Geluidsfragmenten en filmpjes... 4 Voorwoord... 5 Inleiding... 6 Zingen met kinderen... 8

Transcriptie

1 Het Grote Zaal Concert Inhoud Geluidsfragmenten en filmpjes... 4 Voorwoord... 5 Inleiding... 6 Zingen met kinderen... 8 Les 1: Naar Het Concertgebouw...11 Les 2: Kijk eens in de lucht Les 3: Wat water kan zijn Les 4: Windstreken Les 5: Les 6: Slotlied Les 7: Generale repetitie Verwerkingsles Bijlagen Bijlage 1: Informatie over Het Koninklijk Concertgebouw Bijlage 2: Zangers Bijlage 3: Artistiek team Bijlage 4: Instrumenten symfonieorkest Bijlage 5: Het Nederlands Philharmonisch Orkest Bijlage 6: De kringloop van het water Bijlage 7: Windroos Liedteksten Bladmuziek

2 Geluidsfragmenten en filmpjes U vindt alle geluidsfragmenten en filmpjes op educatie.concertgebouw.nl/waterwerken Tracks 1. Drupmotief zang 2. Drupmotief instrumentaal 3. Kijk eens in de lucht zang 4. Kijk eens in de lucht instrumentaal 5. Wat water kan zijn zang 6. Wat water kan zijn instrumentaal 7. Wat water kan zijn stem 1 8. Wat water kan zijn stem 2 9. Windstreken zang 10. Windstreken instrumentaal 11. zang 12. instrumentaal 13. Slotlied zang 14. Slotlied instrumentaal 15. Slotlied canon - melodie 16. Viool 17. Altviool 18. Cello 19. Contrabas 20. Dwarsfluit 21. Hobo 22. Klarinet 23. Fagot 24. Trompet 25. Trombone 26. Hoorn 27. Tuba Filmpjes 1. Het Koninklijk Concertgebouw 2. Kennismakingsfilmpje Tania Kross en Willem de Vries 3. Het orkest 4. Warming-up 5a. Beweging Drupmotief uitleg 5b. Beweging Drupmotief op muziek 6a. Beweging Kijk eens in de lucht uitleg 6b. Beweging Kijk eens in de lucht op muziek 7a. Beweging Wat water kan zijn uitleg 7b. Beweging Wat water kan zijn op muziek 8a. Beweging Windstreken uitleg 8b. Beweging Windstreken op muziek 9a. Beweging uitleg 9b. Beweging op muziek 10a. Beweging Slotlied uitleg 10b. Beweging Slotlied op muziek 4

3 Het Grote Zaal Concert Voorwoord Het Grote Zaal Concert is een project voor leerlingen uit groep 5 en 6 van het primair onderwijs. Samen met zangers Tania Kross en Willem de Vries, begeleid door het Nederlands Philharmonisch Orkest, zullen de leerlingen samen met 800 kinderen optreden in Het Concertgebouw en een speciaal hiervoor geschreven compositie uitvoeren. Ouders kunnen het concert ook meemaken vanaf de balkons. Een bijzondere belevenis voor iedereen. Tijdens het concert staat de kringloop van het water centraal. De leerlingen gaan mee op de reis van een waterdruppel (Tania Kross) die onderweg van alles tegenkomt, zoals ingenieur Willem die helemaal niet van water houdt en het water wil controleren met dammen en waterdichte gebouwen om zijn voeten droog te houden. Samen met Tania laten de leerlingen hem zien dat Willem niet bang hoeft te zijn voor water en dat we zonder water niet kunnen leven. In dit lesmateriaal staan zes voorbereidende lessen, waarin de leerlingen de liedjes en bewegingen leren die ze tijdens het concert uitvoeren. Daarna volgt een generale repetitie om al het geleerde nog een laatste keer te oefenen. De verwerkingsles is bedoeld voor na het concertbezoek. Het is goed om de liedjes ook tussen de lessen door zo veel mogelijk te blijven herhalen. De muziek is speciaal voor dit project gecomponeerd door Bob Zimmerman, de teksten zijn geschreven door Ruben van Gogh, de bewegingen zijn gemaakt door Panda van Proosdij en Elsina Jansen regisseert het concert. Het lesmateriaal is geschreven door Claudia Lotti. Wij wensen u en de leerlingen veel plezier tijdens de voorbereidende lessen en het concert. 5

4 Inleiding Over het lesmateriaal Om het concert straks een nog mooiere belevenis te laten zijn, is dit lesmateriaal ontwikkeld. Tijdens de lessen worden de leerlingen inhoudelijk voorbereid op het project en leren ze de liedjes en bewegingen die ze tijdens het concert uitvoeren. Omdat de leerlingen een groot deel van het concert zelf zingen en de solisten niet met hen meezingen is de voorbereiding essentieel voor een mooie belevenis tijdens het concert. De leerlingen zingen de liedjes uit het hoofd. Website Op de website educatie.concertgebouw.nl/waterwerken staan alle muziekfragmenten en filmpjes die u nodig heeft bij het geven van de lessen. Per les is er een aparte pagina. Van de liedjes zijn er twee versies. In de eerste versie wordt het lied voorgezongen. De tweede versie is een instrumentale versie, met deze versie kunnen de leerlingen meezingen. Bij voorkeur leert u het lied zelf aan de leerlingen aan. Via de knop Alle audio afspelen kunt u alle muziek van het project achter elkaar beluisteren. Via dezelfde knop op de lespagina luistert u naar alle muziek van de betreffende les. Ook staan er een aantal filmpjes op de site waarin de bewegingen bij de muziek worden voorgedaan. U kunt de filmpjes gebruiken om de bewegingen in te studeren. Bij voorkeur leert u de bewegingen vervolgens zelf aan de leerlingen aan. De bewegingen worden in spiegelbeeld voorgedaan zodat er, kijkend naar het scherm, niet in tegengestelde richting bewogen hoeft te worden. Doelen Tijdens dit project maken de leerlingen op actieve wijze kennis met een symfonieorkest, met symfonisch repertoire en leren ze over de kringloop van het water. Ze ervaren het plezier van samen musiceren en beleven een concert met live muziek in een concertzaal. Zingen met kinderen Op de volgende pagina s worden tips gegeven voor het zingen met kinderen. Wij raden u aan deze tips door te lezen en te gebruiken tijdens de voorbereidende lessen. Op educatie.concertgebouw.nl/waterwerken kunt u van een aantal van de beschreven oefeningen een filmpje bekijken. Overzicht in te studeren activiteiten De leerlingen zingen tijdens het concert 5 liedjes, waarbij allemaal ook bewegingen zitten. Het drupmotief is een kort muzikaal motief dat meerdere keren terugkomt in verschillende varianten. Titel Drupmotief Kijk eens in de lucht Wat water kan zijn Windstreken Slotlied Activiteit Zang+ beweging Zang + beweging Zang + beweging (alleen bij refrein) Zang + beweging Zang + beweging (alleen bij refrein) Zang + beweging (bij refrein en slotcanon) Wij wensen u en de leerlingen veel plezier tijdens de voorbereidende lessen en het concert. 6

5 Het Grote Zaal Concert Verder werken aan het thema water De volgende educatieve websites kunt u als uitbreiding op de lessen gebruiken binnen het thema water: watereducatie.nl droppiewater.nl kraanwaterkennis.nl proefjes.nl/categorie/water 7

6 Zingen met kinderen Zingen met kinderen zorgt voor plezier en een prettige sfeer in de klas. Onderstaande simpele tips kunnen u helpen om elke muziekles, hoe kort ook, weer voort te bouwen op de vorige en zo een positief resultaat bereiken. Waarom is het goed om met een groep kinderen te zingen? Zingen zorgt voor het ontwikkelen van goede gewoontes. Met zingen werk je naar een eindresultaat toe en worden de kinderen uitgedaagd om steeds een stapje verder te zetten. Zingen zorgt voor plezier! Welke goede gewoontes kun je hanteren in de les? Begin elke les met een warming-up (kijk voor tips bij het kopje warming-up). Maak van zingen een regelmatig terugkerende activiteit en ga niet alleen zingen als extraatje als al het andere werk is gedaan. Stimuleer de leerlingen om goed naar elkaar en naar het zingen te luisteren. Was het zuiver en zong iedereen tegelijk? Stimuleer stilte van de leerlingen voor en na het zingen van elk lied. Probeer eens verschillende vormen van stemgebruik uit, denk hierbij bijvoorbeeld aan typetjes: een boze heks, een verdrietige jongen, etc. Hiermee kan het komende verhaal ook mooi geïntroduceerd worden. Zing (delen van) het lied op verschillende manieren: harder, zachter, met een ander ritme, fluisterend, het ritme klappend, enzovoort. Zet sterke zangers bij elkaar, vanuit dit sterke groepje zangers krijgt de rest van de groep meer zelfvertrouwen. Voeg bewegingen toe, bijvoorbeeld een klap of stap. Articuleer duidelijk, streef naar goed verstaanbare klinkers en medeklinkers. Werk met de leerlingen aan een houding waarbij ze steeds beter willen worden en beter willen leren zingen. Werk toe naar een uitvoering, laat de groep meedenken over de uitvoering en de presentatie. Warming-up Een goede warming-up is erg belangrijk. Een warming-up is de start van de les, niet alleen om het lichaam en de stem op te warmen, maar ook om de aandacht en concentratie van de leerlingen te krijgen. Plezier is één van de belangrijkste dingen van een warming-up! Tijdens een warming-up komen de volgende aspecten voorbij: Losmaken van stem en lichaam Focus en concentratie Versterken van het groepsgevoel Ademhaling Verhogen van de energie Enkele aandachtpunten tijdens een warming-up: Variatie: zorg voor variatie in de warming-up zodat iedereen bij de les blijft. Staan en zitten: wanneer leerlingen zingen moeten ze vrij kunnen bewegen om rustig en ontspannen te kunnen ademhalen. Staan tijdens het zingen heeft daarom de voorkeur boven zitten. Oude bekende en nieuwe dingen: door terug te grijpen naar opdrachten en spelletjes die leerlingen al kennen versterkt u het groepsgevoel en kunnen de leerlingen ontspannen. Wissel deze oude bekende opdrachten en spelletjes af met nieuwe opdrachten en spelletjes zodat de leerlingen geïnteresseerd en enthousiast blijven. 8

7 Het Grote Zaal Concert Oefeningen voor de warming-up Op educatie.concertgebouw.nl/waterwerken kunt u van een aantal van onderstaande oefeningen een filmpje bekijken. Houding en losmaken van het lichaam Schud eerst alle lichaamsdelen met de leerlingen los, denk aan armen en benen maar ook aan handen, vingers, tenen, neus, ogen, etc. Hoe kun je deze lichaamsdelen afzonderlijk van de rest bewegen? Bedenk hier met de leerlingen oplossingen voor. Laat de leerlingen in de juiste zanghouding staan; rechtop met de voeten op heupbreedte en het gewicht over beide voeten verdeeld, zodat je goed in evenwicht staat. Vraag de leerlingen in te ademen terwijl ze op hun tenen gaan staan en proberen het plafond aan te raken. Bij de uitademing laten zij hun hele lichaam naar beneden vallen en hun hoofd naar voren. De leerlingen gaan nu weer rechtop staan en zorgen ervoor dat hun schouders los zijn, hun armen losjes langs hun lichaam hangen, hun knieën niet op slot staan en hun handen en kaak ontspannen zijn. Wanneer de leerlingen zittend zingen, stimuleer dan dat zij rechtop zitten en alle lichaamsdelen ontspannen zijn. Ademhaling De leerlingen ademen diep in en uit terwijl hun schouders ontspannen zijn. Laat de leerlingen dan acht tellen inademen, hun adem twee tellen vasthouden en dan weer vier tellen uitademen. Herhaal dit een aantal keer. Probeer eens om de leerlingen zonder geluid te laten inademen en veel geluid te laten maken bij het uitademen. Probeer het dan eens andersom, met veel geluid inademen en zonder geluid uitademen. Herhaal de oefening nog eens, maar sis nu op de uitademing. Door deze oefening worden leerlingen zich bewust van hoe je controle kunt hebben op de uitademing als je aan het zingen bent. Als laatste oefening, in plaats van sissen, neuriën de leerlingen op de uitademing. Dan maken de leerlingen langzaam een o van hun mond en zingen o. Hoe klinkt het met iedereen samen? Stemoefeningen Iedereen schudt zijn armen, benen, voeten en alle andere lichaamsdelen en maakt bij elke beweging een geluid. Probeer eens lage en hoge geluiden, heeft dat effecten op de bewegingen? De leerlingen gapen heel luidruchtig en rekken zich helemaal uit. Voelen ze zich nu ontspannen? Zing met de kinderen een lange noot op bijvoorbeeld de klinker oe. Vraag hen te zingen als een operazanger. Laat de leerlingen dit uitproberen door de ruimte op te zoeken in de klas en met hun houding en gezichtsuitdrukking net te doen alsof ze operazangers zijn. Verander de klinker, naar aa en oo. Welke klinker zingt het makkelijkst? De leerlingen beelden in dat ze een heks zijn of een zoemende mug en maken daarbij een hoog nasaal geluid. Het geluid wordt langzaam een a. Houd deze a even vast. Focus en versterken van het groepsgevoel Geef een klap in de handen in de richting van de leerling aan de rechterkant. Deze leerling geeft de klap door aan de volgende, net zo lang tot de klap de hele kring is rond geweest. Samen moeten de leerlingen ervoor zorgen dat de klap in hetzelfde ritme blijft, of versnelt, of juist vertraagt. Je kunt de oefening moeilijker maken door een klap beide richtingen uit te geven. Tel tot drie en laat alle kinderen hun naam zeggen met een zelf bedachte beweging erbij. Ga daarna de kring rond, ieder kind mag zijn naam met beweging voordoen, waarna de rest van de klas het zo goed mogelijk na probeert te doen. 9

8 Algemene tips In de lessen wordt het aanleren van de liedjes aangeboden door middel van voor- en nazingen. U zingt dan een regel voor en de leerlingen herhalen deze. Probeer de leerlingen steeds te laten luisteren naar de melodie en de tekst. Dit stimuleert u door middel van voor- en nazingen en door de leerlingen vooraf een luisteropdracht mee te geven, bijvoorbeeld; wat heeft het kind in het lied allemaal al gedaan?. Leerlingen leren veel door herhaling. Daarom raden wij u aan om de liedjes regelmatig in de klas te laten horen en de geleerde liedjes veel te herhalen. Dit is wenselijk voor het goed kennen van de liedjes. Jonge kinderen Ook met jonge leerlingen is het belangrijk om goed in te zingen. Om de stemmen van de leerlingen op te warmen kunt u bijvoorbeeld korte melodieën voorzingen, de leerlingen herhalen deze. Een andere oefening is dat de leerlingen uw vinger volgen. Vertel de leerlingen dat het een vlieg is en dat ze met de beweging mee mogen zingen. Omhoog betekent hoger zingen, omlaag betekent lager zingen. Bodypercussie Voor het aanleren van de bodypercussie kunnen dezelfde stappen gehanteerd worden als bij het aanleren van een lied. Over het algemeen wordt de papegaaitechniek het meest gebruikt voor het aanleren van bodypercussie. Hierbij speelt de leerkracht een gedeelte voor, waarna de leerlingen dit herhalen. Deel de bodypercussie in kleinere stukken op. Speel eerst de aangeleerde delen achter elkaar door, alvorens een volgend deel aan te leren. Let altijd op de kwaliteit en speelwijze van de verschillende klanken: Borst: diepe klank Bovenbeen: feller, hoger geluid Klap: stevige aanslag Stamp: diepe klank en in de grond gespeeld Verder is het, net als bij zingen, van belang dat de leerlingen gelijk en energiek spelen. Hoe strakker u het ritme met uw klas instudeert, hoe mooier het straks in Het Concertgebouw klinkt. Wij wensen u en de leerlingen veel plezier tijdens de voorbereidende lessen en het concert. 10

9 Het Grote Zaal Concert Les 1: Naar Het Concertgebouw Nodig: educatie.concertgebouw.nl/waterwerken Film 1: Het Koninklijk Concertgebouw Bijlage 1: Het Koninklijk Concertgebouw Virtual Tour Concertgebouw: via link op bovenstaande website Film 2: Kennismakingsfilmpje Tania Kross en Willem de Vries Bijlage 2: Zangers Bijlage 3: Artistiek team Film 4: Warming-up Track 1+2: Drupmotief Film 5: Beweging Drupmotief Track 3+4: Kijk eens in de lucht Liedtekst 1 Tijd: Ongeveer 45 minuten In deze les: Horen de leerlingen dat ze naar een concert gaan met als thema water, maken ze kennis met de zangers en leren ze het Drupmotief met bewegingen en het lied Kijk eens in de lucht. Voorbereiding: Zorg dat u de informatie uit de bijlagen heeft gelezen. Zorg dat u het Drupmotief kent, inclusief bewegingen. Zorg dat u het lied Kijk eens in de lucht kent. Inleiding Naar Het Concertgebouw Vertel de leerlingen dat ze binnenkort naar een concert in Het Koninklijk Concertgebouw gaan. Daar gaan ze samen met de musici een concert geven! Vertel over dit bijzondere gebouw en gebruik bij het vertellen de informatie uit bijlage 1. Bespreek met de leerlingen hoe het is om naar een concert te gaan. Wie is er wel eens naar een concert geweest? Hoe gaat dat? (jas ophangen, juiste stoel kiezen, etc.) Bekijk daarna film 1 waarin Daan en Sarah alvast een kijkje nemen in Het Concertgebouw. Bekijk vervolgens de Virtual Tour door Het Concertgebouw via de lespagina. Vertel de leerlingen dat ze in de komende lessen kennismaken met de muziek van het concert en dat ze ook gaan oefenen, want de leerlingen gaan dus zelf ook optreden. Kern Thema water Het thema van het concert is water: bespreek de belangrijk rol van water voor mensen: water is overal! Bedenk met de leerlingen zoveel mogelijk plekken waar water is, bijvoorbeeld: In huis: douche, kraan, toilet, tuinslang Buiten: regen, rivieren, sloten, zee Bij jou in de buurt: wat kom je tegen aan water van huis naar school? In je lijf: je bestaat voor een heel groot deel uit water en een slok water gaat je hele lijf door en wordt dan plas. Laat een aantal leerlingen hun ervaring vertellen met water. Vinden ze het vooral leuk of zijn ze ook wel eens bang geweest voor water? (Bijvoorbeeld hoge golven van de zee.) 11

10 Een waterdruppel legt dus een hele reis af en komt op veel verschillende plekken. Tijdens het concert zien de leerlingen de reis van een waterdruppel (zangeres Tania). De leerlingen reizen met haar mee. Bekijk film 2 waarin de zangers die straks op het podium zullen staan zich voorstellen. In bijlage 2 staat meer informatie over de zangers. De muziek van dit project is helemaal nieuw geschreven, speciaal voor dit concert. In bijlage 3 staat meer informatie over het artistieke team. Componist Bob Zimmerman en de tekstschrijver Ruben van Gogh hebben samen de liedjes van dit project hebben geschreven. Choreograaf Panda van Proosdij heeft de bewegingen gemaakt en Elsina Jansen is de regisseur van het concert. Warming-up Laat de leerlingen als warming-up doen alsof ze onder de douche staan en doe de volgende oefeningen. Deze worden ook voorgedaan op film 4. Laat waterdruppels op je lichaam vallen: tik met je ene hand op je andere arm en ga zo over je hele arm (binnen- en buitenkant). Wissel daarna van arm. Tik verder op je buik, rug, billen, benen en voeten, totdat je over je hele lijf de waterdruppels hebt gevoeld. Knijp douchegel uit de fles en maak daarbij geluid met je mond: ppppp. Wrijf hierna je hele lichaam warm, alsof je je inzeept. Begin bij je ene arm, dan je andere arm en ga langzaam naar beneden totdat je je hele lijf hebt gehad. Pak eventueel tussendoor nog eens douchegel met hetzelfde geluid. Schud het water van je af: van je hoofd, van je armen, van je benen en schud zo de spieren los. Water in muziek: Drupmotief Laat een aantal leerlingen beschrijven hoe zij denken dat water in de muziek klinkt. Hoe zouden de golven van de zee kunnen klinken? Of het geluid van een fontein? Of een druppende kraan? Laat een aantal leerlingen een geluid voordoen. Tijdens het concert komt er een kort muzikaal stukje meerdere keren voor: het drupmotief. Dit zullen de leerlingen steeds meezingen. Leer het drupmotief aan met behulp van track 1. Herhaal dit een aantal keer totdat het er goed inzit. Leer vervolgens de bewegingen aan bij het drupmotief. Deze worden voorgedaan op film 5. Leer de bewegingen bij voorkeur zelf aan de leerlingen aan. Lied aanleren: Kijk eens in de lucht (bewegingen bij dit lied in les 2) De waterdruppel (zangeres Tania) komt tijdens de reis een ingenieur tegen die helemaal niet van water houdt (zanger Willem). Ingenieur Willem wil het water het liefst controleren door middel van dammen en waterdichte gebouwen, zodat hij geen natte voeten krijgt. De leerlingen zullen hem in het lied laten horen waarom hij niet bang hoeft te zijn voor water. Luister naar het lied Kijk eens in de lucht met de leerlingen (track 3). Dit lied zullen ze tijdens het concert gaan zingen. Toon liedtekst 1 op het bord. Stel de volgende luistervragen: Welk stukje komt er meerdere keren terug? (Wie bang is voor water) Bij welk stukje wordt de sfeer van de muziek anders? (Het heeft geen zin, om doodsbang bij zee te staan. De muziek is klinkt hier droeviger. ) Leer het lied vervolgens stukje voor stukje aan. Bij voorkeur door middel van voor- en nazingen. Begin bij het stukje Wie bang is voor water en breid steeds verder uit totdat de leerlingen het hele lied kennen. Bij dit lied horen ook bewegingen, deze worden in les 2 geleerd. 12

11 Het Grote Zaal Concert Afsluiting Voer nog een laatste keer het drupmotief uit als afsluiting van de les. Extra Gedichtje Laat de leerlingen in een gedichtje van 6 regels hun ervaring met water beschrijven. 13

12 Les 2: Kijk eens in de lucht Nodig: educatie.concertgebouw.nl/waterwerken Film 4: Warming-up Track 3+4: Kijk eens in de lucht Film 6: Beweging Kijk eens in de lucht Liedtekst 1 Tijd: Ongeveer 45 minuten In deze les: Herhalen de leerlingen het lied Kijk eens in de lucht en leren ze de bewegingen daarbij. Voorbereiding: Zorg dat u het lied Kijk eens in de lucht kent, inclusief bewegingen. Inleiding Herhaal met de leerlingen wat ze in de vorige les hebben geleerd. Waar gaan ze naartoe? Wat gaan ze daar doen? Wie spelen er? In de vorige les is er gesproken over waar water allemaal is, herhaal dit kort. In deze les zullen de leerlingen het lied Kijk eens in de lucht herhalen en de bewegingen bij dit lied leren. Kern Warming-up Herhaal de warming-up uit de vorige les. Deze wordt voorgedaan op film 4, maar voert u bij voorkeur zonder film uit met de leerlingen. Lied herhalen: Kijk eens in de lucht Herhaal het lied Kijk eens in de lucht met de leerlingen. Welke stukjes kennen ze al goed? Welke stukjes hebben nog wat aandacht nodig? Laat de leerlingen zoveel mogelijk uit het hoofd zingen. Bewegingen aanleren: Kijk eens in de lucht Bij het lied Kijk eens in de lucht horen bewegingen. Studeer de bewegingen in met behulp van film 6a. De bewegingen worden in spiegelbeeld voorgedaan zodat er, kijkend naar het scherm, niet in tegengestelde richting bewogen hoeft te worden. Zing het lied daarna en doe de bewegingen met behulp van film 6b. Afsluiting Herhaal het lied Kijk eens in de lucht nogmaals, maar nu met de instrumentale versie. Toon eventueel nog liedtekst 1 op het bord. Uiteindelijk zingen de leerlingen uit het hoofd. 14

13 Het Grote Zaal Concert Extra Reis van water Laat de leerlingen in groepjes bedenken welke reis water aflegt voordat het uit de kraan komt. Laat ze eerst nadenken over dingen als: waar komt het water vandaan? Hoe wordt het verplaatst? Hoe kan het dat het water uit de kraan altijd schoon is en water uit de vijver niet? Elk groepje vertelt vervolgens aan de klas wat ze hebben gevonden. Bespreek klassikaal: wat zijn de overeenkomsten, wat zijn de verschillen? Waarover wil de groep meer informatie? Laat de groepjes hierna op internet informatie zoeken over de vragen die nog onbeantwoord zijn gebleven. 15

14 Les 3: Wat water kan zijn Nodig: educatie.concertgebouw.nl/waterwerken Track 5-8: Wat water kan zijn Film 7: Beweging Wat water kan zijn Liedtekst 2 Bijlage 4: Instrumenten symfonieorkest Film 3: Het orkest Track 16 t/m 27: Instrumenten symfonieorkest Bijlage 5: Het Nederlands Philharmonisch Orkest Tijd: Ongeveer 60 minuten In deze les: Leren de leerlingen over de verschillende vormen van water. Ze leren bewegingen en een lied daarover en ze leren over de instrumenten van het symfonieorkest. Voorbereiding: Zorg dat u het lied Wat water kan zijn kent, inclusief bewegingen. Zorg dat u de informatie uit de bijlagen hebt gelezen. Inleiding Herhaal met de leerlingen wat er de vorige lessen is geleerd: ze zullen tijdens het concert in Het Concertgebouw gaan optreden. Het thema van het concert is water. Herhaal wat er is besproken over waar water kan zijn (in huis, buiten en in je lijf) Bespreek daarna de kenmerken van water: het is vloeibaar, je kleren worden er nat van, je kunt het drinken etc. Vraag vervolgens of de leerlingen iets kunnen bedenken dat van water is, maar wat niet aan bovenstaande eigenschappen voldoet. Bijvoorbeeld een ijsklontje dat je in je drinken doet. Hoe komt het dat het wel van water is maar het toch anders is (doordat het bevroren is). Kan iemand nog een andere verschijningsvorm van water bedenken? (stoom/waterdamp, dat zie je als je water kookt in de waterkoker of boven een pan) Bespreek ook: water is voor het leven op aarde essentieel, zonder water kunnen we niet leven. Kern Warming-up Bespreek met de leerlingen verschillende geluiden van water. Het geluid van een druppende kraan klinkt heel anders dat het geluid van golven in zee. En regen klinkt weer anders. Hoe kun je deze geluiden met je stem of lijf verklanken? Laat een aantal leerlingen een voorbeeld geven. Laat de leerlingen vervolgens staand op hun plek in een rustig ritme stappen. Zorg ervoor dat iedereen in hetzelfde ritme stapt. Laat nu steeds één leerling een geluid maken dat bij water past. Het geluid duurt 2 tellen (2 stappen). Daarna doet de klas dit geluid direct na binnen het ritme van de stappen (2 stappen). Ga zo door totdat alle leerlingen een geluid hebben bedacht. 16

15 Het Grote Zaal Concert Lied aanleren: Wat water kan zijn Het lied dat de leerlingen in deze les gaan leren gaat over de verschillen verschijningsvormen van water en laat zien dat we zonder water niet kunnen leven. Met dit lied willen de leerlingen samen met Tania ingenieur Willem ervan overtuigen om mee te gaan op de reis van het water. Ingenieur Willem reageert in de muziek op de leerlingen. Luister naar track 5 en stel de volgende luistervragen: Hoe hoor je het water in de muziek? (Je hoort in het begin de golvende beweging van het water. Het stroomt steeds van hoog naar laag. De golvende beweging hoor je daarna ook als begeleiding onder de zang.) Welk stukje komt er meerdere keren voor en wat valt op aan dit stukje? (Water, water, waterstroom, dit stukje wordt tweestemmig gezongen.) Wat gebeurt er in het middelste gedeelte? (Dan zingt Willem als reactie op de leerlingen) Wat voor antwoord geeft Willem? Leer het lied vervolgens aan door middel van voor- en nazingen. Begin met het tweestemmige gedeelte van Water, water, waterstroom. De ene helft van de klas zingt stem 1, de andere helft van de klas zingt stem 2. Gebruik hierbij track 7 en 8, waarop dit apart wordt voorgezongen. De leerlingen zingen in dit lied altijd dezelfde stem, dus laat ze goed onthouden of ze stem 1 of stem 2 zingen. Leer vervolgens de bewegingen bij het refrein aan, deze worden voorgedaan op film 7. Leer de rest van het lied aan met behulp van track 5. Gebruik liedtekst 2 als houvast, maar laat de leerlingen zoveel mogelijk uit het hoofd zingen. Orkest Tijdens het concert zal er een groot symfonieorkest op het podium zitten. Vraag de leerlingen wie er weet welke instrumenten er in een symfonieorkest spelen. Bekijk vervolgens film 3 over Het orkest en bespreek met de leerlingen wat ze hebben gezien. Bespreek de verschillende instrumenten uitgebreider met behulp van de informatie uit bijlage 4. Beluister track 16 t/m 27 en laat de leerlingen steeds benoemen welk instrument ze hebben gehoord en hoe ze dat hebben gehoord. In bijlage 5 staat meer informatie over het Nederlands Philharmonisch Orkest, het orkest dat tijdens het concert zal spelen. Afsluiting Herhaal het lied en de bewegingen uit les 1 en 2, herhaal ook het Drupmotief. Bespreek daarna: wat ging er al goed? Wat kan er nog beter? 17

16 Extra Proefjes met water Laat leerlingen proefjes doen met de verschillende verschijningsvormen van water: ijs-waterdamp. Doe water in een ijsklontjeshouder in de vriezer, hoe lang moet je ongeveer wachten tot het ijs wordt? Zet een andere ijsklontjeshouder in de koelkast, wat gebeurt er? (Het blijft water.) Zet de waterkoker aan met een thermometer erin. Vanaf hoeveel graden komt er damp uit de waterkoker? Vang de damp op door er een deksel boven te houden, nu zie je de waterdruppels weer op het deksel zitten. Experimenteer met een bakje, zeef, theedoek, koffiefilter en boterhamzakje. Waar gaat het water wel doorheen en waar niet? Laat de leerlingen eerst bedenken of ze denken dat het water erdoorheen gaat en waarom niet (bij een koffiefilter zie je de gaatjes bijvoorbeeld niet zitten, maar gaat het water er toch doorheen.) Doe water in een glas en doe daar wat olie bij. Wat gebeurt er met de olie? (Het blijft erop liggen). Roer vervolgens goed en wacht even. Wat gebeurt er nu? Laat vies gemaakt water met een trechter met koffiefilter (en eventueel wat schoon zand) in een doorzichtige fles lopen. Is het water in de fles schoner of viezer dan het water dat je erin gooide? Hoe komt dat? Op proefjes.nl/categorie/water staan meer proefjes met water. 18

17 Het Grote Zaal Concert Les 4: Windstreken Nodig: educatie.concertgebouw.nl/waterwerken Track 1+2: Drupmotief Track 9+10: Windstreken Film 8: Beweging Windstreken Bijlage 6: Kringloop van het water Bijlage 7: Windroos (Kopieer de bijlage voor ieder kind als u de opdracht bij Extra doet) Liedtekst 3 Kompas (bijvoorbeeld via een telefoon) Tijd: Ongeveer 45 minuten In deze les: Leren de leerlingen over de kringloop van het water en leren ze een lied over windstreken. Voorbereiding: Zorg dat u weet bij welke windrichting uw klas is ingedeeld (zie begeleidende brief). Zorg dat u bijlage 6 en 7 heeft bekeken en het lied Windstreken kent, inclusief bewegingen. Inleiding Kringloop van het water De vorige les ging over de verschillende vormen van water en waar water allemaal is. In deze les komt de kringloop van het water aan bod. Laat de leerlingen antwoorden bedenken op de volgende vragen: Waar komt het water uit een rivier vandaan? Hoe ontstaat regen? Het is niet erg als niet iedereen het antwoord weet. Het gaat er vooral om dat de leerlingen er even over nadenken en ze zullen in deze les ontdekken hoe het zit. Bekijk bijlage 6 en leg met behulp van de afbeelding uit hoe de kringloop van het water werkt. Zeewater verdampt door de warmte van de zon, stijgt op en vormt zich tot een wolk, doordat het hoger in de lucht kouder is. De wolk waait naar het land en valt daar als regen of sneeuw naar beneden in de meren en rivieren die weer naar zee stromen. Water dat op het land valt zakt in het grondwater en komt zo ook weer in zee terecht. Kern Warming-up: herhaling Drupmotief Zing als warming-up het drupmotief een aantal keer en doe daarbij de bewegingen. Doe dit ook eens heel snel of langzaam, hard of zacht. Lied aanleren: Windstreken De wind is een belangrijk element in de kringloop van het water. Afhankelijk van welke kant de wind op waait, waaien de wolken een bepaalde kant op en gaat het daar regenen. Bespreek met de leerlingen de windrichtingen en de windroos (zie bijlage 7). Kunnen de leerlingen de windrichtingen benoemen? En aanwijzen op bijlage 7? Vraag de leerlingen in hun klas het noorden aan te wijzen, gebruik hiervoor een kompas, bijvoorbeeld via een telefoon. Als ze weten waar het noorden is in de klas, waar is dan het zuiden? En het oosten en westen? In het lied dat ze in deze les leren, zingen de leerlingen over de verschillende windrichtingen. Vertel dat bij het concert elke klas is ingedeeld in een bepaalde windrichting. Elke windrichting 19

18 zingt een eigen couplet, de rest van de zaal reageert hierop. In liedtekst 3 staat aangegeven wie wat zingt, in de begeleidende brief bij dit materiaal staat bij welke groep uw klas is ingedeeld. Leer eerst het eigen couplet aan door middel van voor- en nazingen. De tweede zin is tweestemmig. Laat de helft van de groep de bovenste stem zingen en de andere helft van de klas de onderste stem. De leerlingen zingen de rest van het project deze stem bij dit lied, dus laat ze dat goed onthouden. De twee stemmen zijn te horen op track 9. Leer vervolgens de stukjes aan waarop de leerlingen reageren op de andere windrichtingen. Zorg dat de leerlingen de goede volgorde weten: Noordenwind, Zuidenwind, Oostenwind, Westenwind. Aan het eind van het lied (Oh Noordenwind, Oh Zuidenwind, Oh Oostenwind, Oh Westenwind) zingen de leerlingen alleen tijdens hun eigen windrichting. De volgorde is hetzelfde als hierboven. Zing het lied vervolgens met track 9, de leerlingen zingen alleen hun eigen deel mee. Bewegingen aanleren: Windstreken Leer vervolgens de bewegingen bij het lied aan. De bewegingen worden per windstreek voorgedaan op film 8. De leerlingen doen de bewegingen alleen bij het couplet dat ze zingen. Tijdens de stukken die iedereen zingt wordt ook een kleine beweging gemaakt. Afsluiting Herhaal de liedjes met bewegingen uit de vorige lessen en blijf deze zoveel mogelijk herhalen tot aan het concert. Gebruik bij voorkeur de instrumentale versies. Bespreek daarna: wat ging er al goed? Wat kan er nog beter? Extra Kringloop water uitvoeren Beeld de kringloop van het water muzikaal uit met klas. Verdeel de klas in 4 groepen, elke groep verklankt met bewegingen een deel van de kringloop van het water. Bijvoorbeeld: 1. zee : geluids shhh met golvende armen 2. wolk : hardop blazen (de wind die de wolk verplaatst) met waaiende armen in de lucht 3. regen : knippen in vingers of snel slaan op bovenbenen 4. rivier : gezongen toon van hoog naar laag (de rivier stroomt naar beneden). Beweeg armen mee van hoog naar laag. De groepen voeren na elkaar hun geluid uit, wijs steeds één groep aan. Zo klinkt de kringloop van het water door de klas. Wissel daarna om en laat elke groep een ander deel van de kringloop uitvoeren (en laat ze nieuwe geluiden en bewegingen verzinnen). Deze opdracht kan ook in groepjes van 4, de leerlingen voeren hun geluid dan uit voor de klas. Schilderij kringloop water Laat de leerlingen een tekening of schilderij maken van de kringloop van het water. Ze kunnen zelf kiezen of ze de hele kringloop afbeelden of alleen een deel uit de kringloop. Windroos Een windroos geeft de verschillende windrichtingen aan, zoals eerder in de les is besproken. Je ziet een windroos bijvoorbeeld op een kompas, dat altijd aangeeft waar het noorden is, maar ook op hoge gebouwen, zodat je kunt zien uit welke richting de wind waait. Laat de leerlingen vervolgens de lege windroos uit bijlage 7 zelf invullen. Ze kunnen zelf bepalen of ze alleen N-O-Z- W invullen of ook de tussenliggende windstreken (NO-ZO-NW-ZW). Eventueel kunnen ze de windroos mooi versieren. Laat de leerlingen vervolgens opzoeken waar een windroos vroeger al voor gebruikt werd, voordat de navigatie op de telefoon bestond. School tv Bekijk op schooltv.nl een filmpje over de kringloop van het water (via de zoekfunctie). 20

19 Het Grote Zaal Concert Les 5: Nodig: educatie.concertgebouw.nl/waterwerken Track 2: Drupmotief- instrumentaal Track 11+12: Film 9: Beweging Liedtekst 4 Tijd: Ongeveer 60 minuten In deze les: Leren de leerlingen over Nederland als waterland en leren ze het lied. Voorbereiding: Zorg dat u het lied kent, inclusief bewegingen. Inleiding Nederland waterland Vertel de leerlingen: Nederland is waterland. Door de ligging aan zee en onder zeeniveau, zijn we in Nederland continu bezig om het water tegen te houden. Door middel van dijken, duinen en (stuw) dammen, zorgen we dat Nederland niet overstroomt. Van over de hele wereld kijken de mensen mee naar de technieken die wij gebruiken om controle te houden over het water. Een voorbeeld van zo n techniek zijn onze polders. Stukken land die eerst zee waren, maar door het wegpompen van het water nu land zijn geworden. Vroeger werden er windmolens gebruikt hiervoor, nu zijn er elektrische apparaten die het water kunnen wegpompen. U kunt naar eigen inzicht dit onderwerp als onderdeel van deze les, of na deze les verder behandelen. Kern Warming up: herhaling Drupmotief Zing als warming-up een aantal keer het drupmotief en doe daarbij de bewegingen. Zing het lied op verschillende manieren: hard-zacht, krachtig-angstig, langzaam-snel (en andere variaties die de leerlingen zelf kunnen verzinnen). Pas de manier van bewegen aan de manier van zingen aan. Ingenieur Willem Om al het water op de goede plek te houden is het dus belangrijk dat mensen goed onderzoeken hoe de stand van het water is en wat er moet gebeuren om ervoor te zorgen dat er geen overstromingen komen. Ingenieur Willem doet dit en is al van jongs af aan bezig met het werken met water. In het lied dat de leerlingen in deze les leren, zingen ze samen over deze waterwerken. Lied aanleren: Luister naar het lied (track 11) en stel voor het luisteren de volgende vragen: Welke stukjes komen meerdere keren terug? (Want dammen en sluizen, Wij willen regen vangen ) Eventueel ook: Weet je nog (melodie is hetzelfde, maar de tekst is anders.) Welk stukje komt maar 1 keer voor? (De Nederlandse strijd ) Spreek de tekst van het stukje Want dammen en sluizen zin voor zin voor in het juiste ritme. Laat de leerlingen dit nazeggen. Maak de voorgesproken stukjes steeds langer. Voeg vervolgens de melodie toe. Bij dit stukje horen ook bewegingen, deze worden voorgedaan op film 9. 21

20 Leer vervolgens, direct gezongen, het stukje Wij willen regen vangen aan door middel van voor- en nazingen. Ook hierbij hoort een beweging (film 9). Dit stukje komt drie keer achter elkaar voor, de tweede keer wordt het tijdens het concert door ingenieur Willem alleen gezongen. U kunt in de les dit gedeelte door één leerling of een klein groepje leerlingen laten zingen. Als ingenieur Willem alleen zingt doen de leerlingen wel de bewegingen mee. Leer daarna de rest van het lied aan met behulp van track 11. Herhaling orkestinstrumenten Benoem nogmaals de verschillende instrumenten die in het orkest spelen en hun klank. Gebruik hierbij de informatie en de geluidsfragmenten uit les 3. Afsluiting Herhaal de liedjes met bewegingen uit de vorige lessen en blijf deze zoveel mogelijk herhalen tot aan het concert. Gebruik bij voorkeur de instrumentale versies. Bespreek daarna: wat ging er al goed? Wat kan er nog beter? Extra Dijk bouwen Bouw met de leerlingen in het midden van een bak een dijk van klei (of laat ze dit in groepjes doen). Giet aan de ene kant van de dam water en laat zien hoe het water aan 1 kant blijft. Prik een klein gaatje (of meerdere gaatjes) in de dijk en laat zien hoe het water naar de andere kant van de bak stroomt. Dit gebeurt er als een dijk niet goed wordt onderhouden. Nederland zou dan overstromen. Overstroming, wat nu? Stel je voor dat een deel van Nederland overstroomt. Wat zouden de leerlingen dan doen? Laat de leerlingen in groepjes bedenken hoe ze dit probleem kunnen oplossen (of hoe ze denken dat ingenieur Willem dit zou oplossen). Geef als houvast een aantal vragen mee waar ze over nadenken. Bijvoorbeeld: 1. Hoe krijgen we het water weer weg? 2. Wat is de oorzaak van de overstroming? (Een slecht onderhouden dijk, een lekke waterleiding, heel veel regen of misschien wel de opwarming van de aarde?) 3. Als de oorzaak is vastgesteld: hoe zorgen we ervoor dat het niet nog eens gebeurt? Laat de leerlingen hun plannen vervolgens aan de klas presenteren en bespreek dit steeds kort na. Laat de leerlingen eventueel hun plannen en oplossingen uittekenen of bouwen. School tv Bekijk op schooltv.nl een filmpje over dijken en/of polders (via de zoekfunctie). 22

21 Het Grote Zaal Concert Les 6: Slotlied Nodig: educatie.concertgebouw.nl/waterwerken Track 13-15: Slotlied Film 10: Beweging Slotlied Liedtekst 5 Tijd: Ongeveer 45 minuten In deze les: Leren de leerlingen het Slotlied van het concert. Voorbereiding: Zorg dat u het Slotlied kent, inclusief de canon aan het einde en de bewegingen. Inleiding Herhaal wat de leerlingen in de vorige lessen hebben geleerd over water. En over ingenieur Willem die niet van water houdt. In het laatste lied dat de leerlingen gaan leren blijkt ingenieur Willem overtuigd te zijn dat water iets moois is en je er niet bang voor hoeft te zijn. Wat vinden de leerlingen hiervan? Zijn ze het ermee eens? Waarom? Kern Canon Slotlied aanleren: Het laatste gedeelte van het Slotlied is een canon. Om in canon te kunnen zingen moeten de leerlingen eerst de melodie kennen. Leer de melodie van de canon aan aan met behulp van track 15. Verdeel de klas in 2 groepen en zing deze melodie vervolgens in canon. Groep 2 begint als groep 1 één keer Overal is water heeft gezongen. Breid de canon eventueel uit naar 3 of 4 groepen. Tijdens het concert zal worden aangegeven wie wanneer inzet. Bij de canon hoort een beweging. Deze wordt voorgedaan op film 10. Lied aanleren: Slotlied Leer de rest van het Slotlied aan. In liedtekst 5 staat aangegeven wat de leerlingen zingen en wat solisten Tania en Willem zingen. Begin met het gedeelte Liever water en vraag de leerlingen: Wat valt er op aan de zin maar een Zonnekoning, dan ineens een strenge vorst? (deze zin wordt helemaal op dezelfde toon gezongen). Hetzelfde geldt voor water, liever water, liever water dan de dorst. Bij het gedeelte Liever water horen ook bewegingen. Deze worden voorgedaan op film 10. Leer vervolgens het begin van het lied aan (Of water wolk verkiezen) met behulp van track 13. Zing daarna het hele lied achter elkaar met track 13, inclusief de canon aan het eind en de bewegingen. Afsluiting Bespreek met de leerlingen het luisteren naar muziek. Tijdens het concert zullen er ook momenten zijn dat de leerlingen niet zingen, maar alleen luisteren naar de solisten en het orkest. Wat doe je dan? Hoe luister je? Herhaal de liedjes en bewegingen uit de vorige lessen en blijf deze zoveel mogelijk herhalen tot aan het concert. Gebruik bij voorkeur de instrumentale versies, de leerlingen zingen uit het hoofd. 23

22 Extra Watercompositie Laat leerlingen in groepjes een korte compositie bedenken van 4x8 tellen. Ze kunnen hierbij zingen, spelen op hun lijf, spelen op instrumenten of op voorwerpen uit de klas. Laat de leerlingen bedenken wat voor geluiden ze bij water vinden passen, die geluiden gebruiken ze in hun compositie. Laat ze ook bedenken welk geluid er op welke tel komt. Tel herhaaldelijk tot 8. Elk groepje voert de bedachte geluiden uit op de bedachte tellen. De groepjes voeren hun compositie achter elkaar uit, zodat er 1 grote klassencompositie ontstaat. Misschien is het hierna nodig om afspraken te maken voor de overgangen (bijvoorbeeld: als het laatste geluid van groep 1 langer wordt aangehouden, geeft dit een mooie overgang naar groep 2). Voer na het maken van deze afspraken de klassencompositie nogmaals in zijn geheel uit. Tel nu een stuk zachter tot 8, zodat vooral de geluiden te horen zijn. Misschien is het mogelijk om de compositie voor andere groepen van de school uit te voeren? 24

23 Het Grote Zaal Concert Les 7: Generale repetitie Nodig: educatie.concertgebouw.nl/waterwerken Instrumentale versies van de liedjes (track 2,4,6,10,12 en 14) Tijd: Ongeveer 45 minuten In deze les: Herhalen de leerlingen alle geleerde liedjes en bewegingen nog een laatste keer voor het concert in Het Concertgebouw. Voorbereiding: Geen (eventueel kan de generale repetitie uitgevoerd worden voor andere klassen) Inleiding Herhaal wat de leerlingen in de vorige lessen hebben geleerd over water en waar ze binnenkort naartoe gaan. Kern De leerlingen gaan in deze les een generale repetitie houden, net als echte artiesten altijd doen. De laatste repetitie voor het concert. Zing alle liedjes en doe de bewegingen: Track Titel Activiteit 2 Drupmotief Zang+ beweging 4 Kijk eens in de lucht Zang + beweging 6 Wat water kan zijn Zang + beweging (alleen bij refrein) 10 Windstreken Zang + beweging 12 Zang + beweging (alleen bij refrein) 14 Slotlied Zang + beweging (bij refrein en slotcanon) Afsluiting Wat ging er goed? Wat kan er nog beter? Blijf tot aan het concert de liedjes en bewegingen herhalen. 25

24 Verwerkingsles Nodig: Geen benodigdheden Tijd: Ongeveer 30 minuten (afhankelijk van de gekozen activiteit) In deze les: Reflecteren de leerlingen op het concert en doen ze verwerkingsopdrachten. Voorbereiding: Kies voor deze les één of meerdere van onderstaande opdrachten uit om met de klas uit te voeren. Opdrachten Kringgesprek De leerlingen zitten in een kring. Vraag de leerlingen wat ze vonden van het bezoek aan het concert. Wat zagen ze onderweg naar het gebouw toe en wat zagen ze in het gebouw? Wat vonden ze van het concert? Wat vonden ze mooi en waarom? Wat vonden ze juist niet mooi en waarom? Welk liedje vonden ze het allermooist? Was er ook muziek bij waar ze verdrietig van werden? Of juist vrolijk? Welk gevoel kreeg je bij de muziek? Waar moest je aan denken? Wat vonden ze van het orkest? Welk instrument vonden ze het allermooist klinken en waarom? Teken of schilderopdracht Kies met de leerlingen iets uit het concert dat ze erg mooi vonden. Laat ze uitleggen waarom ze juist dat onderdeel of fragment zo mooi vonden. Laat de leerlingen er een tekening of schilderij van maken. Luister tijdens het tekenen of schilderen nog eens naar de muziek. Hang de werkstukken op in het lokaal. Watercompositie Herhaal de watercompositie uit les 5 en breid deze eventueel verder uit. Laat de leerlingen bedenken hoe ze deze compositie zouden kunnen opschrijven om te onthouden wat ze hebben gemaakt. Bijvoorbeeld: maak een tabel met steeds 8 vakken naast elkaar, elk vakje is een tel. Schrijf in de tabel symbolen voor de geluiden: O XX - O O XX - O O = geluid oooo van hoog naar laag met stem XX = 2x klap in handen - = vingerknip = stamp Etc. Tekening/schilderij/brief voor musicus Laat de leerlingen één artiest (solist, orkestmusicus, dirigent) kiezen die ze het leukst, grappigst of het meest bijzonder vonden. Waarom hebben ze voor deze artiest gekozen? Laat de leerlingen een tekening, schilderij of kaart maken voor een musicus waarop ze laten zien waarmee hij of zij indruk heeft gemaakt. De creaties kunt u sturen naar educatie@concertgebouw.nl. 26