Wat'iedere'ouder'zou'moeten'weten' van'de'zelfregula9e'(en'waarom)'

Transcriptie

1 19#04#18 Watiedereouderzoumoetenweten vandezelfregula9e(enwaarom) JelleJolles CentrumBrein&Leren VrijeUniversiteitAmsterdam Verantwoording Deze(handout(is(gemaakt(naar(aanleiding(van(mijn(voor(de(ouderavond(van(het(Hermann( Wesselink(College(in(Amstelveen(op(27(maart(2018.(!! Achtergrond.!Ikgeefveelpresenta9esoverlerenenontplooiingvankinden9enerenoverde ontwikkelingvanneuropsychologischevaardigheden.voordergelijkepresenta9eshebikdeze handoutgemaakt.veelvanmijnvisieszijnnaderbesprokeninmijnrecenteboek Het(Benerbrein.(De adolescentis werkinuitvoering enheeqdaaromgerichte steun,sturingeninspira9e nodigvan opvoeders,lerarenencoaches.(diezijnessen9eelvoorzowelhetschoolspresteren,alsvoorde persoonlijkegroei. Copyright:!Dezehandoutenhethiergepresenteerdemateriaalzijngemaaktvoorprivégebruik.Het valtonderdecopyrightbeschermingbeschreveninhetboektienerbrein.verwijzingnaardeteksten ismogelijkmitsvermeldingvandebron:jellejolles. Het(Benerbrein.(Over(de(adolescent(tussen( biologie(en(omgeving,aup2016.(! Boek:HetboekTienerbreinisuitgebrachtbijUniversityPress2016,2017ISBN (midpriceedi9e 14,99)( Website: 9ener,onderwijs,opvoeding,ontplooiing,neuropsychologieenhetbrein. 1

2 19#04#18 1. Wat is het probleem? Onsprobleem Nietluisteren Slechterdanzekunnen Heelgevaarlijkedingendoen NietgemoAveerdzijnvoorschool/leren Nieterkennendatoefenenenhuiswerknodigzijn Etcetera Hetgoedenieuws:dejeugdvangisteren Dejeugdiszoverdorven,zobandeloos,datwedehoopmoetenopgevendat hetooitnoggoedmetonskomt. Dejeugdvannuhoudtvanluxe.ZeheeNslechtemanieren,geeneerbiedvoor ouderenenzekletstinplaatsvandatzewerkt,zeschroktbijmaalajdenhet etennaarbinnen,legtdebenenoverelkaarenaranniseertdeouders. Eenveelgebruikt(citaat,(toegeschreven(aan(Socrates,(470K399(v.Chr. EenkleinejongenvanderAenpleegtnumeerbedrog,meerkwalijkeprakAjken danaenrobuustekerelsindeajdvanonzeouders.zoookmeisjes watisde oorzaakdaarvan?dekinderenzijnnuvroegajdigrijp. N.(Borbonius,(Parijs,(1503K

3 19#04#18 Werk aan vaardigheden die CITO niet toetst CreaAviteit KriAschdenken Veerkracht Inlevingsvermogen MoAvaAe Behoedzaamheid Zelfstandigheid Verantwoordelijkheid DoorzeYngsvermogen Nieuwsgierigheid Humor Discipline Daadkracht Leiderschap Mededogen Moed Verbazing Bescheidenheid Geduld Verdraagzaamheid Samenwerking Flexibiliteit Accuratesse Betrouwbaarheid 6 7 Sturen? Vrijlaten? Inspireren? 8 2

4 19#04#18 Samengevat: 25 jaar ontwikkelingen in het onderwijs Kansen#ongelijkheid Studiehuis Regie*bij*de*leerling?* TweedeFase Basisvorming Kennisniveauvermindert ICTentablet#onderwijs HetNieuweLeren CompetenAegerichtonderwijs Niveauverlaginglezen&rekenen Jongens#Meisjesverschillen ToetscultuurenCITO#isering Professionaliseringhoe? Competen(es* Zesjescultuur DeLeerlijnlooptnietdoor 21 e #eeuwsevaardigheden Verjuffing 9 Vooruitblik:omtelerenzijnnodig Kiezen Beslissen Oordelen Vooruitzien Leertaakplanning OpAesoverwegen Evalueren goedgedaan? Controlerenvandeimpulsiviteit.. Zelfinzicht(en(zelfregula@e 11 3

5 19#04#18 2. Waarom doet de tiener wat hij doet? Rijping loopt tot na 25 e jaar! Ontplooiing 13 Nieuwsgierigheid en informatieverwerking 4

6 19#04#18 Kind en tiener zijn werk in uitvoering Dehersenenrijpennog doortotca25jaar Weinigervaringengehad ZeheeNnogweinigkennis KindenAener oefent de neuropsychologische vaardigheden 15 Waar gaat het de tiener om? Ervaringen Nieuwe dingen Nieuwe kennis Nieuwe belevingen Nieuw gedrag Nieuwe relaties Oefenen Uitproberen Wat is dat? Wat bedoelt zij? Hoe doet hij dat? Waarom is dat zo? Hoe werkt dat? Hoe vindt zij/hij mij? Hoe pak ik dat aan? Wat zijn hier de regels? 16 Het DOEL van de tienertijd is dus: Heel veel ervaringen opdoen Leren om zelfstandig te worden Kennis en inzichten krijgen Sociale en emotionele vaardigheden krijgen Zelfinzicht krijgen Kunnen omgaan met de sociale spelregels Schools presteren, Lichamelijk functioneren, Psycho-sociaal functioneren Persoonlijke groei 17 5

7 19#04#18 3. Brein, leraar en opvoeder Zandweggetjes in het brein worden snelwegen 19 Omgeving (ouder, leraar, vrienden) zorgt voor functioneel bruikbare hersen-paden 6

8 19#04#18 Will(Drinker(&(Greg(Dunn(2016( Hersennetwerken veranderen Strategieën veranderen 22 De scholier heeft sturing, emotionele steun en inspiratie maar ook kennis en ervaring nodig voor talent-ontwikkeling 23 7

9 19#04#18 De tienertijd is de periode van Kansen & Mogelijkheden Mitssteun Mitssturingenstructuur MitsinspiraAe Mitserroutesgewezenworden MitsdezelfregulaAewordtontwikkeld Metcrucialerolvanleraarenopvoeder De adolescent ontwikkelt 26 8

10 19#04#18 Ontwikkeling:fysiek,cogniAef,emoAoneelénsociaal Jongensbrein rijpt in sommige regio s (veel) trager dan meisjesbrein Blauw:Jongens( ( ( Rood:Meisjes Meisjeshersenen zijn op zijn grootst op 10.5 jaar, jongens op 14.5 jaar 29 9

11 19#04#18 Grote rol van de peergroup Watzouhijwelnietdenken :veelbelangrijker danwathetvriendjewerkelijkdenkt! Sociaalleren! EmoAonele consequenaes Lerenprioriteiten stellen 30 De adolescentie (10 tot >22) in drie fasen Ca10totca14jaar Ca14totca16#17jaar Ca16#17totca22#25jaar Zelfregulatie en de executieve functies 10

12 19#04#18 EF: wat en waarom? ExecuAevefuncAesenvaardighedeninzelf#regulaAezijndementale processendieonsinstaatstellenomteplannen,ofaandachagbezigte zijn,ominstrucaes(endebedoelingdaarvan)teonthouden,enomtaken efficiëntenindegoedevolgordeuittevoeren. Netalseenvluchtcontrolesysteemopeendrukvliegvelddekomendeen vertrekkendevliegtuigenopmeerderestartbanengoedkanmanagenzo heenhetbreindezevaardigheidnodigomweerstandtebiedentegen afleiding,omteprioriteren,omdoelentestellen(endietebereiken)en omimpulsentecontroleren. DeEFzijnvangrootbelangvoorhetleren. EssenAeelomzicheenplektevindeninonzecomplexesamenleving. Cruciaalvoorkind,ouders,schoolensamenleving Afleiding van buitenaf Afleiding van binnenuit Executieve functies 1. VAARDIGHEDEN Planning: Watishetplan?Watzoueendoelkunnenzijn?Zijner meerderedeleninhetplan? Prioriterenvancomplexerehandelingen: Watzijndebelangrijksteonderdelenvanhetplan?Zijner dingendieeerstmoetenofjuistlater? EvaluaAe: Watwasdebedoelingookweer?Hoehebikhetgedaan? Kanikmijnaanpaknogverbeteren?Hoeishetopanderen overgekomen? 35 11

13 19#04#18 Executieve functies 2. IK Zelfinzicht: Watwilik,waarbenik,watishetplan,waarwilikheen?Waar benikechtgoedin?enwaarinkanikmezelfverbeteren?hoe zouikdatkunnendoen? ZelfregulaAe: Watzoudebesteaanpakzijn?Hebikhetgoedgedaan?Wat zoudebestemanierzijnomdatandersaantepakken?watleidt meaf? 36 Executieve functies 3. DE ANDER PerspecAef#name: Watdenktdeanderervan?Watisdebedoeling,watwildie leraar?watwillenmijnklasgenoten? Empathie: HoeishetmetJesse?Trekthijalleenmaaraandacht,ofheeNhij ergewoongeenzinmeerin? Watzouikdoenalsikhemwas? 37 Executieve functies 4. LATER Kiezenenoverzienvankeuzes: WatzouergebeurtenalsikprofielXkies?Nu,binnenkort, eventueellaterenoplangeretermijn?watvoorinvloedheen dezekeuzevoormijnvriendenayoubenomar?watgaatmijn vaderdoenalsikzegdatikdezekeuzemaak? OverzienvanlangetermijnconsequenAes: Watkanergebeurenalsiknietmeermeedoemetmijn vriendengroepenmeergastuderen?alsikmezoopstelwordik danuitdeklasgezet? 38 12

14 19#04#18 Executieve functies 5. NORMEN EN REGELS Socialmonitoring: WieiseigenlijkdeleidervanditelNal?Hoegaanzemetdie coachom?waaromgaanzenadewedstrijdalajdopdiehouten bankenziqen?isdeleraarnueigenlijkboosofspeelthijdat maar? HoepaktDaanheteigenlijkaanmetEva? Regels,normenenwaarden: Watvoorregelshebbenzehier,endoenzeergmoeilijkalsjehet anderswilt?hoegaanzehiermetelkaaromenwatverwachten zevanje? 39 Sommigeniet#EFbeginnenpasterijpenin deaenerajd Ervaringinhethandelen Impulscontrole ConsequenAesoverzien Invoelen,empathie EvaluaAevansocialeomgeving PerspecAefname Kiezenenbeslissen Verantwoordelijkheidnemen ZelfinzichtenzelfregulaAe Let op: er zijn enorme verschillen tussen vroege, midden - en late adolescentie 40 Ook slimme tieners moeten zich ontwikkelen in zelfinzicht en zelfregulatie 41 13

15 19#04#18 6. Wat kun je als ouder doen? Ontplooiing mits Feedback FEEDBACK Feedback Feedback( ( FeedKback( ( Feedback 44 14

16 19#04#18 Wat tieners (eigenlijk) graag willen Enkele vroeg-rijpe tieners kunnen regie voeren over hun eigen leerproces. Maar velen kunnen het nog lang niet!!! Láát hun on-volwassen zijn! 46 Leraar en ouder krijgen/nemen een bredere rol ondersteuntdezelfevaluaae coachtenstuurt laatoefenenmetrisico s isverhalenverteller leertver#beelden wijstroutes 47 15

17 19#04#18 48 De tiener heeft recht op steun in de ontplooiing Kennis,KENNIS,kennis,(kennis Ervaringen Zelfinzicht SocialeenemoAonelevaardigheden Kunnenomgaanmet desocialespelregels Weerstandtegenpeergroup Zelfstandigheid 49 Leraar en ouder, je speelt vele rollen. Blijf de regisseur! agent, moeder, dirigent, regisseur, scheidsrechter, verhalenverteller, sturende coach, inspirator, begeleider, uithuil-schouder, tuinier, rechter Leraar en ouder: duw, fleem, stuur, inspireer je tiener 50 16

18 19#04#18 Onze taak: voorwaarden scheppen voor ontwikkeling van de EF Vaardighedenoefenen RouAnesaanleren SocialecogniAes ZorgenvoorstabielerelaAes Lerendenken CreaAeveoplossingenvinden Omgaanmetstress FysiekeencogniAeveskills EmoAoneleensocialeskills Zelfstandigworden Werk aan brede ontplooiing 1. Cognitief: Kennis, schools presteren 2. Psychologisch: Persoonlijke groei, beleving, attitude 3. Biopsychologisch: Slaap, eten, seksualiteit, 4. Handelen: Impulsremming, planmatigheid 5. Emotioneel: Geborgenheid, perspectiefname 6. Kiezen: Consequenties overzien, kiezen, beslissen 7. Psychosociaal: Omgaan met anderen, groepsdruk 8. Zelfreflectie: Social monitoring, controle Werkaanhetkindindienscontext:school,thuis,hobby 7. Aanpak 1. Werk aan taal en redeneren 17

19 19#04#18 Vergroot zelfinzicht Leer denken en verwoorden Wát doe je? Waaróm doe je het? Hoe werkt het? Heeft het een naam? Wat bereik je ermee? Wat zou gebeuren als? 54 Leer ver-woorden, mentalizeren 55 Vergroot zelfinzicht Wátdoeje? Waarómdoejehet? Hoewerkthet? HeeNheteennaam? Watbereikjeermee? Watzougebeurenals? 56 18

20 19#04#18 De tiener vindt het heerlijk om te redeneren en argumenteren. Steun dat (bron: Het Tienerbrein) DeAenerhoudtervanomteredenerenentedebaqeren;moedigdataanmaar zorgdatjesamengespreksregelsopstelt.datvoorkomtdatjeineenzinlozeen frustrerende nietes#welles terechtkomt. WederzijdsrespectisessenAeel.Respecteerookeenafwijkendstandpunt. Corrigeernooitdelogicavandeadolescentenweesooknietneerbuigend daarover.gewoonluisterenen(h)erkennenwaterwordtgezegd.eengoede strategieisomtevragen: Interessant,hoekomjebijdezegedachtenc.q. conclusie? Tieners*dagen*je*uit*enhebbenkriAekopdemeningofhetgedragvan volwassenen.maarzehebbenjefeedbackooknodig.geefinzichtinde achtergrondvanjouwopinie.enneemhetnietpersoonlijkop. DeAenerkanbehoorlijkmelodrama(schdoen: Ditiszooooostom. Glimlachen helpt,maarnietmeteenneerbuigend: AchEvatoch Belangrijk:niet*iedere*onenigheid*is*een*conflict.Neemdeargumentenniette persoonlijkofalseenaanslagopjeautoriteit. Neemhetniet*te*serieus*enziehetdebatookalssociaalinteracAemoment,als momentvoorhetgevenvansubaeleofmeerdirectefeedbackofinspiraaeenals een(voorjeaener)handigemogelijkheidtotoefenen. Gebruikdenk;s(mulerende*technieken.SocraAschevragen. 57 Socratische vragen WatzouergebeurenalshetalAjdregendeop zaterdag? Watzouergebeurenalsautosnooitslijten? Watkanergebeurenalskaqenkondenblaffen? Watkanergebeurenalsalleschoenenindewereld evengrootwaren? kinderen(op(gang(te(brengen.(deze(vragen(helpen(een(kind(afstand(te( nemen(van(het(hier(en(nu.(keuzes,(vergelijkingen,(onderhouden(van( nieuwe(ideeën,(en(het(formuleren(van(persoonlijke(antwoorden(op(deze( 58 Help de tiener met denken en kennen (bron: Het Tienerbrein) OokalvindtdeAenerhetleukomtedebaqeren,hijisernognietzogoedin:helphemom dezevaardighedenteontwikkelen. Vraagdooroverdeconsequen(es*voor*korte,*middellange*en*lange*termijn.Houdhet debatopen,probeersamentotopaestekomenenprioriteerargumenten.letop:maaker geenwedstrijdvanwaarbijhetneerkomtop: WieheeNergewonnen?,eendergelijk debatisvoordeaenergewoonlijkfrustrerendensamuleerthemnietomhetnogeenste doen.geefooknooitinhetopenbaarkriaekopdegedachtenofideeënvaneen adolescentenspoterzekernietmee. ZorgdatdeAenerderol*van*emo(es*in*het*proces*van*beslissen*begrijpt;gevoelenszoals boosheid,angst,bedroefdheidofuitgelatenheidkunneneenoordeelvertroebelen. Beslissingen,zekeralszebelangrijkegevolgenkunnenhebben,moetengemaaktworden alsjekalmbentennogeensbekekenworden naernogeenseennachtjeovergeslapente hebben. Gebruikwaarmogelijkopen*vragen.Diewekkennamelijkdiscussieop: Alsjenu stoptmetpianoleseninplaatsdaarvanextragaattrainenmetdevoetbalselecae,wat zijndanvoorjoudevoordelenendenadelen? 59 19

21 19#04#18 De leraar en zijn aanpak in stimuleren van denken en redeneren (bron: Het Tienerbrein) SAmuleerdeAeneromzicheenbeeld,eenmentale voorstellingtevormen OpenvragenenuitdagendereacAesontwikkelenhet denkproces Deadolescentgaatzichopiniesvormen: deregering moetdatandersaanpakken DeAenergaatwatondernemen;maatschappelijk engagementaangaan DeAenerkanhetnietallemaalzelfmaarheeNbaatbij structuur DeAenerwordtautonoom: ikkanzelfdingendoenen voormezelfdenken 60 Train abstract denken en generaliseren Denk#structurering Ik(stel(mezelf(voor(op(een(luxe(jacht.(Middellandse(zee.(Ik(zie(.tja Wat(doe(ik?( Zieen(en(gamen.Wat(doe(je(als(je(30(bent?(Rijk(zijn.(Waarmee?...( Laatexpliciteren Wim,(Toos(en(Chantal(en(ik(hebben(het(gehad(over Toos(en(Wim(waren(het(niet( eens(over.tja,(waar(hadden(jullie(het(over?(( Abstraheren Overeenkomst(tussen(een(ei(en(deze(spelende(hondjes.(Wat(hoort(niet(in(dit(rijtje( thuis:(slang,(kikker,(krokodil,(rat ( Taal#ambiguiteit Wat(een(pracht(jurk(heb(je(aan(.( Zou(je(je(je(jas(niet(aandoen? Aanpak 2. Werk aan ver-beelden en denken 20

22 19#04#18 Leer ver-beelden Laat een voorstelling maken in de geest Visualiseren en mentaliseren Leer het kind een mentaal model maken wat zie je? Geen toeschouwer maar deelnemer 64 DenksAmulerendevragen Watziejeopdefoto? Watbetekenthet? Waarspeeltditzichaf? Watiser5minuteneerdergebeurd? Watgebeurtover5minuten? Hoenoemjedat? Watvindjeervan? 65 21

23 19#04#

24 19#04#18 9. Take Home DeAeneriseenrups.Hetduurtnogjaaarenvoorhij/zij vlinderis DedocentspeelteenessenAëlerolinontplooiing(die brederisdanschoolsevaardigheden Houdrekeningmetsekse,metopleidingouders,met leerling#factoren WerkacAefaanbredeontwikkeling.Enaantaal&denken. DiezijnbelangrijkstevoertuigvanzelfinzichtenzelfregulaAe Werk aan vaardigheden die CITO niet toetst CreaAviteit KriAschdenken Veerkracht Inlevingsvermogen MoAvaAe Behoedzaamheid Zelfstandigheid Verantwoordelijkheid DoorzeYngsvermogen Nieuwsgierigheid Humor Discipline Daadkracht Leiderschap Mededogen Moed Verbazing Bescheidenheid Geduld Verdraagzaamheid Samenwerking Flexibiliteit Accuratesse Betrouwbaarheid 70 Dank ( Web: ( Boek:( HetTienerbrein, AUP2016,