkingsprojecten waaraan procesondersteuning is toegekend een ander verloop gekend zonder de procesondersteuning? /G Evaluatie deelprogramma Langer Zelfstandig Wonen 8

13 2. Wat is het effect van de verschillende instrumenten die de provincie inzet om gemeenten te ondersteunen? Welk type ondersteuning vinden partijen het meest effectief voor hun lokale aanpak? Wat zouden partijen missen als de provincie geen agenderende, stimulerende en faciliterende rol zou spelen op het gebied van wonen, welzijn en zorg? 3. Aan welke ondersteuning bestaat bij gemeenten behoefte in de komende bestuursperiode? Wat zien de lokale partijen als de grootste opgaven op het gebied van wonen, welzijn en zorg in de komende jaren? Welke nieuwe samenwerkingsvraagstukken dienen zich aan als gevolg van veranderingen in wet- en regelgeving, woningmarktontwikkelingen en demografie? 1.4 Het onderzoek De evaluatie hebben we uitgevoerd door middel van dossieronderzoek en telefonische interviews. We hebben alle projectplannen bestudeerd en een groot aantal mensen gesproken, waaronder 18 van de 21 projectleiders van de projecten waaraan de provincie financieel heeft bijgedragen (voor een complete lijst van geïnterviewden, zie bijlage). De interviews hebben we afgenomen aan de hand van semi-gestructureerde vragenlijsten. Op basis van de dossierstudie en de gesprekken hebben we een tussenrapportage opgesteld. De tussenrapportage is voor commentaar toegestuurd aan de betrokken partijen. Op 11 september hebben we een werkbijeenkomst georganiseerd waaraan door 29 bij de projecten betrokken personen hebben deelgenomen. Tijdens deze bijeenkomst hebben we aan de hand van vier thema s de balans opgemaakt van de lokale samenwerking op het gebied van wonen, welzijn en zorg en hebben we geïnventariseerd welke behoefte er op lokaal niveau leeft aan ondersteuning, uitwisseling en kennisontwikkeling. De rapportage is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk 2 geven we eerst een korte beschrijving van de 21 projecten aan de hand van de verschillende thema's waarop de projecten zich richten. In hoofdstuk 3 gaan we in op de betekenis van de provinciale procesondersteuning zoals die uit de interviews en de bijeenkomst op 11 september naar voren is gekomen. In hoofdstuk 4 trekken we conclusies en beantwoorden we de onderzoeksvragen /G Evaluatie deelprogramma Langer Zelfstandig Wonen 9

14 2 De projecten 2.1 Ondersteunde projecten 21 projecten ondersteund Sinds in 2012 werd begonnen met uitvoering van het deelprogramma Langer zelfstandig wonen is het aantal gesubsidieerde projecten snel toegenomen. In 2012 werden twee subsidies verleend: aan de gemeente Wijchen (samen met omliggende gemeenten) en in de gemeente Lochem. In 2013 werden er 11 subsidies verstrekt, dat waren er vijf meer dan de doelstelling in het programmaplan. In 2014 werden hieraan nog acht gemeenten toegevoegd, waarmee het totaal aantal gesubsidieerde projecten op 21 komt. De laatste vier projecten bevonden zich ten tijde van de evaluatie nog in de opstartfase. Er lopen nog tien nieuwe aanvragen voor subsidie. Per project werd ca subsidie toegekend (in totaal ca ). Gesubsidieerde projecten: Wijchen (en omgeving) 1. Elburg 1. Ubbergen 2. Lochem 2. West Maas en Waal 2. Montferland 3. Westervoort 3. Voorst 4. Buren 4. Barneveld 5. Geldermalsen 5. Nijmegen 6. Rheden 6. Wijchen 7. Oldebroek 7. Doetinchem 8. Renkum 8. Zutphen 9. Heumen 10. Oude IJsselstreek 11. Druten Doorgaande lijn Verschillende projecten zijn een vervolg op eerder uitgevoerde projecten (vaak met subsidie uit het programma Thuisgeven of met andere provinciale subsidies). Zo heeft de gemeente Lochem met steun van de provincie al eerder pilots uitgevoerd rondom de bewustwording van ouderen van de noodzaak preventief hun woning aan te passen (in Lochem in 2006 en in Eefde in 2009). Tijdens deze pilots is veel ervaring opgedaan met het benaderen en verleiden van oudere huiseigenaren en huurders. Door vallen en opstaan is geleerd wat wel en niet werkt. Uiteindelijk werd het project in Eefde een groot succes: in 80 woningen werden woningaanpassingen uitgevoerd. Met de nieuwe subsidie worden de lessen uit de eerdere pilots in de praktijk gebracht in de hele gemeente onder de noemer 'Wonen met een plus'. De gemeente West Maas en Waal heeft in 2011 in Maasbommel een voorbeeldwoning ontwikkeld waar inwoners konden zien hoe zij hun woning beter geschikt konden maken voor bewoning op oudere leeftijd. Daarvoor werd een stuurgroep wonen, welzijn en zorg opgericht waaraan alle betrokken maatschappelijke partners deelnamen. De stuurgroep is blijven bestaan en werkt nu met steun van de provincie aan nieuwe stappen in het bewustmaken van inwoners onder de titel 'Thuis met het grootste gemak 2.0'. Ook gemeente Elburg heeft provinciale ondersteuning aangevraagd voor het verder uitbouwen van bewustwordingsactiviteiten die al eerder in gang zijn gezet onder de naam 'Gewoon Gemak'. De bewustwordingsactiviteiten en de woningaanpassingen in dit eerdere project zijn inmiddels geborgd in de reguliere activiteiten van de /G Evaluatie deelprogramma Langer Zelfstandig Wonen 10

15 betrokken organisaties. De organisaties willen nu vervolgstappen zetten - onder andere om de doelgroep ouderen met dementie beter te bereiken. De gemeente Westervoort heeft in 2006 samen met een grote groep in de gemeente actieve partijen en met financiële steun van de provincie het Masterplan Wonen, Welzijn en Zorg opgesteld. Naar aanleiding van dit Masterplan zijn in Westervoort verschillende projecten uitgevoerd (waaronder de realisatie van een MFC). De gemeente heeft in 2013 subsidie ontvangen om het Masterplan te actualiseren. Met grotendeels dezelfde partijen als in 2006 is als opvolger van het Masterplan een gezamenlijke Agenda opgesteld voor de periode De gemeente Heumen heeft met haar maatschappelijke partners al een aantal jaar een constructieve samenwerking. Hierbij spelen ook de ouderenbonden een belangrijke rol. Samenwerking tussen gemeente, woningcorporatie Oosterpoort en twee zorginstellingen (Malderburch en Dichterbij) leidde tot de realisatie van een bijzonder woonzorgcomplex voor dementerende ouderen en ouderen met een verstandelijke beperking: de Buurderij in Overasselt. Met een provinciale subsidie werd verder een klussendienst opgezet die na het aflopen van de subsidie is voortgezet. Met de provinciale subsidie is nu een projectleider aangesteld voor het vervolgtraject, waarbij de woningvoorraad en het beschikbare maatschappelijke vastgoed goed in beeld worden gebracht om zo afspraken te kunnen maken over 'Passend Wonen'. In Rheden zijn verschillende partijen al vanaf 2006 met provinciale ondersteuning bezig met de ontwikkeling van een woonservicezone op een herontwikkelingslocatie. De crisis maakte een einde aan dit project, maar de gemeente ging door met het thema wonen en zorg. Tijdens een bijeenkomst van de provincie werd contact gelegd met Laagland Advies. Dit contact bleek een belangrijk startpunt te zijn voor de verschillende pilots die volgden, mede gefinancierd door de provincie. In een aantal andere gemeenten is het project waarvoor zij subsidie hebben aangevraagd de eerste concrete activiteit in het kader van wonen, welzijn en zorg. Deze gemeenten kunnen gebruikmaken van de ervaringen en de kennis die in eerder uitgevoerde projecten is opgedaan. De provincie speelt een actieve rol in het verspreiden van die kennis. 2.2 De thema's De gemeenten die subsidie aanvragen zijn vrij om hun project naar eigen inzicht in te richten. Wel heeft de provincie een aantal thema's geformuleerd waaraan binnen de projecten aandacht moet worden besteed: het geschikt maken van woningen in de bestaande woningvoorraad; bewustwording onder ouderen; het organiseren van de randvoorwaarden voor langer zelfstandig wonen (onder andere voor mensen met dementie). In de projecten is flink ingezet op bewustwording onder ouderen. Binnen deze projecten wordt ook veel aandacht besteed aan de inzet van domotica of thuistechnologie en de randvoorwaarden van wonen met dementie. Collectief opplussen van woningen krijgt minder aandacht, maar is in verschillende projecten wel een thema. Randvoorwaarden scheppen voor zelfstandig wonen (anders /G Evaluatie deelprogramma Langer Zelfstandig Wonen 11

16 dan het aanpassen van de woning) krijgt in veel projecten aandacht, bijvoorbeeld door de afstemming tussen de professionele en informele zorg beter te organiseren. Andere onderwerpen die in de projecten aandacht krijgen zijn de organisatie van de samenwerking tussen partijen en het ontwikkelen van een gezamenlijke visie op de opgaven op het gebied van wonen, welzijn en zorg. We beschrijven in deze paragraaf hoe deze thema's in de projecten zijn uitgewerkt. Bewustwording Vrijwel binnen alle gemeenten speelt het thema bewustwording een belangrijke rol. De gedachte hierachter is dat door tijdig (kleine) aanpassingen te doen aan de woning, valincidenten en andere calamiteiten kunnen worden voorkomen. Vaak gaat het om kleine aanpassingen, zoals het aanbrengen van een tweede trapleuning, een ruwe coating op badkamertegels, het verwijderen van een drempel of het aanbrengen van veilig hang- en sluitwerk. Onder het programma Thuisgeven hebben verschillende gemeenten campagnes uitgevoerd. De provincie heeft de Gelderse Huistest ontwikkeld waarmee bewoners snel inzicht kunnen krijgen in de mogelijkheden voor kleine (en grotere) aanpassingen. De provincie stelt als voorwaarde aan subsidies voor bewustwordingscampagnes dat de Gelderse Huistest wordt gebruikt. Een aantal gemeenten werkt met een eigen checklist omdat zij kiezen voor een bredere insteek van de gesprekken dan alleen de geschiktheid van de woning. Lochem heeft in 2009 een succesvol project opplussen uitgevoerd in de kern Eefde. Met processubsidie uit het Impulsplan Wonen breiden zij de aanpak uit naar de hele gemeente. De maatschappelijke partners stimuleren de bewustwording voor hun eigen doelgroep. In drie kernen zijn informatiemarkten georganiseerd. De gemeente heeft voor minima een subsidieregeling voor opplusmaatregelen. Vrijwilligers van Stichting Welzijn Ouderen zijn opgeleid om advies te geven over opplussen, thuistechnologie en dementie. Een lokale bouwmarkt heeft een eigen stand ingericht over 'Wonen met een plus'. De in Lochem ontwikkelde checklist voor woningaanpassingen voor zelfstandig wonen voor mensen met dementie is inmiddels ook in gebruik in het project in Wijchen. Ook voor het project in Zutphen is de Lochemse aanpak een voorbeeld geweest. In Rheden zijn in 2011 en 2013 pilots uitgevoerd met bewustwordingsprojecten op het gebied van opplussen en met thuistechnologie. Met provinciale subsidie is nu begonnen met de derde fase in Velp. Hierin wordt opplussen en thuistechnologie gecombineerd, met bijzondere aandacht voor zelfstandig wonen met dementie. Na de zomer van 2014 is gestart met bezoeken van tien huishoudens waar deze problematiek speelt. Deze cases leveren ervaring op die daarna breder kan worden ingezet. In de woonvisie van Zutphen werd al aangekondigd dat de gemeente actief zou gaan inzetten op bewustwording en preventieve aanpassing van woningen. Om tot een uitvoerbare aanpak te komen is door de gemeente Zutphen contact gezocht met Lochem. In Zutphen is een brede bijeenkomst georganiseerd met corporaties, zorg- en welzijnsorganisaties, vrijwilligers en de provincie. Er is een groep partijen geformeerd die samen een projectgroep hebben opgericht. De aanpak wordt in de tweede helft van 2014 verder uitgevoerd. In Wijchen is een bewustwordingscampagne georganiseerd onder de naam 'Bewust Wonen'. Ouderen in de gemeente hebben een persoonlijke brief ontvangen. Daarnaast is informatie gedeeld via de gemeentepagina en de gemeentelijke website. De gemeente heeft informatiebijeenkomsten georganiseerd voor ondernemers. Zij hebben vervolgens meegewerkt aan de informatiebeurs in het /G Evaluatie deelprogramma Langer Zelfstandig Wonen 12

17 najaar van 2013 waarnaar ca. 550 bezoekers kwamen. In 2014 krijgen ondernemers een training met als doel hen de volgende informatiebeurs zelf te laten organiseren. Voor mensen met dementie en hun omgeving is een dementiewijzer ontwikkeld met handige informatie. Vrijwillige woonadviseurs hebben een training gevolgd over deze doelgroep. Gemeente West Maas en Waal wil het al eerder ingezette bewustwordingsproject 'Thuis met het grootste gemak' verder verdiepen onder de naam 'Thuis met het grootste gemak 2.0'. In februari 2014 is een informatiemarkt georganiseerd als formele aftrap. Maar liefst 45 ondernemers zijn betrokken bij het project. Vrijwillige woonadviseurs zijn opgeleid voor het afleggen van huisbezoeken. Het project legt uitdrukkelijk verbanden met andere aspecten van langer zelfstandig wonen: veiligheid, gezonde leefstijl en mobiliteit. Bewoners kunnen gebruikmaken van een regionale subsidieregeling voor kleine woningaanpassingen (regio Rivierenland). In 2012 heeft de gemeente Montferland een bewustwordingscampagne uitgevoerd onder de naam 'Thuis in Montferland'. Een regiegroep is sindsdien actief. Met subsidie van de provincie gaat de gemeente de aanpak verder uitwerken. De rol van de woonadviseurs wordt steviger, er is extra inzet voor communicatie, en een informatiemarkt staat op de planning. Daarnaast wil de gemeente in het kader van het project 'Kiemkracht' verder met de ontwikkeling van samenwerking in de kleine kernen om ook daar zelfstandig wonen met zorg mogelijk te maken. De gemeente Oude IJsselstreek is gestart met een bewustwordingscampagne. De gemeente maakt gebruik van de ervaringen in Montferland, Bronkhorst en Aalten onder andere om een eigen folder te maken. Alle organisaties met een signalerende of verwijzende rol zijn geïnformeerd (onder andere de huisartsen en de ouderenbonden). Er zijn vrijwillige woonadviseurs geworven en opgeleid. Ouderen worden in eerste instantie benaderd via mantelzorgers en door middel van communicatiemateriaal dat op verschillende plekken wordt verstrekt. Er heeft een bijeenkomst plaatsgevonden met lokale ondernemers. Een tweede bijeenkomst volgt waarin hun betrokkenheid concreter wordt gemaakt. De gemeente Elburg heeft eerder een project opplussen uitgevoerd onder de titel 'Gewoon gemak'. De bewustwordingsactiviteiten en de woningaanpassingen in dit project zijn inmiddels geborgd in de reguliere activiteiten van de betrokken organisaties. Met de procesondersteuning verdiepen zij zich nu in zelfstandig wonen voor mensen met (beginnende) dementie. Een belangrijke vraag is hoe thuistechnologie daarbij ondersteunend kan zijn. De partijen hebben in een aantal concrete thuissituaties bekeken wat er moet gebeuren. Dit hebben ze vervolgens uitgevoerd. Op basis hiervan hebben zij de bestaande subsidieregeling voor kleine woningaanpassingen aangevuld met de vijf meest gebruikte maatregelen voor mensen met dementie. Mantelzorgers kunnen deze subsidie aanvragen. Ook in het opplussen (woningaanpassingen) worden nu de maatregelen specifiek voor mensen met dementie opgenomen. In de gemeente Oldebroek is eerder een opplus- en bewustwordingstraject uitgevoerd, net als Elburg onder de naam Gewoon Gemak. Hierop wordt nu voortgebouwd met nieuwe voorlichtingsmomenten. Vrijwilligers worden getraind voor huisbezoeken. Een eigen subsidieregeling is in voorbereiding. In het dorp Ooij hebben bewoners en gemeente Ubbergen gezamenlijk een woonmarkt georganiseerd waarop ca. 100 bezoekers afkwamen. Hiervan zijn de ondernemers en de lokale KBO s /G Evaluatie deelprogramma Langer Zelfstandig Wonen 13

18 enthousiast geworden. Met de provinciale subsidie is de aanpak nu verbreed naar de andere kernen. De KBO's zijn een drijvende kracht achter het project. De gemeente Ubbergen heeft promotiemateriaal van de regio Nijmegen op maat aangepast en gebruikt deze. De gemeente heeft een eigen subsidieregeling in voorbereiding. Sité Woondiensten en de gemeente Doetinchem starten een voorlichtingscampagne om ouderen bewust te maken van het belang om hun woning tijdig aan te passen. Daarnaast houden gemeente en corporatie hun meerjarenonderhoudsprogramma's aan woningen en woonomgeving tegen het licht om te kijken waar zij kunnen bijdragen aan het langer zelfstandig wonen in de wijk. De gemeente Nijmegen is begonnen met het opzetten van een bewustwordingscampagne gericht op ouderen. Hiervoor wordt een groot aantal vrijwilligers ingezet bij verschillende organisaties. Zij krijgen training om ouderen te informeren (o.a.) over de mogelijkheden van woningaanpassing. Tijdens de evaluatiebijeenkomst op 11 september is met de deelnemers gesproken over de effectiviteit van de bewustwordingscampagnes. Geconstateerd werd dat het aantal (geregistreerde) woningaanpassingen als gevolg van adviesgesprekken per project verschilt. Hierbij was de indruk van de deelnemers dat in projecten waaraan een vergoedingsregeling voor kleine woningaanpassingen is verbonden het aantal huisbezoeken groter is dan in projecten waarbij geen vergoedingen worden gegeven. Kennelijk help de beschikbaarheid van een tegemoetkoming in de kosten (in alle projecten met een regeling ging het om kleine bedragen) om mensen nieuwsgierig te maken en een huisbezoek aan te vragen. Dit wil overigens niet zeggen dat projecten zonder vergoedingsregeling minder effectief zijn. Mensen kunnen ook zelf online de Gelderse Huistest uitvoeren en aanpassingen (laten) aanbrengen. Bovendien richt de communicatie over preventieve woningaanpassing zich binnen de meeste projecten bijvoorbeeld ook op zorgorganisaties, installatiebedrijven, bouwmarkten, aannemers, etc. Een deel van de effecten van de campagnes blijft onzichtbaar voor de gemeenten. De aanwezigen waren het erover eens dat een vergoedingsregeling in de eerste fase van een bewustwordingscampagne kan bijdragen aan het bereik van de communicatie. Tegelijk is het de laatste tijd lastiger gemeentebestuurders te overtuigen van het belang van een budget voor tegemoetkomingen in de kosten voor preventieve woningaanpassingen, zeker als deze generiek (onafhankelijk van inkomen en vermogen) worden verstrekt. Collectief opplussen woningen en complexen Het collectief opplussen van woningen krijgt in de projecten minder aandacht. Het blijkt op dit moment vaak moeilijk om 'harde' afspraken te maken met woningcorporaties over investeringen in het geschikt maken van woningen. Er zijn echter ook uitzonderingen. Zo hebben de corporaties in Wijchen voor hun huurders woningaanpassingen mogelijk gemaakt. De corporatie heeft inmiddels 22 woningen aangepast en is bezig vijf woningen aan te passen voor mensen met dementie. De gemeente en de corporaties willen het onderwerp woningaanpassing opnemen in de prestatieafspraken. In de gemeente Heumen werken de partners samen aan het realiseren van een tussenvorm tussen zelfstandig wonen en intramuraal verblijf: zelfstandig beschut wonen. Er zijn verschillende mogelijke locaties aangewezen. Op de locatie van de voormalige St. Josephschool die naast woonzorgcentrum Malderburch ligt, bouwt de corporatie beschutte woningen voor ouderen en past de gemeente de inrichting van de openbare ruimte aan /G Evaluatie deelprogramma Langer Zelfstandig Wonen 14

19 In Lochem is de pilot 'Wonen met dementie' met succes afgerond. In samenwerking met woningcorporatie IJsseldal Wonen zijn vijf woningen aangepakt van inwoners met dementie. Hierbij is per huishouden gekeken naar de mogelijkheden om langer in de eigen woning te blijven wonen. Maatregelen variëren van de aanschaf van een andere t.v. (beter te bedienen) tot het plaatsen van een begrenzer op de thermostaat en de kranen. Van de vijf personen die zijn geholpen wonen er nog drie zelfstandig. In Rheden is gestart met woningaanpassingen in tien huurwoningen. Hierbij wordt gekeken naar de mogelijkheden voor de toepassing van domotica. Bijzondere aandacht is er voor zelfstandig wonende ouderen met dementie. Uit dit project worden lessen getrokken die in de rest van de gemeente kunnen worden ingezet. In Oldebroek heeft de woningcorporatie op meerdere locaties de toegankelijkheid van wooncomplexen verbeterd. In het bestaande complex de Krone en op drie nieuwbouwlocaties Weidebeek, Turfhorst en Veldheem. In geen van de projecten wordt ingezet op grootschalige uitrol van domotica in woningen. Tijdens de evaluatiebijeenkomst op 11 september gaven de deelnemers aan te twijfelen over de nut en noodzaak daarvan. Woningcorporaties hebben op dit moment ook niet de middelen om woningen planmatig van een domoticainfrastructuur te voorzien. Volgens de deelnemers is hier ook niet de grootste winst te behalen. Dit heeft er onder andere mee te maken dat de huidige generatie ouderen toch vaak moeite heeft met de bediening van apparaten. Domotica wordt in de meeste projecten betrokken in de communicatie over preventieve woningaanpassingen. Het gaat dan doorgaans om minder high-tech toepassingen die met betrekkelijk geringe kosten zijn aan te schaffen. Randvoorwaarden voor zelfstandig wonen Om zelfstandig te kunnen wonen bij verslechterende gezondheid moet aan meer voorwaarden voldaan worden dan een geschikte woning. Ook de ondersteuning (door professionals en vrijwilligers) moet goed zijn georganiseerd. In verschillende projecten wordt ook hieraan expliciet aandacht besteed. Bij het Kulturhus in Lienden (gemeente Buren) dat werd gebouwd met subsidie uit het programma Thuisgeven is tevens een woonvoorziening voor mensen met dementie of een beperking gerealiseerd. De activiteiten ten behoeve van het langer zelfstandig wonen worden vanuit deze voorziening naar de hele kern uitgerold. Zorgorganisaties hebben afspraken gemaakt om onplanbare zorg te organiseren en de decentralisatie van de AWBZ in goede banen te leiden. Met een toegekende Europese subsidie kunnen zij uitgebreide thuistechnologie-toepassingen gaan testen in de praktijk. Geldermalsen richt zich met de procesondersteuning op mensen met dementie, met name in Zuid- Emmawijk. In deze wijk is men bezig met de voorbereidingen voor een kleinschalige woonvoorziening voor mensen met dementie. In programmalijnen zoals onplanbare zorg, optimalisering bestaande woningvoorraad en technologische innovaties werken de corporatie, gemeente en zorg- en welzijnsaanbieders met elkaar samen. Een wijkscan is uitgevoerd. In verband met domoticatoepassingen is ook de installatiebranche vertegenwoordigd in de projectgroep /G Evaluatie deelprogramma Langer Zelfstandig Wonen 15

20 In Druten is een samenwerkingsagenda opgesteld met vier thema's. Een van deze thema's is het stimuleren van 'eigen kracht' en maatschappelijke vitaliteit. Een ander thema is de organisatie van de ambulante zorg en ondersteuning. Deze thema's worden onder regie van verschillende partijen de komende maanden verder uitgewerkt. Onder andere bekijken de partijen hoe zij bestaande activiteiten en voorzieningen van intramurale instellingen voor een bredere doelgroep kunnen inzetten en of de zorgpartijen een gezamenlijke aanpak van de onplanbare zorg thuis kunnen ontwikkelen. In het najaar van 2014 bespreken zij de opbrengt van deze trajecten. Ook in de samenwerkingsagenda van de partijen in Westervoort zijn het versterken van de sociale cohesie en de ondersteuning bij zelfstandig wonen en leven als thema's benoemd. De komende periode worden deze thema's samen met de samenwerkingspartners verder uitgewerkt tot concrete acties. De gemeente Renkum wil een integrale aanpak ontwikkelen waarin klimaat, leefomgeving, sociaal domein en zelfstandig wonen samenkomen. In een 'proeftuin' in de kern Doorwerth wordt het lokale netwerk in beeld gebracht. Vanuit dat netwerk wil de gemeente nieuwe innovatieve en integrale arrangementen ontwikkelen voor begeleiding, verzorging, jeugdzorg, arbeidsparticipatie, passend onderwijs en de geschiktheid van de woningen. Een bijzonder onderdeel van het plan is een onderzoek naar de mogelijkheid om in samenwerking met het Leo Kannerhuis bestaande domoticatoepassingen in de hele kern beschikbaar te maken. De gemeente Montferland werkt met partners aan de 'kiemkracht' van de kleine kernen. Door samenwerking te organiseren tussen de wijkverpleging en het vrijwilligerswerk kan meer ondersteuning worden geleverd aan ouderen en mensen met een beperking. De gemeente Doetinchem heeft samen met partners een programma opgesteld met zes programmalijnen. Naast het geschikt maken van woningen voor ouderen en mensen met een beperking richt de samenwerking zich onder meer op het ontwikkelen van een dienstenaanbod op wijkniveau en op preventieve activiteiten op het gebied van gezondheid. Woonzorgcentrum Schavenweide gaat dienst doen als multifunctioneel wijkcentrum. Per programmalijn stelt de gemeente samen met partners een businesscase op. In Wezep (gemeente Oldebroek) is al in 2004 een woonservicezone ingericht. Daarin zijn verschillende projecten ontwikkeld: drie kleinschalige wooncomplexen voor senioren, een 'ouderinitiatief' voor mensen met een verstandelijke beperking, nauwere samenwerking tussen zorgen welzijnsorganisaties, het serviceloket in het dorpskantoor en het bewustwordingsprogramma Gewoon Gemak. De gemeente Oldebroek herijkt nu samen met de betrokken partijen de visie op het woonservicegebied Wezep. Gekeken wordt wat de gevolgen zijn van de transities op de manier van (samen)werken in het woonservicegebied. De ervaringen die zijn opgedaan in het serviceloket worden gebruikt bij de ontwikkeling van een sociaal team. In de gemeente Voorst zijn vier werkgroepen ingesteld waaraan alle partijen die zijn betrokken bij wonen, welzijn en zorg aan deelnemen. Naast de uitwerking van de fysieke opgave maken de werkgroepen plannen voor randvoorwaarden van zelfstandig wonen van ouderen. Ze zoeken naar mogelijkheden om burgerinitiatieven te ondersteunen die hieraan bijdragen. Het gaat daarbij ook om de samenwerking tussen professionals en inwoners. Ook wordt onderzocht hoe ontmoetingsruimten nog beter kunnen worden ingezet om de sociale cohesie te versterken (in /G Evaluatie deelprogramma Langer Zelfstandig Wonen 16