APATHIE BIJ DE ZIEKTE VAN ALZHEIMER EN PARKINSON. Rosa Drijgers Vitalis WoonZorggroep UKON jubileumsymposium 16 april 2013

Transcriptie

1 Rosa Drijgers Vitalis WoonZorggroep UKON jubileumsymposium 16 april 2013

2 CASUS Mevrouw S. 78 jaar Verwezen door huisarts naar geheugenpoli Vergeetachtigheid Zit de hele dag op de bank, doet weinig meer Is onverschillig, geeft weinig reactie als haar iets gevaagd wordt

3 OVERZICHT Wat is apathie? Hoe groot is het probleem? Waar komt het vandaan? Wat kunnen we er aan doen?

4 APATHIE Kenmerken: Gebrek aan motivatie Verminderd doelgericht gedrag Initiatiefverlies Emotionele onverschilligheid

5 OVERLAP APATHIE EN DEPRESSIE DEPRESSIE Afgenomen interesse APATHIE Sombere stemming Uitgeput/moe Zelfmoordneigingen Vervlakte emoties Zelfkritiek Pessimisme Zelfkritiek Hopeloosheid Onverschilligheid Traagheid Traagheid Weinig sociaal betrokken Gebrek aan inzicht Geen motivatie/drive

6 OVERLAP APATHIE EN DEPRESSIE DEPRESSIE APATHIE Sombere stemming Hopeloosheid Schuld Pessimisme Zelfkritiek Zelfmoordneigingen Traagheid Afgenomen interesse Traagheid Uitgeput/moe Gebrek aan inzicht Vervlakte emoties Onverschilligheid Weinig sociaal betrokken Geen motivatie/drive

7 APATHIE Hoe groot is het probleem? Waar komt het vandaan? Wat kunnen we er aan doen?

8 Wanen Hallucinaties Onrust Depressie Angst Euforie Apathie Bewegingsonrust Ontremming Prikkelbaarheid Slaapproblemen Eetproblemen GEDRAGSPROBLEMEN

9 GEDRAGSPROBLEMEN Eetproblemen NPI items % patiënten Apathy 59.3 Depression 57.3 Irritability 39.7 Delusions 34.7 Anxiety 39.2 Aberrant motor behaviour 34.7 Agitation 28.6 Appetite and eating abnormalities 24.6 Night-time behaviour disturbances 18.1 Disinhibition 12.6 Hallucinations 13.1 Euphoria 7.0

10 GEDRAGSPROBLEMEN Meest voorkomende gedragsprobleem De ziekte van Alzheimer: 42-92% De ziekte van Parkinson: 17-70%

11 BELOOP APATHIE EN DEPRESSIE 4,5 5 4 depression apathy eating dist. sleep dist. * 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0, *

12 BELASTING MANTELZORGER emotionele belasting verzorger wanen hallucinaties onrust depressie angst euforie apathie ontremming prikkelbaarheid bewegingsonrust slaapproblemen eetproblemen

13 INVLOED KWALITEIT VAN LEVEN Het is afschuwelijk om de hele dag met een man om te gaan, waar je niet mee kan communiceren. Ik heb nog liever dat iemand iets onnozels vertelt, als je maar met elkaar kan praten Je kan in principe nu niet veel meer ondernemen met elkaar, want op de eerste plaats heeft hij helemaal geen interesse meer Het is afscheid nemen van elkaar zonder dat je het wilt, want je krijgt geen respons op alles wat je probeert

14 ONDERGEWARDEERD PROBLEEM

15 BELANG ERKENNING APATHIE Meest voorkomende gedragsprobleem bij dementie Ook veelvoorkomend bij andere ziektebeelden Apathie is niet hetzelfde als depressie Verminderde cognitieve functies Verminderd ADL functioneren Verhoogde kans op opname De emotionele belasting van de mantelzorger is groot! Verminderde kwaliteit van leven

16 APATHIE Hoe groot is het probleem? Waar komt het vandaan? Wat kunnen we er aan doen?

17 WAAR KOMT HET VANDAAN? Biologisch Pychosociaal

18 BIOLOGISCHE ACTHERGROND Pathofysiologie Frontale, subcorticale circuits: Cingulate gyrus Basale ganglia Neurotransmitters: - Dopamine Betrokken bij motivatie en beloning Hypothese: Apathie wordt veroorzaakt door een tekort aan dopamine

19 DOPAMINE STUDIE Resultaten: Methylfenidaat, maar niet pramipexol, had een positief effect op anhedonie en het gevoel van kracht bij patiënten met de ziekte van Parkinson Geen effecten op de cognitie Conclusie: Dopamine speelt een rol bij stemming en motivatie Pramipexol is niet geschikt voor een eenmalige belastingstest Het klinische effect van methylfenidaat moet verder onderzocht worden Drijgers, R.L, Verhey, F.R.J., Aalten, Tissingh, G., van Domburg, P.H., P., Leentjens, A.F.G. (2012). Journal of the Neurological Sciences, 320(1-2),

20 PSYCHOSOCIAAL Mantelzorg interventies voor passief gedrag in dementie Colling, KB Aging & Mental Health, 2004;8(2):

21 PSYCHOSOCIAAL Wat verergert passief gedrag volgens u? Verminderde stimulatie uit de omgeving (16%) Alleen laten (16%) Gecorrigeerd worden (16%) Stress of het gevoel onder druk gezet te worden (14%) Opjagen (12%) Aanwijzingen herhalen (12%) Bewust van verlies door AD (12%)

22 APATHIE Hoe groot is het probleem? Waar komt het vandaan? Wat kunnen we er aan doen?

23 WELKE VRAGEN MOETEN ER GESTELD WORDEN? Voor wie is het een probleem? Moet er wel behandeld worden? Welke behandelingsopties zijn er? Welke resultaten zijn er te behalen?

24 WEL/NIET BEHANDELEN Ja: Apathie is het meest belastende probleemgedrag voor mantelzorgers Nee: Farmacologische behandelingen kunnen bijwerkingen hebben en resulteren in een verminderde kwaliteit van leven

25 ETISCHE OVERWEGINGEN Bij behandelingen staat het verbeteren van de kwaliteit van leven voor zowel de patiënt als mantelzorger voorop! Subjectieve verbetering zoals beleefdbij de patient Verbetering in (sociale) relaties Verbeteringin ADL functionerenen uitvoeren van activiteiten Verminderingvan zorgbelasting

26 MEDICAMENTEUZE BEHANDELING Wat hebben we gedaan? Overzicht van literatuur Criteria inclusie: Er moet sprake zijn van een neurodegeneratief ziektebeeld Medicamenteuze behandeling Apathie moet gemeten zijn Drijgers, R.L., Aalten, P., Winogrodzka, A., Verhey, F.R., Leentjens, A.F. (2009). Dement. Geriatr. Cogn. Disord. 28(1),

27 MEDICAMENTEUZE BEHANDELING Resultaten: 35 onderzoeken zijn verricht Waarvan 8 met apathie als primaire uitkomstmaat Cholinesteraseremmers zijn onderzocht in 24 studies Methylfenidaat is onderzocht in 5 studies De resultaten zijn inconsistent Conclusie: Er is weinig onderzoek verricht naar de medicamenteuze behandeling van apathie Er is momenteel onvoldoende bewijs dat apathie medicamenteus behandeld kan worden Grotere en beter opgezette onderzoeken zijn nodig Cholinesteraseremmers en methylfenidaat beste kandidaten

28 PSYCHOSOCIALE BEHANDELING Life muziek therapie Zintuigactivering (snoezelen) Massage therapie Communicatie therapie Psychomotore therapie Creatieve therapie Gedragstherapie Psycho-educatie!

29 PSYCHOSOCIALE BEHANDELING Welke reacties lijken te helpen tegen passief gedrag? Hulp bieden (28%) Een activiteit inleiden (28%) Aanwijzingen en begeleiding geven gedurende een activiteit (28%) Leuke activiteiten ondernemen (24%) Familie of vrienden bezoeken (22%) Bevestiging en aanmoediging geven (22%) Humor, dingen luchtig maken (16%) Muziek, rustgevende geluiden, vertrouwen, geduld (12%) Colling, KB 2004

30 CONCLUSIES Apathie is een veelvoorkomend probleem Grote invloed op kwaliteit van leven Belasting mantelzorger Apathie is niet hetzelfde als depressie Dopamine speelt een rol in de pathogenese van apathie Er is onvoldoende bewijs voor een medicamenteuze behandeling van apathie

31 AANBEVELINGEN Meer aandacht voor apathie in klinische praktijk Differentieer tussen apathie en depressie Aandacht voor voorlichting aan patiënten en mantelzorgers Richt behandeling op psychosociale interventies Meer behandelstudies zijn nodig, zowel betreffende medicamenteuze als psychosociale interventies

32 TIPS Apathie niet zien als een normaal ouderdomsverschijnsel Ingaan op manier waarop patiënt veranderingen ervaart Stimuleren om activiteiten te ondernemen! Betrekken bij (vroeger) favoriete bezigheden Haal herinneringen aan vroeger op Laat nog zoveel mogelijk zelf doen Probeer de juiste balans te vinden tussen rust en activiteit: vaste routine Voorkom een sociaal isolement Niet te vaak corrigeren, zolang hij zichzelf of anderen niet in gevaar brengt Ernstige dementerende mensen: zintuigactivering

33 BEDANKT VOOR UW AANDACHT!