Samenvatting Geschiedenis Tijdvak 10

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis Tijdvak 10 Samenvatting door C woorden 8 juni ,2 9 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats Tijdvak Dekolonisatie De dekolonisatie die een einde maakte aan de westere hegemonie in de wereld. è Onafhankelijk worden van kolonies. Na de tweede wereldoorlog worden eerst de koloniën in zuidoost Azië en Midden-Oosten zelfstandig Tweede golf is in Afrika, begin jaren 50 tot eind jaren 60. Caribisch gebied, rond Oorzaken: De tweede wereldoorlog, ook in Azië (Japan): westerlingen waren wel degelijk verslaanbaar. + groei nationalisme. Europese mogendheden waren uitgeput. Opkomst van twee grootmachten : VS + SU, waren beide tegen koloniën. VS, omdat ze zelf ook kolonie waren geweest van Engeland en SU omdat ze tegen uitbuiting waren (ideologie, communisme). Ze stimuleerden onafhankelijkheidstrijd, door koude oorlog wilden ze hun ideologie op de nieuwe landen toespelen. Voorbeelden van onafhankelijkheid: India, geweldloos. Engeland gaf hen de onafhankelijkheid na verzet. (wijsheid) Vietnam, Guerillaoorlog. Nationalisten streden voor onafhankelijkheid. Indonesië: met veel geweld. Problemen na onafhankelijkheid: Politiek, dictaturen en burgeroorlogen. Economie, ze bleven afhankelijk van het westen, overheersing en uitbuiting: neokolonialisme De koude oorlog De verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog. Pagina 1 van 10

2 Koude oorlog Periode van vijandschap tussen de VS en de SU ( ( val van Berlijn) of 1991 (uiteenvallen van de SU) à andere ideologieën: geheel van opvattingen en ideeën hoe de wereld eruit zou moeten zien. VS: kapitalistisch: democratie, vrije economie. à vrijheid SU: Communisme: dictatuur, planeconomie. à gelijkheid SU over VS: westers imperialisme, overal hun bedrijven promoten en overal geld verdienen. De hele wereld zou dan ondergeschikt worden geraakt aan de economie van de VS. VS over SU: communistische wereldrevolutie, Marx gaat over internationale revolutie: overal moet communisme komen. VS was bang, want dan zou overal onvrijheid zijn. Blokvorming: tijdens de koude oorlog vormen zich twee vijandige ideologisch tegengestelde blokken. VS was bang dat heel de wereld communistisch werd en dat werd veroorzaakt omdat russische legers in Oost-Europa bleven na oorlog in Duitsland. à Containmentpolitiek: uitbreiding van het communisme moet voorkomen worden door het in te dammen. Dit gebeurt door middel van economische en militaire steun. Ze gaven bijv. west-europa geld zodat ze zichzelf weer konden opbouwen à Marshallplan. En West-Europese landen Amerikaanse legerbasissen neerleggen. Europa was verdeeld in oost en west. In 1949 nemen de Chinese communisten de macht over in China, nog een grotere dreiging voor Amerika. Amerika is bang dat andere net nieuw ontstaande landen zoals Vietnam nu ook communistisch zouden worden. à ook containmentpolitiek. Ze haten elkaar, maar ze krijgen nooit een echte oorlog: Wapenwedloop: Race om het sterkste wapenarsenaal te krijgen. Amerika had als eerste een atoombom en had daarom de tweede oorlog beslist (hiroshima en nagasaki). Maar SU had in 1949 ook een atoombom. Dan maken ze steeds en steeds meer. Kans op atoomoorlog nog groter, maar wapenwedloop zorgde er ook voor wederzijdse afschrikking. Belangrijke conflicten in de Koude oorlog: Blokkade van Berlijn : Berlijn verdeelt in Oost en West. Staling wilde de Amerikanen onder de druk zetten en hij besloot de toegangswegen van West Duitsland naar Berlijn af te zetten. Amerikanen bouwden een luchtbrug. Stalin moest toen toegeven. Koreaoorlog : communisten wilden de macht overnemen: steun van Russen en Chinesen. Amerikanen gingen hun tegenstanders steunen. Korea wordt verdeelt in Noord: communistisch en Zuid: kapitalistisch. SU en VS vochten indirect tegen elkaar want ze steunden elkaar. Cubacrisis 1962: Cuba is communistisch en licht vlakbij Amerika. SU had daar raketten geplaatst die de VS konden behalen. VS zette SU onder druk wat leidde tot een bijna echte oorlog. Het hoogtepunt van de koude oorlog. Vietnamoorlog : communistisch noorden en kapitalistisch zuiden. à Containmentpolitiek. Pagina 2 van 10

3 Einde van de Koude Oorlog: SU kon de wapenwedloop niet meer volhouden, het koste teveel geld. (ook ruimtewedloop). Gorbatsjov besluit dat het anders moet: Glasnot: openheid, alles moest openlijk besproken kunnen worden. Perestrojka: hervorming, verandering in economie en politiek om de SU gezonder te maken. SU moet dus minder communistisch worden. à Andere landen in Oost-Europa wil ook hervormingen en leiden tot meer vrijheid in Oost-Europa en de val van de Berlijnse muur in Welvaart en cultuur De toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren zestig van de 20 e eeuw aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen : Wederopbouw; periode van schaarste. Willem Drees ( ): Minister- president: zijn kabinetten zorgden voor: Lonen en prijzen vaststellen Bevorderen van de industrialisatie Opbouw van de sociale zekerheid : consumtiemaatschappij: groeiende walvaart. 1973: Oliecrisis, midden-oosten heeft vele conflicten en zij hebben juist olie à stagnatie van de economie (tot 1985). Industrie wordt minder belangrijk vanaf 1985, omdat: Werk wordt verplaatst naar lage lonenlanden Werk wordt geautomatiseerd Vanaf 1995: informatiemaatschappij, postindustriële samenleving. Meer mensen gaan in de dienstensector werken. Industriële samenleving à Informatiesamenleving Vooral vanaf jaren 60 grote sociaal-culturele veranderingen, omdat dan de welvaart heel snel stijgt. opkomst van jongerenculturen, provo s. maatschappijkritiek Generatieconflict, ouders leven zuinig, zij weten daar niks vanaf. Ontkerkelijk en ontzuiling Pagina 3 van 10

4 Geloof wordt minder belangrijk Individualisering Tweede feministische golf: gelijke behandeling ten opzichte van mannen en meer controle over zichzelf. Toenemende mobiliteit: mensen waren niet meer gebonden aan hun eigen gemeenschap. Opkomst televisie, bracht de hele wereld in de huiskamer: ideeën ontdekken De Europese eenwording De eenwording van Europa Na WOII grote groei van West-Duitse economie à Angst voor herleving Duitse militarisme. Maar er mag geen oorlog meer komen. Schuman (fransman): Duitse en Franse kolen- en staalindustrie onder gemeenschappelijk bestuur (takken van industrie zijn nodig voor wapens) 1952: Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) : verkoming van oorlog, banden tussen deze landen worden beter. 1957: Europese Economische Gemeenschap (EEG): We moeten ook economisch gaan samenwerken. Dit zijn nog steeds de landen: Nederland, Frankrijk, België, Duitsland, Italië. è Steeds meer landen gaan meedoen, daardoor gaat Europa sterk staan tegenover andere landen. 1973: Oliecrisis: Stagnatie van economie. Ondanks de samenwerking gaat het weer slecht. Belemmerende nationale verschillen moeten verdwijnen (gemeenschappelijke regels) 1990: Duitse eenwording: Gaat dit de macht aanpassen? 1992: Europese unie! Meer macht voor de Europese instellingen In verdrag van Maastricht: één Europese munt 2002: invoering van de euro. 2004: Uitbreiding met 10 lidstaten: voormalig Communisme è Maar hoeveel macht mag de EU hebben en moet er ook een grondwet gemaakt worden? In Frankrijk en Nederland wordt een referendum gehouden en de grondwet wordt in 2005 afgewezen. Macht van Europese instellingen gaat ten koste van de nationale soevereiniteit. Toetreding van armere landen is een bedreiging van de welvaart voor de westerse landen. EU zorgt wel voor vrede, en deze lange vrede is best wel uniek voor de Europese geschiedenis. Pagina 4 van 10

5 Tijdvak 10, syllabus 1.1 Geen veilige vrede, maar Koude oorlog Russische revolutie Verenigde Naties Toen de communisten aan de macht kwamen in Rusland was Lenin ervan overtuigd dat de revolutie nergens toe zou leiden als deze tot Rusland beperkt bleef. Er moest een einde aan het kapitalisme en uitbuiting gemaakt worden. (Karl Marx) President Wilson had ook een ambitieus plan voor een nieuwe wereldorde, de VS deed mee aan de oorlog om de wereld safe for democracy te maken. Een volkerenorganisatie moest na de oorlog vrede garanderen. è De wereldrevolutie bleef uit, de volkerenorganisatie kwam onder de naam volkenbond tot stand, maar was machteloos. Na 1918 voerde de VS een politiek van isolement. In WO II ijverde ook Roosevelt voor een organisatie voor collectieve veiligheid, hij wou voorkomen dat een kwaadaardige grootmacht weer de wereldvrede kon bedreigen. De grootmachten moesten in deze organisatie een leidende rol spelen. In 1945 werden de Verenigde Naties opgericht. De lidstaten spraken af elkaar grondgebied en onafhankelijkheid te respecteren, en om af te zien van geweld. De verschillen met de volkenbond waren dat de VS een actieve rol speelde, en dat de grote mogendheden de leiding kregen. De Veiligheidsraad was het belangrijkste orgaan van de VN, deze zou permanent bijeen zijn, en bestaan uit 15 leden waarvan 5 permanent, zij hadden vetorecht. De samenwerking tussen mogendheden kwam echter niet van de grond, de spanningen tussen de VS en de SU liepen hoog op en gingen over in de Koude Oorlog. De eerste factor met invloed hierop was dat er maar twee grote Pagina 5 van 10

6 mogendheden over waren gebleven. Doordat de bestaande machtsverhoudingen overhoop lagen kwamen de VS en de SU in de verleiding om hun invloedssfeer uit te breiden. Ook waren de machten elkaars tegenpolen, het kapitalisme tegenover het communisme. De VS vreesde voor een communistische wereldrevolutie, en Stalin dacht dat het westers imperialisme het communisme wou vernietigen. De aanwezigheid van wapens met enorme vernietigingskracht verhevigde de spanning, de dreiging van een atoomoorlog zou de hele koude oorlog de wereld onder druk houden. 1.2 Koude oorlog in Europa opdeling Duitsland en Berlijn Marshallplan Blokkade van Berlijn BRD en DDR, oprichting NAVO Warchaupact Stalin vertrouwde voor zijn veiligheid alleen op zijn eigen macht en wist hoe kwetsbaar zijn westgrens was, daarom wilde hij die naar het westen verleggen en zo een cordon sanitaire (veiligheidsgordel) van bevriende naties opwerpen. Zijn invloedssfeer lag in de gebieden die het rode leger had bevrijd van de Duitsers, de rest van Europa die de Amerikanen bevrijd hadden behoorde tot de Amerikaanse invloedssfeer. De Europese deling leidde tot 1949 tot grote spanningen, allereerst bracht Stalin in Oost-Europa overal communistische regimes aan de macht. Er kwam een ijzeren gordijn midden in Europa. Ten tweede was er de mogelijkheid dat Stalin zijn invloedssfeer nog verder uit zou breiden. De Amerikanen waren bang dat de economische nood in West-Europa communisme aantrekkelijk zou maken, daarom lanceerden zij het Marshallplan, een economisch herstelprogramma, dit was onderdeel van de containment politiek. Directe aanleidingen hiervoor waren spanningen rond Turkije en Griekenland. Het verslagen Duitsland was een derde spanningsbron, Duitsland en Berlijn waren in vier bezettingszones verdeeld. Waar de SU grote schadevergoedingen eiste, zorgden de Amerikanen voor economisch herstel. Toen de Westerse bezetters in hun zone een nieuwe munt invoerden sloot Stalin alle toegangswegen naar Berlijn af, maar de Amerikanen bevoorraden het Westerse deel van de stad door de lucht. Stalin zag in dat het een verloren zaak was. Daarna werden de BRD en de DDR opgericht, daarna bleef de toestand veertig jaar stabiel in Europa. De VS bleef in kader van de Noord-Atlantische Verdrags Organisatie militair aanwezig, de SU stelde hier het Warschaupact tegenover. Pagina 6 van 10

7 De VS was er nog steeds van overtuigd dat de communisten de wereldrevolutie niet opgegeven hadden, Stalin had het best gewild maar de kans erop was nihil geworden. H et leger van de SU was sterk, maar de SU was straatarm en verzwakt. Ook had het communisme geen aantrekkingskracht meer op Europa, het brandpunt van de oorlog verplaatste zich daarom naar de Derde Wereld. 1.3 Koude Oorlog in Azië Val van China aanval Zuid-Korea door Noord-Korea Twee gebeurtenissen eind jaren veertig deden Amerika sidderen, allereerst een geslaagde SU kernproef, toen de VS de enige met een atoombom was had die een gevoel van onkwetsbaarheid gegeven. Ten Tweede viel China in communistische handen, de regering vluchtte naar Taiwan. De VS had weinig op met het regime van China dat een waardeloze bondgenoot was gebleken. Ook zou de communistische leider Mao zich misschien tegen Stalin keren, hij was niet van Stalin afhankelijk. Toch leidde de val van China tot hysterische reacties. Regering-Truman kreeg de schuld van de republikeinen, Truman besefte dat hij moest laten zien dat hij niet soft on communism was zoals zijn tegenstanders hem verweten. De gelegenheid kwam toen Noord-Korea een aanval op Zuid-Korea deed, de Noord-koreaanse leider Kim il-sung vroeg Stalin herhaaldelijk om toestemming voor een aanval. Na Mao s overwinning in China waar Stalin niets mee te maken had gehad trok Stalin de conclusie dat hij het gokje wel kon wagen en gaf hij groen licht. De SU gaf alleen materiële steun, om Amerikaanse interventie te voorkomen. Binnen twee dagen had VS in de Veiligheidsraad al een resolutie aan laten nemen waarin de VN werd opgeroepen Zuid-Korea te verdedigen. Omdat de SU op dat moment weigerde te vergadering bij te wonen vanwege de Taiwan-kwestie, konden zij dit niet tegenhouden. De Amerikaanse troepen verjoegen de Noord-Koreaanse troepen uit Zuid-Korea en werden daarop aangevallen door China op aandringen van Stalin. Door de Korea-oorlog kwam de oorlogsangst tot een kookpunt in Europa, de gevolgen voor de Amerikaanse buitenlandse politiek waren enorm, al voor de Korea-oorlog had de regering een werkgroep onderzoek laten doen. De uitkomst was dat de containment politiek wereldwijd toegepast moest worden, overal waar communistische expansie dreigde moest de VS ingrijpen. Het communistische blok had ook overmacht, dus stelde de werkgroep voor het defensiebudget te verdriedubbelen. De conventionele bewapening moest opgevoerd worden, en ook de kernbewapening moest worden uitgebreid. Alleen door hun bewapening op pijl te brengen viel het sovjet design te verijdelen. Na de Korea oorlog kreeg de president geld voor het ambitieuze bewapeningsplan. Pagina 7 van 10

8 1.4 Koude Oorlog en dekolonisatie onafhankelijkheid Indië onafhankelijkheid Indonesië Chroestsjov s politiek van vreedzame coëxistentie openlijke breuk SU en China China lid VN Na 1949 was de Koude Oorlog voor Europa een stabiele periode, de VS en de SU raakte in een wapenwedloop, en de wederzijdse afschrikking maakte een oorlog steeds onwaarschijnlijker. In beide kampen kwam het besef dat men met elkaar moest leren leven. Chroestsjov voerde een politiek van vreedzame coëxistentie, de strijd moest volgens hem beslecht worden door economische en politiek concurrentie. Hij geloofde dat het communisme dankzij zijn economische superioriteit de wereld zou veroveren. Door ontspanningspolitiek probeerden de VS en de SU de vijandschap en de wapenwedloop te beperken. De Amerikaanse strategie was lang op gebaseerd op de gedachte dat de communistische wereld één blok vormde. Mao zou in Azië strijd tegen het imperialisme voeren en de SU zou materiële steun en advies geven, maar vanaf het begin waren er spanningen. Na Stalins dood kwam het tot een openlijke breuk. China voerde een veel agressievere politiek tegenover de VS, en wilde in heel de Derde Wereld de leiding over het communisme. Ook waren in de SU de industriearbeiders het belangrijkst, en in China werd op de boeren gefocust. De communistische grootmachten werden vijanden. Eind jaren zestig probeerde de VS pas de SU en China uit elkaar te drijven door China lid van de VN te laten worden. In Afrika en Azië kwam een eind aan de Europese koloniale rijken, zowel de CS als de SU en China probeerde nieuwe naties in hun invloedssfeer te trekken. De SU en China door antiwesterse onafhankelijkheidsbewegingen en VS door overal anticommunistische krachten te steunen. De Amerikanen maakten gebruik van economische (geld), politieke (marionettenregeringen) en militaire (interventie) middelen. Dit zorgde dat de oorlog in de Derde Wereld tot bloedige conflicten leidde. In Brits-Indië, Nederlands-Indië en Indochina onstonden in de jaren twintig en dertig nationalistische bewegingen. Na de oorlog bleek het nationalisme onder bevolking een krachtige beweging te zijn geworden. In Indonesië en Vietnam riepen nationalisten de onafhankelijkheid uit, dit gezags- en machtsverlies kwamen de Europese mogendheden niet te boven. Alleen Frankrijk bleef zich verzetten tegen het verlies van zijn kolonies, de VS koos partij voor Frankrijk omdat de onafhankelijkheidsbeweging in Indochina onder communistische leiding stond. Met de hulp die de VS Frankrijk gaven begon de Vietnam oorlog. Pagina 8 van 10

9 2.3 Dieptepunt en einde van de Koude Oorlog Cubacrisis Salt-I-verdrag inval Afghanistan val ijzeren gordijn Het hoogtepunt van de Koude Oorlog was de cubacrisis in Fidel Castro nam in 1959 het Amerikaanse gezinde regime van Batista over, de relatie met de Verenigde Staten verslechterde daarna snel. In 1961 deed Amerika een aanval op de Varkensbaai, dit mislukte volkomen. Als reactie hierop riep Fidel Castro de hulp van de Russen in, in oktober 1962 ontdekten de Amerikanen dat de Russen lanceerinrichtingen voor kernraketten op Cuba bouwden. Kennedy besloot tot een blokkade van Cuba, de Russische schepen deden geen poging om de blokkade te doorbreken. De wereld ontsnapte op het nippertje aan een ramp. Een jaar na de cubacrisis werd een een overeenkomst over wapenbeperking gesloten, en er kwam ook een hotline. Zes jaar later werd een een non-proliferatieverdrag dat moest voorkomen dat de kennis om kernwapens te maken toegankelijk zou worden. Nixon en Brezjnev ondertekenden het Salt-I-verdrag, de supermachten streefden naar een evenwicht. De inval van het Rode Leger in Afghanistan liep nergens op uit, behalve een verstoring van de politieke ontspanning. Maar ook de politiek van Reagan droeg hier aan bij, de defensiebegroting van de Verenigde Staten schoot omhoog. Gorbatsjov probeerde in de jaren 80 door hervormingen als glasnost en perestrojka de Sovjet Unie een opener en welvarender staat te maken. Reagan maakte een draai van 180 graden, en beide leiders deden vergaande ontwapeningsvoorstellen. In 1989 gaf Gorbatsjov aan dat de Sovjet-Unie niet meer in zou grijpen in de binnenlandse aangelegenheden van de Oostbloklanden. Dit was het startsein voor de opruimen van het IJzeren gordijn, de DDR leider Honecker trad af en met kerstmis viel het laatste stukje Oostblok. Ook de Sovjet Unie viel uiteen, de Koude Oorlog was afgelopen. 3 De oorlog in Vietnam Deelvraag: Hoe kwam de macht en onmacht van het sterkste land ter wereld, de Verenigde Staten, tot uiting in het Vietnamconflict. Pagina 9 van 10

10 Frankrijk verliest de oorlog in haar koloniën Tonkin Resolutie Tet-offensief strijd werd gestaakt Zuid-Vietnam werd veroverd door Noord-Vietnam Volgens president Johnson zou de Verenigde Staten alleen orde op zaken stellen in Vietnam. Vietnam maakte tot de Tweede Wereldoorlog deel uit van Indo-China, in 1945 begon een onafhankelijksstrijd die verloren werd door Frankrijk. In Vietnam ontstonden Noord- en Zuid-Vietnam, Noord werd communistisch, de Verenigde Staten steunden Zuid- Vietnam omdat ze bang waren voor een dominoeffect. De directe aanleiding voor het sturen van troepen van het Tonkin incident, een vermeende torpedo aanval waardoor Johnson toestemming krijgt voor een volmacht voor oorlog in Vietnam. Net als in de tijd van de Fransen maakte de Vietcong gebruik van guerrillatechnieken, naast speurtochten in de jungle werden er daarom bommentapijten gegooid op gebieden waar de Vietcong zich waarschijnlijk schuil zou houden. Ook werd er gebruik gemaakt van Agent Orange, een ontbladeringsmiddel. Het Tet-offensief in 1968 liet duidelijk zien dat de oorlog niet te winnen viel, de protesten tegen de oorlog in Amerika namen toe. Het Amerikaanse publiek kreeg dagelijks via de pers en de televisie kennis van de Vietnamoorlog, door het zien van deze oorlogsmisdaden verloor de publiek het geloof in de goede zaak. Nixon ging met China en de SU onderhandelen, en hij voerde het aantal bombardementen op, het gevolg was in 1973 de Vrede van Parijs, de VS haalde hun troepen weg, de Vietcong werd de baas op het platteland en Zuid-Vietnam werd de baas in de steden. In 1975 rollen Noord-Vietnam en de Vietcong het Zuid-Vietnamese regime alsnog op, Pagina 10 van 10