Juni Opvoedwijzer 6: Seksuele opvoeding, waar hangt de vlag?

Transcriptie

1 Juni 2011 Opvoedwijzer 6: Seksuele opvoeding, waar hangt de vlag? Opvoedwijzer: seksuele opvoeding, waar hangt de vlag? Wat is de plaats van seksuele/relationele opvoeding? Ligt de nadruk vooral op vrijheid of worden we terug conservatiever? Wat is normaal en wanneer spreken we van grensoverschrijdend seksueel gedrag? Hoe gaan we om met seksuele/relationele vorming (SRV)? De wijzer staat op P 2 : de opvoedingswinkel: bieden van informatie en documentatie P 4 : seksuele opvoeding?! P 6 : CAW t verschil, dienst preventie en vorming P 7 : Seksuele opvoeding, waar hangt de vlag? Het vlaggensysteem P 11 : boeken, folders, websites, educatief centrum Provincie Limburg P 13 : tips van de opvoedingswinkel

2 OPVOEDINGSWINKEL: BIEDEN VAN INFORMATIE EN DOCUMENTATIE De opvoedingswinkel is het uithangbord en meest laagdrempelige initiatief van vzw PAS. In de rekken vind je algemene informatie over allerlei opvoedings- en ontwikkelingsthema s: de ontwikkeling van baby tot adolescent, informatie over zindelijkheidstraining, informatie en tips in geval van eet- en slaapproblemen, straffen en belonen, de leefwereld van pubers,... De folders, tijdschriften en brochures kunnen ter plaatse ingekeken of meegenomen worden. De ruimte is kindvriendelijk ingericht met een speelhoek. Kinderen en jongeren kunnen hier terecht terwijl hun ouders een gesprek hebben met een opvoedingsconsulent. Enkele folders door de opvoedingswinkel zelf ontwikkeld: folder_drukke_kinderen.pdf folder_ouderlijke_vaardigheden_t ekeningen1.pdf foldermultimedia 1_.pdf folder_zindelijkheid.pdf slaapfolder_tekeningen.pdf De opvoedingswinkel is er voor àlle ouders en opvoedingsverantwoordelijken uit de regio van Genk met vragen over het ouderschap, de ontwikkeling of het opvoeden en opgroeien van hun kinderen. Je kan er snel terecht met je vragen; bovendien is het aanbod gratis en beslis je zelf wanneer je voldoende geholpen bent. Discretie is gegarandeerd. De winkel is gelegen in de Grotestraat 31, in het centrum van Genk en vlot bereikbaar. Er is een grote etalage die uitnodigt om naar binnen te stappen. We trachten het aanbod van de opvoedingswinkel op talrijke manieren bekend te maken bij de Genkenaren. Dat gebeurt aan de hand van de website 2

3 ( de folders en brochures, een overzichtskalender van het groepsaanbod, de '3600' (Stadskrant van Genk), Genk TV, artikels in tijdschriften of weekkrant. We ontvangen graag bezoekers die toevallig passeren, maar organiseren ook op vraag rondleidingen en uitleg over de werking van de winkel voor groepen studenten, beroepskrachten of verenigingen. In samenwerking met de partners van de opvoedingswinkel worden opvoedsalons georganiseerd. De opvoedsalons geven de kans aan professionals uit Genk en omliggende gemeenten, informatie te krijgen en ervaringen uit te wisselen over een vastgelegd thema. Dit thema sluit aan bij noden gedetecteerd in het werkveld en wordt uitgewerkt door een partner en expert rond het thema. Hou alvast volgende datum vrij:17/10/2011 De informatie vergaard tijdens een opvoedsalon krijgt ook een schriftelijke vertaling via de opvoedwijzer. Deze digitale nieuwsbrief gaat dieper in op het thema en biedt meer informatie over het aanbod van de opvoedingswinkel en andere partners van de opvoedingswinkel. De opvoedwijzer wordt zeer breed verspreid en is te lezen door ouders en professionals. Begin oktober wordt er bij de partners en ontvangers van de opvoedwijzer een digitale vragenlijst bezorgd om enerzijds na te gaan wacht voor de lezers de krachten en werkpunten zijn en anderzijds om te peilen welke onderwerpen de lezers en participanten van de opvoedsalons nog graag voorgeschoteld krijgen. 3

4 Bron: sensoa.be SEKSUELE OPVOEDING?! Is seksuele opvoeding nog nodig? Jongeren weten toch alles al. Zet je ze niet aan tot seks? En haalt het allemaal wat uit? Toch kan je van liefde nog steeds aids of een andere soa (seksueel overdraagbare aandoeningen) krijgen en al veilig vrijend misbruikt worden. Voor het bereiken en nastreven van deze doelstellingen zijn er verschillende partners: ouders zijn de eerste opvoeders, maar daarnaast kunnen ook de school en andere organisaties die met jongeren werken een belangrijke rol spelen. Daarom blijft seksuele opvoeding broodnodig en moet opgelet worden dat seks niet enkel wordt gepresenteerd als een bron van veel ellende. Spreken over seks is helaas pas aanvaardbaar als daar goede redenen voor zijn; aids, soa, ongewenste zwangerschap en seksueel misbruik. Zo bestaat seksuele opvoeding vooral uit 'pas op' en 'kijk uit'. Naast het gevaar van seks wordt in onze huidige samenleving meer en meer ook het plezier van seks gepresenteerd. 'Seksualiteit kan te plezierig zijn om er niets mee te doen!' Maar tegelijkertijd moeten jongeren zich realiseren dat hun gedrag op seksueel gebied gevolgen heeft voor zichzelf én voor andere mensen. Ondersteuning seksuele ontwikkeling Kinderen en jongeren moeten daarom begeleid worden in hun ontwikkeling tot een volwassen iemand die in staat is seksualiteit en intimiteit met anderen zinvol te integreren in zijn of haar leven. Concreet gaat het om volgende ontwikkelingstaken: Jongeren moeten zich kunnen ontwikkelen tot volwassenen, die seksualiteit en relaties zinvol in hun leven kunnen integreren. Daarbij wordt aandacht besteed aan steun bij de ontwikkeling van: Genderidentiteit en -rol Welke soort mannelijke en/of vrouwelijke identiteit past bij mij? Positieve lichamelijkheid en seksualiteit Kinderen en jongeren worden vaak complexen aangepraat, bijvoorbeeld over hun uiterlijk. Ook over seksualiteit blijven veel jongeren met vragen zitten waarmee ze nergens terecht kunnen. De opvoeding kan hierin een belangrijke rol spelen. Seksuele oriëntatie Kinderen en jongeren die vermoeden dat ze homo of lesbienne zijn, hebben het vaak niet makkelijk. Het gevoel 'anders te zijn' en de angst voor discriminatie of uitsluiting speelt hen parten. Het vermogen tot intimiteit met anderen 4

5 De kwaliteit van meer of minder intieme relaties met ouders, vrienden, een lief,... is zeer belangrijk voor het psychisch welbevinden van jongeren. Een seksuele en relationele moraal verwerven. Hierbij wordt aandacht besteed aan: Het recht eigen seksuele en relationele keuzes te maken; Het aanvaarden en opnemen van eigen verantwoordelijkheid tegenover anderen: kinderen en jongeren moeten willen zien wat de gevolgen zijn van eigen keuzes voor anderen en moeten rekening houden met de gevoelens van anderen; Het ontwikkelen van tolerantie: aanvaarden en begrijpen dat ieder individu andere keuzes en prioriteiten kan maken en stellen en daarvoor niet mag veroordeeld worden. Het kunnen aangaan van de dialoog/gesprek met anderen: bereid zijn de ander te leren kennen en jezelf te laten kennen. Risico's als ongewenste zwangerschap, aids en soa, ongewenste seks en seksueel misbruik kunnen voorkomen. Aandachtspunten zijn hier: Verantwoordelijkheid voor zichzelf en anderen kunnen nemen: de intentie hebben om risicosituaties te voorkomen, ook voor anderen. Dit betekent dat men ook moet beschikken over de nodige informatie om risicosituaties te voorkomen, ook voor anderen. Kunnen omgaan met genderverschillen: beseffen dat jongens en meisjes verschillen als het gaat over liefde, relaties en seks. Gelijkwaardige relaties nastreven: beide partners zijn betrokken bij de beslissingen in de relatie. Wanneer één partij het voor het zeggen heeft, is er veel kans op misbruik en onveilig vrijen. Interactiecompetentie verwerven: op een opbouwende manier met de partner kunnen overleggen over intieme onderwerpen, dit zowel verbaal als non-verbaal. Ook moet men kunnen nadenken over eigen ervaringen. Jongeren kunnen hier veel van elkaar leren. Met elkaar lustaspecten kunnen bespreken. Over seksuele en relationele mogelijkheden en alternatieven beschikken die in risico-situaties kunnen gebruikt worden: weten wat er kan mislopen en welke noodoplossingen mogelijk zijn. 5

6 CAW T VERSCHIL, dienst preventie en vorming Wat biedt het CAW t Verschil CAW t Verschil biedt in de provincie Limburg laagdrempelige, cliëntgerichte en kwaliteitsvolle hulp, preventie en onthaal aan mensen die het moeilijk hebben als gevolg van persoonlijke, relationele of maatschappelijke problemen. We verstrekken informatie en advies, bieden psychosociale begeleiding aan, verlenen onderdak in crisissituaties. 't Verschil biedt zorg op mensenmaat, emancipatorisch en pluralistisch. Het enthousiasme en de deskundigheid van onze medewerkers staan garant voor de kwaliteit van onze dienstverlening. Respect voor diversiteit en geloof in mensen en hun groeikansen zijn onze drijfveren. Het aanbod omvat zowel specifieke vormingen voor leerlingen van het 4de en 6de leerjaar en het middelbaar onderwijs, als informatie en ondersteuning van studenten, intermediairen en ouders. waar vind je ons? CAW t Verschil vzw Preventie & Vorming Lombaardstraat Hasselt tel fax vorming@cawtverschil.be wanneer kan je ons bereiken? Maandag 8u30 17u dinsdag 8u30 17u woensdag 8u30 17u donderdag 8u30 17u vrijdag 8u30 17u 6 Dienst preventie en vorming Relaties, seksualiteit en weerbaarheid Via diverse methodieken zoals kringgesprekken, stellingen, quizvragen en werkbladen zet het team Preventie & Vorming kinderen en jongeren aan om na te denken over hun eigen gedrag en houding met betrekking tot relaties, seksualiteit en weerbaarheid. Met respect voor de positie van anderen, leren jongeren hun mening te vormen en te uiten.

7 SEKSUELE OPVOEDING, WAAR HANGT DE VLAG? Het vlaggensysteem VLAGGENSYSTEEM Seksueel gedrag van kinderen bespreekbaar stellen Het vlaggensysteem als pedagogische interventie Erika Frans, sociaal agoge, gezondheidspsychologe en bij Sensoa onder meer themaverantwoordelijke Seksueel grensoverschrijdend gedrag. Mien van vijf maakt neukbewegingen terwijl ze op haar broertje ligt. Boris van veertien vraagt meisjes via de webcam hun borsten te tonen. Kinderen stellen seksueel gedrag, zoveel is zeker. De laatste jaren signaleren ouders en professionelen echter vaker seksueel gedrag van kinderen dat opvallend, zorgwekkend of extreem wordt genoemd. Zijn kinderen meer geseksualiseerd dan vroeger, en leidt dit tot meer seksueel grensoverschrijdend gedrag? Wat is het effect daarvan op kinderen? En daaraan gekoppeld: hoe moeten we op dit gedrag reageren? Seksualisering? Het is een feit dat kinderen en jongeren gemakkelijker dan vroeger in contact kunnen komen met seksuele inhouden, beelden, gedragingen. Internet wint steeds meer veld als bron van informatie, en vanaf acht jaar stellen kinderen zelf actief zoekgedrag. De informatie op het internet is laagdrempelig, toegankelijk, visueel en concreet, maar is helaas zelden aangepast aan hun niveau. Er is nog weinig onderzoek verricht naar de invloed van deze beelden op de beleving, het gedrag en de attitudes van kinderen en jongeren. Toch gaat men ervan uit we niet alleen inzake preventie, maar zeker ook inzake seksuele opvoeding een tandje zullen moeten bijsteken. Welke waarden en normen willen we dat onze kinderen meedragen in het omgaan met seks en relaties? Hoe expliciteren we die voor specifieke fases in de seksuele ontwikkeling? En hoe leggen we het uit? Gedrag beoordelen Een eerste vraag die we moeten stellen is hoe we seksueel gedrag van kinderen en jongeren kunnen beoordelen. In welke mate hoort bepaald gedrag bij de seksuele ontwikkeling? Wat mogen we beschouwen als normaal en wanneer is bijsturing noodzakelijk? En wat betekent dit normaal ontwikkelingsgedrag voor het gebruik van nieuwe media als internet en webcam? We baseren ons hierbij in eerste instantie op gegevens uit onderzoek naar de seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren, ingedeeld per leeftijdscategorie. Dit levert een uitgebreide lijst op van seksuele ervaringen, beleving en gedrag, die recentelijk bij minstens twintig procent van de kinderen en jongeren werden geobserveerd. We kunnen dus aannemen dat deze gedragingen en ervaringen functioneel zijn voor de ontwikkeling. Stiekem doktertje spelen op je vierde, je als tienjarige uitdagend en verleidelijk gedragen tegenover volwassenen: dit zijn voorbeelden van vaak voorkomend seksueel gedrag in de ontwikkeling. Dit betekent dat dit gedrag meestal ook vanzelf verdwijnt. Ongeveer één derde van alle gesignaleerde seksuele situaties van 7

8 kinderen en jongeren zijn situaties die terug te vinden zijn in de lijst van 'normaal' ontwikkelingsgedrag. Toch stellen opvoeders zich blijkbaar vragen. Betekent dit dat we ons als opvoeders te veel zorgen maken en te weinig opgeleid zijn om deze situaties juist in te schatten? Dat we te veel met een volwassen bril naar het gedrag van kinderen en jongeren kijken en er betekenissen aan koppelen die niet correct zijn? Feit is dat deze gedragingen een groene vlag krijgen, zoals u verder zal zien, wat betekent dat we ze beschouwen als aanvaardbaar. En dat er dus niets mis is met de kinderen en jongeren die dit gedrag vertonen. Meer seksueel grensoverschrijdend gedrag? Situaties van licht grensoverschrijdend tot zwaar grensoverschrijdend seksueel gedrag doen zich echter ook voor. De vraag of deze nu meer voorkomen dan vroeger valt op dit moment niet te beantwoorden. Maar dit zou niet echt een verrassing mogen zijn. Seksualiteit is veel explicieter aanwezig in het maatschappelijke verkeer, en jongeren en kinderen nemen daaraan deel. Ze gebruiken informatiebronnen met een lage drempel zoals internet of vrienden, waar kaf en koren niet van elkaar te onderscheiden vallen. Bovendien is veel informatie commercieel en voor volwassenen bestemd, wat de kans verhoogt dat jongeren niet-aangepaste boodschappen krijgen over seksualiteit. Er is nood aan duidelijke criteria om zinvolle van onzinnige boodschappen over seks te kunnen onderscheiden. Wanneer spreken we over seksueel grensoverschrijdend gedrag? We gingen hiervoor te rade bij Ryan en Lane, die in een hoofdstuk van hun boek Juvenile sexual offending criteria aanreiken om jonge plegers duidelijk te maken wanneer seksueel gedrag over de grens gaat. 6 criteria: Wederzijdse toestemming Gelijkwaardigheid Vrijwilligheid Leeftijdsadequaat Contextadequaat Zelfrespecterend Het vlaggensysteem Als we de zes criteria op een rij zetten en per criterium een gradatie inbouwen van groen (perfect aanvaardbaar), over geel (licht grensoverschrijdend), rood (ernstig grensoverschrijdend) naar zwart (zwaar grensoverschrijdend), bekomen we volgend 'vlaggenschema'. Per vlag geven we een omschrijving van de mate waarin de grens voor het criterium (linkerkolom) overschreden is. Dit schema is richtinggevend en dient als structuur voor de meer uitgebreide normatieve lijst. De indeling in gekleurde 'vlaggen' moet een opvoeder in staat stellen om genuanceerd te oordelen over seksueel gedrag van kinderen en hierover te overleggen met anderen. Hiermee willen we ook benadrukken dat de waarden die voor kinderen gelden dezelfde zijn als die voor volwassenen, maar dat de normen toch enigszins aangepast zijn aan de verschillende ontwikkelingsfasen. Een groene vlag betekent dat het seksueel gedrag voldoet aan de zes criteria. Een gele vlag verwijst naar occasionele lichte grensoverschrijdingen op één of meerdere criteria. Een rode vlag betekent ernstiger en herhaald grensoverschrijdend gedrag. Een zwarte vlag staat voor seksueel misbruik of ernstig risicovol seksueel gedrag. 8

9 Een pedagogisch antwoord Naargelang een situatie of gedrag een vlaggenkleur krijgt toebedeeld, kunnen pedagogische richtlijnen worden gegeven over hoe een pedagogische reactie er zou moeten uitzien. Simpel gezegd gaat het bij een groene vlag over respecteren of bevestigen, bij gele vlag over begrenzen (niet verbieden), bij rode over verbieden en bij zwarte over verbieden en opvolgen met beperken, straf of behandeling. Bij elke reactie wordt uitgelegd waarom iets wel of niet kan of anders moet, en daarbij wordt gebruikgemaakt van de criteria. Voorbeelden: Bram van drie loopt in zijn blootje in de tuin, en heeft een erectie. Hij loopt naar opa die de krant zit te lezen en zegt: Kijk eens opa wat een mooie grote piemel ik heb! Fantastisch, zegt opa, en leest verder in de krant. Er wordt niet ingegrepen omdat alle criteria voldaan zijn, en het kind krijgt geen waarschuwingen. Aster van acht gebruikt vieze woorden en gebaren: veel seks en kont en kut en neuken en fuck... Mama legt haar uit dat er andere, mooiere woorden bestaan om over seks te spreken, en dat ze het niet leuk vindt als Aster die woorden gebruikt (consent). Bovendien, legt mama uit, spreek je niet tegen iedereen en overal over seks (context). Hoewel men er in de praktijk meestal probleemloos in slaagt gedrag een vlag te geven, zorgt de pedagogische reactie voor meer hoofdbrekens. En raar maar waar, het is vooral de pedagogische reactie op de groene vlag waar men het moeilijk mee heeft. Vaak wordt er 'rood' gereageerd op groen gedrag, wat betekent dat men een verbod heeft ingesteld op gedrag dat aanvaardbaar en leeftijdsadequaat is. De reden die men hiervoor opgeeft, is dat men toch schrik heeft dat het seksueel gedrag, als men het niet van bij aanvang verbiedt, zal escaleren en verergeren. Men anticipeert op die mogelijkheid en smoort het in de kiem. Op de vraag waar het seksuele leren zich dan moet afspelen, luidt het antwoord steevast: elders, wat wil zeggen: niet hier. De pedagogische vertaling van het vlaggensysteem confronteert begeleiders sterk met de eigen praktijk, de eigen opvattingen en gewoontes, de eigen gevoelens en capaciteiten en het gebrek aan steun. Concreet gaat het over: De mythe dat seks een drift is, en dus steeds ontaardt in grenzeloze en egoïstische lust. Terwijl seksualiteit een gedrag is met een uiteenlopend aantal motieven (imitatie, genot, intimiteit, rollenspel, lief zijn, experimenteren...) en het de wetmatigheden van andere gedragingen volgt. De angst voor kritiek van collega s, ouders en directie. Door de eigen onzekerheid neemt men het zekere voor het onzekere en gaat men seksualiteit verbieden waar men er zicht op heeft. Het vermijden van emotionele discussies op teams. De angst voor onenigheid maakt dat men als team de voorschriften volgt en die niet in vraag stelt, ook al heeft men er bedenkingen bij. De angst om over persoonlijke ervaringen en gevoelens te moeten vertellen op het werk. Mijn eigen seksuele ervaringen, mijn ervaringen met mijn kinderen zijn te intiem en ik wens hier niet over beoordeeld te worden. Niet weten hoe zaken uit te leggen. Als ik het moet uitleggen aan de ouders, aan mijn collega s, heb ik de juiste woorden en voorbeelden nodig. Een gebrek aan visie en denkkaders om het beleid kritisch door te lichten, wat ook maakt dat men soms situaties tolereert omdat men het gevoel heeft daar geen invloed op uit te kunnen oefenen. Beperkingen van het vlaggensysteem Het vlaggensysteem is in eerste instantie een normatief en pedagogisch kader. Het heeft geen diagnostische waarde en 9

10 geeft geen oorzaken voor dit gedrag. Of seksueel grensoverschrijdend gedrag een signaal is van een onderliggende problematiek kan hier dus niet uit worden afgeleid. De gegevens uit de normatieve lijst zijn gebaseerd op onderzoek uit West-Europa en Noord-Amerika. De ontwikkelingsleeftijden voor seksueel gedrag zijn niet noodzakelijk veralgemeenbaar naar andere culturen en opvoedingscontexten. En de voorbeelden komen van kinderen en jongeren met een 'normale' ontwikkeling. Jongeren met een beperking zullen soms een ander ontwikkelingspatroon vertonen. De discussie hier is of de criteria evengoed gelden voor mensen met een beperking. Zeker is wel dat een specifieke coaching en communicatie op maat nodig zal zijn die aangepast is aan het niveau van de jongere. Seksualiteit uit de fietsenstalling De bedoeling van het vlaggensysteem is seksualiteit terug zijn plaats te geven in het pedagogische aanbod voor kinderen en jongeren. Het gevoel dat daar, vanuit een schrik om verkeerd te reageren, een pedagogisch vacuüm is ontstaan, wordt bevestigd. Tegelijk zijn de drempels voor jongeren om deel te nemen aan een (commerciële) seksuele cultuur lager geworden. Ze kunnen gevraagd of ongevraagd geconfronteerd worden met de beelden en praktijken van volwassen seksualiteitsbeleving, zonder dat hen een kader wordt aangeboden om goed van kwaad, juist van onjuist te onderscheiden. Door normen te stellen en hen de principes en criteria aan te leren die aan acceptabel en positief seksueel gedrag ten grondslag liggen, leren we hen tegelijk wat ze ook van anderen kunnen verwachten: anderen moeten ook hun toestemming, vrijwilligheid en gelijkwaardigheid respecteren, en de normen inzake context, leeftijd en zelfrespect gelden ook voor anderen. Dit betekent dat ze normoverschrijdingen mogen melden en dat wij als begeleiders mee de verantwoordelijkheid opnemen voor een veilig en positief klimaat op vlak van seksualiteit. Maar er is nog werk aan de winkel. We zullen jongeren blijven betrappen in de fietsenstalling terwijl ze in elkaars broek zitten, als we niet zorgen voor plekken waar dit groene gedrag kan gebeuren zonder angst op ontdekking. We moeten uitklaren waar min-16-jarigen die seksueel experimenteren juridisch staan. De helft van de jongeren doet het, maar de strafwet acht ze te jong om geldig toe te stemmen. Waar plaatst dat die jongeren en hun ouders en opvoeders? We moeten de genderkloof nog dichten in het toekennen van vrijheden en verantwoordelijkheden; gelden de normen in gelijke mate voor jongens en meisjes, of zijn we geneigd hier af en toe uitzonderingen op te maken? En wat met jongeren met andere culturele achtergronden waar de manvrouwgelijkwaardigheid minder hoog in het vaandel gedragen wordt? En last but not least moeten we kinderen en jongeren begeleiden bij hun zoektocht naar goede informatie op het internet, zeker over seksualiteit. We moeten erover praten met ze, ons informeren over wat ze daar vinden en hoe ze dat ervaren. Meer informatie over het vlaggensysteem op Vlaggensysteem. Bijlage bij de opvoedwijzer: gids seksueel grensoverschrijdend gedrag SENSOA 10

11 MEER INFO: BOEKEN, FOLDERS, WEBSITES BOEKEN Voor peuters en kleuters Kriebels in je buik door Siska Goeminne. Uitgeverij Davidsfonds/infodok, 2008 ISBN Oma is een meisje: seksuele opvoeding bij peuters en kleuters Door Mieke Hulin Mechelen, Jeugd en seksualiteit bij peuters en kleuters Weerbaar zijn. Dat vind ik niet leuk. Door Ellen Houtman. Uitgeverij Kwintessens ISBN Ik vind jou lief Sanderijn van der Doef Uitgeverij Ploegsma, Amsterdam 1997 ISBN Voor Kinderen Ben je ook op mij? Een boek over seks voor jongere kinderen (6+) Sanderijn Van Der Doef Uitgeverij Ploegsma, 1995 ISBN Waar was ik voor ik er was? Katerina Janouch. Uitgeverij Gotmer, 2006 ISBN Zoek de verschillen: over verschillen tussen jongens en meisjes Martine Delfos Uitgeverij Trude van Waarden Producties, 2002 Het puberboek over zoenen, zeuren, veranderen en verliefd zijn Sanderijn Van der Doef Uitgeverij Ploegsma, Amsterdam 2005 ISBN ISBN Voor tieners en jongeren Help, ik word puber! Alles wat je als jongen moet weten Geof Price Uitgeverij Deltas, 2008 ISBN Let s talk about love: liefdeslessen voor pubers Marja Baseler Uitgeverij The House of Books, 2005 ISBN Voor Ouders 101 vragen over jongeren en seks, door Jos Poelman Rutgers nisso Groep, 2007 (te bestellen via Kleine mensen, grote gevoelens Sanderijn Van der Doef Uitgeverij de Brink, Amsterdam 1994 ISBN Luister je wel naar mij? Gespreksvoering met kinderen tussen 4 en 12 jaar Martine F.Delfos Uitgeverij SWP, Amsterdam 2005 ISBN Wat is wijsheid? Seksuele opvoeding van jonge kinderen Channa Zwiep Uitgeverij SWP, Amsterdam,

12 Kinderen en seksualiteit de seksuele opvoeding van 0 17 jaar Sanderijn Van der Doef Uitgeverij Lifetime, Utrecht, 2004 ISBN FOLDERS Boekske vol goesting, brochure over veilig vrijen van Sensoa Praten met kinderen en jongeren over seksualiteit en relaties, gids voor ouders (downloaden via Praten met je kind over relaties en seksualiteit + tips voor ouders Met kinderen van 0 tot en met 12 jaar ( WEBSITES info over veilig internet folders te downloaden over anticonceptiemiddelen, menstruatie LEERMATERIALEN Meer om het lijf: relationele en seksuele vorming voor het kleuter-en basisonderwijs Nico Carpentier; Mieke Willems Uitgeverij: Oostmalle, De Sikkel 97 Relaties en Seksualiteit Sanderijn Van der Doef; Klaas Houterman; Marian Latour Uitgeverij: Utrecht, ThiemeMeulenhoff, 2004 SBN Een huis vol gevoelens en axen Uitgever: Leuven: Geco, 2001 Uitgebreid overzicht van educatieve materialen, boekenlijsten, folders omtrent relationele en seksuele vorming te downloaden op In Limburg kan je educatieve materialen uitlenen in het educatief centrum in het Provinciehuis te Hasselt. Meer weten? 12

13 TIPS VAN DE OPVOEDINGSWINKEL 1. CASUS 1: 10-jarige betrapt papa en mama tijdens het liefdesspel Het afgelopen weekend zijn wij, mijn man en ik, betrapt door mijn dochtertje van 10 jaar tijdens een vrijpartij in onze slaapkamer. Ik ben er best van geschrokken, waarschijnlijk heeft ze een tijdje staan toekijken vooraleer ze mij riep We vinden deze situatie erg vervelend en schamen ons enorm. Hoe gaan we hiermee als ouders het beste om en hoe leg je dit uit aan een 10-jarige? Deze ongerustheid en ongemakkelijkheid bij beide ouders is best wel begrijpbaar en plaatsbaar. Immers, lichamelijk seksueel contact tussen twee volwassenen is een erg intiem gegeven en het laatste waaraan je als ouder verwacht, is dat één van je kinderen op dit liefdesspel ( onverwachts ) staat toe te kijken. Nochtans is de belangstelling voor seksualiteit bij kinderen tussen hun 8 ste en 10 de levensjaar sterk aanwezig. Zo zijn zij onder meer erg nieuwsgierig naar hoe volwassenen het met elkaar doen, beginnen gevoelens van verliefdheid een steeds grotere rol te spelen, emoties worden sterker en ook koppelen zij lichamelijk contact meer en meer aan verliefdheid. Tijdens deze levensfase, bevinden zich kinderen binnen hun seksualiteitsbeleving eigenlijk aan de vooravond van de puberteit, wat op zich al best een moeilijkere periode betekent voor heel wat jongens en meisjes. Zowel lichamelijk als geestelijk ondergaan velen van hun belangrijke veranderingen die niet altijd evident zijn om te aanvaarden en te plaatsen. Hoe ga je nu het best om als ouder met dergelijke praktijksituatie? Allereerst blijft het belangrijk om als ouder je kalmte te bewaren, niet te panikeren, het voorval nog sterker uit te vergroten of te overdramatiseren. Dergelijk coping-gedrag werkt immers beklemmend en geforceerd en op deze manier ervaart je dochter of zoon net dat dit soort dingen niet geweten mogen zijn, terwijl een liefdesspel zeker met het oog op volwassenheid net een belangrijk gegeven is binnen een gezonde seksuele ontwikkeling. Best kan je als ouder je zoon of dochter uitleggen dat papa en mama elkaar erg graag zien, erg lief vinden en veel van elkaar houden. Elkaar knuffelen, strelen, zoenen, zijn manieren om dit elkaar te laten zien en voelen. Op deze manier leert je kind deze handelingen cognitief te begrijpen en te plaatsen. Tevens leg je het kind ook uit dat zulke dingen enkel voor thuis zijn en niet bespreekbaar dient gemaakt te worden met bv. de buren. 13

14 Dergelijke ongemakkelijke situaties bespreekbaar maken met je kind, blijft de meest aangewezen manier van ouderlijke benadering, aanpak en betrokkenheid. Net door dergelijke gesprekken aan te gaan, plaats je als ouder dit aspect van seksualiteitsbeleving voor je kind niet in een taboesfeer, maar leert hij of zij stapsgewijs dat onder meer een liefdesspel tussen zijn beide ouders, een belangrijk onderdeel van het houden van elkaar, het elkaar graag zien en uiteindelijk ook binnen de seksualiteitsbeleving. 2. CASUS 2: 3- jarig zoontje speelt met zijn geslachtsdeel, zowel thuis als in het openbaar, en houdt ervan zichzelf te masturberen. Sinds kort houdt mijn zoontje van 3 jaar ervan vaak met zijn geslachtsdeel te spelen, zowel thuis in het bijzijn van mijn man en ikzelf als onze 2 dochters. Maar tevens vertoont hij dit gedrag hoe langer hoe meer buiten de muren van ons huis, en hiermee bedoel ik wanneer wij bijvoorbeeld op familiebezoek gaan, of wanneer ik hem meeneem om boodschappen te doen. Zijn juf heeft dit gedrag in de klas ook al opgemerkt, toch zij geeft aan dat dit normaal is voor zijn leeftijd. Mijn man en ik vinden het echter niet normaal en zelfs vies, zeker wanneer dit gebeurt in het bijzijn van familie of vrienden. Hem straffen helpt echt niet en wij weten nu echt niet meer wat te doen om dit gedrag in te perken. Is dit gedrag wel zo normaal zoals zijn juf dit aangeeft? Wat doe je inderdaad als ouder wanneer zoonlief ervan houdt met zijn geslachtsdeel te spelen, zich te masturberen in hun bijzijn of in het bijzijn van familie, vrienden etc? Het zorgt vaak voor schaamte en ongemak. Ouders durven zich weleens luidop de vraag te stellen als er iets mis is met hun kind en vooral : Wat is nu een gepaste benadering en aanpak van dergelijk gedrag? Dit ongemak bij ouders is voornamelijk een gevolg van de verwarring tussen volwassen seksualiteitsbeleving en de seksualiteitsbeleving van bijvoorbeeld een peuter. Allereerst wordt een kind rond deze leeftijd zich sterk bewust van zichzelf als individu en van hun eigen lichaam. Het ontdekt dat zij er anders uitzien dan elk ander kind of een volwassene. Bovendien begint het kind rond deze leeftijd een grote interesse te ontwikkelen voor zijn eigen lichaam. Deze interesse uit zich onder meer in het uitgebreid bestuderen van het eigen geslachtsdeel en die van een ander kind, in het steeds opnieuw willen laten tonen van het geslachtsdeel en het steeds vaker willen aanraken van het eigen geslachtsdeel. Het strelen en aaien van en het spelen met het eigen geslachtsdeel heeft niet per definitie als doel om tot een orgasme te komen. Het geeft het kind vaak een rustgevend en ontspannend gevoel, dat vergeleken kan worden met duimzuigen bij een baby. Ze schamen zich er ook niet voor, dat gaan ze pas doen als ze een afkeurende reactie krijgen. Voor ouders is het belangrijk te ervaren dat je zoon of dochter met het vertoon van dergelijk gedrag zich binnen zijn of haar seksualiteitsbeleving bevindt in een ontdekkingsfase. Het best kan je je kind wel te leren dat dit ontdekken niet overal kan. Dit is voor veel ouders best moeilijk en dat is logisch, want je wilt natuurlijk niet dat je kind het 14

15 gevoel heeft dat hij iets doet, dat absoluut niet mag. Als ouder panikeer je het best niet. Maar ook niet negeren, afwimpelen of bestraffen. Je kind mag niet het gevoel krijgen dat seksualiteit iets negatiefs is, iets om zich voor te schamen en om te verbergen. Dit laatste kan immers negatieve gevolgen met zich meebrengen voor de ontwikkeling van zijn of haar zelfbeeld. Als ze het gevoel hebben dat het niet mag of kan, dan zijn ze pas net geïnteresseerd en gaan ze dergelijk gedrag stiekem vertonen of net provoceren, grenzen aftasten en het gedrag nadrukkelijker vertonen. Afgrenzen is binnen deze context de meest aangewezen manier van benadering en aanpak. Je leert het kind dat er een bepaalde tijd en plek is voor bepaalde dingen. Dat spelen met het geslachtsdeel geen probleem is, maar dat het iets is om alleen te doen. Dat het geslachtsdeel niet iets is om je over te schamen, maar dat je het niet te pas en te onpas aan iedereen toont Open en eerlijke communicatie, dit geldt eveneens voor de taal waarmee seksualiteit wordt besproken. Geen onduidelijke taal en als ouder kan je zeker synoniemen als piemel of spleetje gebruiken. Zolang dit maar termen zijn die verband houden met de realiteit en die je als ouder gemakkelijk in de mond durft te nemen. Tot slot, blijf je kind positief benaderen en bekrachtigen wanneer het erin slaagt om dergelijk gedrag alleen te vertonen en in zijn eigen privéplekje. Hem of haar op tijd en stond verbaal belonen, is enkel een positieve stimulans naar een volwaardige en gezonde seksualiteitsbeleving. 15

16 Themanummer aangeboden nav. vorming school maart een initiatief van Provinciaal Steunpunt Onderwijs welbevinden Universiteitslaan Hasselt tel welbevinden@limburg.be contactpersoon: ielde Van der Sypt ivandersypt@limburg.be