Divosa-monitor Bundeling van de Divosa-monitor factsheets Koningin Wilhelminalaan LA Utrecht Postbus GT Utrecht

Transcriptie

1 Koningin Wilhelminalaan LA Utrecht Postbus GT Utrecht T info@divosa.nl Postbank KvK Midden-Nederland Divosa-monitor 2013 Bundeling van de Divosa-monitor factsheets 2013 Inhoud: > Bijstandsuitkeringen 2012 > Bijstandsbudget 2012 > Participatiebeleid 2012 > In- en uitstroom 2012 > Intergemeentelijke samenwerking

2 Koningin Wilhelminalaan LA Utrecht Postbus GT Utrecht T info@divosa.nl Postbank KvK Midden-Nederland Divosa-monitor factsheet: Bijstandsuitkeringen 2012 Datum: 21 maart 2013 > Aantal WWB-uitkeringen stijgt naar > Groei: 2,9% > Stijging onder 27-plussers: 5% > Daling onder 27-minners: 15% > Groei bij 58% van de gemeenten > Sombere prognoses: bijstand blijft stijgen > Winstwaarschuwing: inkomensdeel valt later uit

3 Voorwoord De Divosa-monitor verandert Aan meningen geen gebrek in de wereld van werk en bijstand. Maar het loont om naar de feiten te kijken. Daarvoor vonden we jaren geleden de Divosa-monitor uit. Inmiddels is die uitgegroeid tot een instituut. Wat begon als een jaarlijks boekje, is inmiddels een aantal pdf-jes per jaar. Ze worden al lang niet meer gedrukt, maar wel vaak geraadpleegd. Als je geen boekjes meer drukt, dan is het ook mogelijk om de monitor de vorm aan te laten nemen van frequenter verschijnende factsheets, die feiten in beeld brengen, trends en achtergronden beschrijven en makkelijk zijn te verversen. Dit document is onze eerste poging daartoe. de prognoses helaas nog niet. En wat zijn dan de feiten? Het aantal mensen in de bijstand bleef vorig jaar stijgen. Vooral in het laatste kwartaal van 2012 was het druk bij de inschrijfbalies van sociale diensten. Voor elke vacature zijn er inmiddels vijf werklozen en de bijstand stroomt vol met mensen die hun baan kwijt raken, hun WW-rechten hebben opgesoupeerd en hun spaargeld hebben opgemaakt. Tot op heden zien de leden van Divosa, de managers van sociale diensten, geen verbetering. De instroom blijft dit voorjaar toenemen en steeds meer mensen die bijstand aanvragen, hebben flinke schulden. Het vet en de buffers, het raakt allemaal op. Leven van een bijstandsuitkering verandert in een acrobatische act nu de koopkracht daalt en mensen steeds vaker schulden hebben. Gemeenten beginnen te lijken op hun klanten. Ook zij moeten financieel koorddansen. En de nieuwe bijstandcijfers en ramingen brengen slecht nieuws. Het inkomensdeel voor 2013 zal lager uitvallen dan eerder ingecalculeerd. Het vet en de buffers, het raakt allemaal op. Bij iedereen. René Paas, voorzitter Divosa 2

4 Ontwikkeling bijstandsuitkeringen Het aantal bijstandsuitkeringen stijgt voor het vierder achtereenvolgende jaar. In 2012 met bijna 3%. Tegen de trend in, daalt het aantal bijstandsgerechtigden onder de 27 jaar. De trend verschilt per gemeente: bij 43% van de gemeenten stabiliseerde of daalde het bestand. Eind december 2012 verstrekten alle sociale diensten samen WWB-uitkeringen aan mensen onder de 65 jaar. Dat zijn er ruim meer dan een jaar eerder, een stijging van bijna 3%. Hiermee is 2012 het vierde jaar op rij waarin het aantal bijstandsuitkeringen stijgt. Ook het aantal IOAW- en IOAZ-uitkeringen steeg in Figuur 1. Ontwikkeling bijstandsuitkeringen WWB <65 jaar WWB, IOAW en IOAZ (BUIG) Jaargemiddelde BUIG Bron: CBS, cijfers over 2012 zijn voorlopig. BUIG is exclusief BBZ. Tabel 1. Ontwikkeling bijstandsuitkeringen WWB <65 jaar Ontwikkeling 8,5% 9,3% 2,8% 2,9% IOAW en IOAZ Ontwikkeling 22,6% 15% 1,4% 12,9% WWB + IOAW en IOAZ (BUIG) Ontwikkeling 8,9% 9,5% 2,8% 3,2% WWB + IOAW en IOAZ (BUIG) jaargemiddelde Ontwikkeling 1,9% 10,6% 5,7% 1,5% bron: CBS, bewerking Divosa, cijfers over 2012 zijn voorlopig. Het gaat om standcijfers van eind december van een jaar. BUIG is exclusief BBZ. 3

5 Sterke groei WWB in november en december Vooral in november en december is het aantal WWB-uitkeringen gestegen. In december met ruim stuks. De trend duidt op een verdere stijging. De ontwikkeling van het aantal WWB-uitkeringen per maand vertoont in 2012 een grillig patroon. Het is de laatste vier jaren gebruikelijk dat het aantal uitkeringen in de zomermaanden daalt en in het najaar weer oploopt. De beperkte stijging in de maanden februari-mei vormen daar een uitzondering op. Figuur 2. Ontwikkeling WWB-uitkeringen (<65 jaar) in 2012 per maand Lineair (2012) bron: CBS, cijfers over 2012 zijn voorlopig Versnelde stijging bij 27-plussers Onder alle 27-plussers neemt het aantal uitkeringen met 5% toe. De stijging is het sterkst onder de leeftijdscategorie 27 tot 35 jaar (10%). De andere categorieën stijgen minder hard. Met name de gestage toename van het aantal uitkeringen onder 55-plussers (3% in 2012) kan de hoeveelheid bijstandsuitkeringen in de toekomst beïnvloeden omdat deze leeftijdscategorie minder snel uitstroomt uit de bijstand. Figuur 3. Ontwikkeling WWB-uitkeringen naar leeftijdscategorie Jonger dan 27 jaar 27 tot 35 jaar 35 tot 45 jaar 45 tot 55 jaar 55 tot 65 jaar bron: CBS, cijfers over 2012 zijn voorlopig 4

6 Daling onder 27-minners zet sterk door Waar alle andere leeftijdsgroepen een stijging laten zien, is het aantal uitkeringen aan jongeren onder de 27 jaar in 2012 met 15% afgenomen. In 2011 daalde het aantal uitkeringen aan deze groep ook tegen de algemene trend in. Toen met 3%. Sinds 2011 heeft er een trendbreuk plaatsgevonden in de leeftijdsgroep jonger dan 27 jaar. Liep deze groep doorgaans gelijk op in de ontwikkeling met de groep van 27 tot 35 jaar. Vanaf 2011 is dat veranderd. Tot december 2010 lopen de beide leeftijdsgroepen redelijk gelijk op. Hun aantallen stijgen en dalen op hetzelfde moment (zie figuur X). Dat verandert vanaf begin De leeftijdsgroep van jonger dan 27 jaar stroomt veel sneller uit. In september is de daling het grootste (start schooljaar). Vanaf januari 2012 zien we dat er een tegengestelde trend ontstaat. Waar het aantal bijstandsgerechtigden tussen 27 en 35 jaar blijft toenemen, daalt het aantal jongeren onder de 27 in de bijstand. Mogelijke oorzaken zijn: > Het invoeren van een zoektermijn voor 27-minners. Per 1 januari 2012 zijn jongeren verplicht eerst vier weken naar werk te zoeken voordat zij recht hebben op een uitkering. Uit de Divosamonitor 2012 bleek dat een derde van de gemeenten al in 2011 een wachttijd invoerde voor jongeren onder de 27 jaar. > De invoering van een huishoudinkomenstoets. Van 1 januari 2012 tot eind mei kregen nieuwe aanvragers van een bijstandsuitkering per huishouden slechts één uitkering. Dit kan vooral voor jongeren nadelig uitpakken. > Meer aandacht voor scholing. Vooral in januari 2012 en september 2011 en 2012 neemt het aantal uitkeringen aan 27-minners af. Dit zijn de instapmomenten voor het reguliere onderwijs. Dit kan er dus op wijzen dat jongeren massaal gestimuleerd zijn een opleiding te volgen of hervatten. Zij komen dan in aanmerking voor studiefinanciering. > Meer aandacht voor uitzendwerk. Uit de Divosa-monitor van 2012 bleek dat sociale diensten vooral jongeren expliciet wezen op de mogelijkheden van uitzendwerk. Mogelijk wisselen jongeren periodes van werkloosheid af met periodes van werk, want uit de reguliere werkloosheidcijfers blijkt dat de werkloosheid in de leeftijdscategorie tot 24 jaar de afgelopen twee jaar juist het hardste is gestegen. 1 Figuur 4. Maandelijkse ontwikkeling WWB naar leeftijdscategorie Ontwikkeling jonger dan 27 Ontwikkeling 27 tot 35 jaar bron: CBS, cijfers over 2012 zijn voorlopig 1 CPB (2013), p.50 5

7 Verschillen per gemeente Hoewel landelijk gezien het WWB-bestand is gegroeid, zijn er verschillen per gemeente. In 58% van de gemeente groeit het bijstandsbestand ook. Tegen de landelijke trend in zijn er relatief veel gemeenten waar het aantal uitkeringen is gedaald (20%) of gelijk is gebleven (23%). De gemeenten waar het aantal uitkeringen is gedaald of gelijk gebleven, zijn verdeeld over het hele land. Kleine concentraties van dalers bevinden zich in de kop van Noord-Holland, rond Haarlemmermeer, in Noordwest Groningen, Zeeland en Zuid-Limburg. Stijgers zijn vooral te vinden in het midden van Noord-Holland, heel Friesland en rond Meppel en Apeldoorn. Kaart 1. Ontwikkeling WWB-bestand (<65 jaar) per gemeente bron: CBS. Percentages per gemeente zijn berekend door vergelijking van de absolute WWB-cijfers van december 2011 en Cijfers over 2012 zijn voorlopig. 6

8 Prognose ontwikkeling bijstand Door de slechte economische situatie blijft het aantal bijstandsgerechtigden stijgen. Hoewel de economie vanaf 2014 licht zal groeien, blijft de werkgelegenheid achter. Ook in de uitzendsector waar juist de kansen voor bijstandsgerechtigden liggen. Vanaf 2014 zorgt de komende Participatiewet voor extra toeloop op de bijstand. Licht economisch herstel start in 2013 In 2012 kromp de economie. In het eerste kwartaal 2013 zet die krimp door. Daarna volgt een voorzichtig herstel, hoewel de totale groei in 2013 bij elkaar negatief uitpakt. In 2014 verwacht het Centraal Plan Bureau (CPB) een lichte economische groei. 2 Tabel 2. Kerncijfers economie, arbeidsmarkt en bijstand (raming) (raming) Economische groei (BBP) -3,7% 1,6% 1% -0,9% -0,5% 1% Groei werkgelegenheid -1,1% -0,6% -0,5% -0,5% -0,75% -0,25% 2014 Werkloze beroepsbevolking Idem in % van de 4,8% 5,4% 5,4% 6,4% 7,75% 7,75% beroepsbevolking Bijstand (WWB/IOAW/IOAZ) Idem in % van de beroepsbevolking 3,54% 3,93% 4,17% 4,19% 4,47% 4,76% Bron: CEP, 2012, de werkeloze beroepsbevolking is gebaseerd op de nationale definitie. Volgens de internationale definitie is de werkloze beroepsbevolking kleiner. Werkgelegenheid blijft tot in 2014 dalen De werkgelegenheid daalde in 2012 met een 0,5%. De CPB-ramingen voor de komende twee jaar blijven somber. De werkgelegenheid daalt met 0,75% in 2013 en met 0,25% in Uitzondering op deze trend is de zorgsector, waar de werkgelegenheid blijft groeien. Deze groei is echter niet genoeg om het verlies van banen in de marktsector en bij de overheid te compenseren. Hierdoor loopt de werkloosheid verder op en verruimt de arbeidsmarkt. Eind 2012 stonden er tegenover elke vacature vijf werklozen. Het CPB verwacht dat die verhouding dit en komend jaar nog verder verruimt door de groei van de werkloosheid en een daling van het aantal vacatures. 3 Daling uitzendbanen voorspeld De afname van het aantal banen in de uitzendsector zal tot een toename leiden van het aantal bijstandsgerechtigden in Eén op de vier bijstandsgerechtigden die uitstroomt naar werk, doet dat via een uitzendbaan. Maar het aantal banen in deze sector daalt in 2013 met stuks. Twee andere sectoren zorgen traditiegetrouw voor veel in- en uitstroom uit de bijstand: de handel, horeca en reparatie en de gezondheidzorg en welzijnszorg. In de handel, horeca en reparatiebranche daalt het aantal banen. In de gezondheidszorg en welzijnszorg stijgt het aantal banen juist. 4 2 CPB (2013), p.32 3 CPB (2013), pp.33, 46 en 48 4 Tanis et al. (2012), pp UWV (2013), p.4. 7

9 Tabel 3. Ontwikkeling aantal banen in sectoren met veel in- en uitstroom in de WWB Sector Instroom WWB vanuit Uitstroom WWB naar Groei banen in 2012 Groei banen in 2013 werk werk (raming) (raming) Uitzendbureaus 38% 39% Handel, horeca en reparatie 18% 15% Gezondheids- en welzijnszorg 11% 12% Totaal alle sectoren 100% 100% Bron: SEOR en UWV. De SEOR-cijfers over de in- en uitstroom WWB gaan over de periode De UWV-cijfers over de baanontwikkeling zijn gebaseerd op de CPB-decemberramingen die iets negatiever uitvielen dan de ramingen van het CEP uit maart En dus: meer bijstandsgerechtigden in 2013 en 2014 Het gemiddeld aantal bijstandsuitkeringen (WWB, IAOZ, IAOW) stijgt in 2013 en 2014 met stuks per jaar. Voor 2013 voorspelt CPB gemiddeld bijstandsuitkeringen. Voor 2014 komt dat aantal op Na 2014 stijging door invoering Participatiewet Het aantal bijstandsuitkeringen zal na 2014 blijven stijgen. Door de invoering van de Participatiewet zullen meer mensen zich bij de gemeente melden. Door het afsluiten van de Wsw en de beperking van de Wajong, zijn meer mensen vanaf 1 januari 2014 zijn aangewezen op een bijstandsuitkering. Het gaat volgens een raming van SZW om mensen in 2014, oplopend tot mensen in Economische ontwikkelingen en beleidsmaatregelen kunnen deze groei versterken of afzwakken. Tabel 4. Ontwikkeling gemeentelijke doelgroep Participatiewet Doelgroep Participatiewet Jaarlijkse toename Bron: SZW, contourennota Participatiewet 8

10 Ontwikkeling inkomensdeel Het budget waarmee gemeenten de uitkeringen betalen, het inkomensdeel, zal naar beneden worden bijgesteld. Dit komt omdat er in 2012 minder uitkeringen zijn verstrekt dan geraamd en de raming voor 2013 lager uitvalt. Aantal bijstandsuitkeringen lager uitgevallen dan geraamd Het gemiddeld aantal verstrekte bijstandsuitkeringen is in 2012 lager uitgevallen dan geraamd. Waar CPB in maart 2012 nog inschatte dat het gemiddeld aantal bijstandsuitkeringen (WWB, IOAZ en IOAW) in 2012 op zou uitkomen, komt het werkelijke gemiddelde aantal uitkeringen uit op De nieuwe raming voor 2013 valt ook lager uit dan vorig jaar. Waar het CPB nog gemiddeld bijstandsuitkeringen voorzag voor dit jaar, is dat inmiddels bijgesteld naar Tabel 5. CPB-ramingen Bijstand (WWB/IOAW/IOAZ) Raming CEP Raming MEV Raming CEP (realisatie) Bron: CPB Inkomensdeel voor 2013 valt lager uit Omdat de realisatie voor 2012 en de raming voor 2013 lager uitvallen, zal er een correctie plaatsvinden op het voorlopige budget voor Ten eerste zal het ministerie het budget bijstellen op basis van de nieuwe raming van WWB, IOAW en IOAZ uitkeringen in In september ging het ministerie op basis van de ramingen uit van een jaargemiddelde van bijstandsuitkeringen, waarvan WWB ers. Ten tweede zal het ministerie een correctie toepassen op het voorlopige budget voor 2013 omdat het budget in 2012 te hoog is uitgevallen. Het ministerie verrekent op deze manier het te veel uitgekeerde budget in 2012 met dat van Het is nog onduidelijk wat het precieze budgettaire gevolg is van de nieuwe ramingen en de lagere gerealiseerde cijfers over Het ministerie van SZW maakt in mei/juni van dit jaar de nadere voorlopige budgetten bekend. 9

11 Bronnen > CBS statline > CPB (2013) Centraal economisch plan > CPB (2012) Centraal economisch plan > CPB (2012) Macro Economische verkenning > Tanis et al. (2012) Cliëntstromen in de Suwi-keten > UWV (2013) Landelijke arbeidsmarktprognose2013. Update, januari Begrippenlijst BBZ BUIG IOAW IOAZ Participatiewet Wajong Wsw WWB Besluit bijstandverlening zelfstandigen lening of uitkering voor levensonderhoud voor startende en bestaande ondernemers. Wet bundeling van uitkeringen inkomensvoorziening aan gemeenten. Het gaat om de WWB, de IOAW, de IOAZ en de bijzondere bijstandsverlening zelfstandigen (Bbz). Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers bijstand voor oudere langdurig werklozen die 50 jaar of ouder waren op het moment dat zij werkloos werden en voor gedeeltelijk arbeidsongeschikte werklozen, ongeacht hun leeftijd. Uitvoering door gemeenten. Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen - bijstand voor mensen van 55 jaar of ouder en gedeeltelijk arbeidsongeschikte ex-zelfstandigen (ongeacht hun leeftijd) die noodgedwongen hun bedrijf of beroep moesten beëindigen. Uitvoering door gemeenten. Wet in voorbereiding die vanaf 1 januari 2014 de WWB, Wsw en een deel van de Wajong zal vervangen. Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten ondersteuning voor mensen die op jonge leeftijd arbeidsongeschikt raken. Uitvoering door UWV. Vanaf 2014 is de Wajong alleen nog toegankelijk voor jonggehandicapten die volledig arbeidsongeschikt zijn. Gedeeltelijk arbeidsgeschikte jongeren vallen vanaf 2014 onder de Participatiewet. Wet sociale werkvoorziening arbeidsplaatsen voor mensen met een arbeidshandicap. Vanaf 2014 stopt de instroom van nieuwe mensen in de sociale werkvoorziening. Vanaf 2014 vallen mensen die voorheen een swindicatie kregen onder de Participatiewet. Wet werk en bijstand bijstand voor mensen zonder eigen financiële middelen. Uitgevoerd door gemeenten. De aanvullende bijstand voor 65-plussers is belegd bij de Sociale Verzekeringsbank Colofon Uitgave: Divosa, maart Auteur: Marije van Dodeweerd, Divosa. Met medewerking van: Evert Jan Slootweg en Jos Stuart, Divosa. 10

12 Koningin Wilhelminalaan LA Utrecht Postbus GT Utrecht T info@divosa.nl Postbank KvK Midden-Nederland Divosa-monitor factsheet: Bijstandsbudget 2012 Datum: 5 juni 2013 > Het bijstandsbudget van gemeenten was in 2012 toereikend op landelijk niveau > 63% van de gemeenten had een tekort > 26% van de gemeenten had een tekort van minimaal tien procent > De door gemeenten betaalde prijs per uitkering ligt hoger dan het beschikbare budget per uitkering.

13 Voorwoord Het grote lek is dicht. In 2012 kwam er vanzelf een eind aan de enorme tekorten op de uitvoering van de bijstand. Gewoon doordat het bestuursakkoord afliep. De afspraken tussen Rijk en gemeenten waren absoluut niet crisisbestendig. Maar het Rijk hield ons snoeihard aan de gemaakte afspraken. En zo verloren gemeenten ruim een miljard aan de bijstand. De naweeën zijn nog steeds voelbaar: zeven van de tien gemeenten vroegen afgelopen jaar een aanvullende uitkering aan bij het Rijk over Een bizar hoog aantal. De kosten daarvan gaan dit jaar weer af van het geld voor de bijstand Zo blijft de pijn nog wel even voelbaar. Maar sinds het afgelopen jaar zijn de inkomsten en uitgaven weer ongeveer in evenwicht. Op de nationale schaal dan, want de meeste gemeenten komen nog steeds tekort. Een kwart zelfs meer dan tien procent. Dat komt door pech, beleid, de werking van het verdeelmodel, maar voor een klein deel ook doordat gemeenten per uitkering meer kosten maken dan het Rijk vergoedt. Divosa is daarover in gesprek met het ministerie. Het is dus nog steeds wiebelig. Voor 2013 is het bijstandsbudget nog niet definitief vastgesteld. Op zijn vroegst eind juni komt het ministerie met een nader voorlopig budget op basis van de meest recente CPB-ramingen over het aantal bijstandsgerechtigden in In september volgt dan het definitieve budget. Opletten dus. René Paas, voorzitter Divosa 2

14 Samenvatting Gemeenten krijgen een budget van het Rijk om alle gemeentelijke inkomensvoorzieningen te betalen. Dit is de gebundelde uitkering voor de inkomensvoorziening van uitkeringsgerechtigden (het BUIG-budget). In 2012 bedroeg dit bijstandsbudget 4,9 miljard. De inkomsten en uitgaven van gemeenten op dit budget zijn in 2012 in evenwicht. Er is landelijk gezien een tekort van 19 miljoen euro. Dat is 0,4% van het totale budget. Tussen gemeenten zijn er grote verschillen. 63% van de 415 gemeenten heeft in 2012 een tekort op het BUIG-budget. 26% van alle gemeenten heeft een tekort van minimaal 10%. De door gemeenten betaalde prijs per uitkering is hoger dan het budget per BUIG-uitkering dat het Rijk ter beschikking stelt. Dit verschil tussen het beschikbare budget per geraamde uitkering en de daadwerkelijke kosten per gerealiseerde uitkering bedraagt in 2012 minimaal 383 euro per uitkering. De oorzaak hiervan is onbekend. In 2010 en met name in 2011 hadden gemeenten grote tekorten op hun bijstandsbudget. 69% van de gemeenten deed daarom in 2012 een beroep op de vangnetregeling van de Incidentele Aanvullende Uitkering om de tekorten over 2011 aan te vullen. 8% van de gemeenten vroeg een Meerjarige Aanvullende Uitkering aan. Voor 2013 heeft het ministerie in het voorlopige bijstandsbudget 288 miljoen gereserveerd om aanvullende uitkeringen te bekostigen. Het gaat daarbij grotendeels om IAU-toekenningen over De tekorten uit dat jaar werken dus in 2013 nog door in het BUIG-budget van gemeenten. S Bijstandsbudget Gemeenten krijgen een budget van het Rijk om alle gemeentelijke inkomensvoorzieningen te betalen. Dit is de gebundelde uitkering voor de inkomensvoorziening van uitkeringsgerechtigden (het BUIGbudget). Dit budget is opgebouwd uit uitkeringsgelden voor de WWB, IAOW, IOAZ, de kosten van het levensonderhoud Bbz en tot 2012 de Wwik en de Wij. Van het macrobudget is in % bestemd voor de WWB. Inkomsten BUIG-budget stijgen Het BUIG-budget was in 2012 hoger dan in vorige jaren. Dat heeft twee oorzaken: het aflopen van het bestuursakkoord en de stijging van het aantal bijstandsuitkeringen. 1. Aflopen bestuursakkoord: Normaal gesproken is de hoogte van het macrobudget grotendeels afhankelijk van het aantal daadwerkelijk verstrekte uitkeringen in het jaar ervoor. Voor de periode maakten gemeenten en het Rijk andere afspraken. Op basis van een rekenregel van het CPB werd het aantal uitkeringen voor vier jaar op rij geraamd en het budget vervolgens vastgezet. Door de economische crisis steeg het aantal uitkeringen tot boven de raming, maar het budget groeide niet mee. Bij het aflopen van het bestuursakkoord geldt de oude regeling weer en is het aantal daadwerkelijke uitkeringen weer de basis voor de budgetberekening. Hierdoor heeft het budget in 2012 een sprong gemaakt. 2. Toename van het aantal uitkeringen: het aantal bijstandsuitkeringen (WWB, IOAZ en IAOW) neemt al vier jaar op rij toe. In 2012 was de groei 3%. 1 Hierdoor groeit ook het (voorlopige) BUIG-budget in Zie de Divosa-monitor factsheet: Bijstandsuitkeringen

15 Figuur 1: Ontwikkeling BUIG-budget Buig-budget (voorlopig) Bron: Ministerie SZW. NB: Dit zijn de budgetten na aftrek van de reserveringsregeling voor de IAU en de MAU. In 2013 gaat het om een voorlopig budget. Inkomsten uit terugvordering en verhaal beperkt In 2012 hadden gemeenten 146 miljoen aan baten buiten het BUIG-budget om. Dat is 3% van hun totale inkomsten. Het gaat hier vooral om inkomsten uit terugvordering en verhaal. Denk aan terugbetaalde leningen en het terughalen van onterecht betaalde uitkeringen. Lang niet alle openstaande vorderingen zijn inbaar. Een deel ervan staat uit bij mensen die niet of slechts gedeeltelijk kunnen terugbetalen. Soms gaat het om leningen met een afbetalingsregeling. Op 30 september 2012 hadden gemeenten samen voor 1,389 miljard aan vorderingen openstaan. Op 31 december 2012 hadden zij 11% van dat bedrag geïncasseerd. Bij de helft van de vorderingen op 30 september 2012 gaat het om terugvorderingen, bijvoorbeeld van voorschotten of onterecht betaalde uitkeringen. Soms zijn die uitkeringen ten onrechte betaald als gevolg van administratieve fouten van de sociale dienst, soms als gevolg van nalatigheid van uitkeringsgerechtigden (bijvoorbeeld als iemand inkomsten uit betaald werk niet heeft opgegeven). Bij 41% van de uitstaande vorderingen gaat het om uitstaande geldleningen. Bij 7% gaat het om verhaal; geld dat wordt gevorderd op anderen dan de uitkeringsontvanger. Gemeenten kunnen bijvoorbeeld alimentatie verhalen op een ex-partner of onterecht betaalde uitkeringen op de nalatenschap van een overleden bijstandsgerechtigde. 4

16 Figuur 2: Uitstaande vorderingen bij gemeenten (30 september 2012) 1% 0% Boete/maatregel 41% 51% Terugvordering Verhaal Geldlening 7% Overige vorderingen Bron: CBS Inkomsten en uitgaven BUIG-budget in evenwicht De inkomsten en uitgaven (de baten en lasten) op het BUIG-budget zijn in evenwicht. Er is landelijk gezien een tekort van 19 miljoen euro. Dat is 0,4% van het totale budget. In de jaren hiervoor hadden gemeenten grote tekorten op hun bijstandsbudget. In 2011 zelfs 680 miljoen. Door het aflopen van het bestuursakkoord, liggen inkomsten en uitgaven van gemeenten weer dichter bij elkaar. Wie de reserveringen in 2012 voor de IAU en de MAU bij het macrobudget telt, komt op een overschot van 82 miljoen. Dat is 1,7% van het totale budget. Deze IAU- en MAU-reserveringen zijn bedoeld om de toegekende aanvullende uitkeringen over 2010 te betalen (zie ook verderop in deze factsheet). Doordat het CPB het aantal uitkeringen voor 2012 te hoog heeft geraamd, is het ministerie bij de berekening van het macrobudget uitgegaan van meer bijstandsuitkeringen dan er daadwerkelijk gerealiseerd zijn. Het aantal geraamde uitkeringen bedroeg Het gemiddeld aantal gerealiseerde uitkeringen lag op Het verschil is uitkeringen. 2 Tabel 1: Baten en lasten BUIG-budget (voorlopig) 2013 (voorlopig) Baten BUIG-budget Baten gemeenten (vnl. terugvordering en verhaal) Lasten BUIG-uitkeringen Saldo Saldo in percentage -9% -16% -0,4% - Bron: Ministerie SZW, bewerking Divosa. De gegevens over 2012 zijn voorlopig (met uitzondering van de baten BUIG-budget). Het BUIG-budget 2013 is het voorlopig budget dat is bekend gemaakt in september Het gaat om de macrobudgetten BUIG na aftrek van de reservering voor de IAU. Deze bedraagt in 2013 bijvoorbeeld 288 miljoen. 2 Uitgaande van een gemiddeld budget van euro per uitkering (zie daarvoor de volgende paragraaf) was het BUIG-budget in 2012 ruim 205 miljoen lager geweest ( maal ) als het geraamde aantal uitkeringen gelijk was geweest aan het aantal gerealiseerde uitkeringen. In dat geval was het tekort bij gemeenten uitgekomen op 224 miljoen (-4,5%). 5

17 Betaalde prijs per uitkering is hoger dan beschikbare budget per uitkering De door gemeenten betaalde prijs per uitkering is hoger dan het budget per BUIG-uitkering dat het Rijk ter beschikking stelt. Dit verschil tussen het beschikbare budget per geraamde uitkering en de daadwerkelijke kosten per gerealiseerde uitkering bedraagt in 2012 ruim 300 euro. Het beschikbare BUIG-budget per geraamde uitkering dat het ministerie berekent, schommelt en zit sinds 2009 onder de prijs die gemeenten daadwerkelijk per gerealiseerde uitkering betalen. Dat verschil is voor de jaren grotendeels te verklaren door het bestuursakkoord. 3 In 2012 heeft het ministerie het budget voor de BUIG weer berekend via de oude methodiek (zie kader). Maar ook in dit jaar is het beschikbaar gestelde budget per geraamde uitkering lager dan de daadwerkelijk betaalde prijs per gerealiseerde uitkering. Dat er landelijk gezien toch een evenwicht is, komt doordat het ministerie bij de berekening van het budget is uitgegaan van een te hoge raming van het aantal uitkeringen in Het verschil tussen budget en prijs is deels te verklaren door de uitbetaling van de aanvullende uitkeringen aan gemeenten. Het ministerie heeft in ,7 miljoen van het macrobudget gereserveerd om de toegewezen IAU-uitkeringenover 2010 te bekostigen. Maar zelfs wie het beschikbaar gestelde BUIG-budget per geraamde uitkering ophoogt met de reserveringen, ziet in 2012 een gat tussen de baten en lasten per uitkering van ruim driehonderd euro. Tabel 2: Baten en lasten per bijstandsuitkering (voorlopig) Beschikbaar budget per geraamde BUIG-uitkering Beschikbaar budget per geraamde BUIG-uitkering na opplussen budget met IAU- en MAU-reservering Door gemeenten betaalde prijs per gerealiseerde BUIG-uitkering Geschoonde prijs per gerealiseerde BUIG-uitkering Verschil beschikbaar budget en geschoonde prijs Verschil na opplussen budget met IAU- en MAU-reservering Bron: Ministerie SZW, CPB en CBS, bewerking Divosa. De gegevens over 2012 zijn voorlopig. Het beschikbare budget per uitkering is berekend door het macrobudget BUIG-budget te delen door het geraamde aantal gemiddelde BUIG-uitkeringen in september van dat jaar (MEV). De betaalde prijs is de deling van het budget door het gemiddeld aantal gerealiseerde BUIG-uitkeringen. De geschoonde prijs per uitkering is berekend op basis van de lasten minus de baten die gemeenten hebben o.a. door terugvordering en verhaal. De oorzaak van het gat tussen baten en lasten vraagt om nader onderzoek en heeft waarschijnlijk meerdere verklaringen. Uit de tabel blijkt dat de gemiddelde inkomsten per uitkering uit terugvordering en verhaal in 2012 lager waren dan in andere jaren. 5 Een andere verklaring zou kunnen zijn dat bijstandsgerechtigden in 2012 minder inkomsten hadden uit deeltijdbaantjes, andere uitkeringen of alimentatie. In dat geval hebben gemeenten meer moeten aanvullen waardoor de 6 3 Het ministerie berekent het budget door het geraamde aantal uitkeringen in jaar t te vermenigvuldigen met de prijs van een uitkering in jaar t. In de jaren van het bestuursakkoord, zijn zij volgens de afspraken uitgegaan van minder uitkeringen dan er daadwerkelijk waren. In de tabel is uitgegaan van realisaties, waardoor het beschikbare budget per uitkering lager uitkomt dan de prijs die het ministerie in werkelijkheid hanteerde. 4 Het aantal geraamde uitkeringen bedroeg Het gemiddeld aantal gerealiseerde uitkeringen lag op Het verschil is uitkeringen (zie ook voetnoot 2). 5 Was het verschil tussen de gerealiseerde prijs per uitkering en de geschoonde prijs per uitkering in 2008 nog 665 euro. In 2012 was dat gedaald tot 442 euro. Gemeenten hadden in 2012 minder baten dan in voorgaande jaren (zie tabel 1) en meer uitkeringen waardoor het gemiddelde per uitkering daalt.

18 betaalde prijs per uitkering is gestegen. Gezien de systematiek die het ministerie hanteert om het BUIG-budget vast te stellen, zou het ook deels kunnen liggen in een te positieve inschatting van de doorwerking van beleidseffecten. 6 Ook voor 2013 neemt het ministerie de betaalde prijs per gerealiseerde uitkering in 2012 als basis voor de budgetberekening en hoogt dit op met de loon-prijsontwikkeling. Hierdoor wordt scheefgroei tussen geraamd budget en gerealiseerde prijs per uitkering zoveel mogelijk voorkomen. Systematiek berekening BUIG-budget Voor 2012 en 2013 is het macrobudget vastgesteld conform de systematiek die vóór het bestuursakkoord gold. Uitgangspunt hierbij is dat voor alle gemeenten samen een toereikend macrobudget wordt vastgesteld. Het macrobudget wordt voorlopig vastgesteld in september voorafgaand aan het uitvoeringsjaar en definitief vastgesteld in september van het uitvoeringsjaar, zodat met de meest actuele inzichten in conjunctuur en Rijksbeleid rekening kan worden gehouden. Het macrobudget wordt met deze uitgangspunten bepaald door uit te gaan van de gerealiseerde prijs en het gerealiseerde volume in het voorgaande jaar, van een inschatting van de effecten van de conjunctuur en Rijksbeleid in het begrotingsjaar zelf en van een indexering van de gemiddelde prijs. Voor de conjunctuurraming worden de actuele en onafhankelijke rekenregel en de autonome correctie van het Centraal Plan Bureau (CPB) gevolgd. Het macrobudget wordt verminderd met een bedrag om de IAU- en MAU-toekenningen van twee jaar terug te betalen. Zie ook: gemeenteloket.szw.nl Verschillen tussen gemeenten: 63% van de gemeenten heeft een tekort Tussen gemeenten zijn er grote verschillen. 63% van de 415 gemeenten heeft in 2012 een tekort op het BUIG-budget. 26% van alle gemeenten heeft een tekort van minimaal 10%. Isd-gemeenten en kleinere gemeenten hebben vaker tekorten. Onder hen bevinden zich relatief veel gemeenten die een budget krijgen dat historisch of deels historisch is verdeeld. Tabel 3: Saldo BUIG-budget 2012 naar soort gemeente Totaal G4 G32 Isdgemeenten Kleinere gemeenten Saldo BUIG-budget in percentage -0,4% -0,1% 0,1% -1,6% -0,8% %gemeenten met een tekort 63% 50% 56% 67% 62% % gemeenten met een tekort van minimaal 10% 26% 0% 6% 24% 29% Bron: Ministerie SZW, bewerking Divosa. De gegevens zijn voorlopig. Onder Isd-gemeenten zijn de gemeenten meegeteld die onderdeel zijn van een Isd. 7 Gemeenten die hun budget (deels) krijgen toebedeeld op basis van het historisch verdeelmodel, hebben veel vaker een tekort dan gemeenten die onder het objectief verdeelmodel vallen. 8 Dit komt 7 6 Voor de vaststelling van het definitieve budget in 2012 heeft het ministerie bijvoorbeeld de effecten ingecalculeerd voor de bezuinigingen op het re-integratiebudget en de herziening van de kinderalimentatienormen. 7 Omdat een Isd gemeenten kan bevatten met en zonder een tekort, liggen de cijfers voor Isd en lager: 62% van de Isd en noteerde een tekort op het BUIG-budget voor alle gemeenten samen. Bij 18% was dat tekort minimaal tien procent. 8 Gemeenten die op 1 januari 2011 t/m inwoners hadden, vallen onder het historische verdeelmodel. Gemeenten met tot inwoners vallen onder een gemixt verdeelmodel. Gemeenten met of meer inwoners krijgen hun budget

19 omdat deze gemeenten hun budget krijgen toegekend op basis van gegevens die twee jaar oud zijn. Als de bijstandsuitgaven in een gemeente gedurende die twee jaar sterk oplopen omdat het bestand toeneemt, dan resulteert dat automatisch in een tekort. Tabel 4: Saldo BUIG-budget 2012 naar type verdeelmodel Totaal Objectief verdeeld Gemixt verdeeld Historisch verdeeld Saldo BUIG-budget in percentage -0,4% 0,24% -2,03% -4,48% % gemeenten met een tekort 63% 49% 66% 69% % gemeenten met een tekort van minimaal 10% 26% 10% 23% 35% Bron: Ministerie SZW, bewerking Divosa. De gegevens zijn voorlopig. Met name in Oost Nederland en Friesland zijn gemeenten met tekorten te vinden. Gemeenten met een overschot zijn meer verspreid over het land. Kaart 1: Saldo BUIG-budget 2012 per gemeente. Bron: Ministerie SZW, bewerking Divosa. 8 toegekend op basis van een objectief verdeelmodel. Meer informatie:

20 69% van de gemeenten doet beroep op IAU Wanneer gemeenten het BUIG-budget met minimaal 10% overschrijden, kunnen ze een Incidentele Aanvullende Uitkering (IAU) aanvragen. Gemeenten aan wie een IAU wordt toegekend, krijgen het tekort boven de 10% aangevuld. De belangrijkste voorwaarde voor het verkrijgen van een IAU is dat er in de gemeente sprake is van een uitzonderlijke situatie op de regionale arbeidsmarkt in vergelijking met de algemene situatie in heel Nederland. Daarnaast zijn er nog een aantal aanvullende regels die per gemeentegrootteklasse verschillen. 288 gemeenten (69%) vroegen over 2011 een IAU aan. Hiervan zijn er 244 toegekend ter waarde van 132 miljoen euro. Het aantal aanvragen en toekenningen stijgt al een aantal jaren en is zo hoog omdat gemeenten over de jaren 2010 en 2011 een groot tekort hadden op hun BUIG-budget. Omdat de inkomsten en uitgaven over 2012 weer in evenwicht zijn, zal het aantal aanvragen over 2012 weer dalen. Figuur 3: Ontwikkeling aantal gemeenten dat een IAU aanvraagt. 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Bron: Toetsingscommissie WWB, bewerking Divosa. Gemeenten dienen een aanvraag in over het voorgaande jaar. De aanvragen over 2011 zijn dus in 2012 ingediend. Tabel 5: Kerngegevens IAU Aantal IAU-verzoeken van gemeenten Aantal IAU- toekenningen % toekenningen 95% 87% 85% Totaal bedrag IAU-aanvragen in euro s Totaal bedrag IAU toekenningen in euro s %toegekend bedrag IAU-aanvragen 93,5% 77,4% 50,4% Gemiddeld uitgekeerd bedrag in euro s Uitgekeerd bedrag als % van het BUIG-budget 0,90% 1,90% 3,27% Bron: Toetsingscommissie WWB en Ministerie SZW De toetsingscommissie WWB adviseerde negatief over 44 IAU-aanvragen. Bij meer dan de helft daarvan was de arbeidsmarktsituatie niet uitzonderlijk genoeg. Andere oorzaken voor afwijzing waren: aanspraak op de Meerjarige Aanvullende Uitkering, beleid en uitvoering zijn mede oorzaak van het 9

21 tekort of constatering van onrechtmatigheden in de uitvoering. 8% van de gemeenten doet beroep op MAU De Meerjarige Aanvullende Uitkering (MAU) is bedoeld voor gemeenten die meerdere jaren achter elkaar een tekort hebben op het BUIG-budget als gevolg van een stoornis in het objectief verdeelmodel. De MAU is bedoeld voor gemeenten met meer dan inwoners. Deze gemeenten krijgen een BUIG-budget dat geheel of gedeeltelijk is toegedeeld op basis van het objectief verdeelmodel. 35 gemeenten (8%) vroegen een MAU aan voor de periode Daarvan zijn er 7 toegekend. Het gros van de aanvragen is afgewezen omdat er bij de gemeenten geen verdeelstoornis geconstateerd is. Bij een klein aantal is de verdeelstoornis te klein om in aanmerking te komen voor een MAU. Tabel 6: Kerngegevens MAU Aantal MAU-verzoeken van gemeenten Aantal MAU-toekenningen % toekenningen 0% 42% 20% Bron: Toetsingscommissie WWB Tekorten BUIG-budget werken via aanvullende uitkeringen nog twee jaar door Gemeenten betalen de IAU-uitkeringen grotendeels zelf. In 2012 betaalde het ministerie bijvoorbeeld 9 miljoen. De gemeenten de resterende 68 miljoen. De MAU-uitkeringen worden ook door gemeenten zelf gedragen. De aanvullende uitkeringen zijn dus een herverdeling van middelen. In 2012 is er uit het BUIG-budget 100,7 miljoen gehaald voor de uitbetaling van toegekende aanvullende uitkeringen over Voor 2013 heeft het ministerie in het voorlopige budget 288 miljoen gereserveerd om de aanvullende uitkeringen over 2011 te bekostigen. Op deze manier werken de grote tekorten uit 2010 en 2011 nog twee jaar door in het BUIG-budget. Omdat het bedrag aan IAU-toekenningen over 2011 uiteindelijk 132 miljoen bedraagt, zal deze reservering in het definitieve budget lager uitvallen. Figuur 4: Reservering aanvullende uitkeringen in miljoenen euro s (voorlopig) Bron: ministerie van SZW. 10

22 Bronnen > CBS statline > CPB, Centraal Economisch Plan 2013, bijlage 10 Sociale Zekerheid > CPB, Marcro Economische Verkenning 2009, 2010, 2011 en 2012 > Ministerie van SZW, gegevens BUIG-budget (bewerking Divosa) > Toetsingscommissie WWB jaarverslagen 2010, 2011 en 2012 Begrippenlijst Bbz Besluit bijstandverlening zelfstandigen lening of uitkering voor levensonderhoud voor startende en bestaande ondernemers. BUIG Wet bundeling van uitkeringen inkomensvoorziening aan gemeenten. Het gaat om de WWB, de IOAW, de IOAZ en de het besluit bijstandsverlening zelfstandigen (Bbz). G4 De vier grote steden: Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht. G32 Groep van 34 (middel)grote steden: Alkmaar, Almelo, Almere, Amersfoort, Apeldoorn, Arnhem, Breda, Delft, Deventer, Dordrecht, Ede, Eindhoven, Emmen, Enschede, Gouda, Groningen, Haarlem, Haarlemmermeer, Heerlen, Helmond, Hengelo, s-hertogenbosch, Leeuwarden, Leiden, Lelystad, Maastricht, Nijmegen, Sittard-Geleen, Schiedam, Tilburg, Venlo, Zaanstad, Zoetermeer en Zwolle. IOAW Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers bijstand voor oudere langdurig werklozen die 50 jaar of ouder waren op het moment dat zij werkloos werden en voor gedeeltelijk arbeidsongeschikte werklozen, ongeacht hun leeftijd. Uitvoering door gemeenten. IAU Incidentele Aanvullende Uitkering. Wanneer gemeenten het BUIG-budget met minimaal 10% overschrijden, kunnen ze over dat jaar een IAU aanvragen. IOAZ Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen - bijstand voor mensen van 55 jaar of ouder en gedeeltelijk arbeidsongeschikte ex-zelfstandigen (ongeacht hun leeftijd) die noodgedwongen hun bedrijf of beroep moesten beëindigen. Uitvoering door gemeenten. MAU Meerjarige Aanvullende Uitkering (MAU). Bedoeld voor gemeenten die meerdere jaren achter elkaar een tekort hebben op het BUIG-budget als gevolg van een stoornis in het verdeelmodel van het macrobudget BUIG. Wij Wet investeren in jongeren bijstandswet voor jongeren onder de 27. Per 1 januari 2012 opgegaan in de WWB. WWB Wet werk en bijstand bijstand voor mensen zonder eigen financiële middelen. Uitgevoerd door gemeenten. De aanvullende bijstand voor 65-plussers is belegd bij de Sociale Verzekeringsbank. Wwik Wet werk en inkomen kunstenaars. Afgeschaft per 1 januari 2012, maar tot juli 2012 was er een overgangsregeling van kracht. Colofon Uitgave: Divosa, juni 2013 Auteurs: Marije van Dodeweerd, Divosa en Evert Jan Slootweg, Divosa. 11

23 Koningin Wilhelminalaan LA Utrecht Postbus GT Utrecht T info@divosa.nl Postbank KvK Midden-Nederland Divosa-monitor factsheet: Participatiebeleid 2012 Datum: 7 mei 2013 > Gemiddeld re-integratiebudget per bijstandsuitkering gehalveerd sinds 2010 > Minder ondersteuning voor mensen op trede 1 en 2 van de participatieladder > 48% re-integratiebudget gaat naar begeleidingstrajecten naar werk > 33% re-integratiebudget nog besteed op de private markt

24 Voorwoord In 2012 is het begeleidingsbudget per bijstandsgerechtigde gehalveerd ten opzichte van Uit deze Divosa-monitor Factsheet blijkt dat sociale diensten meer klanten hebben moeten helpen met een veel lager re-integratiebudget. De cijfers tonen aan dat gemeenten hun beperkte budget vooral inzetten voor begeleidingstrajecten naar werk. Het mes gaat in relatief dure voorzieningen als loonkostensubsidies en gesubsidieerde arbeid. Daarmee maken sociale diensten keuzes die aansluiten bij wat we weten over de effectiviteit van re-integratie. Begeleidingstrajecten, laat onderzoek zien, zijn het meest effectief als het gaat om de uitstroom naar werk. Loonkostensubsidies zijn effectief voor een kleine groep mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Gesubsidieerde arbeid zoals de oude WIW- en ID-banen leiden niet tot uitstroom naar werk en zijn vooral belangrijk voor de participatie van mensen. De bezuinigingen op het re-integratiebudget dwingen gemeenten om scherpe keuzes te maken, zo blijkt ook uit deze Factsheet. En die blijven niet zonder gevolgen. Mensen met de betere kansen op werk krijgen vaker voorrang. Voor mensen met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt kunnen sociale diensten steeds minder betekenen. De wettelijke participatiedoelstelling staat daardoor steeds meer onder druk. We kunnen nog niet zien welke gevolgen dat heeft. Een gemiddeld reintegratietraject duurt meer dan een jaar, dus de bezuinigingen die in 2012 zijn ingezet, krijgen pas vanaf dit jaar hun weerslag op de gemeentelijke uitkeringsbestanden. René Paas, voorzitter Divosa 2

25 Samenvatting Sociale diensten hebben met een forse korting op het participatiebudget meer klanten moeten helpen richting werk. Het gemiddelde participatiebudget per BUIG-uitkering is in 2012 meer dan gehalveerd ten opzichte van Het gemiddelde participatiebudget per BUIG-uitkering verschilt per gemeente. Onder druk van deze bezuinigingen hebben gemeenten scherpe keuzes gemaakt over de besteding van het budget. Zij hebben gekozen voor de mensen die nog kansen maken op de arbeidsmarkt en het mes gezet in een relatief duur instrument als loonkostensubsidies. Het beschikbare budget zetten gemeenten vooral in op begeleidingstrajecten naar werk. Gemeenten kiezen er meer en meer voor om de uitvoering van re-integratieactiviteiten niet uit te besteden aan de private markt, maar dit zelf op te pakken of uit te besteden aan publieke instellingen als sw-bedrijven. S Participatiebeleid 2012 Gemeenten krijgen jaarlijks van het Rijk een budget om re-integratie en participatieactiviteiten van te betalen: het participatiebudget. Dit budget is opgebouwd uit een re-integratiebudget, inburgeringbudget en educatiebudget. Het participatiebudget laat de laatste jaren een dalende lijn zien. Tabel 1: Inkomsten en uitgaven participatiebudget (x euro) Toegekend participatiebudget Bron: Ministerie SZW (2013 zijn voorlopige cijfers). Re-integratiebudget: minder middelen, meer klanten In deze Divosa-monitor factsheet rapporteren we over de besteding van één onderdeel van het participatiebudget. Dit is het re-integratiebudget (ook wel bekend als werkbudget of werkdeel). Na 2008 neemt het aantal bijstandsuitkeringen toe, terwijl het toegekende re-integratiebudget juist daalt. In 2012 is er sprake van een halvering van het budget ten opzichte van

26 Figuur 1: Ontwikkeling toegekende re-integratiebudget (x euro) en het aantal BUIG-uitkeringen tot 65 jaar re-integratiebudget BUIG uitkeringen Bron: CBS en Ministerie SZW. Sinds 2009 is het gemiddelde re-integratiebudget per uitkering met ruim 3.000,- afgenomen. Figuur 2: Beschikbaar re-integratiebudget per BUIG-uitkering tot 65 jaar Bron: CBS, ministerie SZW. NB:Het gemiddelde re-integratiebudget is berekend door het toegekende re-integratiebudget te delen door het aantal BUIGuitkeringen (excl. Bbz en Wwik) in december toegekend aan personen onder de 65 jaar. De hoogte van het re-integratiebudget van gemeenten is afhankelijk van de bevolkingsopbouw en de arbeidsmarktsituatie. Het idee hierachter is dat gemeenten meer geld beschikbaar krijgen als het moeilijker is om mensen weer aan de slag te krijgen. Dit leidt tot verschillen tussen gemeenten in het re-integratiebudget per BUIG-uitkering. In de noordelijke provincies en in Zuid-Limburg hebben de gemeenten relatief veel budget per uitkering. 4

27 Kaart 1: Beschikbaar re-integratiebudget per BUIG-uitkering Bron: CBS en ministerie SZW, berekening CAB. Focus op doelgroepen met perspectief op werk De bezuinigingen op het participatiebudget dwingen sociale diensten tot scherpe keuzes. Zij investeren meer in de bovenkant van hun bestand (trede 4 en 5 van de participatieladder) en dit is ten koste gegaan van investeringen aan de onderkant (trede 1 en 2 van de participatieladder), een trend die ook in voorgaande jaren zichtbaar was. Op trede 1 en 2 van de participatieladder bevinden zich mensen met een lage participatiepositie. Zij leven geïsoleerd en hebben weinig sociale contacten buiten de deur. De mensen op deze tredes van de participatieladder zijn over het algemeen aangewezen op zorg of sociale activering. Tabel 2: Prioritering in doelgroepen (n=96). Welke specifieke doelgroepen hebben door de bezuinigingen meer of minder ondersteuning gekregen? Klanten met betaald werk met ondersteuning (regulier werk met ondersteuning, trede 5) Klanten met onbetaald werk (arbeidstoeleiding, trede 4) Klanten die deelnemen aan georganiseerde activiteiten (arbeidsactivering, trede3) Klanten met sociale contacten buiten de deur (maatschappelijke ontwikkeling, trede 2) Klanten die geïsoleerd leven (zorg, trede 1) Meer ondersteuning Geen verandering Minder ondersteuning 35% 39% 26% 42% 39% 19% 18% 59% 23% 13% 33% 54% 10% 33% 57% 5

28 Werk voorop bij besteding re-integratiebudget Van alle ingezette middelen vanuit het re-integratiebudget wordt 48% ingezet voor begeleidingstrajecten naar werk. Daarnaast wordt 32% uitgegeven om klanten te laten werken. Hierbij gaat het om gesubsidieerde arbeid (21%) en loonkostensubsidie (11%). Aan activering en scholing wordt veel minder uitgegeven: 8% aan sociale activering en 4% aan beroepskwalificerende scholing. Figuur 3: Besteding van re-integratiebudget, als percentage van totale besteding. Gesubsidieerde arbeid (oude regelingen) is vooral voor de grotere gemeenten nog een belangrijke kostenpost. Het gaat hier om de oude WIW- en ID-banen. Kleinere gemeenten en intergemeentelijke sociale diensten besteden minder aan dit soort activiteiten. Kleinere en G32-gemeenten zetten sterker in op loonkostensubsidies. Intergemeentelijke sociale diensten geven gemiddeld meer uit aan begeleidingstrajecten naar werk en aan sociale activering. Tabel 3: Besteding in 2012 aan re-integratie als % van de totale besteding Besteding in Totaal G4 G32 Isd Kleinere gemeenten (n=81) (n=81) (n=4) (n=21) (n=14) (n=42) Gesubsidieerde arbeid % 24% 21% 9% 12% Loonkostensubsidies % 8% 16% 8% 19% Begeleidingstrajecten naar werk % 48% 43% 62% 51% Ondersteunende activiteiten % 6% 6% 7% 9% Beroepskwalificerende scholing % 5% 4% 2% 3% Sociale activering % 8% 8% 12% 6% Persoonsgebonden re-integratiebudget ,61% 0% 2% 0% 0% 6

29 Inzet op loonkostensubsidies en gesubsidieerd werk neemt af De bezuinigingen op het re-integratiebudget werken vooral door op de inzet van een relatief duur instrument als loonkostensubsidies en de voorgenomen afbouw van gesubsidieerde arbeid in Deze lopen sterk terug, terwijl de inzet op begeleidingstrajecten naar werk juist toeneemt. We zien dat er verschuivingen optreden in de relatieve verdeling van het budget. De absolute uitgaven lopen op alle instrumenten echter terug door de bezuinigingen op het budget. 1 Figuur 4: Verdeling re-integratiebudget door de jaren heen. Voor 2013 zetten gemeenten fors in op de afbouw van gesubsidieerd werk. Vooral de grotere gemeenten zetten het mes in dit instrument. De inzet van loonkostensubsidies stabiliseert in De trend om te snijden in de relatief dure re-integratie-instrumenten wordt hiermee in 2013 doorgezet. Tabel 4: Verwachte uitgaven re-integratiebudget Verwachte uitgaven re-integratiebudget 2013 Totaal G4 G32 Isd Kleinere gemeenten (n=69) (n=3) (n=18) (n=12) (n=36) Gesubsidieerde arbeid 10% 3% 11% 5% 12% Loonkostensubsidies 12% 20% 18% 6% 11% Begeleidingstrajecten naar werk 54% 60% 54% 59% 52% Ondersteunende activiteiten 9% 6% 5% 9% 11% Beroepskwalificerende scholing 6% 6% 5% 5% 7% Sociale activering 8% 5% 6% 17% 7% Persoonsgebonden re-integratiebudget 1% 0% 1% 0% 1% 7 1 De gevolgen van de bezuinigingen zijn nog niet duidelijk. In 2008 was de gemiddelde duur van alle reintegratietrajecten twee jaar. Per soort traject kan het echter nogal verschillen. Voor loonkostensubsidies was de gemiddelde duur toen een jaar (SEO, 2010, p. 10).