(Seksuele) voorlichting aan meisjes met het Syndroom van Turner
|
|
- Sylvia Aalderink
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Uw dochter heeft het Syndroom van Turner. Hoe licht u uw dochter voor? In deze folder leest u meer over hoe en wanneer u uw dochter kunt voorlichten over haar aandoening. (Seksuele) voorlichting aan meisjes met het Syndroom van Turner
2 Waarom informeren Het is belangrijk dat uw dochter in de toekomst wordt voorgelicht over haar aandoening. Alleen dan kan zij, als zij volwassen is, de juiste beslissingen nemen en verantwoordelijk zijn voor haar gezondheid. Ook is het belangrijk dat zij seksuele voorlichting krijgt. De meeste ouders vinden het prettig om dat zelf te doen, maar vragen zich af hoe zij dit het beste kunnen doen. Uit onderzoek en ervaring weten we dat medische informatie het beste wordt begrepen als het zo verteld wordt dat het aansluit bij de kennis en de belevingswereld van het kind. Dat gaat het beste als u uw kind stapsgewijs voorlicht. Vaak komen kinderen zelf met vragen en informeren gaat makkelijker als u kunt aansluiten op vragen. Voor kinderen is het prettig als hun vragen worden beantwoord. Als vragen onbeantwoord blijven of als kinderen bemerken dat hun ouders zich ongemakkelijk voelen over bepaalde vragen, dan pikken de meeste kinderen al snel op dat het onderwerp beladen is. Dat kan het nog lastiger maken het onderwerp aan te snijden. Omdat u niet kan voorspellen wanneer uw dochter komt met vragen, is het handig u voor te bereiden op de vragen die zullen komen. Voor informatie over het voorlichten van uw dochter over het syndroom van Turner, verwijzen wij graag naar de map Leven met Turner. De map is verkrijgbaar op de afdeling. Hieronder vindt u enige informatie over het geven van seksuele voorlichting. Hoe beleven kinderen hun lichaam en wat weten zij van seks? De meeste kleuters weten dat er jongens en meisjes bestaan. Zij weten vaak al of leren op deze leeftijd dat jongens en meisjes verschillende geslachtsdelen hebben en zijn nieuwsgierig naar hoe het er uitziet. Een spelletje dat op deze leeftijd vaak gespeeld wordt is doktertje. Zo leren kinderen hoe het lichaam er uit ziet. Naarmate zij ouder worden en meer weten krijgen kinderen meer oog voor details en dingen die afwijken. Kinderen tussen 6 en 9 jaar oud zijn niet zo bezig met seksualiteit, maar dat verandert als kinderen 9, 10 jaar oud zijn. Vanaf deze leeftijd worden kinderen nieuwsgieriger. Vaak wordt de nieuwsgierigheid gewekt omdat een ouder zusje, buurmeisje of vriendinnetje in de puberteit komt. Uw dochter bemerkt de lichamelijke veranderingen, en zal zich afvragen of haar lichaam ook zo zal veranderen. Kinderen van deze leeftijd stellen hun vragen meestal aan hun ouders. Dat is een goed moment om uw dochter seksuele voorlichting te geven. U kunt uw dochter vertellen welke lichamelijke veranderingen een meisje ondergaat als zij in de puberteit komt: zij gaat flink groeien, zij krijgt borsten, oksel- en schaamhaar, haar heupen en billen 2
3 worden ronder, vrouwelijker. Het wordt belangrijk voor haar hoe zij er uit ziet, ze zal verliefd worden en zal leren wat seksuele opwinding is. U kunt uw dochter van 9 jaar uitleggen dat vrouwen eierstokken hebben en een baarmoeder en wat er gebeurt bij ongesteld worden en bij de bevruchting. Ook als uw dochter geen of onderontwikkelde eierstokken heeft, is het belangrijk dat uw dochter op de hoogte is hoe de inwendige geslachtsorganen van meisjes in het algemeen er uitzien en welke functie zij hebben. Vroeg of laat wordt zij er mee geconfronteerd omdat meisjes onder elkaar hierover praten en dan is het vervelend als zij bemerkt dat zij de enige is die hierover (te) weinig weet. Veel ouders vinden het lastig om seksuele voorlichting te geven. Het is prettig een voorlichtingsboekje te gebruiken; hierin wordt de taal gebruikt die uw dochter kan begrijpen, er staan plaatjes bij die een ingewikkeld verhaal duidelijk maken. Boeken over seksuele voorlichting vindt u in de bibliotheek of in de boekhandel. Er zijn veel verschillende voorlichtingsboeken in de handel. Er is genoeg keus om een boek uit te zoeken dat u het meest geschikt vindt. Het werkt meestal het beste als u samen met uw dochter het boek leest; u kunt het haar uitleggen en zij kan u vragen stellen. Uw dochter kan het zelf daarna nog eens opnieuw lezen en de nieuwe kennis eigen maken. Pas als uw dochter weet hoe het functioneert bij meisjes en vrouwen die geen afwijking hebben van hun geslachtsorganen, kunt u haar vertellen wat er bij haar anders is. Zij moet immers eerst weten wat gewoon is om het bijzondere te kunnen begrijpen. Daarom is het belangrijk uw dochter uit te leggen dat meisjes in de puberteit komen omdat hun eierstokken (een ander woord is ovaria) hormonen gaan produceren. Het hormoon oestrogeen zorgt er voor dat de borsten zich ontwikkelen, het meisje rondere billen en heupen krijgt en een ronder, vrouwelijk gezicht. Daarnaast zorgt oestrogeen ervoor dat de botten sterk worden en de groeischijven sluiten. Als de groeischijven gesloten zijn is het meisje uitgegroeid. Het hormoon progesteron zorgt er voor dat de baarmoeder zich ontwikkeld. Kortom: oestrogenen en progesteron zorgen er voor dat meisjes veranderen in vrouwen. Nu kunt u uw dochter vertellen dat haar eierstokken zich niet volledig hebben ontwikkeld. Dat is al gebeurd nog voordat zij geboren werd. In de embryonale fase zijn er wel geslachtsklieren aangelegd, maar de ontwikkeling van de geslachtsklieren is al vroeg gestopt waardoor de geslachtsklieren nooit zijn uitgegroeid tot eierstokken. Zo n niet-uitgegroeide of onderontwikkelde geslachtsklier kan later, in de puberteit niet goed functioneren. Het maakt te weinig of helemaal geen oestrogenen aan waardoor het meisje niet uit zichzelf in de puberteit komt. 3
4 Om toch in de puberteit te komen (en bij meisjes die wel in de puberteit zijn gekomen, maar bij wie de puberteit weinig voortgang laat zien) zal de kinderarts hormonen voorschrijven. Dat zijn pillen die oestrogenen bevatten. Zo kan het meisje toch in de puberteit komen en een vrouwelijk lichaam krijgen, net zoals andere meisjes. In deze periode zal zij regelmatig op controle komen bij de kinderarts De kinderarts zal dan precies haar groei en ontwikkeling volgen. Sommige meisjes met het syndroom van Turner komen wel in de puberteit, maar laat de puberteit op een gegeven moment weinig voortgang zien. Dat komt omdat er te weinig oestrogeen wordt aangemaakt. De kinderarts zal op een gegeven moment voorstellen om extra hormonen voor te schrijven. Ook als het meisje uit zichzelf in de puberteit is gekomen zal de kinderarts regelmatig de voortgang van de puberteit willen controleren, zodat stagnatie op tijd wordt opgemerkt en de behandeling daarop kan worden aangepast. Hoe beleven adolescenten (jong-volwassenen) hun lichaam en wat weten zij van seks? Voor veel adolescente meisjes is het verdrietig te horen dat zij anders zijn dan andere meisjes. Juist op deze leeftijd willen zij gewoon zijn en is het moeilijk te aanvaarden dat er iets is waarin je anders bent dan de anderen. Sommige meisjes gaan twijfelen over hun vrouwelijkheid en dergelijke onzekerheid neemt vaak toe als zij hormonen moeten gebruiken. Andere meisjes betwijfelen of zij later wel een partner kunnen vinden en gelukkig kunnen worden. Een vrouw die geen eicellen maakt is in principe onvruchtbaar. Voor veel meisjes is het ook een flinke teleurstelling om te horen dat zij geen kinderen kunnen krijgen. Vaak hadden zij zich al voorgesteld later moeder te worden. Ook kan het de onzekerheid over hun vrouwelijkheid vergroten. Geen kinderen kunnen krijgen is heel verdrietig. U kunt uw dochter helpen door haar te troosten. Sommige meisjes denken dat zij de enige zijn die dit hebben. Dat is beslist niet waar. Weten dat je niet de enige bent kan een grote troost zijn. Sommige meisjes vinden het leuk andere meisjes te leren kennen die hetzelfde hebben. De patiëntenvereniging kan behulpzaam zijn bij het leggen van contact. Mocht uw dochter erg veel moeite hebben met de nieuwe informatie over zichzelf, dan kan het verstandig zijn dit met de kinderarts te bespreken. De kinderarts kan eventueel verwijzen naar een psycholoog. 4
5 Psychologische veranderingen in de puberteit Oestrogenen zorgen niet alleen voor lichamelijke veranderingen, ook de psychologische veranderingen die adolescente meisjes ondergaan worden veroorzaakt door oestrogenen. Wisselingen in het humeur, belangstelling krijgen voor hoe je er uit ziet, verliefd worden, het ervaren van seksuele opwinding: het heeft allemaal met oestrogenen te maken. De pillen die uw dochter straks van de kinderarts zal krijgen, zorgen er ook voor dat deze veranderingen tot stand komen. De puberteitsontwikkeling van uw dochter zal wat dat betreft weinig afwijken van die van andere meisjes. Seksualiteit Adolescenten leren liever van elkaar over seks dan dat zij hun vragen aan hun ouders stellen. Meisjes bij wie de geslachtsontwikkeling anders is verlopen kunnen luisteren naar de vragen en ervaringen van andere meisjes, maar ervaren meer belemmeringen als zij hun eigen vragen willen stellen. Dat komt omdat zij dan vaak moeten vertellen wat er met hen aan de hand is. Zij vertellen dit niet graag, ook omdat leeftijdsgenoten vaak weinig begrip voor hun bijzondere situatie op kunnen brengen. Daarom blijft de eigen familie belangrijk om vragen over verliefd zijn en seksualiteit te bespreken. Een ouder zusje of nichtje kan in deze periode heel belangrijk worden. Maar ook meisjes en vrouwen die dezelfde of aanverwante aandoeningen hebben kunnen hun ervaringen met uw dochter delen. Behandeling door gynaecoloog en internist-endocrinoloog Voor haar 16 e verjaardag moet uw dochter moet helemaal zijn voorgelicht, ook over haar aandoening. Rond die tijd zal uw dochter onder behandeling komen van een gynaecoloog en internist-endocrinoloog. De gynaecoloog en internist-endocrinoloog gaan er van uit dat patiënten volledig geïnformeerd zijn over hun ziekte of aandoening. Bovendien: uw inmiddels bijna volwassen dochter heeft zelf verantwoordelijkheid voor haar gezondheid. Zij moet hierover met haar arts kunnen praten. Afspraak maken Mocht u nog vragen hebben, dan kunt u altijd een afspraak maken. Het geven van voorichting blijft een lastig onderwerp. De behandelend arts is graag bereid met u mee te denken. Vragen Heeft u nog vragen, dan kunt u bellen met de afdeling Kinderendocrinologie, telefoonnummer (010) U kunt ook mailen naar: kinderendocrinologie@erasmusmc.nl 5
6 Meer informatie Website Patiëntenvereniging Nederland TCN Turner contact Nederland / info@turnercontact.nl Boeken Tips seksuele voorlichtingsboeken: Titel: Ik vind jou lief Auteur(s): Sanderijn van der Doef & Marian Latour ISBN (voor peuters en kleuters) Titel: Ben jij ook op mij? Auteur(s): Sanderijn van der Doef & Marian Latour ISBN / Nur 226 (voor kinderen van 7-11 jaar) Titel: Seksuele voorlichting Auteur(s): Christiane Verdoux, Jean Cohen, Jacqueline Kahn-Nathan & Gilbert Tjordman ISBN (voor kinderen van 7-9 jaar) Titel: Krijg ik dat ook? Auteur(s): Jan von Holleben & Antje Helms ISBN (vanaf 9 jaar) Titel: Kleine mensen, grote gevoelens. De seksuele opvoeding van kinderen. Auteur(s): Sanderijn van der Doef ISBN (voor ouders) 6
7 Vragen en aantekeningen 7
8 Erasmus MC - Patiëntencommunicatie - 05/15 Aan de inhoud van deze folder kunnen geen rechten worden ontleend
(Seksuele) voorlichting aan meisjes met 45X, 46XY gonadale dysgenesie
Uw dochter heeft 45X, 46XY gonadale dysgenesie. Hoe licht u uw dochter voor? In deze folder leest u meer over hoe en wanneer u uw dochter kunt voorlichten over deze aandoening. (Seksuele) voorlichting
Nadere informatieDe seksuele ontwikkeling van kinderen (0 tot 18 jaar) en wat ouders kunnen doen
De seksuele ontwikkeling van kinderen (0 tot 18 jaar) en wat ouders kunnen doen Wat kun je doen als je vader of moeder bent? Je kunt je kinderen helpen bij hun seksuele ontwikkeling. Als ze klein zijn
Nadere informatieWeek van de Lentekriebels
Ouderbijeenkomst Week van de Lentekriebels Relationele en seksuele opvoeding, op school en thuis Anja Sijbranda GGD Hart voor Brabant Programma Waarom relationele en seksuele vorming? Wat doet school?
Nadere informatieDe seksuele ontwikkeling. van kinderen (0 tot 18 jaar)) en wat ouders kunnen doen
De seksuele ontwikkeling van kinderen (0 tot 18 jaar)) en wat ouders kunnen doen Seksuele opvoeding gaat over meer dan alleen seksualiteit De seksuele ontwikkeling van kinderen en wat ouders kunnen doen
Nadere informatieOuderbijeenkomst Week van de Lentekriebels
Ouderbijeenkomst Week van de Lentekriebels Relationele en seksuele opvoeding op school en thuis Naam Christel van Helvoirt GGD Hart voor Brabant Waar denken jullie aan bij seksualiteit? Gevoelens Veiligheid
Nadere informatieInfo 13 Vrijdag 20 maart 2015
Info 13 Vrijdag 20 maart 2015 Tussen- en Na-schoolse activiteiten Vanaf volgende week dinsdag verzorgen Grote Broer en Grote Zus een naschoolse activiteit. Deze zijn bedoeld voor de groepen 3 t/m 6, de
Nadere informatiePraten met je kind over seksualiteit
Informatie voor ouders van kinderen van 10 tot 14 jaar Praten met je kind over seksualiteit Lastig en spannend! Seks? Is mijn kind daar al aan toe? Wanneer begin je erover? Wacht je vragen af? Hoe breng
Nadere informatieInhoudsopgave. Inleiding. Als je een peuter en tussen 3 en 5 jaar bent. Als je een kleuter en tussen 6 en 8 jaar bent
Kind-In-Zicht Inhoudsopgave Inleiding Als je een peuter en tussen 3 en 5 jaar bent Als je een kleuter en tussen 6 en 8 jaar bent Als je een tiener en tussen 9 en 12 jaar bent Als je een puber en tussen
Nadere informatieWerkvormen: Lesdoelen: Benodigdheden: Kinderboeken: Filmpje: Les 2: Ik verander in de puberteit (meisje) Lesoverzicht
Les 2: Ik verander in de puberteit (meisje) Lesoverzicht Werkvormen: Lesdoelen: Kinderen weten welke lichamelijke en emotionele veranderingen zich bij meisjes voordoen in de puberteit. Kinderen weten dat
Nadere informatieSeksualiteit en seksuele ontwikkeling
Seksualiteit en seksuele ontwikkeling Platform Smith Magenis syndroom 15 november 2014 - Leusden Yvonne Stoots Vanmiddag Seksualiteit Seksuele ontwikkeling Begeleiding bij seksuele ontwikkeling Seksualiteit
Nadere informatieWaar gaan we het over hebben?
Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: De komende weken gaan we het hebben over de verschillende veranderingen die jongens en meisjes in de puberteit doormaken. Het is een periode die ongeveer drie jaar
Nadere informatieLesdoelen: Werkvormen: Benodigdheden: Prentenboeken: Les 10: Hoe zeg ik nee. Lesoverzicht. Basis
Les 10: Hoe zeg ik nee Lesoverzicht Lesdoelen: Kinderen weten het verschil tussen prettige en onprettige situaties en kunnen deze herkennen. Kinderen weten dat ze onprettige aanrakingen mogen weigeren.
Nadere informatiekleuter 4 6 jaar Veters strikken. Zijn vaak al zindelijk. (Maar er kunnen ook andere dingen genoemd worden)
NAKIJKBLAD Opdracht 1 Iedere levensfase heeft bepaalde kenmerken. Zet bij elke levensfase van wanneer tot wanneer hij ongeveer duurt. Zet er ook bij wat er in die levensfase gebeurt (kies steeds 2 dingen.)
Nadere informatieOuderavond lijf & relaties
Ouderavond lijf & relaties Robert van der Gaag info@one2know.nl 0611003414 Voorstellen Ervaring Gezonde school, genotmiddelen, seksualiteit, voeding, bewegen, mondzorg en mediawijsheid Kinderen Wie heeft
Nadere informatieSeksuele opvoeding van kinderen. 6-9 jaar. Kenniscentrum seksualiteit
Seksuele opvoeding van kinderen 6-9 jaar Kenniscentrum seksualiteit 02 03 Seksuele ontwikkeling Kinderen groeien niet alleen in de lengte, ze groeien ook in hun seksualiteit. Dat doen ze tijdens hun hele
Nadere informatieSeksuele vorming en seksuele ontwikkeling van kinderen. Marianne Cense (Rutgers WPF) & Jos Poelman (Soa Aids Nederland)
Seksuele vorming en seksuele ontwikkeling van kinderen Marianne Cense (Rutgers WPF) & Jos Poelman (Soa Aids Nederland) Programma 1. Seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren 2. Criteria om normaal
Nadere informatieIntimiteit, seksuele ontwikkeling en beleving bij kinderen (0-18 jr) met een (chronische) aandoening
Intimiteit, seksuele ontwikkeling en beleving bij kinderen (0-18 jr) met een (chronische) aandoening De seksuele ontwikkeling van een kind begint al vroeg in het prille leven en loopt eigenlijk door de
Nadere informatieJongen of meisje? Variaties in de ontwikkeling van het geslacht
Jongen of meisje? Variaties in de ontwikkeling van het geslacht Inleiding Bij de geboorte van een kind kan het geslacht onduidelijk zijn, waardoor de arts niet direct kan vaststellen of de baby een jongen
Nadere informatieInhoud. De puberteit: nu gaat het beginnen 4. Iets heel bijzonders: het vrouwelijk lichaam 14. Elke maand weer: ongesteld 24
Inhoud 4 Lichamelijke veranderingen en uiterlijk 6 Dagboek, vriendinnen en stemmingen 10 Zelfvertrouwen, geheimen en pesten 12 Iets heel bijzonders: het vrouwelijk lichaam 14 De vrouwelijke geslachtsorganen
Nadere informatie!"# $ % & ' (!)*+),-./0.1//2
!"# $ % & ' (!)*+),-./0.1//2 !! " #!#$%!!&!& '!!! (! %)(%)(!! * &!# '! +!(,-#!&!# %#."'! $ '#$'$!!& '!& '# '! # %'!! % ##%! '!/!& '#'!%'!! # 01.$ 2* '#!& %!&!!!!! % #! 3' 1 4!! -(,!!#!& '#!!# %#."'! $'#(
Nadere informatieJEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen +
> vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik JEUGDIGEN Heb jij seksueel misbruik meegemaakt of iemand in jouw gezin, dan kan daarover praten helpen. Het kan voor jou erg verwarrend zijn hierover te praten,
Nadere informatieVoorstellen R E LA T I E S E N S E K S U A L I T E I T Mariette Haak Gezondheidsbevorderaar GGD HM mhaak@ggdhm.nl Aandachtsgebieden Gezonde school, genotmiddelen, seksualiteit, voeding, bewegen en mondzorg
Nadere informatieThema's per klas die aangeboden worden in de methode:
Thema's per klas die aangeboden worden in de methode: Groep 1-2 Hierbij zijn de kinderen bezig met specifieke lichaamskenmerken van zichzelf en van anderen. Ook gaan ze op zoek naar onderlinge overeenkomsten.
Nadere informatieLevertransplantatie en puberteit
Levertransplantatie en puberteit (versie mei 2010) Levertransplantatie en puberteit Pubers bevinden zich op het grensvlak van: geen kind meer, maar ook nog niet volwassen. Een stormachtige fase in de ontwikkeling.
Nadere informatieWanneer en hoe het kind of de adolescent over de diagnose inlichten? Susanne Böhler Klinisch psychologe
Wanneer en hoe het kind of de adolescent over de diagnose inlichten? Susanne Böhler Klinisch psychologe Getuigenissen van ouders Seksuele voorlichting pas je ook aan de leeftijd aan. Een kind van zeven
Nadere informatieInfo. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde
Info Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Inhoud INHOUD 1. Waar gaat het over 3 2. Aanraken 4 3. Hoe noem jij dat? 5 4. Baas over
Nadere informatieTips voor ouders om met kinderen te praten over relaties en seksualiteit
Utrecht, januari 2018 Tel. (030) 231 34 31 Rutgers 2018 www.seksuelevorming.nl/weekvandelentekriebels Tips voor ouders om met kinderen te praten over relaties en seksualiteit 1 Algemene tips bij seksuele
Nadere informatieWaar gaan we het over hebben?
Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: In de eerste bijeenkomsten hebben we besproken dat er veel verandert in de puberteit. Je lichaam verandert en de omgang met je ouders en vrienden. Maar er gebeurt
Nadere informatieTRIXY Expertisecentrum
Ik heb een extra X (47,XXX) Voor wie is deze folder? Voor jou, als jij een meisje bent die een extra X chromosoom heeft! In deze folder vindt je allerlei informatie over Trisomie X: zo heet het als je
Nadere informatieSeksualiteit bij jongeren met een (chronische) aandoening
Seksualiteit bij jongeren met een (chronische) aandoening Op de polikliniek van het Universitair Kinderziekenhuis St Radboud ziekenhuis willen wij je met deze folder informatie geven over seksualiteit
Nadere informatieeen in huis Waarom luister je niet? In dat rokje ga jij de deur niet uit! Zoenen? Doen ze dat nu al? Vroeger, toen ik zo oud was...
elp! een Puber in huis handleiding voor ouders met beginnende pubers Waarom luister je niet? In dat rokje ga jij de deur niet uit! Zoenen? Doen ze dat nu al? Vroeger, toen ik zo oud was... Daar ben jij
Nadere informatieVoorbehoedsmiddelen. Wat voel je? Tampons of maandverband?
Wat is het? Om te kunnen begrijpen wat ongesteld zijn precies is moet je eerst weten welke lichaamsdelen hierbij een rol spelen. Meisjes hebben 2 eierstokken, 2 eileiders, een baarmoeder en een vagina
Nadere informatieOver kalveren en vlinders
Woord vooraf Over kalveren en vlinders Woord vooraf a Over kalveren en vlinders 9 Kalverliefde : de eerste verliefdheid, de eerste keren vlinders in de buik, de verliefdheid van de puberteit. Denk jij
Nadere informatieLesdoelen: Werkvormen: Benodigdheden: Kinderboeken: Les 11: Wat is seks? Lesoverzicht
Les 11: Wat is seks? Lesoverzicht Lesdoelen: Kinderen kunnen verschillende betekenissen geven aan seksualiteit. Kinderen zijn zich ervan bewust dat iedereen seksuele gevoelens heeft, en dat je je daarvoor
Nadere informatieMijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd
Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen
Nadere informatieOplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)
Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)
Nadere informatieLiefde? Naam: Datum: Seksuele opvoeding. Van wie kan je allemaal houden? Wat doe jij voor iemand die je graag ziet?
Liefde? Van wie kan je allemaal houden? Wat doe jij voor iemand die je graag ziet? Vind jij verliefd zijn hetzelfde als liefde? Is vriendschap ook liefde? Ben jij al verliefd geweest? Kan je verliefd zijn
Nadere informatieWaar gaan we het over hebben?
Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: Niet alleen de buitenkant van je lichaam veranderd in de puberteit. Binnen in je lichaam vinden er ook veranderingen plaats, die je niet kan zien. Mannen merken
Nadere informatieWat een klier! Hormonen en klieren
Wat een klier! Je hebt vast wel eens over klieren gehoord. Niet het klieren zelf natuurlijk, dus het vervelend doen, maar die andere klieren: namelijk hormoonklieren. Hormonen en klieren Hormonen zijn
Nadere informatieBehandelteam voor kinderen en jongeren met een stoornis/variatie in de geslachtelijke ontwikkeling
Behandelteam voor kinderen en jongeren met een stoornis/variatie in de geslachtelijke ontwikkeling Radboudumc expertisecentrum voor stoornissen/variaties in de geslachtelijke en geslachtschromosomale
Nadere informatieWaar gaan we het over hebben?
Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: De puberteit is naast de lichamelijke veranderingen ook de periode waarin je op een andere manier naar jezelf en de mensen om je heen gaat kijken. Dit komt omdat
Nadere informatieDoef-Kleine mensen grote gevoelens(06)-cor.qxd 06-05-2014 10:39 Pagina 1. Kleine mensen, grote gevoelens
Doef-Kleine mensen grote gevoelens(06)-cor.qxd 06-05-2014 10:39 Pagina 1 Kleine mensen, grote gevoelens Doef-Kleine mensen grote gevoelens(06)-cor.qxd 06-05-2014 10:39 Pagina 2 Doef-Kleine mensen grote
Nadere informatieOp de website van RutgersWPF; www.rutgerswpf.nl kunt u veel informate vinden met betrekking psycho-seksuele ontwikkeling van kinderen/jongeren.
Boekenlijst ten behoeve van de ondersteuning van de psycho-seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren. Deze lijst is niet uitputtend, er zijn wellicht meer boeken/methodes op de markt, maar geeft u
Nadere informatieOuderbijeenkomst Basisschool Eerschot Week van de Lentekriebels
Ouderbijeenkomst Basisschool Eerschot Week van de Lentekriebels Relationele en seksuele opvoeding op school en thuis Christel van Helvoirt medewerker Gezondheidsbevordering GGD Hart voor Brabant Bovenbouw:
Nadere informatiePeuters: lief maar ook wel eens lastig
Peuters: lief maar ook wel eens lastig Informatie voor ouders Het Centrum voor Jeugd en Gezin ondersteunt met deskundig advies, tips en begeleiding. Een centraal punt voor al je vragen over opvoeden en
Nadere informatieVoorwoord. Het is wel van belang om altijd eerlijk te zijn wanneer u het er met haar over heeft.
Voorwoord Deze gids bevat informatie over wat er tot nu toe bekend is over 47,XXX ook wel beter bekend als Trisomie X. Het is geschreven als hulpmiddel om deze genetische aandoening beter te kunnen begrijpen
Nadere informatieToolkit. Mijn kind wil een kind. Kinderen, waar kies ik voor?
Toolkit Kinderen, waar kies ik voor? Mijn kind wil een kind Informatiefolder voor ouders van mensen met een verstandelijke beperking en een kinderwens 2 Vraag een willekeurige persoon wat voor hem belangrijk
Nadere informatiepraten met je kind over relaties & seksualiteit
hoofdstuktitel tips voor ouders met kinderen van 0 tot en met 12 jaar 1 praten met je kind over relaties & seksualiteit + tips voor ouders met kinderen van 0 tot en met 12 jaar 2 inhoudsopgave praten met
Nadere informatiedat we ervoor moeten zorgen dat dit met zo weinig mogelijk complicaties gepaard gaat.
Waar komt uw interesse voor de gynaecologie vandaan? Ik ben aanvankelijk geïnteresseerd geraakt in de verloskunde en gynaecologie toen ik geneeskunde studeerde. En dan vooral in het samenspel van de hormonen.
Nadere informatieFOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22.
PAS OP! Hulp Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. Internet Wil je meer lezen? Kijk op www.jipdenhaag.nl/loverboys En test jezelf op www.loverboytest.nl Dit is een
Nadere informatieSeksuele opvoeding van kinderen (0 18 jaar) met een beperking. Brochure voor ouders
Seksuele opvoeding van kinderen (0 18 jaar) met een beperking Brochure voor ouders 1 Inhoudsopgave Pagina 12 Verstandelijke beperking Er ontstaat bij deze kinderen een verschil tussen wat het lichaam kan
Nadere informatieKleine eters. peuters en kleuters met eetproblemen
Kleine eters Els Hofman 9 peuters en kleuters met eetproblemen ISBN: 9085062462 Een praktisch en informatief boek over eetproblemen bij jonge kinderen. Verhalen over jonge kinderen die zich ziek, moe,
Nadere informatie5.4 Praten met ouders
seksualiteit. Bespreek daarom ook eens met je Turkse of Marokkaanse collega s welke waarden jullie samen belangrijk vinden in de seksuele ontwikkeling. Verschillende meningen zijn geen probleem, zolang
Nadere informatieBen jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!
Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw
Nadere informatieMEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Vrienden & Relaties
MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Vrienden & Relaties s Avonds en in het weekend zit ik vaak alleen thuis. Ik bel dan wel eens met mijn vrienden, maar ze bellen me nooit terug. Ik heb verkering,
Nadere informatieBenodigheden. Lesdoelen. Puberteit. Begrippen
Kriebels in je buik Puberteit 1 Puberteit Groep 8 130 min Begrippen Puberteit, lichamelijke ontwikkeling, menstruatie, ongesteld, borsten, vrouwelijk geslachtsdeel, groeispurt, vagina, maandverband, tampon,
Nadere informatieHoe komt die baby in je buik? Seksuele opvoeding van kinderen tussen 0 en 6 jaar
Hoe komt die baby in je buik? Seksuele opvoeding van kinderen tussen 0 en 6 jaar 1 Seksuele ontwikkeling Kinderen groeien niet alleen in de lengte. Ze groeien ook in hun seksualiteit. Dat doen ze tijdens
Nadere informatieJe rechten bij de dokter vanaf 12 jaar Informatie voor tieners
Je rechten bij de dokter vanaf 12 jaar Informatie voor tieners Vrouw Moeder Kindcentrum In deze folder kun je lezen hoe het zit met jouw rechten en plichten in het ziekenhuis. Wie geeft bijvoorbeeld toestemming
Nadere informatieDit boekje is van... Mijn naam is: Mijn gezinsvoogd heet: Het telefoonnummer van de gezinsvoogd is:
Dit boekje is van... Mijn naam is: Mijn gezinsvoogd heet: Het telefoonnummer van de gezinsvoogd is: Mijn gezinsvoogd werkt bij de William Schrikker Jeugdbescherming. Wat een toestand, zeg! Wat gebeurt
Nadere informatieSeksuele ontwikkeling van kinderen. 0-18 jaar. Kenniscentrum seksualiteit
Seksuele ontwikkeling van kinderen 0-18 jaar Kenniscentrum seksualiteit 02 03 Als mijn kind doktertje speelt, moet ik me dan zorgen maken? Is het normaal dat mijn puber op internet op zoek gaat naar seks?
Nadere informatieConsultatie en begeleiding bij seksuele problematiek. Centrumlocatie
Centrumlocatie In deze tijd van openheid in de media over seksualiteit lijkt het alsof seks iets vanzelfsprekends is en er geen problemen op dit gebied bestaan. De indruk wordt gewekt dat seks alleen voorkomt
Nadere informatieJongeren met een aangeboren genitale aandoening Wegwijzer bij vragen over intimiteit en seksualiteit
Jongeren met een aangeboren genitale aandoening Wegwijzer bij vragen over intimiteit en seksualiteit Inleiding Als je geboren bent met Spina Bifida (open rug), een blaasexstrophie of een andere aandoening
Nadere informatieStudielessen voor kinderen van 4-7 jaar
NAAM Studielessen voor kinderen van 4-7 jaar voorjaar 2005 Geschreven door Beryl Voorhoeve en opgemaakt door Judith Maarsen Geschreven voor kleine studiegroepen in de levend Evangelie Gemeente Gebruikte
Nadere informatieRelatievorming en Seksualiteit bij jongeren met cerebrale parese
Relatievorming en Seksualiteit bij jongeren met cerebrale parese drs. Diana Wiegerink psycholoog / onderzoeker bij Erasmus MC / Rijndam revalidatiecentrum, Rotterdam Presentatie voor TransitieNet maart
Nadere informatiePSYCHOSOCIALE ZORG VOOR PATIËNTEN MET KANKER
PSYCHOSOCIALE ZORG VOOR PATIËNTEN MET KANKER 536 Inleiding Als u van uw behandelend specialist te horen krijgt dat u kanker heeft, krijgen u en uw naasten veel informatie en emoties te verwerken. Door
Nadere informatieWaar gaan we het over hebben?
Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: Wat gebeurt er met je als je een leuk meisje of jongen tegenkomt. Je vindt de ander leuk en misschien word je wel verliefd. Dan wil je heel vaak bij hem of bij
Nadere informatieKinderen groeien op tot volwassenen in verschillende fasen. Iedereen groeit. Maar ons lichaam maakt heel ons leven kleine of grote veranderingen mee.
Groei en ontwikkeling Kinderen groeien op tot volwassenen in verschillende fasen. Iedereen groeit tot maximaal tot hij of zij 18 jaar is. Maar ons lichaam maakt heel ons leven kleine of grote veranderingen
Nadere informatieWaar gaan we het over hebben?
Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: Als je verliefd op iemand bent is dat vaak een fijn gevoel. Als de ander dan ook verliefd op jou is, wordt dit gevoel alleen maar sterker. Het is echter niet altijd
Nadere informatieMEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Jeugd & Gezin
MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Jeugd & Gezin We redden het niet met de opvoeding van ons kind. Is er iemand bij wie we terecht kunnen? Iemand die ons begrijpt? Ons kind heeft een beperking,
Nadere informatiePremenstrueel syndroom (PMS) Poli Gynaecologie
00 Premenstrueel syndroom (PMS) Poli Gynaecologie Inleiding Vrouwen met Premenstrueel syndroom (PMS) hebben lichamelijke en/of psychische klachten die enkele dagen tot 2 weken voor de menstruatie beginnen.
Nadere informatieBeertje Bruin zegt dan: Ik heb van moeder Beer gehoord dat je erg verdrietig
Beertje Anders zit stil in een hoekje als Beertje Bruin langskomt. Beertje Bruin zegt dan: Ik heb van moeder Beer gehoord dat je erg verdrietig bent. Kan ik je helpen, want ik ben je vriend en vrienden
Nadere informatieDE SEKSUELE LEVENSLOOP
DE SEKSEE EVENSOOP Aart Beekman Polikliniek Psychosomatische gynaecologie en Seksuologie Keuzevak seksuologie 2008-2009 Psycho-seksuele anamnese Invloed van de persoonlijke geschiedenis op seksuele betekenisgeving
Nadere informatieInhoud. Mijn leven. de liefde en ik
Inhoud Inleiding...3 Hoofdstuk 1 Gevoelens... 4 Hoofdstuk 2 Ontmoeten... 6 Hoofdstuk 3 Verliefd... 8 Hoofdstuk 4 Date... 10 Hoofdstuk 5 Verkering... 12 Hoofdstuk 6 Intimiteit... 14 Hoofdstuk 7 Seks...
Nadere informatiePeuters. Lief maar ook wel eens lastig
1 Peuters Lief maar ook wel eens lastig 2 Peuters: Lief maar ook wel eens lastig Peuters zijn ondernemend en nieuwsgierig. Ze willen alles weten en ze willen alles zelf doen. En als ze iets niet willen,
Nadere informatieHormoongebruik rond de overgang
Hormoongebruik rond de overgang Afdelingen gynaecologie en verloskunde Inhoudsopgave Inleiding 2 Wat is de overgang? 2 Klachten tijdens de overgang 2 Het gebruik van oestrogenen tijdens de overgang 2 De
Nadere informatieNierfalen en Seksualiteit
Nierfalen en Seksualiteit 1 Inhoudsopgave Inleiding Seksuele problemen bij nierfalen Bij mannen en vrouwen Factoren die het seksueel functioneren kunnen beïnvloe- den Bespreekbaar maken Maatschappelijk
Nadere informatieBeperking van de uiteindelijke lengte met hormonen
Sophia Kinderziekenhuis Beperking van de uiteindelijke lengte met hormonen Voor sommige beroepen is het een voordeel om lang te zijn: vrouwelijke fotomodellen bijvoorbeeld zijn in het algemeen minstens
Nadere informatieSeksuele vorming: gave (op-)gave
Seksuele vorming: gave (op-)gave De Wegwijzer Oosterwolde, 28 januari 2016 Mieneke Aalberts-Vergunst Programma Introductie Stellingen De wereld om ons heen Onze opvoeding Seksualiteit Het Bijbelse beeld
Nadere informatieTheorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,
3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol
Nadere informatie1. Luister naar het gesprek. 2. Lees de zinnen. 3. Welke informatie hoort u? Kruis aan: JA of NEE.
Werkblad 6.1 Opdracht 3, module 5, les 6 1. Luister naar het gesprek. 2. Lees de zinnen. 3. Welke informatie hoort u? Kruis aan: JA of NEE. 1. Mevrouw Celik maakt een afspraak met de decaan. 2. De afspraak
Nadere informatieAlcohol, Roken en opvoeding
Alcohol, Roken en opvoeding Uw kind in klas 1 van het voortgezet onderwijs Als kinderen naar het voortgezet onderwijs gaan, verandert er veel in hun leven. Ze krijgen andere interesses en hun vriendengroep
Nadere informatieBLADZIJDE Ik werd op mijn achttiende jaar moeder van mijn dochter Irem Lourens. Irem kwam al vroeg in de pubertijd en ik raakte lichtelijk in paniek.
BLADZIJDE Ik werd op mijn achttiende jaar moeder van mijn dochter Irem Lourens. Irem kwam al vroeg in de pubertijd en ik raakte lichtelijk in paniek. De gedachten alleen al dat mijn kleine meid seks zou
Nadere informatieHet is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.
De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.
Nadere informatieGezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft
Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zorgen en vragen 1 Gezinsinterventie 2 Tien praktische
Nadere informatieTweelingen in de groei
Tweelingen in de groei Henriëtte A. Delemarre-van de Waal Zoals bekend ontstaat een twee-eiige tweeling wanneer tegelijkertijd twee eicellen worden bevrucht door twee zaadcellen. Beide embryo s hebben
Nadere informatieSeksualiteit. Seksualiteit
Seksualiteit Seksualiteit Seksualiteit hoort bij het leven. Het is een breed verschijnsel dat genot, spanning, ontspanning en plezier kan geven. Dit lukt alleen als je er eerlijk en open tegenover kunt
Nadere informatieWorkshop Seksuele opvoeding een gave (op) gave
Workshop Seksuele opvoeding een gave (op) gave Seksuele opvoeding l 18-22 jaar oud Wat is de bagage die uw kind meegekregen moet hebben rond sekuele vorming als hij/zij volwassen is geworden? uw kind als
Nadere informatieeen in de klas Als je hoort wat ze allemaal op televisie te zien krijgen...
elp! een Puber in de klas handleiding voor leerkrachten van groep 7 en 8 bij de Pubergids voor jongens en meisjes Als er een groepje zit te gniffelen achterin de klas, weet ik al waar het over gaat Laatst
Nadere informatiePATIËNTENINFORMATIE. ADRENOGENITAAL SYNDROOM Informatie voor ouders/verzorgers
PATIËNTENINFORMATIE ADRENOGENITAAL SYNDROOM Informatie voor ouders/verzorgers 2 ADRENOGENITAAL SYNDROOM Informatie voor ouders/verzorgers Met deze informatiefolder wil het Maasstad Ziekenhuis u informeren
Nadere informatieDounia praat en overwint
Dounia praat en overwint Deze informatiefolder is een uitgave van Pharos, Expertisecentrum gezondheidsverschillen, in samenwerking met: Stichting Hindustani, Samenwerkingsverband Marokkaanse Nederlanders,
Nadere informatieDe bovenbouw. Wat gebeurt er bij tienplussers? De lichamelijke veranderingen. De groeispurt. Schaam- en okselhaar
De bovenbouw Uw kind zit nu in de bovenbouw van het basisonderwijs. Over een paar jaar gaat hij/zij naar het voortgezet onderwijs. Dat is een heel andere soort school en sommige kinderen moeten daar in
Nadere informatieen gezinsvorming Voortplanting Werkvormen: Lesdoelen: Benodigdheden: Prentenboeken: Les 5: Hoe ben ik geboren? Lesoverzicht Basis
II Voortplanting en gezinsvorming Les 5: Hoe ben ik geboren? Lesoverzicht Werkvormen: Lesdoelen: Kinderen weten meer over de zwangerschap en geboorte van een baby. Kinderen weten hoe een baby in de buik
Nadere informatie