Zorgprogramma SGG: problematische seksualiteit bij mensen met een verstandelijke beperking

Transcriptie

1 Zorgprogramma SGG: problematische seksualiteit bij mensen met een verstandelijke beperking Kim Biesmans, klinisch neuropsycholoog en programmaleider SGG Marieke Freriks, orthopedagoog Festival Forensische Zorg 2019

2 inhoud wie is de Borg en welke doelgroep bedienen we? visie en theorie: seksualiteit, SGG en (L)VB doel en opzet van het Zorgprogramma SGG casus veiligheid en werkwijze in de praktijk

3 over De Borg expertisecentrum waarin vier specialistische behandelcentra samenwerken specialistische zorg aan mensen met een licht verstandelijke beperking en comorbide psychiatrische en/of gedragsproblematiek (SGLVG) ontwikkeling van doelgroep-specifieke behandelprogramma s (verslaving, agressie en seksueel grensoverschrijdend gedrag) wetenschappelijk onderzoek, waaronder een promotie-onderzoek naar vroegsignalering van agressie met behulp van biosensoren

4 onze doelgroep SGLVG = Sterk Gedragsgestoord Licht Verstandelijk Gehandicapt licht verstandelijke beperking/laag begaafdheid, comorbide psychiatrische problemen en/of ernstige gedragsproblematiek zowel forensisch als niet-forensisch (in vrijwillig of civielrechtelijk kader) ambulant, deeltijdbehandeling of klinisch

5 LVB en laag begaafdheid ,3% 15,9% 50% 84,1% 97,7

6 over intelligentie Operationele definitie -> dat wat de intelligentietest meet Parieto Frontal Integration Theory (Jung & Haier, 2007) Kwaliteit van het PFI-netwerk -> efficiëntie van intacte witte stofbanen die de gebieden verbinden P-FIT model sluit aan bij bevindingen dat intelligentie gerelateerd is aan werkgeheugen & snelheid en efficiëntie waarmee hersenen via witte stofbanen informatie verwerken

7 classificatie volgens DSM-5 criteria leggen de nadruk op het adaptief functioneren in plaats van op de IQscore; de ernst wordt ingeschat op basis van de tekorten in het adaptief vermogen; IQ-scores zijn nog steeds van belang/noodzakelijk. drie domeinen van adaptief functioneren: conceptuele (onderwijs)domein -> geheugen, taal, lezen, schrijven, rekenkundig redeneren, verwerven van praktische kennis, problemen oplossen, beoordelen van nieuwe situaties sociale domein -> empathie, communicatieve vaardigheden, sociaal oordeelsvermogen praktische domein -> leervermogen en zelfmanagement in onder andere zelfzorg, verantwoordelijkheden van een baan, geldbeheer etc.

8 over wie hebben we het nu?

9 terug naar het zorgprogramma SGG

10 visie op seksualiteit en SGG bij SGLVG Seksualiteit -> definitie van de World Health Organization (2002): seksualiteit is een centraal aspect van het mens zijn gedurende het gehele leven ( ). SGG -> definitie van de Haas (2012): gedragingen of toenaderingen die seksueel van aard zijn, tegen de wil van een ander persoon en/of wettelijk verboden. SGLVG -> de beperkingen van SGLVG-patiënten hebben invloed op alle levensgebieden, dus ook op seksualiteit (zowel dader- als slachtofferschap) prevalentie daders varieert: 2 70% -> belang van behandeling (Lindsay, 2009) prevalentie slachtoffers: 23 62% (Heestermans, van den Bogaard, & Embregts, 2015)

11 theorie van SGG Integrated Theory of Sexual Offending (Ward & Beech, 2006; zoals uitgewerkt door Le Grand, 2014).

12 meer concreet: seksualiteit en (L)VB voorbeelden van complicerende factoren: veel (nog niet onderkende) syndromen, die bijvoorbeeld samen kunnen gaan met specifieke cognitieve zwakten (denk aan impulscontroleproblematiek) veel (somatische) comorbiditeit, veel langdurig gebruik van middelen en psychofarmaca andere/zwakkere lichaamsbeleving, denk aan alexithyme trekken cognitieve en emotionele overvraging in complexe sociale situaties andere/minder seksuele ervaringen door de seksuele ontwikkeling heen, grotere kans op slachtofferschap van seksueel misbruik noodzaak om op de doelgroep afgestemd behandelprogramma te ontwikkelen.

13 opzet Zorgprogramma SGG I - basisgedeelte - Seksuele screening/voorlichting - Premodule motivatie - Grenzen aan seksualiteit - Emoties en gedachten - benadrukt kennisvergroting m.b.t. gezonde seksualiteit en inventariseert eventuele probleemgebieden; - als er sprake is van een zedendelict in de index, dan indiceert de SGG-specialist; - de vaardigheidstrainingen lopen parallel aan en ter ondersteuning van de SGG-behandeling. Vaardigheidstrainingen (ZMT, sociale vaardigheden, relationele vaardigheden etc.) II specialistisch gedeelte - Delictketen - gedeelte over pathologische seksualiteit (delictgedrag) waarin de SGG-specialist indiceert, en leidend en uitvoerend is; - de vaardigheidstrainingen lopen parallel aan en ter ondersteuning van de SGG-behandeling.

14 en dan de praktijk

15 casus Ton (42) klinische opname (FPA) in het kader van een voorwaardelijke veroordeling voor bezit van kinderporno, delict wordt door patiënt (en diens systeem) stellig ontkend; ontkennende/afwerende houding met betrekking tot (het bespreken van) de eigen seksualiteit; tijdens opname wel seksuele voorlichting gehad; bevindingen vanuit uitgebreid klinisch neuropsychologisch onderzoek en risicotaxatie: licht verstandelijke beperking en (in lijn hiermee) een zwakke sociale cognitie, waaronder alexithyme trekken; geen evidente aanwijzingen voor specifieke psychoseksuele problematiek; inschatting van een zeer hoog recidiverisico, gezien onder andere de ontkennende houding, een problematisch netwerk en zwakke zelfregulatie (impulscontrole en coping).

16 casus Ton (42) en het zorgprogramma SGG doel = seksuele gezondheid/welzijn verhogen en het risico op seksueel grensoverschrijdend of delinquent gedrag verminderen uitgangspunten: Risk-Need-Responsivity (zie Andrews & Bonta, 2006) + Good Lives Model (zie Ward, Rose & Willis, 2012) behandelen kan niet zonder diagnostiek: delict-diagnostiek (indien van toepassing); verklarende neuropsychologische diagnostiek; diagnostiek van psychoseksuele problematiek en seksualiteit. op basis van de diagnostische bevindingen vindt indicatiestelling plaats, in overleg met het multidisciplinair behandelteam periodieke risicotaxatie middels de STATIC-99R, STABLE-2007 en ACUTE-2007

17

18 1. premodule motivatie -> gezien ontkennende houding; 2. emoties en gedachten -> gericht op emotiedifferentiatie; 3. parallel vaardigheidstraining middels PMT -> gericht op het leren herkennen van lichaamssignalen/emoties; 4. parallel sociale vaardigheidstraining -> gericht op het versterken van sociale vaardigheden in de interactie, aangeven van grenzen (met het oog op het netwerk); 5. delictketen -> gericht op delictgedrag.

19 voorbeeld opdracht uit premodule motivatie Hoe kijk je naar jezelf en naar seksualiteit? Noem per levensgebied een positieve kant van jezelf.

20 hoe aansluiten bij leerstijl van LVB? uitgebreidere neuropsychologische diagnostiek afstemmen in de communicatie (let op specifieke informatieverwerkingssysteem!) concreet maken van de oefenstof voorstructureren en vereenvoudigen (= meer tijd nemen ) netwerk en generalisatie veilige en positieve leeromgeving (Zoon, 2012)

21 en dan.. module gevolgd; risicofactoren en beschermende factoren in kaart gebracht. Wat betekent dit nu voor het gedrag van cliënt op de afdeling en adviezen voor begeleidend personeel?

22 praten over gedrag

23

24 veiligheid en werkwijzen de weg van de emotie diagnostiek risicotaxatie op maat: wat is er nodig voor deze patiënt? Kortom: terug naar de wetenschap.

25 dus wat ons te doen staat.. bewustwording van eigen emoties blijf bij je taak: gedrag in het licht van de functie of de betekenis behandelen; uitvoeren van veiligheidsafspraken aan de hand van de risicotaxatie.

26 Wat is OOK onze taak als psychologen? -> bewustwording creëren -> kennis verspreiden over maatschappelijk relevante thema s als SGG

27 Dank voor jullie aandacht! namens De Borg: mw. K.E. Biesmans, klinisch neuropsycholoog (STEVIG) mw. E.M.J. Frunt, orthopedagoog in opleiding tot GZ-psycholoog (STEVIG) mw. I. Burdová, GZ-psycholoog/psychotherapeut/seksuoloog (Trajectum) mw. M. Freriks, orthopedagoog (Behandelcentrum Middenweg, Ipse de Bruggen) dhr. G. Schoonbrood, GZ-psycholoog/cognitief gedragstherapeut (Wier, Fivoor) mw. P. Sterken, projectmanager (De Borg) Vragen? ->

28 Vragen?

29 overzicht literatuur Andrews, D. A., & Bonta, J. (2006). The psychology of criminal conduct (4th ed.). Newark, NJ: LexisNexis. Heestermans, M., van den Bogaard, K., & Embregts, P. J. C. M. (2015). Gezegd of gezwegen: Diagnostiek bij seksueel misbruik van en door mensen met een verstandelijke beperking. Gennep: Dichterbij Jung, R. E., & Haier, R. J. (2007). The Parieto-Frontal Integration Theory (P-FIT) of intelligence: converging neuroimaging evidence. Journal of Behavioral and Brain Science, 30 (2), Lindsay, W. R. (2009). Assessment of offence-related issues. In: W. R. Lindsay (Ed.). The treatment of sex offenders with developmental disabilities (pp ). Chichester: John Wiley & Sons. Ward, T., & Beech, A. R. (2006). An integrated theory of sexual offending. Aggression and Violent Behavior, 11, Ward, T., Rose. C., & Willis, G. (2012). The rehabilitation of offenders: Good lives, desistance, and risk reduction. In G. Davis & A. Beech (Eds.). Forensic Psychology (2nd ed.). Oxford: Wiley Blackwell. Zoon, M. (2012). Wat werkt bij jeugdigen met een licht verstandelijke beperking? Verkregen van -NJi/LVB_Wat_werkt.pdf.