Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 10

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 0 Samenvatting door A woorden 7 februari keer beoordeeld Vak Geschiedenis Geschiedenis Hoofdstuk 0: tijd van televisie en computer Kenmerkende aspecten De dekolonisatie die een eind maakt aan de westerse hegemonie in de wereld; De verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog; De eenwording van Europa; De toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen; De ontwikkeling van pluriforme en multiculturele samenlevingen. Paragraaf Kapitalisme en communisme 945: Oprichting van de VN. Bijna alle landen van de wereld werden lid en beloofden hun geschillen voortaan langs vreedzame weg op te lossen. maar: na 945 hield de samenwerking tussen Amerika en de SU op. reden: Amerika was kapitalistisch waarbij vrijheid van het individu vooropstaat terwijl de SU een dictatuur was waarbij iedereen gelijk behoorde te zijn. Machtstegenstelling Conferentie van Jalta (februari 945): Stalin, Roosevelt en Churchill kwamen overeen dat staten in Midden-Europa een democratische regering moeten hebben. Stalin stemde in maar de landen moesten wel bevriend zijn met de SU. Binnen enkele jaren werden deze landen satellietstaten van de SU. Reden: Stalin wilde de westgrenzen van de SU versterken. Koude oorlog ( ): oorlog tussen Amerika en SU zonder een rechtstreeks gewapend treffen. Veel West-Europeanen emigreerden, omdat niet meer geloofden in een veilig en welvarende toekomst in Europa. Trumandoctrine en Marshallhulp Trumandoctrine (947): ieder land dat zich bedreigd voelt, kan rekenen op Amerikaanse steun. Containmentpolitiek: een land streeft ernaar om de machtsuitbreiding van een tegenstander in de perken. Pagina van 0

2 Marshallhulp: economische hulp aan Europese landen. reden: Marshall (buitenlandse zaken) ging ervan uit dat mensen die arm zijn, zich aangetrokken voelen tot het communisme. Amerika wilde dit voorkomen. + een economisch hersteld Europa kon weer een afzetgebied worden voor Amerikaanse producten. maar: Russische leiders wezen Marshallhulp af en zo ook alle satellietstaten. gevolg: tegenstellingen tussen Oost en West worden verscherpt. De Sovjetisering van Oost-Europa gevolgen satellietstaten: - fabrieken werden staatseigendom; - collectieve boerderijen naar het model van de Russische kolchozen; - Politieke partijen werden monddood gemaakt; - geen vrije pers - Stasi (Staatssicherheitsdienst); - leidende communisten werden d.m.v. showprocessen veroordeeld. Er was sprake van een totalitair systeem. De Duitse deling Conferentie van Potsdam (juli 945): Duitsland werd verdeeld in vier bezettingszones; een Amerikaanse, een Britse, een Franse en een Russische. Beleid Westers deel Duitsland: kregen economische hulp in alle drie de bezettingszones door Amerikanen. Beleid Oostelijk deel: al het bruikbare materiaal en gereedschap werd weggehaald als herstelbetaling voor de schade die Hitler had aangericht. 948: gemeenschappelijke munt genaamd de D-Mark. gevolg: Russen reageren met een blokkade van Berlijn. reactie Amerika: luchtbrug waarbij vliegtuigen levensbehoeften dropten in West-Berlijn. 949: Stalin heft de blokkade op. maar: door de spanningen besloten de VS, Canada en een aantal Europese landen de NAVO (Noord- Atlantische Verdragsorganisatie) op te richten. + de drie Westelijke zones worden samengevoegd tot de Bundesrepublik Deutschland (BRD) met een democratische grondwet. gevolg: Oostzone word de Deutsche Demokratische Republik (DDR). 955: West-Duitsland treedt toe tot de NAVO. gevolg: alle Oost-Europese landen vormden het Warschaupact. jaren vijftig: veel inwoners van de Oostbloklanden zijn ontevreden. gevolg: vluchten naar het westen door van Oost naar West Berlijn te vluchten. Pagina 2 van 0

3 dit waren vooral goedopgeleide mensen. Om de leegloop van hun land te stoppen bouwden de Russen een muur. 96: Berlijnse Muur. Chinese Revolutie en Koreaoorlog oktober 949: Mao Zedong roept de Chinese Volksrepubliek uit nadat het regime van Chiang Kai-shek eerder dat jaar instortte. Dit kon Mao doen door de steun van de SU. gevolg: Koude oorlog krijgt in Azië een tweede front. Korea: in 945 werd Korea verdeeld in twee delen nadat Japan capituleerde (was daar al sinds 90 aan de macht). Noord-Korea: onder invloedssfeer van Su. communist Kim Il-Sung komt aan de macht. Zuid-Korea: Amerikanen zorgen voor prowesters regime. 950: oorlog tussen Noord en Zuid. Kim bezette heel Zuid-Korea. Kim had toestemming gekregen van SU want die dachten dat Amerika zich afzijdig zou houden. maar: Truman besluit troepen te sturen naar Korea. Konden de Noord-Koreanen een heel stuk terugdringen, maar ze hadden niet gerekend op Mao. Mao kwam Kim schoot Kim met een miljoenenleger te hulp als vriendendienst aan Stalin. Amerika wilde met atoombommen gaan gooien maar Truman voorkwam dit. reden: SU beschikte sinds 949 ook over kernwapens. 953: wapenstilstand. 958: Grote Sprong Voorwaarts. Waar eerst China werd geregeerd naar stalinistisch recept, besloot Mao nu alle collectieve boerderijen samen te voegen in volkscommunes (zelfvoorzienende eenheden). + industrie werd gedecentraliseerd. gevolg: economische ramp. oorzaak: landbouwgrond werd niet meer ingezaaid, aangezien alle voorrang werd gegeven aan de productie van staal. vanaf 96: Mao bleef partijleider, maar meer praktisch ingestelde communisten nemen het roer over en proberen de schade te herstellen. De Cubacrisis Amerika en de SU hadden beiden massavernietigingswapens, maar wilden deze niet inzetten. reden: degene die begon was aansprakelijk voor de dood van miljoenen mensen. Balance of terror: een evenwicht door de afschrikwekkende werking van kernwapens. Pagina 3 van 0

4 959: Fidel Castro aan de macht in Cuba. Castro werd een bondgenoot van Chroesjtsjov doordat ze beiden communistisch waren. 96: Amerika geeft Cubaanse tegenstanders van Castro toestemming om Cuba binnen te vallen. maar: invasie op Varkensbaai mislukte. gevolg: Chroesjtsjov plaatst langeafstandsraketten op Cuba. Reden: Castro beschermen + Cuba ligt dicht bij Amerika. Amerika had al raketten in Turkije. Amerika is het hier niet mee eens en blokkeerde de zee rondom Cuba en dreigde deze te bombarderen als de rakketten niet ontmanteld zouden worden. gevolg: Chroesjtsjov haalt raketten weg en Amerika ook die uit Turkije. Détente en ruimterace 963: directe verbinding tussen Kremlin en Witte Huis (hotline) + verbod op bovengrondse kernproeven. jaren 70: SALT-akkoorden (strategic arms limitation Talks). Hierin werden grenzen gesteld aan het aantal raketten met intercontinentaal bereik dat iedere supermacht mocht bezitten. détente: periode van rust tussen 970 en 979. maar: strijd tussen de twee grootmachten bleef bestaan zoals in de ruimtevaart. Joeri Gagarin: eerste man in de ruimte (96) Neil Armstrong: eerste man op de maan (969) Paragraaf 2 Inheems nationalisme Europeanen hadden kolonies nodig als afzetmarkt westerse producten en voor grondstoffen. + white man s burden: de blanke Europeanen zagen het als hun taak de westerse beschaving te verspreiden, omdat die superieur zou zijn aan alle andere. maar: de inheemse bevolking kreeg steeds meer nationalistische gevoelens. oorzaken: - voor het besturen en exploiteren van hun overzeese bezittingen hadden de koloniale mogendheden de inheemse bevolking nodig. gevolg: overal kwamen opleidingsinstituten en rijke inheemsen mochten studeren in hun moederland. Daar kwamen ze in aanraking met begrippen zoals vrijheid en gelijkheid; - mensen uit de kolonies vochten tijdens de ste wereldoorlog mee in hun moederland. Daar zagen de verschrikkingen van de westerse beschaving ; - Japan nam heel Azië in tijdens de 2e wereldoorlog en zo zagen de Aziaten dat het Westen niet onoverwinnelijk was; - vanaf 945 kregen de SU en Amerika voor het zeggen. Zij waren fel tegen de kolonies. reden Amerika: waren zelf een kolonie geweest. reden SU: alle mensen zijn gelijk + imperialisme is een kenmerk van het kapitalisme; Dekolonisatie van India en Pakistan Mahatmi Gandhi: leider van de nationalistische Congrespartij die streefde voor onafhankelijkheid van Pagina 4 van 0

5 Brits-Indië. d.m.v. geweldloze acties protesteerde hij tegen de overheersing van de Britten. voorbeeld: Zoutmars in 930. maar: Britten traden hard op tegen Indiërs. 945: nieuwe labourregering in London die in was voor onafhankelijkheid. maar: Brits-Indië was verdeeld in twee grote religieuze groepen; moslims en hindoes. nadat de onafhankelijkheidsonderhandeling begonnen braken er bloedige gevechten uit tussen hindoes en moslims. gevolg: Brits-Indië werd opgesplitst in twee landen; India en Pakistan. gevolg: volksverhuizingen van moslims naar Pakistan en hindoes naar India. 948: Gandhi vermoord. Nederland en de Republik Indonesia 945: Soekarno en Hatta roepen de Republik Indonesia uit. gevolg: politionele acties Nederland in 947 en 948. maar: opstanden bleven. Amerikanen kozen de kant van de Indonesische nationalisten en dreigden de Marshallhulp stop te zetten als Nederland niet toe zou geven. 949: Republiek Indonesië wordt erkend als onafhankelijke staat. gevolg: Nederlanders en Indo s waren niet meer welkom in Indonesië en vertrokken noodgedwongen naar Nederland. Ook de Molukkers vertrokken naar Nederland. Deze hadden gediend in het Nederlandse leger en voelden zich bedreigd door Soekarno. De dekolonisatie van Noord-Afrika 922: Egypte onafhankelijk maar: Britten wilden invloeden behouden vanwege Suezkanaal. 956: Egyptische president Nasser nationaliseert Suezkanaal. gevolg: Suezcrisis. Britten, Fransen en Israëli s grepen gewapend in. maar: moesten hun acties staken vanwege de afkeuring van de supermachten. 95: Libië onafhankelijk (hoorde bij Italië). 956: Marokko en Tunesië onafhankelijk (hoorden bij Frankrijk). Algerije: kolonie van Frankrijk die ze niet kwijt wilden. gevolg: oorlog tussen Franse leger en de Libération Nationale (FLN). 958: nieuwe Franse regering o.l.v. Charles de Gaulle. 962: Algerije wordt onafhankelijk. gevolg: boze Fransen keren terug naar hun moederland. Dertig jaar strijd in Vietnam Pagina 5 van 0

6 Vietnam: Franse kolonie. 945: Ho Chi Minh roept onafhankelijke Democratische Republiek Vietnam uit. gevolg: Fransen vochten tegen de guerrillastrijders van de Vietminh. Fransen kregen steun van de Amerikanen: reden: wilden Frankrijk als bondgenoot tegen de SU behouden. + sinds China communistisch werd was Amerika bang dat heel Azië communistisch zou worden. Geneve mei 954: na een nederlaag van de Fransen in Dien Bien Phu, begonnen er onderhandelingen. gevolg: Frankrijk trekt zich terug uit Vietnam en deze wordt opgedeeld in Noord en Zuid. Noord: in handen van Ho Chi Minh. Zuid: had een prowesters regime met de corrupte Diem als president. 959: ontstaat een guerrillabeweging, de Vietcong. Streden tegen Diem. gevolg: Amerika schiet Diem te hulp. 964: torpedoboot van Amerika wordt aangevallen in de golf van Tonkin. gevolg: Amerika gaat zich actief bemoeien in de strijd tussen Noord- en Zuid-Vietnam. maar: Amerikanen konden Vietcong niet verslaan. Reden: strijders kregen hulp van Noord-Vietnam (die op zijn beurt door de SU en China van wapens en hulpgoederen werd voorzien). 968: massamoord op 500 burgers in My Lai door Amerikaanse soldaten. gevolg: roep om het stoppen van de oorlog. 969: president Nixon voert het oorlog voeren over aan het Zuid-Vietnamese leger. 973: onderhandeling tussen Noord- en Zuid-Vietnam. Amerika trekt zich terug uit Vietnam en binnen 2 jaar valt Noord-Vietnam, Zuid-Vietnam binnen. Het apartheidsbewind in Zuid-Afrika 948: in Zuid-Afrika was er sprake van een regime van apartheid. verzet tegen de apartheidswetten werden bloedig neergeslagen. Nelson Mandela: leider van African National Congress (ANC) voerde geweldloze protesten, maar werd naar Robbeneiland gestuurd. 985: vanwege de terreur moest de regering een noodtoestand uitroepen in Zuid-Afrika. 990: de regering-de Klerk gooit het roer om. ANC werd gelegaliseerd en iedereen had stemrecht. 994: Nelson Mandela wordt eerste zwarte president en internationale boycotmaatregelen worden opgeheven. Burgeroorlog in Angola Na dekolonisatie: strijd tussen MPLA en Unita. Pagina 6 van 0

7 MPLA riep de onafhankelijke Volksrepubliek Angola uit en verbood andere partijen. werden gesteund door de SU. reden SU: wilden MPLA overhalen om de haven te mogen gebruiken voor zijn oorlogsvloot. Unita ondernam guerrilla-acties tegen MPLA met steun van VS en Zuid-Afrika. reden VS: zakelijke belangen. reden Zuid-Afrika: wilden niet dat MPLA de antiapartheidsbeweging zou gaan steunen. 2002: leider Unita vermoord. gevolg: einde conflict. Paragraaf 3 De Europese eenwording Na 945: verlangen naar Europese integratie. redenen: - wilden herhaling voorkomen van een verwoestende oorlog; - herinnerden zich nog uit de jaren 30 dat bij een economische crisis de invoertarieven heel erg verhoogd worden; - angst voor het verbreidende communisme. Westerse landen kregen Marshallhulp onder de voorwaarde dat ze meer moesten samenwerken. 95: EGKS (Europese gemeenschap voor kolen en staal) Frankrijk, West-Duitsland, Italië, België, Nederland en Luxemburg. achterliggende gedachte: Robert Schuman (Franse minister) dacht dat landen niet gaan oorlog voeren als ze economisch afhankelijk van elkaar zijn. 957: EEG (Europese economische gemeenschap) + Euratom (samenwerkingsverband om het vreedzame gebruik van kernenergie te stimuleren). 967: EGKS, EEG en Euratom worden samengevoegd in de EG (Europese gemeenschap). Uitbreidingen van de EG en EU aantal lidstaten van EG groeide in de loop der jaren. dit was gunstig voor kernlanden: konden afzetmarkt vergroten. maar: Griekenland, Spanje, Portugal en Ierland hadden een politieke reden. reden: hier was pas net een democratie. Britten waren erg wantrouwend; verlangden naar de tijd van splendid isolation: de eeuwen waarin de Britten zich meer op hun overzeese imperium hadden gericht dan op het vasteland van Europa. Pagina 7 van 0

8 Begin jaren 80: integratie loopt vast. gevolg: Europese commissie wil alle grensbelemmeringen opheffen. 985: akkoord van Schengen. Persoonscontrole aan de binnengrenzen afgeschaft. rond 994: alle tarieven en douanerechten zijn afgeschaft. Verdrag van Maastricht (992): Europese Unie. Invoering van de euro 2002: invoering van de euro landen moesten aan bepaalde voorwaarden voldoen om toe te mogen treden tot de Eurozone. Algauw bleek dat bijna geen enkel land zich aan de gemaakte afspraken kon houden. maar: deze landen werden niet beboet. gevolg: tien jaar later grote schuldencrisis. Volksopstanden in het Oostblok 953: dood Stalin. opvolger Stalin, Chroesjtsjov, maakte Stalins misdaden openbaar en wilde de dictatuur verzachten. heet: destalinisatie. 956: Hongaarse opstand tegen communistisch regime. maar: protesten werden bloedig neergeslagen. 968: Praagse Lente. maar: augustus 968 vallen vijf landen van het Warschaupact met een legger binnen. reden: Volgens Russische partijleider Brezjnev hadden leden van de communistische familie het recht om broederlijke hulp te verlenen als een lid van het rechte pad afdwaalde. heet: Brezjnevdoctrine. Perestrojka en glasnost 985: Gorbatsjov nieuwe leider van de SU. voerde glasnost in: openheid van zaken. + perestrojka: herstructurering van de economie. maar: bevolking van SU bleef sceptisch en perestrojka werkte niet. 987: Gorbatsjov sluit met Reagan een nieuw akkoord over langeafstandsrakketten (INF-akkoord) Val van het communisme 989: kettingreactie in Oost-Europa. Polen had als eerste vrije verkiezingen en daarna volgde snel Hongarije en de rest. Roemenië was het enige land in 989 waar bloed vloeide. Er braken gevechten uit tussen de geheime politie en het volk. Uiteindelijk werd de communistische dictator Ceausescu geëxecuteerd. 9 november 989: val Berlijnse muur. Pagina 8 van 0

9 3 oktober 990: DDR gaat op in de Duitse Bondsrepubliek. Verlies van Duitsland en andere landen was een afgang voor Gorbatsjov. gevolg: trad af. 99: Boris Jeltsin ontbindt de SU + Warschaupact. Oplevend nationalisme 992: Tsjecho-Slowakije in tweeën gedeeld : Joegoslavië opgedeeld. maar: Serviërs wilden zich hier niet bij neerleggen en er ontstond een bloedige oorlog. 995: moord op 7000 moslims in Srebrenica. Paragraaf 4 West-Europa: groeiende welvaart Na de 2e wereldoorlog werd de economie snel hersteld in Europa. redenen: - harde gemotiveerde werkers; - goed geschoold; - Marshallhulp gaf financiële injectie; - goede infrastructuur; - in 944 was er een systeem van vaste wisselkoersen afgesproken. Duitsland: Wirtschaftswunder (economisch wonder). Wederopbouw van Nederland Door de Marshallhulp en het Duitse herstel, in combinatie met een algehele opleving van de internationale conjunctuur, kon de oorlogsschade worden hersteld. Bedrijven maakten winst door de lonen expres laag te houden. + vondst van een aardgasveld in Slochteren (959). gevolg: verzorgingsstaat. na 960: arbeiders accepteerden lage lonen niet meer. 964: regering zwicht en lonen worden vrijgegeven. gevolg: loonexplosie. gevolg: producten worden duurder dus minder gunstig voor de export. aan de andere kant werd de binnenlandse markt nu wel vergroot. gevolg: soberheid en spaarzaamheid maakte plaats voor consumptiedrang. Culturele revoluties in de jaren 50 begon de ontzuiling. oorzaak: secularisatie en individualisering. secularisatie: geloof wordt steeds minder belangrijk. individualisering: mensen willen zelf beslissen hoe ze hun leven inrichten. Pagina 9 van 0

10 jaren 60 en 70: sociaal-culturele verandering. oorzaak: popmuziek. Jongeren protesteerden tegen alles en nog wat. voorbeelden: provo s en dolle minas. Een pluriforme samenleving jaren 50: Nederlanders trekken weg door de sombere toekomstverwachtingen in eigen land. aan de andere kant kwamen er veel Indonesiërs naar Nederland. Assimilatie werkte goed behalve voor de Zuid-Molukkers. reden: hoopten terug te keren naar hun moederland en behielden daarom hun identiteit. vanaf 960: gastarbeiders uit Italië, Griekenland, Marokko, Turkije. vanaf 970: gezinshereniging. rond 975: komst Surinamers + mensen van de Antillen en Aruba. vanaf 990: asielzoekers + arbeiders uit de nieuwe EU-lidstaten (na val van de muur). Pagina 0 van 0