Omgaan met ongewenst gedrag bij Dementie

Transcriptie

1 Omgaan met ongewenst gedrag bij Dementie Bunnik Dr. Martin Kat (ouderen)psychiater Amsterdam/Alkmaar

2 inhoud Ongewenst gedrag bij dementie: definitie Neuropsychiatrische stoornissen: vroeg/laat Meten is weten Behandelmodel voor de praktijk/cce? m.g.kat 2015

3 Dementie en NP-stoornissen Bewustzijn Helder Niet Helder Psychose Stemm.- stnis Angststn. Org.perslh. verander. Acuut Chron. hyper hypo hyper hypo hyper hypo hyper hyper Het NeuroPsychiatrisch Beslisbomen Model (NPBM, Kat 2011) m.g.kat 2015 hypo hypo

4 Ongewenst gedrag Gedrag dat in het contact met anderen bestaat en niet gewenst is! Interactoren: bewoner - verzorgende team het huis (culturen) maatschappij.. kat 2015

5 Ongewenst gedrag bij dementie Synoniemen: neuropsychiatrische symptomen non-cognitieve symptomen BPSD (1996, IPA): Behavioural and Psychological Symptoms of Dementia m.g.kat 2015

6 BPSD patronen tijdens het beloop van AD (Hope, Keene, Fairburn, Jacoby, McShane, Br.J.Psych. 1999, 174,39-44) Type 1 Type 2 Type maanden voor het overlijden m.g.kat 2012

7 Current concepts in Alzheimer s disease: a multidisciplinary review Review behavioral/np symptoms: 90% ergens tijdens het beloop 20-50% comorbide depressie (al 3 jaar aanwezig voordat AD diagn. gesteld is) Minati L, Edginton T, Bruzzone MG and Giaccone G. Am J Alzheimer s Disease and other Dementias : m.g.kat 2015

8 1 e Alzheimer patiënte: Auguste D 51-jarige vrouw met geheugenverlies en, wanen, hallucinaties, kon zich niet goed uitdrukken, impulsief, problemen in het sociaal functioneren 1902: 52jr. m.g.kat 2015

9 Klinisch beeld (verv.) Sie zeigte als erste auffällige Krankheitserscheinung Eifersuchtsideen gegen den Mann. Bald machte sich eine rasch zunehmende Gedächtnisschwäche bemerkbar, sie fand sich in Ihrer Wohnung nicht mehr zurecht, schleppte die Gegenstände hin und her. In der Anstalt ist sie zeitlich und örtlich gänzlich desorientiert. Ihre Merkfähigkeit ist aufs schwerste gestört. m.g.kat 2015

10 frequentie (% patiënten) NPS en beloop bij AD Agitatie Dag/nacht ritme 60 Prikkelbaar Depressie Agressie 40 Terugtrekken Doelloos rondlopen 20 Hallucinaties Angst Paranoïdie Stemmingsverandering Sociaal onaangepast Suïcidale gedachten Beschuldigend Wanen 0 Seksueel ontremd maanden voor diagnose m.g.kat 2015 maanden na diagnose (Jost & Grossberg, 95, 96)

11 Gedragsproblemen bij verzorgers van dementiepatiënten verhoogde kans op depressie, paranoïdie en angst deze kans wordt groter als dementie gepaard gaat met gedragsproblemen (Pot, 1996) vroege herkenning maakt vroege ondersteuning mogelijk! m.g.kat 2015

12 Apathie is geen depressie Relatie van apathie met depressie varieert tussen de verschillende dementiesyndromen apathy is a specific neuropsychiatric syndrome that is distinct from depression (Levy M.L., 1998, J Neuropsych. Clin. Neurosc., 10: ) Dit heeft therapeutische implicaties! m.g.kat 2015

13 NPS en de relatie m.g.kat 2015

14 Repetitief gedrag is geen Agitatie vaak in latere stadia vanwege: overprikkeling/onderprikkeling? consequenties voor de behandeling! m.g.kat 2015

15 Emotionele labiliteit is geen depressie Eerder ontremming IPA 2006 (Puerto Rico): The recognition, assessment and treatment of Pseudobulbar affect, an affective disinhibition syndrome m.g.kat 2015

16 Agitatie Zeer breed gedefinieerd (CMAI) Synoniem: probleemgedrag Als gedragsfenomeen vaak zonder inbedding in psychiatrische stoornis NPI-C (2010): agitatie, los van agressie. Nieuw: vocalisatie (abnorm. verbaal gedrag)! m.g.kat 2015

17 Neuropsychiatrisch model: nevengeschikt zijn van cognitieve en np symptomatologie Psychose/delier Depressie/Angstst. Cogn. stn. i.e.z. Organ.perslkh.verand. m.g.kat 2015

18 Meten Meetinstrumenten voor cognitieve stoornissen (cam-cog, adas-cog) Pas vanaf 1980 instrumenten voor gedrag + psychiatrische sympt. Veelal afgestemd op het Alzheimerconcept (BEHAVE-AD 87, CUSPAD 92) NPI (1994): eerste waardevrije brede meetschaal (AD, FTD, LBD, PSP) m.g.kat 2015

19 Wanen Hallucinaties psychose Agitatie/agressie Depressie/dysforie Angst Euforie Apathie/onverschilligh. Ontremd gedrag depressie apathie (hypo) maniform(hyper) Prikkelbaarh./labiliteit Doelloos repetitief gedrag Nachtelijke onrust/slaapst. Eetgedragverandering m.g.kat 2012

20 NPI: wat kan je ermee? m.g.kat 2012

21 NPI versies NPI (1994): interview, 10 items, later 12-items NPI-Q: screeningsinstrument (2000) NPI-NH: verpleeghuisversie NPI-C: plus beoordeling clinicus (2010) m.g.kat 2015

22 kat 2013

23 kat 2013

24 Het NeuroPsychiatrisch Beslisbomen Model (NPBM) (kat 2011) m.g.kat 2015

25 NPBM A. Psycho-sociaal B. Medicamenteus m.g.kat 2015

26 NeuroPsychiatrisch Beslisbomen Model (NPBM) (kat 2011) deel A: Psychosociaal Dr. M.G.Kat Psychiater

27 Dementie en NP-stoornissen Bewustzijn Helder Niet Helder Psychose Stemm.- stnis Angststn. Org.perslh. verander. Acuut Chron. hyper hypo hyper hypo hyper hypo hyper hyper Het NeuroPsychiatrisch Beslisbomen Model (NPBM, Kat 2011) m.g.kat 2012 hypo hypo

28 Dementie en Psychose Psychose bij helder bewustzijn Hyper Hypo Positieve sympt: Hallucin./wanen Agitatie Agressie Negatieve sympt: Apathie, abulie realiteitsversterking De-escaleren, afstand Gedoseerd prikkelen, motiveren Het NeuroPsychiatrisch Beslisbomen Model (NPBM, Kat 2011) m.g.kat 2012

29 Dementie en NP-stoornissen Bewustzijn Helder Niet Helder Psychose Stemm.- stnis Angststn. Org.perslh. verander. Acuut Chron. hyper hypo hyper hypo hyper hypo hyper hyper Het NeuroPsychiatrisch Beslisbomen Model (NPBM, Kat 2011) hypo hypo m.g.kat 2012

30 Dementie en Stemmings-/ Angststoornis Stemm.stn. Angststn. bij helder bewustz. Hyper Hypo Agitatie Dysforie Obsessie Ontremming Remming (apathie) Freezing (vermijding) Steunendstructurerend ego versterkend Structurerend, ritmebevorder. prikkelreductie Er zijn, niet trekken Angstreductie, ontspanning Het NeuroPsychiatrisch Beslisbomen Model (NPBM, Kat 2011) m.g.kat 2012

31 Dementie en NP-stoornissen Bewustzijn Helder Niet Helder Psychose Stemm.- stnis Angststn. Org.perslh. verander. Acuut Chron. hyper hypo hyper hypo hyper hypo hyper hyper Het NeuroPsychiatrisch Beslisbomen Model (NPBM, Kat 2011) hypo hypo m.g.kat 2012

32 Dementie en Organische persoonlijkh. verandering Organisch Perslkh.verand. helder bewustz. Hyper Hypo Agitatie Agressie Ontremming Impulsiviteit Emot.labiliteit Doelloos repetitief Apathie Structuur, gedoseerd prikkelen Structuur, gevoelsleven minder aanspreken Afleiden of mogelijk maken Prikkelen op niveau Het NeuroPsychiatrisch Beslisbomen Model (NPBM, Kat 2011) m.g.kat 2012

33 Dementie en NP-stoornissen Bewustzijn Helder Niet Helder Psychose Stemm.- stnis Angststn. Org.perslh. verander. Acuut Chron. hyper hypo hyper hypo hyper hypo hyper hyper Het NeuroPsychiatrisch Beslisbomen Model (NPBM, Kat 2011) hypo hypo m.g.kat 2012

34 Dementie Niet helder: Acuut Bewustz. Niet helder: Acuut Hyper Hypo Agitatie Agressie Positieve sympt. ontremming Apathie, Hypokinesie Negat. sympt.. Bescherming, beveiliging Oriëntatie versterking Oriëntatie versterking Het NeuroPsychiatrisch Beslisbomen Model (NPBM, Kat 2011) m.g.kat 2012

35 Dementie en NP-stoornissen Bewustzijn Helder Niet Helder Psychose Stemm.- stnis Angststn. Org.perslh. verander. Acuut Chron. hyper hypo hyper hypo hyper hypo hyper hyper Het NeuroPsychiatrisch Beslisbomen Model (NPBM, Kat 2011) m.g.kat 2012 hypo hypo

36 Dementie Niet helder: Chronisch Bewustz. Niet helder: Chronisch Hyper Hypo Agitatie Agressie Positieve sympt. ontremming Apathie, Hypokinesie Negatieve sympt. Bescherming, beveiliging, dag/nacht ritme > Realiteitsversterking oriëntatie> dag-/nachtritme > Oriëntatie > gedoseerd prikkelen dag/nachtritme > Het NeuroPsychiatrisch Beslisbomen Model (NPBM, Kat 2011) m.g.kat 2012

37 Conclusie Ongewenst gedrag bij dementie vraagt om een genuanceerd in kaart brengen van hoe en waarom (oudere, steunsysteem, onszelf?) Meten is weten! De NPI-Q? Het NPBM is een model om hiermee praktisch aan de slag te gaan. kat 2015