WAT IS HYPOGLYKEMIE? 1.1 Inleiding 11 INLEIDING
|
|
- Augusta Vos
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 HYPOGLEKEMIE_BINNENWERK_48 x 20 (A5) :2 Pagina WAT IS HYPOGLYKEMIE?. Inleiding Philip Cryer, een vooraanstaand Amerikaans diabetoloog, heeft aangetoond en beschreven dat hypoglykemie de belangrijkste belemmering vormt in het bereiken van een goede metabole controle. Naast dit ernstige probleem geeft hypoglykemie ook op z n minst ongemak. Bovendien kan zij tot ernstige morbiditeit, en zelfs tot mortaliteit leiden. Ook leidt een enkele hypoglykemische reactie tot een verstoring in de verdediging tegen een volgende hypoglykemie, zowel ten aanzien van de fysiologische reacties als ten aanzien van het gedrag van de betrokken patiënt. Daarmee is de weg geopend voor een vicieuze cirkel waarin een enkele hypoglykemische reactie leidt tot een verhoogd risico op een volgende hypoglykemie. Ten slotte draagt hypoglykemie uit angst voor een volgende hypoglykemie bij aan de instandhouding van hyperglykemie waardoor de bestrijding van microvasculaire en macrovasculaire complicaties wordt belemmerd. Om de hierboven beschreven redenen wordt in geen enkele richtlijn een normale glykemische controle nagestreefd. In de NHG-standaard wordt een streefhbac van < 53 mmol/mol (7%) geadviseerd, ondanks het feit dat normalisering van de hyperglykemie tot verdere afname van complicaties zou leiden. Met andere woorden: de dreiging van hypoglykemie belemmert de vaststelling van de streefwaarden. INLEIDING
2 HYPOGLEKEMIE_BINNENWERK_48 x 20 (A5) :2 Pagina 2.2 Wat is het probleem van hypoglykemie op fysiologisch niveau? De hersenen hebben specifiek glucose nodig om adequaat te kunnen functio - neren. Ondanks grote variaties in inname en verbruik van glucose blijft de plasmaglucosespiegel normaliter binnen zeer nauwe grenzen (4-8 mmol/l). Deze grenzen moeten zo nauwkeurig mogelijk worden gehandhaafd, omdat de continue beschikbaarheid van glucose voor de hersenen noodzakelijk is. De hersenen kunnen immers glucose niet opslaan en evenmin aanmaken in perioden van glucosetekort. Om die reden komt hypoglykemie in principe dan ook niet voor, tenzij medicatie wordt gebruikt die de plasmaglucoseconcentratie kan verlagen, in het bijzonder insuline en insulinesecretagogen (SU-derivaten). Hypoglykemie bij diabetespatiënten is het gevolg van de combinatie van een relatief of absoluut overschot aan insuline (exogeen of endogeen) in combinatie met een gestoorde verdediging tegen hypoglykemie door defecten in de tegenregulatie en/of door belemmering in het nemen van adequate gedrags - maatregelen. Patiënten met type diabetes mellitus zijn voor de regulering van hun glucose - huishouding volledig afhankelijk van exogeen toegediende insuline. Voor de meeste patiënten met type 2 diabetes mellitus geldt dat zij aanvankelijk, in het begin van hun ziekte, nog voldoende (of juist veel) insuline zelf kunnen produceren, maar dat naarmate hun ziekte vordert in de tijd, ook zij afhankelijk worden van exogeen toegediende insuline. In de beginfase van type 2 diabetes vormen naast de leefstijlmaatregelen metformine en SU-derivaten nog steeds de hoeksteen van de behandeling..3 Hoe vaak komt hypoglykemie eigenlijk voor in de dagelijkse praktijk? De meeste kennis over hypoglykemie en diabetes betreft patiënten met type diabetes. Lange tijd is gedacht dat hypoglykemie bij patiënten met type 2 diabetes niet zo n groot probleem was. Daarom werd de meeste aandacht tijdens wetenschappelijke studies gericht op patiënten met type diabetes. 2 WAT IS HYPOGLYKEMIE
3 HYPOGLEKEMIE_BINNENWERK_48 x 20 (A5) :2 Pagina 3 Door methodologische verschillen variëren de prevalentiecijfers in de literatuur aanzienlijk. Een van de methodologische problemen is dat hypoglykemie aan - wezig kan zijn zonder dat zij als zodanig wordt herkend. Dat kan het gevolg zijn van het ontbreken van symptomen in geval van unawareness voor hypoglykemie, maar ook doordat symptomen vaak aspecifiek zijn en daarom niet herkend worden als onderdeel van de hypoglykemie. Het kan bijvoorbeeld voorkomen dat een hongergevoel om vier uur s middags niet wordt (h)erkend als een uiting van hypoglykemie, maar gewoon als een middagdipje wordt beschouwd. Om die reden is de schatting van de prevalentiecijfers van hypoglykemie vaak een onderschatting. Zelfs als symptomen wel worden herkend als passend bij hypoglykemie, worden ze meestal tijdens een spreekuurbezoek niet door de patiënt gemeld, omdat hij het allang vergeten is en het geen indruk heeft gemaakt of dat de patiënt het beschouwt als een logisch gevolg van de behandeling. Vanzelfsprekend zal de patiënt zich de ernstige hypo s die veel dramatischer verlopen, zeker als hulp van anderen nodig is geweest om eruit te komen, wel herinneren en dit melden aan de arts. Toch kan gesteld worden dat onderzoeken naar hypoglykemie die op een prospectieve wijze zijn uitgevoerd resultaten opleveren die betrouwbaarder zijn dan retrospectieve studies. Gemiddeld heeft een patiënt met type diabetes twee symptomatische episoden per week en één ernstige episode per jaar, met alle gevolgen van dien. Geschat wordt dat een patiënt met type diabetes 0% van de tijd een plasmaglucose - concentratie < 2,8 mmol/l heeft, en dan vooral s nachts tijdens de slaap. Tabel. Incidentie hypoglykemie in type diabetes mellitus asymptomatisch symptomatisch ernstig 0% van de tijd 2,8-3,3 mmol/l 2x per week x per jaar 2-4% van alle diabetespatiënten (type en 2) overlijden door hypoglykemie (bron: U.K. Hypoglycemia Study Group. Risk of hypoglycemia in types and 2 diabetes: effects of treatment modalities and their duration. Diabetologia 2007.) 3 HOE VAAK KOMT HYPOGLYKEMIE EIGENLIJK VOOR IN DE DAGELIJKSE PRAKTIJK?
4 HYPOGLEKEMIE_BINNENWERK_48 x 20 (A5) :2 Pagina 4 Ondanks het feit dat de kennis over de behandeling van diabetes is toegenomen en diverse technische ontwikkelingen hebben plaatsgevonden, zowel in nieuwe soorten insuline als in toedienings- en meetapparatuur, kan er nog steeds geen afname van de prevalentiecijfers van hypoglykemie worden geconstateerd. Ook recente studies hebben aangetoond dat de prevalentie van hypoglykemie onveranderd blijft ten opzichte van vroegere metingen. In een recente studie lijkt er wel een relatie te bestaan tussen de duur van insulinetherapie en het risico op het ontstaan van ernstige hypoglykemie bij patiënten met type 2 diabetes: patiënten die < 5 jaar insuline gebruiken, hadden gemiddeld ernstige hypo glykemie per jaar, terwijl patiënten die > 5 jaar insuline gebruiken gemiddeld > 3 ernstige hypo s per jaar hebben. Gemiddeld genomen komt hypoglykemie bij patiënten met type 2 diabetes mellitus minder vaak voor dan bij type diabetes mellitus. Voor patiënten met type 2 diabetes neemt het risico op hypoglykemie toe met de ziekteduur. Als vergelijkbare patiënten uit beide groepen echter worden vergeleken, blijkt de prevalentie van hypoglykemie gelijk te zijn voor de patiënten die even lang insuline gebruiken! Als men patiënten met type 2 diabetes mellitus die korter dan 2 jaar insuline gebruiken vergelijkt met patiënten die langer dan 5 jaar insuline gebruiken, blijken de prevalentiepercentages van ernstige hypoglykemie 7 en 25,5 respectievelijk zijn, of anders gesteld 0,0 en 0,70 per patiënt jaar. In het begin van insulinetherapie is het risico op hypoglykemie voor patiënten met type 2 diabetes dus nog relatief laag, maar dat neemt enorm toe naarmate de ziekte vordert. Die toename is zo hoog dat de prevalentie zelfs vergelijkbaar is met die van patiënten met type diabetes. Een fraaie prospectieve studie werd in 2005 uitgevoerd door Donelly et al. Hij vond een prevalentie van hypoglykemie en van ernstige hypoglykemie bij patiënten met type diabetes van 43 en,5 per patiënt jaar respectievelijk, en voor patiënten met type 2 diabetes van 6 en 0,35 per patiënt jaar. Kortom: bij patiënten met type 2 diabetes was de prevalentie van hypoglykemie gemiddeld ongeveer een derde ten opzichte van patiënten met type diabetes. Andere studies toonden aan dat ernstige hypoglykemie, dus met de noodzaak tot professionele hulp, bij patiënten met type 2 diabetes varieerde van 40-00% ten opzichte van patiënten met type diabetes. 4 WAT IS HYPOGLYKEMIE
5 HYPOGLEKEMIE_BINNENWERK_48 x 20 (A5) :2 Pagina 5 Ondanks het feit dat hypoglykemie gemiddeld minder vaak voorkomt bij patiënten met type 2 diabetes, is hypoglykemie toch een groot medisch probleem. 95% van de diabetes patiënten heeft type 2 diabetes. Van die groep patiënten worden de meesten na verloop van tijd afhankelijk van exogene insuline - toediening, de grootste boosdoener met betrekking tot hypoglykemie..4 De gevolgen van hypoglykemie Hypoglykemie heeft gevolgen op de korte termijn, maar ook op de lange(re) termijn..4. Kortetermijngevolgen Tot de kortetermijngevolgen behoren vanzelfsprekend de symptomen die direct het gevolg zijn van de hypoglykemie zelf. Een ander direct gevolg is de bevinding dat een enkele hypoglykemische reactie tot het ontstaan van unawareness voor hypoglykemie leidt in de weken die volgen. Zelfs coma en de dood kunnen directe kortetermijngevolgen van hypoglykemie zijn..4.2 Langetermijngevolgen Doordat hypoglykemie een belemmering vormt voor het bereiken van een goede metabole controle, draagt zij bij aan het ontstaan van microvasculaire complicaties en macrovasculaire complicaties op de lange termijn..4.3 Mortaliteit Hypoglykemie kan dus overlijden tot gevolg hebben. Vanzelfsprekend is het niet eenvoudig om postmortem met zekerheid vast te stellen of hypoglykemie nu de directe oorzaak van overlijden is geweest. Daarom wordt vermoed dat er een onderschatting plaatsvindt van het optreden van de dood door hypoglykemie. Toch is in oudere studies geschat dat 2-4% van patiënten die worden behandeld met insuline sterven als gevolg van hypoglykemie. Meer recente studies hebben schattingen van 7-0% van overlijden als gevolg van hypoglykemie bij patiënten met type diabetes mellitus aangetoond. Voor patiënten met type 2 diabetes mellitus zijn prevalentiepercentages variërend tot 5 DE GEVOLGEN VAN HYPOGLYKEMIE
6 HYPOGLEKEMIE_BINNENWERK_48 x 20 (A5) :2 Pagina 6 0% opgegeven, afhankelijk onder andere van de behandelwijze. Het betreft patiënten die met SU- derivaten of insuline worden behandeld. Veel patiënten met type 2 diabetes mellitus zijn cardiovasculair gecompromit - teerd. Hoewel hypoglykemie weliswaar minder vaak voorkomt bij patiënten met type 2 diabetes mellitus, zijn dit wel de patiënten die vaak hartproblemen hebben. Hypoglykemie kan tot veranderingen in de geleiding van elektrische impulsen in het hart leiden, waardoor onder andere het QT- interval wordt verlengd. Deze veranderingen in de geleiding ontstaan door de prikkeling van het sympathische zenuwstelsel onder invloed van hypoglykemie. Een tweede reactie op hypo glyke - mie is dat de gevoeligheid van de baroreceptorreflex afneemt, wat is geassocieerd met ventriculaire ritmestoornissen, met plotse dood als mogelijk gevolg. Langdurige ernstige hypoglykemie kan tot hersendood leiden. In de meeste gevallen is het echter niet volledig duidelijk waarom de dood is ingetreden. Intensieve glucoseregulatie en mortaliteit Door een spraakmakende studie van Van den Berghe et al. waarin werd aangetoond dat intensieve glucoseregulatie van patiënten op de intensive care (ic) tot een afname leidde van morbiditeit, mortaliteit, ligduur en beademingsduur, werden deze patiënten wereldwijd intensief behandeld voor een strikte glucose - regulatie. Dit leidde onlosmakelijk tot iatrogene inductie van hypoglykemie. Hoewel een toename van mortaliteit door hypoglykemie wel werd erkend als risicofactor, maar in deze groep patiënten nooit duidelijk is aangetoond, zijn de vermeende voordelen van intensieve glucoseregulatie ook nooit bevestigd door andere onderzoekers. Om die reden wordt nu afgezien van al te strikte glucose - regulatie op de ic. In de ACCORD-studie werd intensieve glucoseregulatie vergeleken met conser - vatievere glucoseregulatie bij meer dan patiënten met type 2 diabetes mellitus en een hoog cardiovasculair risico. Aangetoond werd dat na gemiddeld 3 jaar en 4 maanden de mortaliteit in de intensief behandelde groep hoger was (257 vs. 203 overleden patiënten). Om die reden werd de studie voortijdig gestaakt. Er is en wordt veel gediscussieerd over waarom de mortaliteit in de intensief behandelde groep significant hoger was. Het kan gebaseerd zijn op toeval, immers in andere grote vergelijkbare studies werd dit verschil niet gevonden. De toename zou echter ook het gevolg kunnen zijn geweest van 6 WAT IS HYPOGLYKEMIE
7 HYPOGLEKEMIE_BINNENWERK_48 x 20 (A5) :2 Pagina 7 oorzaken anders dan glucoseregulatie, zoals toename van gewicht, of van verschillen in medicatie. Toch kan ook de mogelijkheid van dood als gevolg van hypoglykemie niet worden uitgesloten. Ook in deze studie werd natuurlijk niet tijdens of vlak voor ieder overlijden nog een plasmaglucoseconcentratie gemeten. Een direct verband tussen hypoglykemie en overlijden kan dus moeilijk aangetoond worden, maar een dergelijk verband wordt wel als mogelijkheid beschouwd. Immers, het HbAc in de intensief behandelde groep was essentieel lager, en dat gaat automatisch gepaard met een toename van hypoglykemie, terwijl hypoglykemie gepaard gaat met een toename van mortaliteit. Kortom: ondanks het feit dat er geen direct bewijs in de ACCORD-studie werd gevonden dat hypoglykemie de oorzaak van de toegenomen mortaliteit is, kan het evenmin worden uitgesloten dat hypoglykemie niet de oorzaak is. In een andere grote studie, de VADT-studie, met een vergelijking tussen intensieve en conservatieve glucoseregulatie bij patiënten met type 2 diabetes mellitus, werd achteraf aangetoond dat recidiverende hypoglykemie in die studie de belangrijkste risicofactor was voor cardiovasculaire mortaliteit, meer dan roken of een cardiovasculair belaste voorgeschiedenis. 7 DE GEVOLGEN VAN HYPOGLYKEMIE
[UNAWARENESS VOOR ] HYPOGLYKEMIE
[UNAWARENESS VOOR ] HYPOGLYKEMIE Dr.Th.F. Veneman [ UNAWARENESS VOOR] HYPOGLYKEMIE Bohn Stafleu van Loghum Houten 2012 2012 Bohn Stafleu van Loghum, Houten, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieLandelijk Diabetes Congres Diabetes bij ouderen Dr Majon Muller Internist-ouderengeneeskunde
Landelijk Diabetes Congres 2016 Diabetes bij ouderen Dr Majon Muller Internist-ouderengeneeskunde Disclosures (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven
Nadere informatieBasaal Plus. Wat te doen als langwerkende insuline toegevoegd aan orale medicatie niet meer afdoende is? Duodagen april 2011
Basaal Plus Wat te doen als langwerkende insuline toegevoegd aan orale medicatie niet meer afdoende is? Duodagen april 2011 2 Toetsvragen Bij Insuline Resistentie bestaat er een afname in vrije vetzuur
Nadere informatieDe vingerprikloze sensor: wat is waar? 1. Deze wordt nooit vergoed 2. Deze wordt alleen vergoed als patiënt vier maal daags spuit en dus frequent glucose meet 3. Deze wordt alleen vergoed bij hypoglykemie
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 121 Nederlandse samenvatting Patiënten met type 2 diabetes mellitus (T2DM) hebben een verhoogd risico op de ontwikkeling van microvasculaire en macrovasculaire complicaties. Echter,
Nadere informatieContinue Glucose Monitoring (RT-CGM) Een hebbeding?
Continue Glucose Monitoring (RT-CGM) Een hebbeding? Dr. Erik Serné, internist Gadgets Een gadget of hebbeding is een vernieuwend en slim ontworpen artikel, vaak binnen de consumentenelektronica. De gebruikte
Nadere informatiehfdst 1 ps 11-09-1997 11:17 Pagina 8 SAMENVATTING
hfdst 1 ps 11-09-1997 11:17 Pagina 8 SAMENVATTING hfdst 1 ps 11-09-1997 11:17 Pagina 9 Niet-insuline-afhankelijke diabetes mellitus (NIADM) is een chronische ziekte die een belangrijke oorzaak vormt van
Nadere informatieDiabetes en ouder worden Dr. K.J.J. van Hateren
Diabetes en ouder worden Dr. K.J.J. van Hateren Huisarts, lid DiHAG Senior-onderzoeker Diabetes kenniscentrum Disclosure Geen conflicts of interest De toekomst!!! >25% = >75 jaar Karakteristieken ouderen
Nadere informatieBastiaan de Galan Afdeling Interne Geneeskunde UMC St. Radboud Nijmegen
Bastiaan de Galan Afdeling Interne Geneeskunde UMC St. Radboud Nijmegen CBR. Diabetes en het rijbewijs; mei 2004 2 Overzicht Wat is hypo-unawareness? Hypoglykemie en autorijden Veroorzaakt hypo-unawareness
Nadere informatieOverbehandeling Nieuwe behandeling Bloeddrukbehandeling. Sterfte en HbA1c. ACCORD-studie. HbA1c en gezondheidstoestand
Overbehandeling Nieuwe behandeling Bloeddrukbehandeling Is de NHG-Standaard nog up-to-date? MONITORING VAN ONDERBEHANDELING! Simon Verhoeven en Daniel Tavenier MAAR HOE ZIT HET MET OVERBEHANDELING? Sterfte
Nadere informatieSAMENVATTING. 140 Samenvatting
Samenvatting 140 Samenvatting SAMENVATTING Diabetes mellitus, ofwel suikerziekte, is een veelvoorkomende stofwisselingsziekte die gekenmerkt wordt door hyperglykemie (verhoogde bloedsuikerspiegels) als
Nadere informatieNederlandse samenvatting. (summary in Dutch)
(summary in Dutch) Type 2 diabetes is een chronische ziekte, waarvan het voorkomen wereldwijd fors toeneemt. De ziekte wordt gekarakteriseerd door chronisch verhoogde glucose spiegels, wat op den duur
Nadere informatieGlucoseregulatie en hemodialyse
Glucoseregulatie en hemodialyse door Jessica Kranenburg Lid SIG diabetes en nefrologie Inhoud KDOQI richtlijnen Informatie uit Dialyse Document Diabetes Casussen Aanbevelingen Dialyse- en diabetesverpleegkundige
Nadere informatieHypo(glykemie) unawareness
Hypo(glykemie) unawareness de rol van real-time continue glucosemonitoren Patiëntenvoorlichtingsavond 18 november 2013 Susanne Kleijer Arts-onderzoeker diabetes centrum Wat is hypo unawareness? Een hypo
Nadere informatieInhoud. 2.5 De comateuze patiënt 22 2.6 Herhalen van receptuur voor bloedglucoseverlagende
Inhoud 1 Inleiding 7 11 Ontregelde diabetes mellitus en de werkwijze op de huisartsenpost 7 12 Contact op de huisartsenpost: verschillende patiënten, verschillende artsen 9 2 Hulpvragen rond diabetes mellitus
Nadere informatieValkuilen bij interpretatie van HbA1c
Valkuilen bij interpretatie van HbA1c In de beoordeling van de diabetescontrole van onze patiënten met diabetes type 2 speelt de uitslag van het HbA1c een belangrijke rol. Dat is ook het geval bij de beslissing
Nadere informatieDIABETESREGULATIE RONDOM HEMODIALYSE. Dialyse patiënt met diabetes Mellitus. Insulinebehoefte rond start van HD. Vraag. Hemodialyse & hypoglykemie
Dialyse patiënt met diabetes Mellitus DIABETESREGULATIE RONDOM HEMODIALYSE Casus: Mevr. L, 65 jaar, DM2 Net gestart met HD 2 x daags 22 E insuline sc. Ingrid de Vries & Casper Franssen Toegang: getunnelde
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/30208 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Donga, Esther Title: Sleep and insulin sensitivity in type 1 diabetes mellitus
Nadere informatieLADA en MODY: hoe moeten we LADA en MODY opsporen. Welke kan in de eerste lijn worden behandeld en welke juist niet? Disclosure belangen
LADA en MODY: hoe moeten we LADA en MODY opsporen. Welke kan in de eerste lijn worden behandeld en welke juist niet? Disclosure belangen Geen conflicterende belangen voor deze presentatie Eelco de Koning
Nadere informatieWorkshop voor apothekers en huisartsen. (on)juiste behandeling met orale bloedsuikerverlagende middelen bij
Workshop voor apothekers en huisartsen (on)juiste behandeling met orale bloedsuikerverlagende middelen bij Diabetes Mellitus type 2 Voorbeeld Programma Maken van de ingangstoets Bespreking leerdoelen l
Nadere informatieMeten en weten. Focus op hypo s. Koen van Beers, arts-onderzoeker
Meten en weten Focus op hypo s Koen van Beers, arts-onderzoeker Inhoud 1. Meten: waarom? 2. Continue Glucose Monitoring 3. IN CONTROL onderzoek 4. Flash Glucose Monitoring (FreeStyle Libre) 5. IMPACT onderzoek
Nadere informatieNierfunctieonderzoek bij diabetes. N. Kleefstra & Henk Bilo 15 en 16 december Nieren. Nieren
Nierfunctieonderzoek bij diabetes N. Kleefstra & Henk Bilo 15 en 16 december 2011 Nieren Nieren 1 Functie & schade Nierfunctie : het vermogen om afvalstoffen te klaren (voorbeeld: kreatinine) het vermogen
Nadere informatieDe nieuwe NHG standaard Diabetes Mellitus type 2
De nieuwe NHG standaard Diabetes Mellitus type 2 F. Holleman Belangenverstrengeling Academisch prestige: AMC Adviesraden: sanofi, Eli Lilly Onderzoekssponsoring: MSD Alle (neven)inkomsten afkomstig van
Nadere informatieNascholing Synchroon 23 nov 2017
Nascholing Synchroon 23 nov 2017 Voordat we echt beginnen. Telefoon bij de hand? Ga naar kahoot.it of open de app (indien gedownload) Voer gamepin in Voer nickname in Klaar voor de start! A Een nest grombelbeertjes
Nadere informatieJA! Voor optimale preventie van cardiovasculaire eindpunten dient gestreefd te worden naar HbA1c <53 mmol/mol (<7.0%)
Voor optimale preventie van cardiovasculaire eindpunten dient gestreefd te worden naar HbA1c
Nadere informatieMw A, 57 jaar. Beleid bij ingrepen. Mw A, 57 jaar. Mw A, 57 jaar. Mw A, 57 jaar. Mw A, 57 jaar
Mw A, 57 jaar Beleid bij ingrepen Henk Bilo Opfrisdagen Langerhans 10 en 11 december 2009 Langere tijd buikpijnen, geen gewichtsverlies Onregelmatig ontlastingspatroon, dysurie, pollakisurie. Sediment
Nadere informatieHet syndroom van Klinefelter: Screening en opvolging van metabole afwijkingen. David Unuane Endocrinologie Klinefelter Kliniek, UZ Brussel
Het syndroom van Klinefelter: Screening en opvolging van metabole afwijkingen David Unuane Endocrinologie Klinefelter Kliniek, UZ Brussel Achtergrond Fenotype = grote variabiliteit Niet alle symptomen
Nadere informatieDr. A.G. Lieverse (red.) LEIDRAAD DIABETES MELLITUS TYPE 2 glucoseregulatie
Dr. A.G. Lieverse (red.) LEIDRAAD DIABETES MELLITUS TYPE 2 glucoseregulatie Leidraad Diabetes mellitus type 2 glucoseregulatie Leidraad Diabetes mellitus type 2 glucoseregulatie Onder redactie van: Dr.
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Cardiovasculaire Beoordeling na Hypertensieve Afwijkingen van de Zwangerschap Hypertensieve zwangerschapscomplicaties rondom de uitgerekende datum zijn veelvoorkomende complicaties.
Nadere informatieChapter 10. Samenvatting
Chapter 10 Samenvatting 1 Hoofdstuk 1 beschrijft de achtergrondinformatie van de relatie tussen intrauteriene groeivertraging, waarvan het lage geboortegewicht een uiting kan zijn, en de gevolgen in de
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Nederlandse samenvatting Wereldwijd zijn er miljoenen mensen met diabetes mellitus, hetgeen resulteert in aanzienlijke morbiditeit en mortaliteit. Bekende oogheelkundige complicaties
Nadere informatieDiabetes Mellitus en Beweging
Diabetes Mellitus en Beweging Doelen 0Refresher 0Patient Education 0Exercise and DM Wat betekent het? 0 Diabetes: Door(heen) gaan 0 Mellitus: Honing/Zoet Wat is het? 0 Groep van stoornissen met hyperglycemieën
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/33966 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/3366 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Dijk, Marieke van Title: Type 1 diabetes and sleep : implications for glucoregulation
Nadere informatieDiabeteszorg aan het eind van het leven.geen Standaard. Casuïstiek Nr. 1. Vervolg. Casuïstiek Nr. 2. Vervolg 14-6-2013
Diabeteszorg aan het eind van het leven.geen Standaard Drie patiënten, driemaal onzekerheid 1 2 Casuïstiek Nr. 1 Man, 85 jr, BMI: 28, Duur DM2:15jr Medicatie: 2dd 850 mg metformine HbA1c: 48 mmol/mol (6
Nadere informatieSamenvatting voor de geïnteresseerde leek
Chapter 10 Samenvatting voor de geïnteresseerde leek Gedurende de laatste decades is diabetes mellitus type 2 (DM2) veranderd van een relatief onschuldige aandoening van de, met name de oudere, mens in
Nadere informatie(On)zin van diabetes behandeling bij ouderen
symposium 11/10/14 (On)zin van diabetes behandeling bij ouderen Dr. K. Mortelmans Endocrinologie RZ HHart Leuven Belang Toenemende prevalentie type 2 diabetes Wijzigende levensgewoonte Vergrijzing Meer
Nadere informatieDit is een korte beschrijving van de insulinetherapie. Voor uitwerking en verdere informatie zie de bijlage met het volledige protocol.
Insuline protocol Auteur: Kaderhuisarts diabetes Daniel Tavenier Datum: September 2014 Dit is een korte beschrijving van de insulinetherapie. Voor uitwerking en verdere informatie zie de bijlage met het
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Dit proefschrift richt zich op statinetherapie in type 2 diabetespatiënten; hiervan zijn verschillende aspecten onderzocht. In Deel I worden de effecten van statines op LDLcholesterol en cardiovasculaire
Nadere informatie1 Algemene gegevens. 2 Categorie van het project
1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Ontwikkelen van een eilandjesbron ten behoeve van transplantatie van geëncapsuleerde eilandjes van Langerhans voor behandeling van diabetes 1.2 Looptijd van
Nadere informatieBehandeling van diabetes type 2
Behandeling van diabetes type 2 Diabetes type 2 is de meest voorkomende vorm van diabetes: ongeveer negentig procent van de mensen heeft diabetes type 2. Hierbij is vaak sprake van een combinatie van factoren.
Nadere informatieDiabetes bij kwetsbare ouderen Dr. ST Houweling, kaderhuisarts. Waar gaat het over? De bejaarde. De ene bejaarde is de andere bejaarde niet...
Diabetes bij kwetsbare ouderen Dr. ST Houweling, kaderhuisarts Waar gaat het over? Kwetsbare bejaarden: zin van goede glucoseregeling, bloeddrukbehandeling lipiden en bijv. funduscontrole 3 De bejaarde
Nadere informatieHypoglycemia is associated with intensive care unit mortality
Hypoglycemia is associated with intensive care unit mortality Hermanides J, Bosman RJ, Vriesendorp TM, Dotsch R, Rosendaal FR, Zandstra DF, Hoekstra JB, DeVries JH. Crit Care Med 2010; 38: 1430-1434 Dr
Nadere informatieDiagnose- en streefwaarden en behandelschema s diabetes mellitus
Diagnose- en streefwaarden en behandelschema s diabetes mellitus Diagnose- en streefwaarden diabetes mellitus De diagnosen gestoorde glucose en diabetes mellitus worden gesteld aan de hand van afwijkende
Nadere informatieRefaja Ziekenhuis Stadskanaal. Zelfregulatie bij intensieve therapie
Zelfregulatie bij intensieve therapie ZELFREGULATIE BIJ INTENSIEVE THERAPIE INLEIDING Deze folder geeft u algemene richtlijnen over zelfregulatie bij intensieve insulinetherapie. Zelfregulatie is het zelfstandig
Nadere informatieDe nier en de rotonde. Googelen op rotondes in België. Wat gaat er mis bij diabetes? Nieren 10-12-2012. De nieren deel I. Nanno Kleefstra Henk Bilo
De nieren deel I Nanno Kleefstra Henk Bilo De nier en de rotonde Googelen op rotondes in België Wat gaat er mis bij diabetes? Wat gaat er mis bij de rotonde? Nieren 1 Functie & schade Functie & schade
Nadere informatieSAMENVATTING bijlage Hoofdstuk 1 104
Samenvatting 103 De bipolaire stoornis, ook wel manisch depressieve stoornis genoemd, is gekenmerkt door extreme stemmingswisselingen, waarbij recidiverende episoden van depressie, manie en hypomanie,
Nadere informatieTabel: Overzicht van de studieresultaten.
1 Educatieve interventies om de therapietrouw bij diabetes mellitus type 2 te verbeteren Subanalyse van een systematische review van gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken Tabel: Overzicht van de studieresultaten.
Nadere informatieDiabetes Mellitus rondom een operatie: wat moeten we ermee?
Diabetes Mellitus rondom een operatie: wat moeten we ermee? Maarten Visscher Resident in Anaesthesiology PhD Candidate Casus Patient, mw. D, 63 jr, lapchol VG: 1x HNP OK 1990 MI 1996 DM Med: PCM, gliclazide,
Nadere informatieHypoglycemieen en cardiovasculaire complicaties. Bas Schouwenberg Internist-Klinisch farmacoloog
Hypoglycemieen en cardiovasculaire complicaties Bas Schouwenberg Internist-Klinisch farmacoloog Waarom hypo s bespreken? De meest frequente (en gevreesde) acute complicatie bij diabetes De belangrijkste
Nadere informatieDiabeteszorg in de verpleeghuispraktijk
Diabeteszorg in de verpleeghuispraktijk En de rol van de praktijkverpleegkundige Henk de Jong, specialist ouderengeneeskunde Agaath Bruin, praktijkverpleegkundige Diabeteszorg bij kwetsbare ouderen: Bron:
Nadere informatieFetal Origins of Socioeconomic Inequalities. in Early Childhood Health. The Generation R Study. Lindsay Marisia Silva SAMENVATTING
Fetal Origins of Socioeconomic Inequalities in Early Childhood Health The Generation R Study Lindsay Marisia Silva SAMENVATTING Sociaal-economische gezondheidsverschillen vormen een groot maatschappelijk
Nadere informatie5-4-2012. Diabetes & Nierziekten Zelfcontrole en hypoglycemie. Inhoud. Hypoglycemie. Verschillende definities: NHG<3.5, ADA<3.
Diabetes & Nierziekten Zelfcontrole en hypoglycemie Ingrid de Vries, dialyseverpleegkundige Casper Franssen, internist-nefroloog Universitair Medisch Centrum Groningen Inhoud Hypoglycemie Verschillende
Nadere informatieGlucose regulatie bij volwassen IC en MC-patiënten bij continue toediening van voeding
regulatie bij volwassen IC en MC-patiënten bij continue toediening van voeding Doel: Bereiken en handhaven van een glucose waarde tussen 4,4 6,1 mmol/l Indicaties: - Patiënten met Diabetes Mellitus - Patiënten
Nadere informatieHbA1c streefwaarden. ADVANCE trial. Uitkomsten ADVANCE. Uitkomsten ADVANCE
1 Dr. Frits In de nieuwe diabetesstandaard wordt rekening gehouden met leeftijd en duur van de diabetes. Maakt het nog uit of iemand een macrovasculaire complicatie heeft (minder streng doel?) of microvasculaire
Nadere informatieOperatieve zorg bij diabetes. Jan Kraak - verpleegkundig specialist diabetes Noordelijke Nascholing De lat ligt Hoog in het Veen 28-05-2015
Operatieve zorg bij diabetes Jan Kraak - verpleegkundig specialist diabetes Noordelijke Nascholing De lat ligt Hoog in het Veen 28-05-2015 Waar wil ik het met u over hebben? en hopelijk u met mij q organisatie
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
100 Samenvatting Cognitieve achteruitgang en depressie komen vaakvooropoudere leeftijd.zijbeïnvloeden de kwaliteit van leven van ouderen in negatieve zin.de komende jaren zalhet aantalouderen in onze maatschappijsneltoenemen.het
Nadere informatie3. Diagnostiek en risico-inventarisatie
LEIDRAAD DIABETES_BINNENWERK-BSL_100 x 150 4-4 01-09-11 15:01 Pagina 1 3. Diagnostiek en risico-inventarisatie 3.1 Diagnostiek Indien een patiënt de klassieke symptomen van diabetes heeft, is de diagnose
Nadere informatieOnderwijsmateriaal voor toetsgroepen
1. Toelichting op de module Deze module is gebaseerd op de NHG-Standaard M01 van oktober 2013 (derde herziening). In de derde herziening van de NHG-Standaard Diabetes mellitus type 2 (2013) zijn wijzigingen
Nadere informatie212
212 Type 2 diabetes is een chronische aandoening, gekarakteriseerd door verhoogde glucosewaarden (hyperglycemie), die wereldwijd steeds vaker voorkomt (stijgende prevalentie) en geassocieerd is met vele
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting 169 170 Samenvatting Samenvatting Jicht is een reumatische ziekte die wordt veroorzaakt door het neerslaan van urinezuur (in de vorm van kleine naaldvormige kristallen) in en rond de gewrichten.
Nadere informatieProtocol Ontregelde Diabetes Mellitus Patiënt
Doel: Het op verantwoorde wijze telefonisch heldere afspraken maken over het bijreguleren van diabetespatiënten met een hyperglycemische of hypoglycemische ontregeling. Hyperglycemie: Een episode van een
Nadere informatieDoel behandeling bij DM: verhinderen/vertragen complicaties. Haffner, NEJM 1998 UKPDS. T2DM, HbA1c, en HVZ 12-7-2011
Doel behandeling bij DM: verhinderen/vertragen complicaties Haffner, NEJM 998 microvasculaire afwijkingen nefropathie retinopathie neuropathie macrovasculaire afwijkingen coronaire hartziekten cerebrovasculaire
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting Samenvatting Samenvatting In dit proefschrift getiteld Relatieve bijnierschorsinsufficiëntie in ernstig zieke patiënten De rol van de ACTH-test hebben wij het concept relatieve bijnierschorsinsufficiëntie
Nadere informatieIn hoofdstuk 4 hebben we het design van de gerandomiseerde gecontroleeerde studie en de economische evaluatie van HypoBewust beschreven.
SAMENVATTING HYPOBEWUST Een psycho-educatieve groepsinterventie voor mensen met diabetes type 1 en insulinebehandelde diabetes type 2 en problematische hypoglykemie Een van de meest impactvolle gebeurtenissen
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING 188 Type 1 Diabetes and the Brain Het is bekend dat diabetes mellitus type 1 als gevolg van hyperglykemie (hoge bloedsuikers) kan leiden tot microangiopathie (schade aan de kleine
Nadere informatieMedicamenteuze behandeling diabetes mellitus type 2 (DM2)
Medicamenteuze behandeling diabetes mellitus type 2 (DM2) Marloes Dankers 1 & 2 december 2015 IVM Het instituut dat gespecialiseerd is in het verspreiden van informatie en effectieve oplossingen voor een
Nadere informatieBloeddrukstreefwaarden bij diabetes mellitus: lager of toch niet? Erik Serné Internist- vasculair geneeskundige
Bloeddrukstreefwaarden bij diabetes mellitus: lager of toch niet? Erik Serné Internist- vasculair geneeskundige Bloeddrukstreefwaarden bij patiënten met type 2 diabetes? A. Huidige richtlijn CVRM is achterhaald
Nadere informatieBewegen en voeding als medicijn bij type 2 diabetes? de rol van fitnessprofessionals. Dr. Jan-Willem van Dijk
Bewegen en voeding als medicijn bij type 2 diabetes? de rol van fitnessprofessionals Dr. Jan-Willem van Dijk Inhoud Introductie type 2 diabetes Meten van bloedglucose Gewichtsverlies en bloedglucose Fysieke
Nadere informatieDiabetes en ramadan Mohamed Ahdi
Diabetes en ramadan Mohamed Ahdi Slotervaartziekenhuis, Amsterdam Rotterdam, 22 november 2012 Overzicht van de presentatie Achtergrondsinformatie vastenperiode vrijstelling literatuur: glucose regulatie
Nadere informatieEADV kennisdag Ervaringen glucosesensor bij moeilijk instelbare volwassenen met type 1 diabetes. Overzicht
EADV kennisdag 2012 Ervaringen glucosesensor bij moeilijk instelbare volwassenen met type 1 diabetes Overzicht Achtergrond Indicaties (o.b.v. vergoeding) Casuïstiek Conclusie en aanbevelingen Bastiaan
Nadere informatieSamenvatting Samenvatting hoofdstuk 1 127
125 Samenvatting Het metabool syndroom is een clustering van risicofactoren, zoals overgewicht/obesitas, verhoogd cholesterol, hoge bloeddruk (hypertensie) en metabole insulineresistentie (verminderde
Nadere informatieImproving metabolic control in NIDDM patients referred for insulin therapy Goddijn, Patricia Petra Maria
University of Groningen Improving metabolic control in NIDDM patients referred for insulin therapy Goddijn, Patricia Petra Maria IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's
Nadere informatieOnderwerpen. Het HbA1c: Oud en Nieuw. Het HbA1c 24-2-2011. Het HbA1c is bij diabetespatiënten die dialyseren niet altijd betrouwbaar.
Dialyse Document Diabetes De vertaalslag naar de praktijk: Inge Dempsey Admiraal De Ruyter Ziekenhuis, Goes en Karin Dekker Maasstad Ziekenhuis, Rotterdam. Onderwerpen Het HbA1c Diabeteseducatie, Hypoglycemie
Nadere informatieSamenvatting. Gezond zijn of je gezond voelen: veranderingen in het oordeel van ouderen over de eigen gezondheid Samenvatting
Samenvatting Gezond zijn of je gezond voelen: veranderingen in het oordeel van ouderen over de eigen gezondheid 2 2 3 4 5 6 7 8 Samenvatting 161 162 In de meeste Westerse landen neemt de levensverwachting
Nadere informatieUpdate NHG standaard Diabetes mellitus type 2
Update NHG standaard Diabetes mellitus type 2 20 en 22 juni 2017 Mw. dr. H. E. Hart, huisarts en kaderhuisarts diabetes Leidsche Rijn Julius Gezondheidscentra Voorzitter DiHAG Stap 1 Metformine Metformine
Nadere informatieBenchmark Diabetes Nellie Jans Marijke Overkamp Jan Tillemans Karin Willemsen (per 1 april a.s.)
Benchmark Diabetes 2015 Uw Nellie Jans Marijke Overkamp Jan Tillemans Karin Willemsen (per 1 april a.s.) Zorgstraat Diabetes benchmarkuitkomsten 2015 DM (ook vergeleken met CVRM) lipiden kort nieuws zorgstraat
Nadere informatieKinderwens, zwangerschap en borstvoeding: insuline aspart (protamine)
Kinderwens, en : insuline aspart (protamine) 2704 t/m 2707 DM = Diabetes Mellitus; EMA = European Medicines Agency; HbA1c = geglycosyleerd hemoglobine; PDM = preconceptiele diabetes mellitus; RR = Relatief
Nadere informatieEEN GEZONDE LEVENSSTIJL AANNEMEN
EEN GEZONDE LEVENSSTIJL AANNEMEN Eet gezond en gevarieerd Vermijd overgewicht Beweeg voldoende Stop met roken en beperk alcoholgebruik www.diabetescoach.be EEN GEZONDE LEVENSSTIJL AANNEMEN Een gezonde
Nadere informatieSamenvatting Hoofdstuk 2
CHAPTER 10 Nederlandse Samenvatting Samenvatting De aandoening diabetes mellitus wordt gekenmerkt door een chronisch verhoogd glucosegehalte in het bloed, oftewel hyperglykemie. Karakteriserend voor patiënten
Nadere informatieWelke behandeling voor obese type 2 patiënten? Gewoon insuline?
Welke behandeling voor obese type 2 patiënten? Gewoon insuline? Joost Hoekstra, internist, AMC Potentiële belangenverstrengeling Klinische Diabetologie AMC ontvangt sponsoring van cq doet projecten met
Nadere informatieWAT KAN IK DOEN OM HET RISICO OP ONTWIKKELING VAN
Christian Met mijn pomp heb ik sinds 2012 een betere controle WAT KAN IK DOEN OM HET RISICO OP ONTWIKKELING VAN COMPLICATIES VAN TYPE 1 DIABETES TE Verminderen? Veel mensen met type 1 diabetes maken zich
Nadere informatieNeDerLANDse samenvatting
CHAPTER 10 259 NEDERLANDSE SAMENVATTING Benzodiazepines zijn psychotrope middelen met anxiolytische, sederende, spierverslappende en hypnotische effecten. In de praktijk worden zij voornamelijk ingezet
Nadere informatieBij type 1 diabetes verbetert. Lichaamsbeweging draagt bij aan goede regulatie type 2 diabetes
L THEMA DIABETESZORG OP MAAT Lichaamsbeweging draagt bij aan goede regulatie type 2 diabetes J.E. Heeg, internist Isala Klinieken, Zwolle Lichaamsbeweging draagt bij aan een goede regulatie van diabetes
Nadere informatieSamenvatting. Chapter 8
Samenvatting Chapter 8 154 Het dopaminerge systeem is betrokken bij de controle over een heel scala aan fysiologische functies, variërend van motorische activiteit tot de productie van hormonen en het
Nadere informatieChapter 10 Samenvatting
Chapter 10 Samenvatting Chapter 10 De laatste jaren is de mortaliteit bij patiënten met psychotische aandoeningen gestegen terwijl deze in de algemene populatie per leeftijdscategorie is gedaald. Een belangrijke
Nadere informatieRefaja Ziekenhuis Stadskanaal. Zwangerschapsdiabetes. Begeleiding in het Refaja ziekenhuis
Refaja Ziekenhuis Stadskanaal Zwangerschapsdiabetes Begeleiding in het Refaja ziekenhuis ZWANGERSCHAPDIABETES BEGELEIDING IN HET REFAJA ZIEKENHUIS INLEIDING Deze folder is voor u bedoeld als u tijdens
Nadere informatieWanneer en hoe opstarten van injecties bij onvoldoende Diabetescontrole Dr.Winne, Dr.Ghillebert, Dr.Terryn 28 mei 2010 AZ Damiaan
Deel 1 Wanneer en hoe opstarten van injecties bij onvoldoende Diabetescontrole Dr.Winne, Dr.Ghillebert, Dr.Terryn 28 mei 2010 AZ Damiaan Hetzorgtrajectdiabetes Inclusiecriteria 1 of 2 injecties insulinetherapie
Nadere informatieChronische Nierschade
Chronische Nierschade Uitingen nieraandoeningen: Verlies van eiwit via de urine, albuminurie Specifieke sedimentsafwijkingen Afname van de glomerulaire filtratiesnelheid Micro-albuminurie: In een willekeurige
Nadere informatieRefaja Ziekenhuis Stadskanaal. Diabetes mellitus en zwangerschap. Begeleiding in het Refaja ziekenhuis
Diabetes mellitus en zwangerschap Begeleiding in het Refaja ziekenhuis DIABETES MELLITUS EN ZWANGERSCHAP BEGELEIDING IN HET REFAJA ZIEKENHUIS INLEIDING U heeft diabetes en bent zwanger of wilt zwanger
Nadere informatieCHAPTER 10 NEDERLANDSE SAMENVATTING
CHAPTER 10 NEDERLANDSE SAMENVATTING Chapter 10 156 Dit proefschrift bestaat uit een aantal studies waarin de veranderingen in het vermogen van plasma om de uitstroom (efflux) van cholesterol uit cellen
Nadere informatieSamenvatting voor niet-ingewijden
Samenvatting 188 Samenvatting Samenvatting voor niet-ingewijden Diabetes mellitus type 2 (DM2), oftewel ouderdomssuikerziekte is een steeds vaker voorkomende aandoening. Dit heeft onder andere te maken
Nadere informatieHet BolusCal Educatieprogramma & Accu-Chek Aviva Expert:
Het BolusCal Educatieprogramma & Accu-Chek Aviva Expert: Een innovatie voor mensen die meermaaldaags insuline gebruiken. Deze innovatie biedt patiënten ondersteuning bij het berekenen en toedienen van
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/21710 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Buurma, Aletta Title: On the pathology of preeclampsia : genetic variants, complement
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Type 1 diabetes Het eten van koolhydraten (bijvoorbeeld aardappelen, brood, pasta of rijst) zorgt voor een stijging van glucose in het bloed (bloedsuiker). Onze lichaamscellen,
Nadere informatieDe nieuwe NHG diabetes-standaard: de patiënt centraal. EADV-regiobijscholing najaar 2013: Diabetes Mellitus & Vrouwen
De nieuwe NHG diabetes-standaard: de patiënt centraal Epidemiologie RIVM rapport april 2013: 800.000 mensen diabetes (1 jan 2011) 87.000 nieuwe patiënten per jaar erbij 90% Type 2 25% niet gediagnosticeerd
Nadere informatieDiabetes Werk(t) veilig. Chris Kant NVAB Kring 20-10-2009
Diabetes Werk(t) veilig Chris Kant NVAB Kring 20-10-2009 Diabetes Werk(t) Veilig Quiz Diabetes samengevat Diabetes en veilig werken Beoordeling veilig werken Diabetes Werk(t) Veilig de Quiz IDF Prevalentie
Nadere informatieDe ouder wordende diabetespatiënt. Allerlei typen ouderen. Getallen in Nederland
De ouder wordende diabetespatiënt Karin Daemen, internist Tergooiziekenhuizen, locatiehilversum Begin vorige eeuw infectieziektes Nu chronische ziektes hart-en vaatziekten kanker COPD diabetes gewrichtsaandoeningen
Nadere informatieDiabetes en kanker: nieuwe inzichten
Diabetes en kanker: nieuwe inzichten Joost B.L.Hoekstra internist AMC 11-10-2012 Potentiële belangenverstrengeling Klinische Diabetologie AMC ontvangt sponsoring van cq doet projecten met diverse farmaceutische
Nadere informatiesportmedische voorlichtingsavond
sportmedische voorlichtingsavond kun je met diabetes wel een marathon lopen? Christine Oldenburg, internist 25 april 2016 Meander Medisch Centrum Maar eerst Hoe vaak komt diabetes voor? Is bewegen zo
Nadere informatieBelangenverstrengeling. Acute Diabeteszaken Wat zien we op de SEH en wat zijn de valkuilen. Drie valkuilen bij Comorbiditeit
Belangenverstrengeling Acute Diabeteszaken Wat zien we op de SEH en wat zijn de valkuilen Langerhansdagen 2018 Frits Holleman Praatjes/adviesraden: sanofi, AstraZeneca, Bioton Alle (neven)inkomsten gaan
Nadere informatie