SEIZOEN RONALD KNAPP WATERWERKEN. Lesmateriaal groep 5 en 6

Transcriptie

1 SEIZOEN RONALD KNAPP WATERWERKEN Lesmaiaal groep 5 en 6

2

3 Het Grote Zaal Concert Wawerken Inhoud Geluidsfragmenten en filmpjes... 4 Voorwoord... 6 Inleiding... 7 Les 1: Naar Het Concertgebouw... 8 Les 2: Kijk eens in de lucht Les 3: Wat wa kan zijn Les 4: Windstreken Les 5: Wawerken Les 6: Slotlied Les 7: Generale repetitie Verwerkingsles Bijlagen...25 Liedteksten Bladmuziek

4 Geluidsfragmenten en filmpjes Alle geluidsfragmenten en filmpjes staan op educatie.concertgebouw.nl/wawerken Tracks 1. Drupmotief zang 2. Drupmotief instrumentaal 3. Kijk eens in de lucht zang 3a. Kijk eens in de lucht stem 1 3b. Kijk eens in de lucht stem 2 3c. Kijk eens in de lucht slotzin stem 1 3d. Kijk eens in de lucht slotzin stem 2 4. Kijk eens in de lucht instrumentaal 5. Wat wa kan zijn zang 5a. Wat wa kan zijn stem 1 5b. Wat wa kan zijn stem 2 6. Wat wa kan zijn instrumentaal 7. Windstreken zang 8. Windstreken instrumentaal 9. Wawerken zang 10. Wawerken instrumentaal 11. Slotlied zang 12. Slotlied instrumentaal 13. Slotlied canon - melodie 14. Viool 15. Altviool 16. Cello 17. Contrabas 18. Dwarsfluit 19. Hobo 20. Klarinet 21. Fagot 22. Trompet 23. Trombone 24. Hoorn 25. Tuba Filmpjes: Zie volgende pagina 4

5 Het Grote Zaal Concert Wawerken Filmpjes 1. Het Koninklijk Concertgebouw 2. Het symfonieorkest 3. Warming-up 4a. Beweging Drupmotief uitleg 4b. Beweging Drupmotief op muziek 5a. Beweging Kijk eens in de lucht uitleg 5b. Beweging Kijk eens in de lucht op muziek 6a. Beweging Wat wa kan zijn uitleg 6b. Beweging Wat wa kan zijn op muziek 7a. Beweging Windstreken uitleg 7b. Beweging Windstreken op muziek 8a. Beweging Wawerken uitleg 8b. Beweging Wawerken op muziek 9a. Beweging Slotlied uitleg 9b. Beweging Slotlied op muziek 5

6 Voorwoord Het Grote Zaal Concert Wawerken is een project voor leerlingen uit groep 5 en 6 van het primair onderwijs. Samen met zangers Cora Burggraaf en Willem de Vries, begeleid door het Nederlands Philharmonisch Orkest, zullen de leerlingen samen met 800 andere kinderen optreden in Het Concertgebouw en een speciaal hiervoor geschreven compositie uitvoeren, die bestaat uit meerdere liedjes. Ouders kunnen het concert ook meemaken vanaf de balkons. Een bijzondere belevenis voor iedereen. Tijdens het concert staat de kringloop van het wa centraal. De leerlingen gaan mee op de reis van een wadruppel (Cora Burggraaf) die onderweg van alles tegenkomt, zoals ingenieur Willem die helemaal niet van wa houdt en het wa wil controleren met dammen en wadichte gebouwen om zijn voeten droog te houden. Samen met Cora laten de leerlingen hem zien dat Willem niet bang hoeft te zijn voor wa en dat we zonder wa niet kunnen leven. In dit lesmaiaal staan zes voorbereidende lessen, waarin de leerlingen de liedjes en bewegingen leren die ze tijdens het concert uitvoeren. Daarna volgt een generale repetitie om al het geleerde nog een laatste keer te oefenen. De verwerkingsles is bedoeld voor na het concertbezoek. De muziek is speciaal voor dit project gecomponeerd door Bob Zimmerman, de teksten zijn geschreven door Ruben van Gogh, de bewegingen zijn gemaakt door Panda van Proosdij en Elsina Jansen regisseert het concert. Het lesmaiaal is geschreven door Claudia Lotti. Voor de mooiste beleving is het belangrijk dat de leerlingen goed voorbereid naar het concert komen. Wij wensen jullie veel plezier bij de voorbereiding van Wawerken. 6

7 Het Grote Zaal Concert Wawerken Inleiding Over het lesmaiaal In de lessen leren de leerlingen liedjes en bewegingen die ze tijdens het concert zingen samen met de musici op het podium. Daarnaast zijn er extra activiteiten die aansluiten bij het onderwerp van de liedjes, met ideeën om de muziekles verder te verrijken. Omdat de leerlingen een groot deel van het concert zelf zingen, is de voorbereiding essentieel voor een mooie belevenis tijdens het concert. De leerlingen zingen de liedjes uit het hoofd. Website Op de website educatie.concertgebouw.nl/wawerken staan alle muziekfragmenten, filmpjes en bijlagen die nodig zijn bij het geven van de lessen. Per les is er een aparte lespagina, zodat al het maiaal van te geven les overzichtelijk bij elkaar staat en gemakkelijk kan worden gebruikt via het digibord. Liedjes en bewegingen Van elk liedje zijn er twee versies. In de eerste versie wordt het lied voorgezongen. De tweede versie is een instrumentale versie zonder zang, hiermee kunnen de kinderen meezingen als ze het lied kennen. Op de website staan ook filmpjes waarin de bewegingen bij de liedjes worden voorgedaan. De bewegingen worden in spiegelbeeld voorgedaan zodat er, kijkend naar het scherm, niet in tegengestelde richting bewogen hoeft te worden. Doelen Tijdens dit project maken de leerlingen op actieve wijze kennis met een symfonieorkest, met symfonisch repertoire en leren ze over de kringloop van het wa. Ze ervaren het plezier van samen musiceren en beleven een concert met live muziek in een concertzaal. Overzicht in te studeren activiteiten De leerlingen zingen tijdens het concert 5 liedjes met bewegingen. Het drupmotief is een kort muzikaal motief dat meerdere keren ugkomt in verschillende varianten. Titel Drupmotief Kijk eens in de lucht Wat wa kan zijn Windstreken Wawerken Slotlied Activiteit Zang+ beweging Zang + beweging Zang + beweging (alleen bij refrein) Zang + beweging Zang + beweging Zang + beweging (bij refrein en slotcanon) Zingen met kinderen Zingen met kinderen zorgt voor plezier en een prettige sfeer in de klas. In bijlage 8 staan tips en ideeën om toe te passen tijdens het zingen. Lees deze door voor extra inspiratie voor de muziekles. Verder werken aan het thema wa De volgende educatieve websites kunnen als uitbreiding op de lessen worden gebruikt binnen het thema wa: waeducatie.nl droppiewa.nl kraanwakennis.nl proefjes.nl/categorie/wa 7

8 Les 1: Naar Het Concertgebouw Nodig: educatie.concertgebouw.nl/wawerken Film 1: Het Koninklijk Concertgebouw Bijlage 1: Het Koninklijk Concertgebouw Virtual Tour Concertgebouw: via link op website Bijlage 2: Zangers Bijlage 3: Artistiek team Film 3: Warming-up Track 1+2: Drupmotief Film 4: Beweging Drupmotief Track 3+4: Kijk eens in de lucht Liedtekst 1 Tijd: Ongeveer 45 minuten In deze les: Horen de leerlingen dat ze naar een concert gaan met als thema wa. Maken ze kennis met Het Concertgebouw. Leren ze het Drupmotief met bewegingen. Leren ze het lied Kijk eens in de lucht. Voorbereiding: Lees de informatie uit de bijlagen. Luis het Drupmotief een aantal keer en zing het daarna mee, inclusief bewegingen (track 1). Luis het lied Kijk eens in de lucht een aantal keer en zing het daarna mee (track 3). Inleiding Naar Het Concertgebouw Vertel de leerlingen dat ze binnenkort naar een concert in Het Concertgebouw gaan. Daar gaan ze samen met de musici een concert geven! Vertel over dit bijzondere gebouw en gebruik bij het vertellen de informatie uit bijlage 1. Bekijk film 1 over Het Concertgebouw. Optioneel: bekijk de Virtual Tour door Het Concertgebouw via de lespagina. Laat een leerling de tour leiden. Het concert vindt plaats in de Grote Zaal. Vertel de leerlingen dat ze in de komende lessen kennis zullen maken met de muziek van het concert en dat ze ook gaan oefenen, want de leerlingen gaan zelf ook optreden! Ze zullen samen met het orkest de liedjes zingen, een heel bijzondere ervaring. Kern Thema wa Het thema van het concert is wa: bespreek de belangrijke rol van wa voor mensen: wa is overal! Bedenk met de leerlingen zoveel mogelijk plekken waar wa is, bijvoorbeeld: In huis: douche, kraan, toilet, tuinslang Buiten: regen, rivieren, sloten, zee Bij jou in de buurt: wat kom je tegen aan wa van huis naar school? In je lijf: je bestaat voor een heel groot deel uit wa en een slok wa gaat je hele lijf door. Laat een aantal leerlingen hun ervaring vertellen met wa. Vinden ze het vooral leuk of zijn ze ook wel eens bang geweest voor wa? (Bijvoorbeeld hoge golven van de zee.) 8

9 Het Grote Zaal Concert Wawerken Een wadruppel legt dus een hele reis af en komt op veel verschillende plekken. Tijdens het concert zien de leerlingen de reis van een wadruppel (zangeres Cora). De leerlingen reizen met haar mee. Op hun reis komen ze ingenieur Willem tegen die niet van wa houdt. In bijlage 2 staat meer informatie over solisten Cora en Willem. De muziek van dit project is helemaal nieuw geschreven, speciaal voor dit concert. In bijlage 3 staat meer informatie over het artistieke team. Componist Bob Zimmerman en de tekstschrijver Ruben van Gogh hebben samen de liedjes van dit project hebben geschreven. Choreograaf Panda van Proosdij heeft de bewegingen gemaakt en Elsina Jansen is de regisseur van het concert. Warming-up Laat de leerlingen als warming-up doen alsof ze onder de douche staan en doe de volgende oefeningen. Deze worden ook voorgedaan op film 3. Laat wadruppels op je lichaam vallen: tik met je ene hand op je andere arm en ga zo over je hele arm (binnen- en buitenkant). Wissel daarna van arm. Tik verder op je buik, rug, billen, benen en voeten, totdat je over je hele lijf de wadruppels hebt gevoeld. Knijp douchegel uit de fles en maak daarbij geluid met je mond: pppfff. Wrijf hierna je hele lichaam warm, alsof je je inzeept. Begin bij je ene arm, dan je andere arm en ga langzaam naar beneden totdat je je hele lijf hebt gehad. Pak eventueel tussendoor nog eens douchegel met hetzelfde geluid. Schud het wa van je af: van je hoofd, van je armen, van je benen en schud zo de spieren los. Wa in muziek: Drupmotief Laat een aantal leerlingen beschrijven hoe zij denken dat wa in de muziek klinkt. Hoe zouden de golven van de zee kunnen klinken? Of het geluid van een fontein? Of een druppende kraan? Laat een aantal leerlingen een geluid voordoen. Tijdens het concert komt er een kort muzikaal stukje meerdere keren voor: het drupmotief. Dit zullen de leerlingen steeds meezingen. Leer het drupmotief aan met behulp van track 1. Herhaal dit een aantal keer totdat de leerlingen het goed kunnen zingen. Leer de bewegingen aan bij het drupmotief. Deze worden voorgedaan op film 4. Lied aanleren: Kijk eens in de lucht (bewegingen bij dit lied in les 2) De wadruppel (zangeres Cora) komt tijdens de reis een ingenieur tegen die helemaal niet van wa houdt (zanger Willem). Ingenieur Willem wil het wa het liefst controleren door middel van dammen en wadichte gebouwen, zodat hij geen natte voeten krijgt. De leerlingen zullen hem in het lied laten horen waarom hij niet bang hoeft te zijn voor wa. Luis naar het lied Kijk eens in de lucht met de leerlingen (track 3). Dit lied zullen ze tijdens het concert gaan zingen. Toon liedtekst 1 op het bord. Stel de volgende luisvragen: Welk stukje komt er meerdere keren ug? (Wie bang is voor wa) Bij welk stukje wordt de sfeer van de muziek anders? (Het heeft geen zin, om doodsbang bij zee te staan. De muziek is klinkt hier droeviger. ) Leer het lied stukje voor stukje aan. Begin bij het stukje Wie bang is voor wa en breid steeds verder uit totdat de leerlingen het hele lied kennen. Vier zinnen uit het lied zijn tweestemmig (Overal is wa om je heen; Blijf maar lekker spelen spring er in; En dan gaat het be laat maar gaan; Kom maar ergens aan (slotzin)). De meisjes zingen hierbij stem 1, de jongens zingen stem 2. Gebruik track 3a t/m 3d om deze stemmen apart te oefenen. Bij dit lied horen ook bewegingen, deze worden in les 2 geleerd. 9

10 Afsluiting Voer nog een laatste keer het drupmotief uit als afsluiting van de les. Extra Wageluiden Laat de leerlingen even ughalen welke wageluiden ze eerder deze les hebben bedacht. Laat ze een getal kiezen tussen 1 en 8. Tel in een rustig tempo tot 8, de leerlingen maken op de door hen gekozen tel hun bedachte geluid. Herhaal dit een aantal keer, zodat er een mooi waritme ontstaat. Warap Laat de leerlingen in groepjes met de woorden wa, werken en wawerken een eigen rap bedenken. Welke woorden herhaal je? Hoe vaak? Hoe zorg je ervoor dat de rap gaat swingen (bijvoorbeeld, doordat 1 iemand met zijn stem een beat maak, waarover de anderen leerlingen van de groep zingen). Gedichtje Laat de leerlingen in een gedichtje van 6 regels hun ervaring met wa beschrijven. 10

11 Het Grote Zaal Concert Wawerken Les 2: Kijk eens in de lucht Nodig: educatie.concertgebouw.nl/wawerken Track 3+4: Kijk eens in de lucht Film 5: Beweging Kijk eens in de lucht Liedtekst 1 Tijd: Ongeveer 45 minuten In deze les: Herhalen de leerlingen het lied Kijk eens in de lucht en leren ze de bewegingen daarbij. Voorbereiding: Herhaal het lied Kijk eens in de lucht (track 3). Oefen de bewegingen van Kijk eens in de lucht (film 5). Inleiding Herhaal met de leerlingen wat ze in de vorige les hebben geleerd. Waar gaan ze naartoe? Wat gaan ze daar doen? Wie spelen er? In de vorige les is er gesproken over waar wa allemaal is, herhaal dit kort. In deze les zullen de leerlingen het lied Kijk eens in de lucht herhalen en de bewegingen bij dit lied leren. Kern Lied herhalen: Kijk eens in de lucht Herhaal het lied Kijk eens in de lucht met de leerlingen. Welke stukjes kennen ze al goed? Welke stukjes hebben nog wat aandacht nodig? Laat de leerlingen zoveel mogelijk uit het hoofd zingen. Bewegingen aanleren: Kijk eens in de lucht Bij het lied Kijk eens in de lucht horen bewegingen. Studeer de bewegingen in met behulp van film 5a. De bewegingen worden in spiegelbeeld voorgedaan zodat er, kijkend naar het scherm, niet in tegengestelde richting bewogen hoeft te worden. Zing het lied daarna en doe de bewegingen met behulp van film 5b. Afsluiting Herhaal het lied Kijk eens in de lucht nogmaals, maar nu met de instrumentale versie. Toon eventueel nog liedtekst 1 op het bord. Uiteindelijk zingen de leerlingen uit het hoofd. 11

12 Extra Reis van wa Laat de leerlingen in groepjes bedenken welke reis wa aflegt voordat het uit de kraan komt. Laat ze eerst nadenken over dingen als: waar komt het wa vandaan? Hoe wordt het verplaatst? Hoe kan het dat het wa uit de kraan altijd schoon is en wa uit de vijver niet? Elk groepje vertelt aan de klas wat ze hebben gevonden. Bespreek klassikaal: wat zijn de overeenkomsten, wat zijn de verschillen? Waarover wil de groep meer informatie? Laat de groepjes hierna op innet informatie zoeken over de vragen die nog onbeantwoord zijn gebleven. Wacompositie Laat leerlingen in groepjes een korte compositie bedenken van 4x8 tellen. Ze kunnen hierbij zingen, spelen op hun lijf, spelen op instrumenten of op voorwerpen uit de klas (flesje wa om mee te schudden; pannetje met wa, waar je met een pen tegenaan tikt wijl je het pannetje een beetje beweeg). Laat de leerlingen bedenken wat voor geluiden ze bij wa vinden passen, die geluiden gebruiken ze in hun compositie. Laat ze ook bedenken welk geluid er op welke tel komt. Tel herhaaldelijk tot 8. Elk groepje voert de bedachte geluiden uit op de bedachte tellen. De groepjes voeren hun compositie ach elkaar uit, zodat er 1 grote klassencompositie ontstaat. Misschien is het hierna nodig om afspraken te maken voor de overgangen (bijvoorbeeld: als het laatste geluid van groep 1 langer wordt aangehouden, geeft dit een mooie overgang naar groep 2). Voer na het maken van deze afspraken de klassencompositie nogmaals in zijn geheel uit. Tel nu een stuk zach tot 8, zodat vooral de geluiden te horen zijn. Misschien is het mogelijk om de compositie voor andere groepen van de school uit te voeren? 12

13 Het Grote Zaal Concert Wawerken Les 3: Wat wa kan zijn Nodig: Track 5+6: Wat wa kan zijn Film 6: Beweging Wat wa kan zijn Liedtekst 2 Bijlage 4: Instrumenten symfonieorkest Film 2: Het symfonieorkest Track 14 t/m 25: Instrumenten symfonieorkest (optioneel) Bijlage 5: Het Nederlands Philharmonisch Orkest Tijd: Ongeveer 60 minuten In deze les: Leren de leerlingen over de verschillende vormen van wa. Leren ze het lied Wat wa kan zijn, inclusief bewegingen. Leren ze over de instrumenten van het symfonieorkest. Voorbereiding: Luis het lied Wat wa kan zijn een aantal keer en zing het daarna mee (track 5). Oefen de bewegingen van Wat wa kan zijn (film 6). Lees de informatie uit bijlage 4 en 5. Inleiding Het thema van het concert waar de kinderen naartoe gaan is wa. Bespreek de kenmerken van wa: het is vloeibaar, je kleren worden er nat van, je kunt het drinken etc. Vraag of de leerlingen iets kunnen bedenken dat van wa is, maar wat niet aan bovenstaande eigenschappen voldoet. Bijvoorbeeld een ijsklontje dat je in je drinken doet. Hoe komt het dat het wel van wa is maar het toch anders is (doordat het bevroren is). Kan iemand nog een andere verschijningsvorm van wa bedenken? (stoom/wadamp, dat zie je als je wa kookt in de wakoker of boven een pan) Bespreek ook: wa is voor het leven op aarde essentieel, zonder wa kunnen we niet leven. Warming-up Bespreek met de leerlingen verschillende geluiden van wa. Het geluid van een druppende kraan klinkt heel anders dat het geluid van golven in zee. En regen klinkt weer anders. Hoe kun je deze geluiden met je stem of lijf verklanken? Laat een aantal leerlingen een voorbeeld geven. Laat de leerlingen staand op hun plek in een rustig ritme stappen. Zorg ervoor dat iedereen in hetzelfde ritme stapt. Laat nu steeds één leerling een geluid maken dat bij wa past. Het geluid duurt 4 tellen (4 stappen). Daarna doet de klas dit geluid direct na binnen het ritme van de stappen (4 stappen). Ga zo door totdat alle leerlingen een geluid hebben bedacht. 13

14 Kern Lied aanleren: Wat wa kan zijn Het lied dat de leerlingen gaan leren gaat over de verschillen verschijningsvormen van wa en laat zien dat we zonder wa niet kunnen leven. Met dit lied willen de leerlingen samen met Cora ingenieur Willem ervan overtuigen om mee te gaan op de reis van het wa. Ingenieur Willem reageert in de muziek op de leerlingen. Luis naar track 5 en stel de volgende luisvragen: Hoe hoor je het wa in de muziek? (Je hoort de golvende beweging van het wa in de piano. Het stroomt steeds van hoog naar laag. ) Welk stukje komt er meerdere keren voor en wat valt op aan dit stukje? (Wa, wa, wastroom, dit stukje wordt tweestemmig gezongen.) Wat gebeurt er in het middelste gedeelte? (Dan zingt Willem als reactie op de leerlingen) Wat voor antwoord geeft Willem? Leer het lied aan. Begin met het tweestemmige gedeelte van Wa, wa, wastroom (het refrein). De ene helft van de klas zingt stem 1, de andere helft van de klas zingt stem 2. Gebruik hierbij track 5a en 5b, waarop dit apart wordt voorgezongen. De leerlingen zingen in dit lied altijd dezelfde stem, dus laat ze goed onthouden of ze stem 1 of stem 2 zingen. Leer de bewegingen bij het refrein aan, deze worden voorgedaan op film 6. Leer de rest van het lied aan met behulp van track 5. Gebruik liedtekst 2 als houvast, maar laat de leerlingen zoveel mogelijk uit het hoofd zingen. Vraag de leerlingen wat ze vinden van de zang van de solisten op de opname van het zojuist geleerde lied. De zangers zingen in de stijl van de klassieke muziek. Vertel de leerlingen dat deze manier van zingen al heel oud is. Een reden dat er op deze manier wordt gezongen, is dat de zangers vroeger geen microfoons hadden en met deze techniek van zingen, waarvoor je lang moet oefenen om het te kunnen, toch boven het geluid van een orkest uit konden komen. Je gebruikt hierbij je hele lichaam van buikspieren tot holtes bij je mond. Het vibrato (heen en weer bewegen van een toon) ontstaat na heel lang oefenen en stemtraining op een natuurlijke manier door een bepaalde manier van trillen van de stembanden. Leg je hand maar eens op je keel en zeg of zing wat: voel je je stembanden trillen? Orkest Tijdens het concert zal er een groot symfonieorkest op het podium zitten. Vraag de leerlingen wie er weet welke instrumenten er in een symfonieorkest spelen. Bekijk film 3 over het orkest en bespreek met de leerlingen wat ze hebben gezien. Bespreek de verschillende instrumenten naar eigen inzicht uitgebreider met behulp van de informatie uit bijlage 4. Optioneel: Beluis track 14 t/m 25 en laat de leerlingen steeds benoemen welk instrument ze hebben gehoord en hoe ze dat hebben gehoord. In bijlage 5 staat meer informatie over het Nederlands Philharmonisch Orkest, het orkest dat tijdens het concert zal spelen. Afsluiting Herhaal het lied en de bewegingen uit les 1 en 2, herhaal ook het Drupmotief. Bespreek daarna: wat ging er al goed? Wat kan er nog be? 14

15 Het Grote Zaal Concert Wawerken Extra Proefjes met wa Laat leerlingen proefjes doen met de verschillende verschijningsvormen van wa: ijs-wa-damp. Doe wa in een ijsklontjeshouder in de vriezer, hoe lang moet je ongeveer wachten tot het ijs wordt? Zet een andere ijsklontjeshouder in de koelkast, wat gebeurt er? (Het blijft wa.) Zet de wakoker aan met een thermome erin. Vanaf hoeveel graden komt er damp uit de wakoker? Vang de damp op door er een deksel boven te houden, nu zie je de wadruppels weer op het deksel zitten. Experimenteer met een bakje, zeef, theedoek, koffiefil en bohamzakje. Waar gaat het wa wel doorheen en waar niet? Laat de leerlingen eerst bedenken of ze denken dat het wa erdoorheen gaat en waarom niet (bij een koffiefil zie je de gaatjes bijvoorbeeld niet zitten, maar gaat het wa er toch doorheen.) Doe wa in een glas en doe daar wat olie bij. Wat gebeurt er met de olie? (Het blijft erop liggen). Roer goed en wacht even. Wat gebeurt er nu? Laat vies gemaakt wa met een trech met koffiefil (en eventueel wat schoon zand) in een doorzichtige fles lopen. Is het wa in de fles schoner of viezer dan het wa dat je erin gooide? Hoe komt dat? Op proefjes.nl/categorie/wa staan meer proefjes met wa. 15

16 Les 4: Windstreken Nodig: educatie.concertgebouw.nl/wawerken Track 1+2: Drupmotief Track 7+8: Windstreken Film 7: Beweging Windstreken Bijlage 6: De kringloop van het wa Bijlage 7: Windroos (voor de Extra opdracht: kopieer voor iedere leerling) Liedtekst 3 Kompas (bijvoorbeeld via een telefoon) Tijd: Ongeveer 45 minuten In deze les: Leren de leerlingen over de kringloop van het wa. Leren ze het lied Windstreken (alleen hun eigen windrichting). Voorbereiding: Controleer bij welke windrichting de klas is ingedeeld (zie begeleidende brief). Bekijk bijlage 6 en 7. Luis het lied Windstreken een aantal keer en zing het daarna mee (track 7). Oefen de bewegingen van Windstreken (film 7), alleen van de eigen windrichting. Inleiding Kringloop van het wa De vorige les ging over de verschillende vormen van wa en waar wa allemaal is. In deze les komt de kringloop van het wa aan bod. Laat de leerlingen antwoorden bedenken op de volgende vragen: Waar komt het wa uit een rivier vandaan? Hoe ontstaat regen? Het is niet erg als niet iedereen het antwoord weet. Het gaat er vooral om dat de leerlingen er even over nadenken en ze zullen in deze les ontdekken hoe het zit. Bekijk bijlage 6 en leg met behulp van de afbeelding uit hoe de kringloop van het wa werkt. Zeewa verdampt door de warmte van de zon, stijgt op en vormt zich tot een wolk, doordat het hoger in de lucht kouder is. De wolk waait naar het land en valt daar als regen of sneeuw naar beneden in de meren en rivieren die weer naar zee stromen. Wa dat op het land valt zakt in het grondwa en komt zo ook weer in zee echt. Kern Warming-up: herhaling Drupmotief Zing als warming-up het drupmotief een aantal keer en doe daarbij de bewegingen. Doe dit ook eens heel snel of langzaam, hard of zacht. Lied aanleren: Windstreken De wind is een belangrijk element in de kringloop van het wa. Afhankelijk van welke kant de wind op waait, waaien de wolken een bepaalde kant op en gaat het daar regenen. Bespreek met de leerlingen de windrichtingen en de windroos (zie bijlage 7). Kunnen de leerlingen de windrichtingen benoemen? En aanwijzen op bijlage 7? Vraag de leerlingen in hun klas het noorden aan te wijzen, gebruik hiervoor een kompas, bijvoorbeeld via een telefoon. Als ze weten waar het noorden is in de klas, waar is dan het zuiden? En het oosten en westen? 16

17 Het Grote Zaal Concert Wawerken In het lied dat ze in deze les leren, zingen de leerlingen over de verschillende windrichtingen. Vertel dat bij het concert elke klas is ingedeeld in een bepaalde windrichting. Elke windrichting zingt een eigen couplet, de rest van de zaal reageert hierop. In liedtekst 3 staat aangegeven wie wat zingt, in de begeleidende brief bij dit maiaal staat bij welke groep de klas is ingedeeld. Leer eerst het eigen couplet aan. De tweede zin is tweestemmig. Laat de helft van de groep de bovenste stem zingen en de andere helft van de klas de onderste stem. De twee stemmen zijn te horen op track 7. De leerlingen zingen de rest van het project deze stem bij dit lied, dus laat ze dat goed onthouden. Leer de stukjes aan waarop de leerlingen reageren op de andere windrichtingen. Zorg dat de leerlingen de goede volgorde weten: Noordenwind, Zuidenwind, Oostenwind, Westenwind. Aan het eind van het lied (Oh Noordenwind, Oh Zuidenwind, Oh Oostenwind, Oh Westenwind) zingen de leerlingen alleen tijdens hun eigen windrichting. De volgorde is hetzelfde als hierboven. Zing het lied met track 7, de leerlingen zingen alleen hun eigen deel mee. Bewegingen aanleren: Windstreken Leer de bewegingen bij het lied aan. De bewegingen worden per windstreek voorgedaan op film 7. De leerlingen doen de bewegingen alleen bij het couplet dat ze zingen. Tijdens de stukken die iedereen zingt wordt ook een kleine beweging gemaakt. Afsluiting Herhaal de liedjes met bewegingen uit de vorige lessen en blijf deze zoveel mogelijk herhalen tot aan het concert. Gebruik bij voorkeur de instrumentale versies. Bespreek daarna: wat ging er al goed? Wat kan er nog be? Extra Kringloop wa uitvoeren Beeld de kringloop van het wa muzikaal uit met klas. Verdeel de klas in 4 groepen, elke groep verklankt met bewegingen een deel van de kringloop van het wa. Bijvoorbeeld: 1. zee : geluids shhh met golvende armen 2. wolk : hardop blazen (de wind die de wolk verplaatst) met waaiende armen in de lucht 3. regen : knippen in vingers of snel slaan op bovenbenen 4. rivier : gezongen toon van hoog naar laag (de rivier stroomt naar beneden). Beweeg armen mee van hoog naar laag. De groepen voeren na elkaar hun geluid uit, wijs steeds één groep aan. Zo klinkt de kringloop van het wa door de klas. Wissel daarna om en laat elke groep een ander deel van de kringloop uitvoeren (en laat ze nieuwe geluiden en bewegingen verzinnen). Laat een leerling de groepen aanwijzen, die is de dirigent. Deze opdracht kan ook in groepjes van 4, de leerlingen voeren hun geluid dan uit voor de klas. Schilderij kringloop wa Laat de leerlingen een tekening of schilderij maken van de kringloop van het wa. Ze kunnen zelf kiezen of ze de hele kringloop afbeelden of alleen een deel uit de kringloop. 17

18 Windroos Een windroos geeft de verschillende windrichtingen aan, zoals eerder in de les is besproken. Je ziet een windroos bijvoorbeeld op een kompas, dat altijd aangeeft waar het noorden is, maar ook op hoge gebouwen, zodat je kunt zien uit welke richting de wind waait. Laat de leerlingen de lege windroos uit bijlage 7 zelf invullen. Ze kunnen zelf bepalen of ze alleen N-O-Z-W invullen of ook de tussenliggende windstreken (NO-ZO-NW-ZW). Eventueel kunnen ze de windroos mooi versieren. Laat de leerlingen opzoeken waar een windroos vroeger al voor gebruikt werd, voordat de navigatie op de telefoon bestond. School tv Bekijk op schooltv.nl een filmpje over de kringloop van het wa (via de zoekfunctie). 18

19 Het Grote Zaal Concert Wawerken Les 5: Wawerken Nodig: Track 2: Drupmotief- instrumentaal Track 9+10: Wawerken Film 8: Beweging Wawerken Liedtekst 4 Tijd: Ongeveer 60 minuten In deze les: Leren de leerlingen over Nederland als waland. Leren ze het lied Wawerken. Voorbereiding: Luis het lied Wawerken een aantal keer en zing het daarna mee (track 9). Oefen de bewegingen van Wawerken (film 8). Inleiding Nederland waland Vertel de leerlingen: Nederland is waland. Door de ligging aan zee en onder zeeniveau, zijn we in Nederland continu bezig om het wa tegen te houden. Door middel van dijken, duinen en (stuw) dammen, zorgen we dat Nederland niet overstroomt. Onze waschappen zorgen voor droge voeten en schoon en voldoende wa. Van over de hele wereld kijken de mensen mee naar de technieken die wij gebruiken om controle te houden over het wa. Een voorbeeld van zo n techniek zijn onze polders. Stukken land die eerst zee waren, maar door het wegpompen van het wa nu land zijn geworden. Vroeger werden er windmolens gebruikt hiervoor, nu zijn er elektrische apparaten die het wa kunnen wegpompen. U kunt naar eigen inzicht dit onderwerp als onderdeel van deze les, of na deze les verder behandelen. Kern Warming up: herhaling Drupmotief Zing als warming-up een aantal keer het drupmotief en doe daarbij de bewegingen. Zing het lied op verschillende manieren: hard-zacht, krachtig-angstig, langzaam-snel (en andere variaties die de leerlingen zelf kunnen verzinnen). Pas de manier van bewegen aan de manier van zingen aan. Ingenieur Willem Om al het wa op de goede plek te houden is het dus belangrijk dat mensen goed onderzoeken hoe de stand van het wa is en wat er moet gebeuren om ervoor te zorgen dat er geen overstromingen komen. Ingenieur Willem doet dit en is al van jongs af aan bezig met het werken met wa. In het lied dat de leerlingen in deze les leren, zingen ze samen over deze wawerken. Lied aanleren: Wawerken Luis naar het lied Wawerken (track 9) en stel voor het luisen de volgende vragen: Welke stukjes komen meerdere keren ug? (Want dammen en sluizen, Wij willen regen vangen ) Eventueel ook: Weet je nog (melodie is hetzelfde, maar de tekst is anders.) Welk stukje komt maar 1 keer voor? (De Nederlandse strijd ) Spreek de tekst van het stukje Want dammen en sluizen zin voor zin voor in het juiste ritme. Laat de leerlingen dit nazeggen. Maak de voorgesproken stukjes steeds langer. Voeg hierna de melodie toe. Bij dit stukje horen ook bewegingen, deze worden voorgedaan op film 8. 19

20 Leer vervolgens, direct gezongen, het stukje Wij willen regen vangen aan. Ook hierbij hoort een beweging (film 8). Dit stukje komt drie keer ach elkaar voor, de tweede keer wordt het tijdens het concert door ingenieur Willem alleen gezongen. Laat dit gedeelte in de les door één leerling of een klein groepje leerlingen zingen. Als ingenieur Willem alleen zingt doen de leerlingen wel de bewegingen mee. Leer daarna de rest van het lied aan met behulp van track 9. Herhaling orkestinstrumenten Benoem nogmaals de verschillende instrumenten die in het orkest spelen en hun klank. Gebruik hierbij de informatie en de geluidsfragmenten uit les 3. Afsluiting Herhaal de liedjes met bewegingen uit de vorige lessen en blijf deze zoveel mogelijk herhalen tot aan het concert. Gebruik bij voorkeur de instrumentale versies. Bespreek daarna: wat ging er al goed? Wat kan er nog be? Extra Dijk bouwen Bouw met de leerlingen in het midden van een bak een dijk van klei (of laat ze dit in groepjes doen). Giet aan de ene kant van de dam wa en laat zien hoe het wa aan 1 kant blijft. Prik een klein gaatje (of meerdere gaatjes) in de dijk en laat zien hoe het wa naar de andere kant van de bak stroomt. Dit gebeurt er als een dijk niet goed wordt onderhouden. Nederland zou dan overstromen. Overstroming, wat nu? Stel je voor dat een deel van Nederland overstroomt. Wat zouden de leerlingen dan doen? Laat de leerlingen in groepjes bedenken hoe ze dit probleem kunnen oplossen (of hoe ze denken dat ingenieur Willem dit zou oplossen). Geef als houvast een aantal vragen mee waar ze over nadenken. Bijvoorbeeld: 1. Hoe krijgen we het wa weer weg? 2. Wat is de oorzaak van de overstroming? (Een slecht onderhouden dijk, een lekke waleiding, heel veel regen of misschien wel de opwarming van de aarde?) 3. Als de oorzaak is vastgesteld: hoe zorgen we ervoor dat het niet nog eens gebeurt? Laat de leerlingen hun plannen aan de klas presenen en bespreek dit steeds kort na. Laat de leerlingen eventueel hun plannen en oplossingen uittekenen of bouwen. School tv Bekijk op schooltv.nl een filmpje over dijken en/of polders (via de zoekfunctie). 20

21 Het Grote Zaal Concert Wawerken Les 6: Slotlied Nodig: Track 11-13: Slotlied Film 9: Beweging Slotlied Liedtekst 5 Tijd: Ongeveer 45 minuten In deze les: Leren de leerlingen het Slotlied van het concert. Voorbereiding: Luis het Slotlied een aantal keer en zing het daarna mee (track 11). Oefen ook de canon aan het eind van het Slotlied (track 13). Oefen de bewegingen van het Slotlied (film 9). Inleiding Herhaal wat de leerlingen in de vorige lessen hebben geleerd over wa. En over ingenieur Willem die niet van wa houdt. In het laatste lied dat de leerlingen gaan leren blijkt ingenieur Willem overtuigd te zijn dat wa iets moois is en je er niet bang voor hoeft te zijn. Wat vinden de leerlingen hiervan? Zijn ze het ermee eens? Waarom? Kern Canon Slotlied aanleren: Het laatste gedeelte van het Slotlied is een canon. Om in canon te kunnen zingen moeten de leerlingen eerst de melodie kennen. Leer de melodie van de canon aan met behulp van track 13. Verdeel de klas in 2 groepen en zing deze melodie in canon. Groep 2 begint als groep 1 één keer Overal is wa heeft gezongen. Breid de canon eventueel uit naar 3 of 4 groepen. Tijdens het concert zal worden aangegeven wie wanneer inzet. Bij de canon hoort een beweging. Deze wordt voorgedaan op film 9. Leer de beweging bij de canon aan als de leerlingen de canon goed kunnen zingen. Lied aanleren: Slotlied Leer de rest van het Slotlied aan. In liedtekst 5 staat aangegeven wat de leerlingen zingen en wat solisten Cora en Willem zingen. Begin met het gedeelte Liever wa en vraag de leerlingen: Wat valt er op aan de zin maar een Zonnekoning, dan ineens een strenge vorst? (deze zin wordt helemaal op dezelfde toon gezongen). Hetzelfde geldt voor wa, liever wa, liever wa dan de dorst. Bij het gedeelte Liever wa horen ook bewegingen. Deze worden voorgedaan op film 9. Leer het begin van het lied aan (Of wa wolk verkiezen) met behulp van track 11. Zing daarna het hele lied ach elkaar met track 11, inclusief de canon aan het eind en de bewegingen. Afsluiting Bespreek met de leerlingen het luisen naar muziek. Tijdens het concert zullen er ook momenten zijn dat de leerlingen niet zingen, maar alleen luisen naar de solisten en het orkest. Wat doe je dan? Hoe luis je? Herhaal de liedjes en bewegingen uit de vorige lessen en blijf deze zoveel mogelijk herhalen tot aan het concert. Gebruik bij voorkeur de instrumentale versies, de leerlingen zingen uit het hoofd. 21

22 Les 7: Generale repetitie Nodig: Instrumentale versies van de liedjes (track 2,4,6,8,10 en12) Tijd: Ongeveer 45 minuten In deze les: Herhalen de leerlingen alle geleerde liedjes en bewegingen nog een laatste keer voor het concert in Het Concertgebouw. Voorbereiding: Geen (Eventueel kan de generale repetitie uitgevoerd worden voor andere klassen.) Inleiding Herhaal wat de leerlingen in de lessen hebben geleerd over wa en waar ze binnenkort naartoe gaan. Kern De leerlingen gaan in deze les een generale repetitie houden, net als artiesten altijd doen. De laatste repetitie voor het concert. Zing alle liedjes en doe de bewegingen: Track Titel Activiteit 2 Drupmotief Zang+ beweging 4 Kijk eens in de lucht Zang + beweging 6 Wat wa kan zijn Zang + beweging (alleen bij refrein) 8 Windstreken Zang + beweging 10 Wawerken Zang + beweging 12 Slotlied Zang + beweging (bij refrein en slotcanon) Afsluiting Wat ging er goed? Wat kan er nog be? Blijf tot aan het concert de liedjes en bewegingen herhalen. 22

23 Het Grote Zaal Concert Wawerken Verwerkingsles Nodig: Geen benodigdheden Tijd: Ongeveer 30 minuten (afhankelijk van de gekozen activiteit) In deze les: Reflecen de leerlingen op het concert en doen ze verwerkingsopdrachten. Voorbereiding: Kies voor deze les één of meerdere van onderstaande opdrachten uit om met de klas uit te voeren. Opdrachten Klassengesprek Vraag de leerlingen wat ze vonden van het bezoek aan het concert. Wat zagen ze onderweg naar het gebouw toe en wat zagen ze in het gebouw? Wat vonden ze van het concert? Wat vonden ze mooi en waarom? Wat vonden ze juist niet mooi en waarom? Welk liedje vonden ze het allermooist? Was er ook muziek bij waar ze verdrietig van werden? Of juist vrolijk? Welk gevoel kreeg je bij de muziek? Waar moest je aan denken? Wat vonden ze van het orkest? Welk instrument vonden ze het allermooist klinken en waarom? Teken of schilderopdracht Kies met de leerlingen iets uit het concert dat ze erg mooi vonden. Laat ze uitleggen waarom ze juist dat onderdeel of fragment zo mooi vonden. Laat de leerlingen er een tekening of schilderij van maken. Luis tijdens het tekenen of schilderen nog eens naar de muziek. Hang de werkstukken op in het lokaal. Wacompositie Herhaal de wacompositie uit les 2 en breid deze eventueel verder uit. Laat de leerlingen bedenken hoe ze deze compositie zouden kunnen opschrijven om te onthouden wat ze hebben gemaakt. Bijvoorbeeld: maak een tabel met steeds 8 vakken naast elkaar, elk vakje is een tel. Schrijf in de tabel symbolen voor de geluiden: O XX - O O XX - O O = geluid oooo van hoog naar laag met stem XX = 2x klap in handen - = vingerknip = stamp Etc. Tekening/schilderij/brief voor musicus Laat de leerlingen één artiest (solist, orkestmusicus, dirigent) kiezen die ze het leukst, grappigst of het meest bijzonder vonden. Waarom hebben ze voor deze artiest gekozen? Laat de leerlingen een tekening, schilderij of kaart maken voor een musicus waarop ze laten zien waarmee hij of zij indruk heeft gemaakt. De creaties kunnen gestuurd worden aan educatie@concertgebouw.nl. 23

24

25 Het Grote Zaal Concert Wawerken Bijlage 1: Het Koninklijk Concertgebouw Laat onderstaande afbeelding aan de leerlingen zien. Herkennen ze het gebouw? Het is Het Koninklijk Concertgebouw! Het Concertgebouw stond heel vroeger, toen het net gebouwd was, nog midden in de weilanden! Dat is nu wel anders. Er zijn huizen, winkels en musea omheen gebouwd. Er rijdt nu een tram naar het gebouw toe, wijl je vroeger in je koets naar een concert werd gereden. Zes belangrijke mannen vonden dat Amsdam een goede concertzaal nodig had, om niet ach te blijven bij andere Europese steden. De regering wilde niet meebetalen, dus moesten ze zelf geld inzamelen. Dat duurde wel even, maar het is ze gelukt. In 1888 vond het allereerste concert plaats in Het Concertgebouw, het gebouw staat er dus al heel lang! 25

26 Akoestiek Het Concertgebouw is een wereldberoemd gebouw. Dat komt doordat de Grote Zaal een heel goede akoestiek heeft. Dat betekent dat de muziek die er gespeeld wordt heel erg mooi klinkt. Niet alleen omdat de muzikanten zo mooi spelen, maar ook omdat de zaal ervoor zorgt dat de muziek op haar allermooist in de oren van het publiek echtkomt. Het geluid uit de instrumenten botst tegen de muren en het plafond van de zaal en komt daarna in je oren. De muren en het plafond van Het Concertgebouw zitten precies op de goede plek. En ze zijn van het juiste maiaal gemaakt. Daarom klinkt de muziek er zo mooi. En daarom is Het Concertgebouw zo ontzettend beroemd. Zalen Het Concertgebouw heeft verschillende zalen. De bekendste zalen zijn: De Grote Zaal voor concerten met bijvoorbeeld een symfonieorkest. Deze zaal heeft ongeveer 2000 stoelen voor publiek. De Kleine Zaal voor concerten met kleinere ensembles van een paar musici. Deze zaal heeft ongeveer 400 stoelen voor publiek. Maar er zijn nog veel meer ruimtes in Het Concertgebouw: De Spiegelzaal waar je in de pauze een drankje kunt drinken en waar soms ook concerten worden gegeven. Deze zaal heeft een heleboel spiegels. De Koorzaal voor bijvoorbeeld koorrepetities, workshops, educatievoorstellingen en jazzconcerten. De foyers waar je in de pauze een drankje kunt drinken. Restaurant LIER waar je voor het concert heerlijk kunt eten. En er zijn ook ruimtes die je als publiek niet ziet: De zolder met moderne hijsinstallaties voor bijvoorbeeld licht en de kroonluch boven de Grote Zaal. De Artiestenfoyer waar de musici kunnen eten en drinken als ze pauze hebben. De kleedkamers waar de musici zich kunnen omkleden voor en na het concert. De muziekbibliotheek waar alle muziek wordt bewaard die tijdens de concerten wordt gespeeld. De lier Aan één ding kun je Het Concertgebouw altijd gemakkelijk herkennen. Dat is de gouden lier (een soort harp) die op het dak van het gebouw staat. 26

27 Het Grote Zaal Concert Wawerken Zo ziet Het Koninklijk Concertgebouw er nu uit: Het concert vindt plaats in de Grote Zaal: 27

28 Bijlage 2: Zangers Cora Burggraaf Cora Burggraaf is een Nederlandse mezzosopraan. Dat betekent dat ze een stem heeft die voor een vrouw niet heel hoog, maar ook niet heel laag is. (mezzo = ertussen in) Cora studeerde aan het Conservatorium van Den Haag en studeerde daarna in Londen. Na haar studie zong Cora verschillende operarollen en gaf ze concerten over de hele wereld, bijvoorbeeld in Londen en New York. Ze won voor haar zang ook verschillende prijzen. Behalve zingen houdt Cora ook van het thea en heeft ze een solotheavoorstelling gemaakt. Ook heeft ze meerdere cd s opgenomen. Cora heeft al meerdere keren in Het Concertgebouw gezongen, onder andere voor heel veel kinderen in het project Zing met ons mee. Willem de Vries Willem de Vries is een Nederlandse bariton. Dat betekent dat hij een stem heeft die voor een man niet heel hoog, maar ook niet heel laag is. Willem studeerde aan het Conservatorium van Amsdam en heeft daarna ook nog les gehad van veel beroemde zangers. Willem zingt al jaren opera en heeft veel verschillende rollen vertolkt, de meeste bij Opera Zuid. In het voorjaar van 2011 zong Willem in Het Concertgebouw de rol van Papageno uit de beroemde opera Die Zauberflöte van Mozart. Willem heeft vaker voor kinderen gezongen, hij heeft meegewerkt aan verschillende educatieve producties. Ook maakt Willem deel uit van het ensemble Frommerman, een groep mannen die meerstemmige muziek zingt, altijd met een humoristisch element. 28

29 Het Grote Zaal Concert Wawerken Bijlage 3: Artistiek team Componist Bob Zimmerman Bob Zimmerman is een Nederlandse componist. Een componist is iemand die muziek schrijft. Bob schreef zijn eerste muziekstukken al toen hij nog maar 7 jaar oud was. Hij studeerde klarinet en piano op het conservatorium, daarna werkte hij voor verschillende theaproducties. Bob heeft voor meerdere films muziek geschreven en maakt ook veel arrangementen voor het Metropole Orkest. Bob heeft ook gewerkt voor het Koninklijk Huis. Hij maakte arrangementen voor twee cd s van Prinses Christina. Toen onze koning en koningin in 2002 trouwden speelde bandoneonspeler Carel Kraayenhof een arrangement dat was geschreven door Bob. Máxima was erg ontroerd door zijn muziek. Tekstschrijver Ruben van Gogh Ruben van Gogh is dich en schrijver van liedteksten. Hij heeft veel verschillende type teksten geschreven: bundels, bloemlezingen, opera s, musicals, kleumeezingprogramma s, een cabaretshow en veel losse liedteksten. Ruben treedt op door heel het land, maar ook in het buitenland. Hij heeft hij zijn teksten voorgedragen op radio en tv, op scholen, in gevangenissen, op liaire festivals, bij informatieve bijeenkomsten, in huiskamers, in Carré en in telefooncellen. Zijn teksten zijn gezongen door o.a. Tania Kross en Lilian Vieira en bij een schoolproject op IJburg door 5000 Amsdamse kinderen. 29

30 Regisseur Elsina Jansen Elsina Jansen is regisseur. Een regisseur bepaalt hoe een voorstelling, concert (of film) er uitziet. Elsina studeerde Theawetenschappen in Nederland en Engeland en heeft daarna als assitent gewerkt met bekende regisseurs om zo het vak in praktijk te leren. Elsina werkt vooral aan voorstellingen waar muziek centraal staat en heeft veel opera s geregisseerd, die veel postieve reacties hebben gekregen. Elke zomer geeft ze een cursus Zen, zang en spel, waar zij het spelgedeelte voor haar rekening neemt. Ook geeft Elsina les op het conservatorium van Den Haag en geeft daar het vak drama aan de zangstudenten. Choreograaf Panda van Proosdij Panda van Proosdij is choreagraaf en houdt zich dus bezig met dans en beweging. Panda heeft gestudeerd aan de Rotdamse Dansacademie en heeft verschillende theacursussen gevolgd o.a. in New-York, Wiesbaden en Azzano (Italië). Panda heeft de filosofie Voice & Physique ontwikkeld: ze werkt vanuit het gehele lichaam aan bewegingen die ervoor zorgen dat je be kunt zingen. Ze heeft over dit onderwerp ook een boek geschreven. Panda geeft workshops aan koren, dirigenten en instrumentalisten in binnen- en buitenland en begeleidt als bewegingscoach regelmatig het Nationaal Vrouwen Jeugdkoor en het Nationaal Kinderkoor. Voor haar werk heeft Panda verschillende prijzen gewonnen. 30

31 Het Grote Zaal Concert Wawerken Bijlage 4: Instrumenten symfonieorkest Strijkinstrumenten Alle strijkinstrumenten hebben snaren waar je overheen gaat ( strijkt ) met een strijkstok om het geluid te maken. Vandaar de naam strijkinstrumenten. Het stuk van de strijkstok dat langs de snaren strijkt, is van haren gemaakt. Dit zijn de haren van de staart van een paard. Maar je hebt niet altijd een strijkstok nodig, want je kunt ook met je vinger tokkelen op de snaren. Dat heet pizzicato (spreek uit: pietsikaatò). Je kunt verschillende tonen maken op een strijkinstrument door de snaren met je vingers in te drukken. Daardoor worden de snaren kor of weer langer en verandert de toon. Viool Altviool Cello Contrabas Je kunt strijkinstrumenten goed herkennen aan de vorm. Alle strijkinstrumenten zijn gemaakt van hout. De viool is de kleinste van de familie. Het kleine broertje of zusje, zou je kunnen zeggen. De viool maakt een mooi hoog en helder geluid en speelt vaak de melodie. De altviool wordt ook wel viola genoemd. De altviool is een soort grote zus of broer van de viool. Een altviool is ook iets gro dan de viool. Het geluid dat de altviool maakt, is daarom anders. Het geluid is lager en minder helder dan dat van een viool. Ze zeggen wel dat het geluid van de altviool warmer klinkt. De cello is als de moeder van de viool en de altviool. De cello is een stuk gro en ligt niet op iemands schouder maar staat met een grote pin op de vloer. Degene die op de cello speelt, zit op een stoel. Wat denken jullie: klinkt de cello hoger of lager dan de altviool? (lager, want hoe gro het instrument, hoe lager deze klinkt) De contrabas, ook wel bas genoemd, is eigenlijk de vader van de familie. De contrabas is het grootst en hij kan de laagste tonen spelen. De contrabas is zo groot, dat je moet staan of op een hoge kruk moet zitten om op hem te spelen, anders kun je er niet bij. De snaren van de contrabas zijn dikker dan die van een cello, viool en altviool. Ook is de strijkstok van de contrabas het grootst en het zwaarst van alle strijkstokken in de familie. 31

32 Blaasinstrumenten - houtblaasinstrumenten Dwarsfluit Hobo Klarinet Fagot Bij blaasinstrumenten ontstaat het geluid doordat je lucht in het instrument blaast. Door knoppen op het instrument in te drukken ontstaan de verschillende tonen. Er zijn twee soorten blaasinstrumenten in het orkest: houtblaasinstrumenten en koperblaasinstrumenten. Houtblazers blazen op een mondstuk dat gemaakt is van hout/riet, koperblazers blazen op een koperen mondstuk. De dwarsfluit was vroeger van hout en hoort daarom bij de houtblaasinstrumenten. De dwarsfluit is de op één na jongste van het houtblazers gezin. Je blaast erop alsof je op een flesje blaast. De dwarsfluit heeft nog een kleiner broertje dat erg op de dwarsfluit lijkt: de piccolo. Je houdt ze allebei hetzelfde vast, namelijk overdwars. De dwarsfluit geeft een hoog geluid, maar een piccolo is kleiner en klinkt daarom nog een stuk hoger! De dwarsfluit is meestal van zilver gemaakt. Vroeger werd deze van hout gemaakt. De hobo heeft bovenop twee rietjes die aan elkaar zijn gemaakt. Door daar met je mond lucht doorheen te blazen ontstaat er een geluid. Een hobo is zwart met zilveren kleppen waarmee je gaten open en dicht maakt en daardoor de verschillende tonen maakt. Een hobo heeft een heldere klank. De klarinet lijkt om te zien op de hobo, maar de bovenkant is anders. Een klarinet heeft maar één riet. Je blaast lucht tussen dat riet en het houten mondstuk en daardoor klinkt de klarinet heel anders dan de hobo. De klarinet heeft een wat warmere klank. De fagot is de grote papa of opa van de houtblazers. De fagot is vaak rood-bruin van kleur en heeft ook twee rietjes, net als de hobo. Dit riet zit aan een S-vormige buisje, waaraan je de fagot goed kunt herkennen. Een fagot is veel gro dan de andere houtblaasinstrumenten en klinkt daarom veel lager. Blaasinstrumenten - koperblaasinstrumenten Koperblaasinstrumenten zijn koperkleurig en hebben allemaal een rond koperen mondstuk waarop je blaast. Door de spanning in je lippen te veranderen kun je verschillende tonen maken. Daarom hebben koperblaasinstrumenten veel minder knoppen dan de houtblaasinstrumenten, want je verandert de noten dus vooral met je mond! Trompet Trombone Hoorn Tuba De trompet is de kleinste maar ook de brutaalste in de familie. Hij toet zo schel dat hij soms wel boven het hele orkest uitkomt. De trombone is de grote broer van de trompet en klinkt ook lager. De trombone heeft geen knoppen, maar een buis die je van lengte kunt veranderen. Zo ontstaan er verschillende tonen. Soms verander je de tonen niet met de buis, maar met je mond, zoals bij alle koperblazers. De hoorn is het neefje van de familie en heeft een hele lange buis. Gelukkig is die opgerold, want als je die zou uitrollen is deze bijna 4 me lang! (dat zijn vier hele grote stappen, illustreer dat of laat een leerling dat doen). Aan het eind van de buis zit een hele grote beker waar het geluid uit komt. De hoornist houdt zijn hand in deze beker om het geluid nog mooier te maken. Het geluid van de hoorn past bij de vorm: de hoorn heeft een ronde klank. De tuba is de grote papa van de familie. Een gezellige, dikke toe. De tuba kan de laagste tonen spelen van het gezin. Een beetje zoals de contrabas in de familie van de strijkinstrumenten. De tuba is net als de hoorn een heel stuk opgerold. Anders zou het te onhandig zijn om de tuba mee te nemen. Mensen die op een tuba spelen, krijgen vaak rode, bolle wangen. Dat komt omdat ze zoveel lucht in de tuba moeten blazen om dat mooie, lage geluid te krijgen. Dat is hard werken! 32

33 Het Grote Zaal Concert Wawerken Percussie-instrumenten Percussie-instrumenten zijn alle instrumenten waar je op slaat om geluid te maken. Percussieinstrumenten zijn vooral geschikt om ritmes te spelen, maar op sommige instrumenten kun je ook tonen of melodieën spelen (zoals op een xylofoon). De familie van de percussie-instrumenten is heel erg groot. Elk instrument heeft zijn eigen klank, speelwijze en karak. Opstelling symfonieorkest De instrumenten van het symfonieorkest zitten altijd volgens een vaste opstelling in groepen bij elkaar. Hieronder zie je de plattegrond van een symfonieorkest. In de tabel staat aangegeven welk instrument het is en tot welke groep het behoort. Strijkinstrumenten viool (onderverdeeld in 1 e en 2 e violen) altviool cello contrabas Houtblaasinstrumenten Koperblaasinstrumenten Slagwerk Overig dwarsfluit hobo klarinet fagot hoorn trompet trombone tuba piccolo althobo basklarinet contrafagot pauken en verder afhankelijk van het stuk vele andere instrumenten als: bekkens, kleine trom, tamtam, grote trom, castagnetten, triangel, xylofoon, buisklokken harp piano/vleugel Nr ,7, ,16,12 11,10,

34 Bijlage 5: Het Nederlands Philharmonisch Orkest Het Nederlands Philharmonisch Orkest (NedPhO) is een symfonieorkest. Een symfonieorkest speelt meestal klassieke muziek. De instrumenten zijn voor elk symfonieorkest hetzelfde. Het aantal orkestleden dat meespeelt hangt af van wat er gespeeld wordt en kan variëren van 74 tot wel 120 musici! Het NedPhO geeft meer dan 40 concerten per jaar in de Grote Zaal van Het Koninklijk Concertgebouw. Daarnaast spelen ze bij de Nederlandse Opera in Amsdam. Soms gaat het orkest zelfs naar het buitenland om concerten te geven, dan gaan ze op tournee. Bijvoorbeeld naar Duitsland of Spanje. Een orkest heeft altijd een chef-dirigent. Dat is de vaste dirigent van het orkest. Bij het NedphO is Marc Albrecht sinds 2011 chef-dirigent. Musici van het orkest spelen niet alleen in Het Concertgebouw maar ook op scholen, bejaardenhuizen, buurthuizen en ziekenhuizen om iedereen te laten horen hoe mooi muziek kan zijn. Zo kunnen zoveel mogelijk kinderen en volwassenen genieten van (klassieke) muziek. 34

35 Het Grote Zaal Concert Wawerken Bijlage 6: De kringloop van het wa 35

36 Bijlage 7: Windroos 36