De kwetsbaarheden en kansen van het brein en het maken van een studiekeuze

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "De kwetsbaarheden en kansen van het brein en het maken van een studiekeuze"

Transcriptie

1 Samenvatting Tijdens de contactmomenten die Bijcollege heeft met jongeren, zien wij dat velen moeilijkheden tegenkomen bij het maken van een passende studiekeuze. Dit lijkt niet heel vreemd aangezien emotionele gedeeltes in het brein bij jongeren erg actief zijn, terwijl controlefuncties in de frontale kwab zich nog ontwikkelen tot het 25 e levensjaar. Dit houdt in dat jongeren de uitvoerende functies zoals plannen, bijsturen en anticiperen, maar ook het controleren van impulsen en het inleven in anderen, nog moeilijk vinden. De mismatch tussen emoties en controle maakt jongeren gevoelig voor risicovolle beslissingen: ze kiezen eerder voor keuzes met een kleine beloning op de korte termijn dan keuzes met grotere beloningen op de lange termijn. Hiermee hangt samen dat het brein van de jongere gevoelig is voor prikkels en nieuwigheden. Het brein heeft een enorme potentie, waarmee de uitvoerende functies zich in razend tempo kunnen ontwikkelen juist door ervaring met het gebruik van deze functies. Hersenrijping blijkt dan ook positief te kunnen worden beïnvloed door een uitdagende omgeving. Om ouders en docenten/leerlingbegeleiders inzicht te bieden in de ontwikkeling van het brein en om hen praktische adviezen te geven voor de begeleiding van jongeren tijdens de studiekeuze, is dit paper geschreven. De belangrijkste adviezen voor ouders en docenten/leerlingbegeleiders die naar voren komen in dit paper zetten we hier alvast op een rij. In dit paper wordt hier dieper op ingegaan. Stimuleer om ervaring op te doen. Reik hulpmiddelen aan bij het maken van een studiekeuze. Praat mét in plaats van tegen de jongere. Bied milde suggesties. Let op: wees niet te sturend! Voor docenten/leerlingbegeleiders in het bijzonder: Houd rekening met iedere leerling. Sommigen hebben meer begeleiding nodig dan anderen. Gebruik je abstraherend en relativerend denkvermogen om jongeren te helpen met de keuze die invloed heeft op de lange termijn. Breng jongeren in contact met oud-leerlingen die al studeren.

2 De kwetsbaarheden en kansen van het brein en het maken van een studiekeuze Inleiding Een passende opleiding kiezen wanneer je nog volop in ontwikkeling bent blijkt niet altijd makkelijk. Het komt wel goed en Ik chill eigenlijk liever met mijn vrienden dan dat ik hier nu over na moet denken. zijn quotes die zo nu en dan de revue passeren tijdens de studiekeuzeworkshops van Bijcollege. Natuurlijk zijn er verschillende gevallen. Sommigen zijn zich druk aan het oriënteren en anderen schuiven het, zoals de quotes al doen vermoeden, liever nog voor zich uit. Echter blijkt het voor beide partijen een hele opgave. Ook als de leerling wel druk bezig is met oriënteren is het voor de 17 of 18-jarige lastig om over de toekomst na te denken en een studiekeuze te maken die bij hem of haar past. Dat het voor deze groep niet makkelijk is om de gevolgen al te overzien, blijkt uit het onderzoek van Jensen (2015). Volgens haar zijn er namelijk belangrijke kenmerken in de hersenen van jongeren (en jongvolwassenen) die nog in ontwikkeling zijn en die pas volgroeid zijn rond het 25 ste levensjaar. De hersenen ontwikkelen zich gefaseerd, aldus Jensen. De emotionele zones in het brein zijn het eerst volgroeid bij jongeren. Het laatste gebied wat zich totaal ontwikkelt is de frontale kwab, die vooral de uitvoerende functies als plannen, bijsturen en anticiperen, maar ook de impulscontrole en empathie regelt. Volgens Jensen (2015) zorgt deze gefaseerde ontwikkeling voor een overmatige invloed van de emotionele gedeeltes, omdat vooral deze gedeeltes erg actief zijn en de controlefuncties vaak nog achter blijven. Terwijl de frontale kwab van jongeren nog volop in ontwikkeling is, wordt van hen wel gevraagd om vooruit te kijken, te plannen en te anticiperen op hun toekomst. Leerlingen worden immers al op zeer jonge leeftijd (tussen de 13 en 15 jaar) gevraagd welke richting ze willen kiezen; En in het verlengde daarvan wordt aan het einde van de middelbare schoolperiode (tussen de 15 en 18 jaar) verwacht dat zij nogmaals levensbepalende keuzes maken. Ditmaal een passende studiekeuze, een keuze over de stad waar ze willen gaan studeren en bijvoorbeeld een afweging maken of ze op kamers willen gaan of niet. Allemaal zaken die van de jongere vragen om vooruit te kijken en zich op hun toekomst te anticiperen. Is het realistisch om van jongeren te vragen een goed doordachte en passende keuze voor de toekomst te maken, wetende dat belangrijke hersengebieden nog niet geheel zijn ontwikkeld? In dit paper kijken we naar de ontwikkelingen in het brein van late adolescenten (16 t/m 22 jaar) en hoe er op een effectieve manier ondersteuning kan worden geboden bij het kiezen van een passende studie. Vanuit dit vertrekpunt biedt dit paper mogelijk handvatten aan ouders en docenten/leerlingbegeleiders hoe zij hun zoon, dochter of leerling kunnen ondersteunen tijdens het studiekeuzeproces. De keuze voor deze leeftijdsklasse volgt logischerwijs uit onze ervaringen met deze jongeren die wij opdoen tijdens studiekeuzeworkshops en begeleidingstrajecten. Tijdens de contactmomenten die Bijcollege heeft met deze groep, zien wij de moeilijkheden die velen van hen tegenkomen bij het maken van keuzes. De doelstelling wordt gerealiseerd door verschillende inzichten uit de literatuur en eigen ervaringen met elkaar in verband te brengen. Ten slotte zal er een korte conclusie worden gegeven met praktische tips voor ouders en docenten/leerlingbegeleiders.

3 De kwetsbaarheid van het brein Er zijn verschillende termen voor het brein van tieners, pubers of adolescenten. Jelle Jolles stelt in zijn boek het tienerbrein (2016) dat hij het woord puber liever vermijdt. Het woord puber is volgens Jolles te veel gerelateerd aan lichamelijke verandering van de jongere en bestrijkt een minder groot tijdsbestek dan bijvoorbeeld de term adolescent of tiener. In dit paper richten wij ons op studiekiezers in de leeftijd van 16 t/m 22. Omdat deze leeftijdscategorie deels boven de tienertijd valt, spreken wij liever gewoon over brein. Zoals in de inleiding al is benoemd, ervaren jongeren een onbalans tussen het uitvergrootte emotionele gedeelte van het brein en de nog niet totaal ontwikkelde uitvoerende functies. Giedd (2015) schreef ook over de hersenontwikkeling van tieners en stelde vast dat het limbisch systeem, wat emoties reguleert, steeds meer invloed krijgt tijdens de puberteit. De prefrontale cortex, die onder andere de uitvoerende functies reguleert, blijft daarentegen nog door ontwikkelen tot ongeveer begin 20. Deze mismatch maakt pubers gevoelig voor risicovolle beslissingen. Hoe gaat dat dan in zijn werk? Een belangrijke functie van de prefrontale cortex is dat deze de mogelijkheid creëert een soort geestelijke tijdsreis te maken. Door de prefrontale cortex kunnen we nadenken over resultaten uit het verleden, het heden en mogelijke resultaten in de toekomst en deze op waarde inschatten. Op deze manier kunnen we antwoord geven op zogenoemde wat-als -hypotheses, zonder dat we worden blootgesteld aan de potentiele risicovolle werkelijkheid (Giedd, 2015). Naarmate we cognitief rijpen, en dus de prefrontale cortex steeds meer ontwikkelt, is het zo dat we steeds vaker kiezen voor grotere beloningen op de lange termijn in plaats van kleinere beloningen op de korte termijn. We kunnen dan immers beter inschatten wat voor invloed bepaalde acties in de toekomst kunnen hebben. Gezien de prefrontale cortex van jongeren nog niet totaal ontwikkeld is, is het voor hen lastig om deze wat-als -hypotheses te maken en na te denken over wat verschillende acties als resultaat kunnen hebben in de toekomst (Giedd, 2015). Gerelateerd aan het maken van een studiekeuze betekent dit dat het voor jongeren niet makkelijk is om de gevolgen van het kiezen van verschillende studies op verschillende onderwijsinstellingen, te overzien. Zelfs ouders en docenten/leerlingbegeleiders overzien niet altijd alle gevolgen. Er zijn zo veel punten die mee moeten worden genomen in het maken van een keuze, dat het bijna niet mogelijk is om met alle punten rekening te houden. Te denken valt aan de inhoud van de opleiding, de match met de eigen interesses en vaardigheden, de stad waar je gaat studeren, enzovoort. Doordat jongeren niet alle gevolgen van het kiezen van verschillende studies kunnen overzien, zullen ze daarom vaak eerder kiezen voor een kleine beloning op de korte termijn, dan voor een grote beloning op de lange termijn. In termen van studiekeuze dus voor bijvoorbeeld voor een stad die dichtbij huis is en waar veel vrienden gaan studeren, in plaats van een stad aan de andere kant van het land waar geen vrienden naartoe gaan, maar waar wel de opleiding wordt geboden die de jongere eigenlijk het liefst wil doen. Daarbij komt dat jongeren volgens Belsky (2012) sociaal makkelijk beïnvloedbaar zijn. Uit onderzoek blijkt dat jongeren eerder risicovolle beslissingen nemen wanneer ze met leeftijdsgenoten zijn. Dat is niet zo gek, want de adolescentie is de periode waarin mensen het

4 meest met hun leeftijdsgenoten optrekken. Het maken van een studiekeuze kan ook gezien worden als een risicovolle beslissing, gezien er een kans bestaat op een niet-passende studiekeuze. Men zou zich dus kunnen afvragen of zo een belangrijke keuze niet te veel wordt beïnvloed door wat leeftijdsgenoten denken of doen. Hoe zit dat bij laat-adolescenten? Toegespitst op de doelgroep van dit paper, laat-adolescenten, geldt dat het brein al wel verder is ontwikkeld dan van bijvoorbeeld vroege en midden-adolescenten. De scheidingslijn tussen vroege en midden-adolescenten en laat-adolescenten staat overigens niet vast op een bepaalde leeftijd. De kalenderleeftijd waarop de volgende fase wordt bereikt, verschilt net als het lichamelijk proces tijdens de puberteit per individu. Over het algemeen kunnen we over laat-adolescenten zeggen dat zij zich neuropsychologisch nog aan het ontwikkelen zijn en ze nog weinig ervaring met het volwassenenleven hebben. Echter maken jongeren in deze periode wel vaak keuzes die belangrijk zijn voor hun toekomst, zoals hun studiekeuze. Dit soort keuzes dragen bij aan de overgang van de adolescentieperiode naar de volwassenheid. Voor jongeren blijkt het tegenwoordig steeds meer een verwarrende periode te zijn. Tientallen jaren geleden waren de rollen van leerling/student en de leraar/docent en het onderwijssysteem duidelijker. Dit hield in dat het voor de jongere duidelijk was wat er van hen verwacht werd en rond welke leeftijd. Door de steeds complexere samenleving zijn deze rollen, maar ook de verwachtingen van een leerling en student niet meer zo duidelijk. Dit zorgt ervoor dat jongeren nog lang niet altijd klaar zijn voor de van hun verwachte zelfstandigheid in het hoger onderwijs (Jolles, 2016). De uitvoerende functies ontwikkelen zich steeds verder in de fase van laat-adolescentie. Zij hebben in deze fase vaak enige vaardigheid in het plannen en organiseren van het eigen gedrag, het kiezen en het evalueren van eigen gedrag. Vaardigheden die bij het maken van een studiekeuze eigenlijk allemaal samenkomen. Bij het maken van een studiekeuze is het namelijk belangrijk dat de aspirant student zich voorstellingen kan maken bij verschillende keuzes en de gevolgen van het kiezen van een bepaalde opleiding kan overzien. Ook moeten ze bij het kiezen van een passende studie zelfevaluatie kunnen toepassen. Is dit echt wat ik interessant vind? en past dit bij mijn vaardigheden en/of eigenschappen?. Echter is het zo dat bovengenoemde inzichten (plannen, organiseren, kiezen en evalueren) nog niet goed en geïntegreerd gebruikt kunnen worden door de jongere, doordat hij of zij nog weinig ervaring heeft met het gebruiken van deze functies (Jolles, 2016). Ook kan de laat-adolescent beter weerstand bieden aan sociale druk, maar de goedkeuring van leeftijdsgenoten is nog wel belangrijk. Doordat ze ervaring missen zorgt dat ervoor dat ze bij het nemen van beslissingen nog steeds gevoelig zijn voor meningen uit de omgeving, zoals in de eerste paragraaf al werd beschreven. Toch zijn ze steeds beter in staat de weg te volgen die ze zelf graag inslaan, wat positieve gevolgen kan hebben bij het maken van de juiste studiekeuze.

5 De kansen van het brein We hebben gezien dat de prefrontale cortex nog tot het 25 e levensjaar door ontwikkelt. Dit betekent niet dat we deze functies niet kunnen activeren (Jolles, 2016). Volgens Jolles (2016) krijgt een jongere complexe vaardigheden als plannen, bewust overwegen en kiezen, zelfinzicht en omgaan met impulsieve reacties pas onder de knie door ervaring. Grootschalige veranderingen in de microstructuur van de hersenen worden gestuurd door wat de jongere hoort, ziet en beleefd tijdens ervaringen op school, thuis, met vrienden en bij hobby, sport of spel. Door het opdoen van dit soort ervaringen kan de jongere verbanden gaan leggen: hij of zij leert gaandeweg keuzes maken door te doorleven wat consequenties van verschillende handelingen zijn. Dit alles impliceert dat niet de hersenen maar de omgeving bepalend is voor optimale talentontwikkeling: de omgeving moet de hersenen van de jongere als het ware stimuleren om zich te ontwikkelen. Jezelf afvragen of je van een jongere wel kan vragen om vooruit te plannen met bijvoorbeeld zijn huiswerk, staat dus eigenlijk de ontwikkeling van de complexe vaardigheden in de weg. Daarbij is het brein van een jongere gevoelig voor prikkels, nieuwigheden en heeft het een enorme potentie: je kunt het brein nog heel makkelijk vormen. Het is aan ouders en leerkrachten om prikkels, nieuwigheden en uitdagende kennis aan te bieden. Ook Perkins-Gough (2015) schreef over de plasticiteit van het brein van een jongere. Zij stelt, in een interview met neurowetenschapper Jensen, dat jongeren meer synapsen 1 hebben dan volwassenen. Dat houdt in dat jongeren meer kunnen leren dan volwassenen, met minder inspanning. Als individu starten we met een overmaat aan synapsen, maar naarmate we ouder worden snoeit ons brein als het ware de verbindingen weg die niet gebruikt worden. Tegelijkertijd worden verbindingen die wél gebruikt worden steeds sterker en beter. Ook dit impliceert dat als jongeren worden uitgedaagd verbindingen te gebruiken en complexe functies uit te oefenen, ze deze steeds sterker kunnen maken en ze hiermee hun brein verder ontwikkelen. Perkins-Gough (2015) noemt de adolescentenperiode daarom ook een optimal timewindow waarin jongeren hun cognitieve vaardigheden kunnen verbeteren en kunnen werken aan hun zwakkere punten. Hersenrijping wordt dus positief beïnvloed door een uitdagende omgeving gecreëerd door volwassenen. Hoe geven we dat vorm? Jolles (2016) noemt drie hoofdpunten voor ouders die een positieve invloed hebben op de optimale zelfontplooiing van hun kind(eren). De punten zijn: steun, sturing en inspiratie. Kort gezegd houdt het eerste punt in dat ouders er voor hun kind moeten zijn op cruciale momenten en geïnteresseerd moeten zijn in hun kind. Dit komt neer op het benutten van interactiemomenten en ze hierin vragen te stellen die ze aan het denken zet, en waarmee de ouder zijn of haar kind beter door leert kennen. Naast het steun bieden is sturing belangrijk in de zin van dat ze hun kind(eren) begeleiding bieden bij ingewikkelde taken die op langere termijn nog gevolgen kunnen hebben. Begeleiding in de vorm van feedback op hun handelen en denken, het creëren van randvoorwaarden voor de moeilijke taken als 1 Een synaps (v. Gr. σύναψις sunapsis = aanraking, raakpunt of verbinding) is de contactplaats tussen twee zenuwcellen of tussen een zenuwcel en een spiervezel of een zenuwcel en een kliercel, waar zenuwimpulsoverdracht plaatsvindt (Everdingen, J.J.E. van, Eerenbeemt, A.M.M. van den (2012). Pinkhof Geneeskundig woordenboek (12de druk). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum).

6 bijvoorbeeld een studiekeuze en het proces in de gaten houden en zo nodig bijsturen. Ten slotte is het belangrijk dat de ouder de jongere inspireert, milde suggesties geeft en de jongere aan het denken zet door zelf reflecterende vragen te stellen. Docenten/leerlingbegeleiders hebben ook een belangrijke rol in het optimaliseren van de hersenrijping van jongeren en deze komt in de kern op hetzelfde neer als de drie hoofdtaken van de ouder. De juiste steun, sturing en inspiratie zijn belangrijk voor het stimuleren van de zelfontplooiing van de leerling. Belangrijk is dat de leraar niet te veel uit gaat van de jongere in het algemeen, maar aandacht heeft voor het individu. Sommige jongeren zijn in hun hersenrijping verder dan anderen en hebben dan ook minder begeleiding en steun nodig van de leraar/docent. Waar het in de begeleiding van jongeren vooral om gaat is dat de docent met zijn of haar abstraherend en relativerend denkvermogen jongeren kan helpen keuzes te maken die op de lange termijn van belang zijn. Hierin moet de docent mogelijkheden suggereren waarin de jongere en misschien de ouder nooit op zal komen. De docent is in dit opzicht objectiever en kan dus beter relativeren. Ook is het van belang dat de docent sturing geeft door een voorstelling te creëren bij de leerling door vragen te stellen als wat zou er gebeuren als?. Dit helpt jongeren bij het onder woorden brengen van de consequenties van hun lange termijn beslissingen. Conclusie In dit paper is nader ingegaan op de werking van het brein van jongeren. We zagen dat de uitvoerende functies van het brein nog niet geheel zijn ontwikkeld, waardoor het plannen en organiseren van het eigen gedrag en het kiezen en het evalueren van eigen gedrag nog niet altijd goed en geïntegreerd kunnen worden gebruikt. Dit is vooral te wijten aan een gemis aan ervaring. Juist het opdoen van ervaring stimuleert de hersenontwikkeling en zorgt ervoor dat de jongere verbanden kan leggen met eerdere ervaringen. Hoe kun je als ouder of docent/leerlingbegeleider, jongeren nou echt helpen tijdens het maken van een studiekeuze? We hebben een aantal praktische punten op een rij gezet: Stimuleer je kind om veel ervaring op te doen. Proef studeren, meelopen met een student, stages, training geven aan de pupillen, vrijwilligerswerk: door dit soort ervaringen komt je kind erachter wat hij/zij leuk vindt om te doen en wat misschien minder leuk. Vaardigheden op het gebied van denken & handelen, zelfinzicht en empathie ontwikkelen zich hierdoor. Bied hulpmiddelen zoals een tijdsplanning met belangrijke studiekeuzedata, een format voor het vergelijken van opleidingen 2 of een checklist voor het maken van de studiekeuze 3. Zo krijgen ze iets aangereikt, en kunnen ze er zelf mee aan de slag. Praat met je kind in plaats van tegen je kind. Sta open voor gesprekken tijdens het studiekeuzeproces en toon interesse in het verloop. Houd in dit geval geen monoloog maar stel vragen aan je kind en luister aandachtig naar het antwoord. 2 Zie bijlage voor een format van het vergelijken van studies 3 Zie bijlage voor een checklist voor het maken van een studiekeuze

7 Bied milde suggesties. Probeer eens op een rijtje te zetten wat bijzondere talenten en vaardigheden zijn van je kind en kijk of je je kind suggesties kan bieden waar hij of zij nog niet aan heeft gedacht. Het kan hierbij helpen om bijvoorbeeld een talentenspel 4 te spelen met je kind om inspiratie op te doen. Bepaal echter niet wat je kind zou moeten gaan doen. Het blijft een keuze van de jongere zelf en voor het kiezen van de juiste studie is het belangrijk dat de jongere dicht bij zichzelf blijft. De jongere is ten slotte degene die de studie succesvol moet afronden en zich thuis moet voelen, zowel op de studie als in zijn latere loopbaan. En dat kan alleen als de jongere zich laat leiden door zijn of haar eigen talenten, vaardigheden, ambities en dromen. Als docent en/of leerlingbegeleider heb je te maken met hele groepen diverse jongeren. We hebben daarom nog een aantal aanvullende tips: Realiseer je dat er niet zoiets bestaat als de algemene leerling. Jongeren verschillen duidelijk in hun hersenrijping: bij sommigen zijn de uitvoerende functies al beter ontwikkeld dan bij anderen en deze jongeren zullen dan misschien ook minder begeleiding nodig hebben. Gebruik je abstraherend en relativerend denkvermogen. Jullie zullen misschien, meer dan de ouders of de jongere zelf, in staat zijn om ideeën en opties van de jongere objectief te bekijken. Waar mogelijk kan je ook suggesties aanbieden waar zowel de ouders als de jongere misschien niet zo snel aan zouden denken. Breng jongeren in contact met bijvoorbeeld oud-leerlingen van de school die al studeren. De meningen en ervaringen van leeftijdsgenoten zijn voor de jongere belangrijk. Ze kunnen zich beter identificeren met de leeftijdsgenoten en zullen hun informatie dan ook eerder aannemen. 4 Voorbeelden van talentspellen: Blik op jong talent (Lomans & de Roy), Ik kies voor mijn talent junior editie (de Wulf), Coachkaarten (Blaauw)

8 Literatuurlijst Albert, D., & Steinberg, L. (2011). Judgment and decision making in adolescence. Journal of Research on Adolescence, 21(1), Belsky, J. (2012). Experiencing the lifespan. Worth publishers. Franse, J., Jaspers, M., & Bakx, A. (2001). Het coachen van kiezen, zo doe je dat! Fontys Facilitair Bedrijf, afdeling onderwijs. Giedd, J. N. (2015). The amazing teen brain. Scientific American, 312(6), Jensen, F. E. (2015). The Power of Teen Brains. Independent School, 75(1), n1. Jolles, J. (2016). Het tienerbrein: over de adolescent tussen biologie en omgeving. Amsterdam University Press. Perkins-Gough, D. (2015). Secrets of the teenage brain. Educational Leadership, 73(2), 16-20

9 Bijlage 1: format voor het vergelijken van opleidingen Opleidingen Belangrijke punten Weging Cijfer Totaal Cijfer Totaal Cijfer Totaal Cijfer Totaal Locatie opleiding Interesse in inhoud opleiding Baankans Duur van de opleiding Fit tussen kenmerken opleiding & eigen vaardigheden Financiële kenmerken opleiding Hoe staat de opleiding aangeschreven Toelatingseisen opleiding Sfeer op onderwijsinstelling Anders, nl: Totaal

10 Hoe te gebruiken? 1. Vul in de bovenste blauwe rij de opleidingen in waartussen je twijfelt. 2. Geef per punt een weging (1,2, of 3) hoe belangrijk je dat punt vindt voor het kiezen van een opleiding. 3. Geef per opleiding, per punt, een cijfer (1 t/m 10) om de waardering van het punt aan te geven bij die specifieke opleiding. 4. Vermenigvuldig per punt het cijfer met de weging en tel de totalen op per opleiding. 5. Kijk welke opleiding het hoogste totaal heeft.

11 Bijlage 2: checklist t.a.v. kiezen en keuzeproces (Franse, Jaspers & Bakx, 2001, p. 11) Stap 1 Inzicht krijgen in mijzelf; wat wil en wat kan ik? Heb ik inzicht in mezelf: kan ik mijn sterke en zwakke kanten benoemen? Zo mogelijk specifiek benoemen en t.a.v. een aantal verschillende aspecten; intellectueel, sociaal, kunstzinnig, motorisch Welke persoonseigenschappen typeren mij? In positieve en negatieve zin? Waaraan ontleen ik energie? In wat voor soort omgeving voel ik me in mijn vel? Heb ik idealen, dromen of idolen? Wat zegt dat over mij? Stap 2 Inzicht in keuzemogelijkheden Heb ik een concreet beeld van de in aanmerking komende alternatieven? Wat zijn nou echt de essentiële activiteiten in dat vak? Is het inzicht gebaseerd op representatieve ervaringen? In hoeverre is het beeld dat ik heb gebaseerd op feiten? Wat is fantasie? Waarop knappen mensen af die deze keuzen hebben gemaakt? Wat geeft ze een kick? Stap 3 De relatie tussen 1 & 2 Waarop berust mijn vertrouwen dat ik de eisen die in dat beroep of in die studie gesteld worden aankan? Waarop berust zijn/haar vertrouwen dat ik er voldoening uit kan putten? Waarop zou ik kunnen afknappen? Is die kans reëel? Kan ik mijzelf echt kwijt in dat vak, die opleiding? Past ook de levenswijze bij me die deze studie of dat vak met zich meebrengt? Stap 4 Heb ik mezelf onderstaande vragen gesteld? Wat voor mogelijkheden zijn er na die studie/ in die branche? Wat betekent dit voor mijn C.V.? Wie zal dat betalen? Kies ik met voldoende overtuigingskracht om tegenslagen te kunnen incasseren?

Het'+enerbrein,'risicogedrag'en' ontplooiing''

Het'+enerbrein,'risicogedrag'en' ontplooiing'' 22"04"16 Het+enerbrein,risicogedragen ontplooiing JelleJolles CentrumBrein&Leren,VrijeUniversiteitAmsterdam Toelichting Dezehandouthoortbijdelezingdieikop21april2016gafinDeRode HoedinAmsterdam.Hetgingomeenavond,georganiseerdvanuit

Nadere informatie

Hoe begeleid ik mijn kind bij het maken van een passende STUDIEKEUZE? Gundalyn Hemmink

Hoe begeleid ik mijn kind bij het maken van een passende STUDIEKEUZE? Gundalyn Hemmink Hoe begeleid ik mijn kind bij het maken van een passende STUDIEKEUZE? Gundalyn Hemmink Keuzestress Te grote keuzevrijheid talloze studies hbo en wo Leidt tot keuzestress Voorbeeld keuze-experiment: Wel

Nadere informatie

Werk in uitvoering op de atletiekbaan

Werk in uitvoering op de atletiekbaan Werk in uitvoering op de atletiekbaan Jelle Jolles Centrum Brein & Leren Amsterdam Verantwoording Keynote op Dag van de Atletiek, Papendal, Arnhem, 23 maart 2019 Achtergrond. Deze hand-out is gemaakt voor

Nadere informatie

Een probleem in het hoger onderwijs: de prestatie, de motivatie, de inspiratie, de lol in het leren

Een probleem in het hoger onderwijs: de prestatie, de motivatie, de inspiratie, de lol in het leren Jelle Jolles Centrum Brein & Leren/AZIRE Vrije Universiteit Amsterdam Een probleem in het hoger onderwijs: de prestatie, de motivatie, de inspiratie, de lol in het leren 1 Toe naar een grootschalige aanpassing

Nadere informatie

Ouderavond Bataafs Lyceum 4H/V. Executieve vaardigheden. Welkom! Nancy Lussing

Ouderavond Bataafs Lyceum 4H/V. Executieve vaardigheden. Welkom! Nancy Lussing Ouderavond Bataafs Lyceum 4H/V Executieve vaardigheden Welkom! Nancy Lussing Even voorstellen 25 jaar voor de klas (speciaal en regulier) 10 jaar achterin de klas Ondersteuning algemeen Coördinator masterclass

Nadere informatie

Betrokken bij Buiten. Het puberbrein als basis. Welkom. 4 februari 2016 Anniek Verhagen anniek.verhagen@xs4all.nl

Betrokken bij Buiten. Het puberbrein als basis. Welkom. 4 februari 2016 Anniek Verhagen anniek.verhagen@xs4all.nl Betrokken bij Buiten Welkom Het puberbrein als basis 4 februari 2016 Anniek Verhagen anniek.verhagen@xs4all.nl Pubers Welk (puber)gedrag valt jou het meest op? We zijn allemaal puber geweest Leef je in!

Nadere informatie

Jelle Jolles Centrum Brein & Leren Amsterdam-VU. 29 oktober LAKS, jaarcongres Amsterdam. Jelle Jolles 29 oktober 2009, LAKS Amsterdam

Jelle Jolles Centrum Brein & Leren Amsterdam-VU. 29 oktober LAKS, jaarcongres Amsterdam. Jelle Jolles 29 oktober 2009, LAKS Amsterdam Jelle Jolles Centrum Brein & Leren Amsterdam-VU 29 oktober LAKS, jaarcongres Amsterdam 1 Enorme kosten zijn gemoeid met de consequenties van verkeerd kiezen 2 Nodig: kennis, structuur, inspiratie 3 4 5

Nadere informatie

Pubers en het nieuwe leren. Anneke E. Eenhoorn

Pubers en het nieuwe leren. Anneke E. Eenhoorn Pubers en het nieuwe leren Anneke E. Eenhoorn Het nieuwe leren De nadruk wordt gelegd op sociale vaardigheden zoals samenwerken en naar elkaar luisteren. Nadruk op inspiratie vanuit het kind zelf (intrinsieke

Nadere informatie

Het hockeytalent in neuropsychologisch perspectief deel 3 (slot)

Het hockeytalent in neuropsychologisch perspectief deel 3 (slot) Het hockeytalent in neuropsychologisch perspectief deel 3 (slot) Auteur: Prof. Dr. Jelle Jolles, universiteitshoogleraar Neuropsychologie en directeur van het Centrum Brein & Leren VU Amsterdam. Nadere

Nadere informatie

Coaching als je puber moet kiezen

Coaching als je puber moet kiezen Coaching als je puber moet kiezen De verschillende keuzestijlen Het College Weert 8 april 2013 Programma Kennismaken met elkaar, het onderwerp Het puberende brein en LOB Kiezen en keuzestijlen De ouder

Nadere informatie

Het puberbrein; werk in uitvoering. Anneke E. Eenhoorn

Het puberbrein; werk in uitvoering. Anneke E. Eenhoorn Het puberbrein; werk in uitvoering Anneke E. Eenhoorn Bij 12 begint het pas! Uitspraak van Nelis en Sark in Puberbrein binnenstebuiten Hoe zo? Tot 12 jaar moeten ouders hun kinderen goed begeleiden, daarna

Nadere informatie

Jelle Jolles Centrum Brein & Leren Amsterdam-VU

Jelle Jolles Centrum Brein & Leren Amsterdam-VU Jelle Jolles Centrum Brein & Leren Amsterdam-VU 11 november 2009 Volkshogeschool Breda 1 Enorme kosten zijn gemoeid met de consequenties van verkeerd kiezen 2 Nodig: kennis, structuur, inspiratie 3 4 De

Nadere informatie

Fijn, mijn kind heeft een puberbrein

Fijn, mijn kind heeft een puberbrein Fijn, mijn kind heeft een puberbrein drs. Anje de Vries Bureau Meesterschap Oosterhoutstraat 9a 9401 NA Assen Ontwikkelingsgebieden Ontwikkeling A. Lichamelijke ontwikkeling groei, zintuigen en de motoriek

Nadere informatie

Fijn, mijn kind heeft een puberbrein

Fijn, mijn kind heeft een puberbrein Fijn, mijn kind heeft een puberbrein drs. Anje de Vries Bureau Meesterschap Oosterhoutstraat 9a 9401 NA Assen Ontwikkeling Ontwikkelingsgebieden A. Lichamelijke ontwikkeling groei, zintuigen en de motoriek

Nadere informatie

Puberteit en ASS; een goede combinatie? Anneke E. Eenhoorn

Puberteit en ASS; een goede combinatie? Anneke E. Eenhoorn Puberteit en ASS; een goede combinatie? Anneke E. Eenhoorn Gedrag komt nooit alleen. Vier factoren spelen een rol bij het ontstaan en in stand houden van gedrag. Kindfactor Opvoedvaardighedenfactor Ouderfactor

Nadere informatie

OMGEVINGSSCAN 10 NOVEMBER 2016 NICOLE BLOK

OMGEVINGSSCAN 10 NOVEMBER 2016 NICOLE BLOK OMGEVINGSSCAN 10 NOVEMBER 2016 NICOLE BLOK INHOUDSOPGAVE inhoudsopgave omgevingsscan onderzoek voor omgevingsscan - Brainstormen - Belangen, pijnpunten, voordelen - Waarde propositie canvas OMGEVINGSSCAN

Nadere informatie

Puberbrein, huiswerk en ouders..

Puberbrein, huiswerk en ouders.. Puberbrein, huiswerk en ouders.. Opbouw Introductie Deel 1: Het puberbrein Deel 2: Pubers, huiswerk en hun ouders Deel 3: Tips Introductie Wie Jongeren aan het woord Stellingen Deel 1: Het puberbrein Breinfeit

Nadere informatie

Executieve functies ontwikkelen met denkspellen.

Executieve functies ontwikkelen met denkspellen. Executieve functies ontwikkelen met denkspellen. Heeft uw leerling moeite met plannen en organiseren? Is hij zijn huiswerk weer eens vergeten of kwijt? Kan hij moeilijk aan een taak beginnen maar nog moeilijker

Nadere informatie

VMBO-congres, 9 november 2009. Eveline Crone. Brain & Development lab Leiden : www.brainanddevelopmentlab.nl

VMBO-congres, 9 november 2009. Eveline Crone. Brain & Development lab Leiden : www.brainanddevelopmentlab.nl VMBO-congres, 9 november 2009 Ontwikkelende hersenen Eveline Crone Brain & Development lab Leiden : www.brainanddevelopmentlab.nl b l Brein en onderwijs Op welke leeftijd zijn scholieren in staat om keuzes

Nadere informatie

Risicogedrag. Voortgezet onderwijs

Risicogedrag. Voortgezet onderwijs Voortgezet onderwijs 2 Wereldwijd bestuderen wetenschappers risicogedrag. Dat gebeurt ook aan de Universiteit Leiden bij het Brain & Development Onderzoekscentrum. Daar onderzoeken wetenschappers bij adolescenten

Nadere informatie

OUDERAVOND FRISSE START. Het Hooghuis 31 januari Yvon Dieks Medewerker gezondheidsbevordering

OUDERAVOND FRISSE START. Het Hooghuis 31 januari Yvon Dieks Medewerker gezondheidsbevordering OUDERAVOND FRISSE START Het Hooghuis 31 januari 2017 Yvon Dieks Medewerker gezondheidsbevordering Programma Overgang van groep 8 naar de brugklas Het puberbrein Consequenties in gedrag (roken en alcohol)

Nadere informatie

Coach je kind bij het maken van studiekeuzes. Ouderavond over LOB

Coach je kind bij het maken van studiekeuzes. Ouderavond over LOB Coach je kind bij het maken van studiekeuzes Ouderavond over LOB Even voorstellen Wie ben ik? De NKO? 2 Programma Kennismaken met elkaar, het onderwerp Loopbaanoriëntatie en-begeleiding (LOB) Het puberende

Nadere informatie

Het puberbrein. 1 Inleiding

Het puberbrein. 1 Inleiding DC 50 Het puberbrein 1 Inleiding Over het puberbrein is veel geschreven. Ging men er eerst vanuit dat de hersens van kinderen met 6 jaar volgroeid waren, tegenwoordig weet men dat dat pas rond het 23e

Nadere informatie

Ouderavond Bataafs Lyceum 4H/V. Executieve functies. Welkom! Nancy Lussing

Ouderavond Bataafs Lyceum 4H/V. Executieve functies. Welkom! Nancy Lussing Ouderavond Bataafs Lyceum 4H/V Executieve functies Welkom! Nancy Lussing Even voorstellen Ondersteuning algemeen, coördinator masterclass Leer- & gedragsspecialist Stelling Een hoog IQ is bepalend voor

Nadere informatie

Studiekeuze en commitments: Een ontwikkelingspsychologisch perspectief

Studiekeuze en commitments: Een ontwikkelingspsychologisch perspectief 25-11-2014 1 Studiekeuze en commitments: Een ontwikkelingspsychologisch perspectief VVSL 6 november 2014 Saskia Kunnen Afdeling Ontwikkelingspsychologie Rijksuniversiteit Groningen 25-11-2014 2 Programma

Nadere informatie

Test je kennis van het brein!

Test je kennis van het brein! 2 4 2015 Wat kun je als schoolpsycholoog met kennis over het brein? Dr. Sanne Dekker Centrum Brein & Leren, Vrije Universiteit Amsterdam & Het ABC Schoolpsychologencongres, 13 maart 2015 Over het brein

Nadere informatie

Omgaan met tieners Positief opvoeden van tieners. Copyright 2011 The University of Queensland Geschreven door Alan Ralph and Matthew R.

Omgaan met tieners Positief opvoeden van tieners. Copyright 2011 The University of Queensland Geschreven door Alan Ralph and Matthew R. Omgaan met tieners Positief opvoeden van tieners Copyright 2011 The University of Queensland Geschreven door Alan Ralph and Matthew R. Sanders 1 Overzicht Ontwikkeling van tieners Gedrag van tieners Valkuilen

Nadere informatie

Breinkennis en loopbaanontwikkeling: zin of onzin?

Breinkennis en loopbaanontwikkeling: zin of onzin? KENNIS & KUNDE Hoofdartikel Breinkennis en loopbaanontwikkeling: zin of onzin? Ria van Dinteren & Marinka Kuijpers Kennis over de werking van het brein kan richting geven aan loopbaancoaching. In een eerder

Nadere informatie

Informatie voor ouders over executieve functies

Informatie voor ouders over executieve functies Zelfsturing bij kinderen. Naarmate kinderen ouder worden, zijn ze steeds beter in staat om hun gedrag aan te sturen. Deze toename in zelfsturing is gerelateerd aan de ontwikkeling van executieve functies.

Nadere informatie

Ontwikkeling en ondersteuning van zelfsturing bij pubers

Ontwikkeling en ondersteuning van zelfsturing bij pubers Ontwikkeling en ondersteuning van zelfsturing bij pubers Ontwikkeling en ondersteuning van zelfsturing bij pubers VMBO-conferentie 13-3-2019 Lilian van der Bolt Zelfsturing en pubers Inleiding: wat is

Nadere informatie

Het tienerbrein in de praktijk Over kennisoverdracht, leren en ontplooiing

Het tienerbrein in de praktijk Over kennisoverdracht, leren en ontplooiing Het tienerbrein in de praktijk Over kennisoverdracht, leren en ontplooiing Jelle Jolles Centrum Brein & Leren Vrije Universiteit Amsterdam Verantwoording Achtergrond. Deze hand-out is gemaakt voor de deelnemers

Nadere informatie

Studiekeuze: Een ontwikkelingspsychologisch perspectief

Studiekeuze: Een ontwikkelingspsychologisch perspectief 11-2-2015 1 Studiekeuze: Een ontwikkelingspsychologisch perspectief Facta, 12-02-2015 Saskia Kunnen Afdeling Ontwikkelingspsychologie Rijksuniversiteit Groningen 11-2-20152 Programma Studiekeuze als ontwikkelingsproces:

Nadere informatie

THEMA SOCIAAL-EMOTIONELE ONTWIKKELING Kern Subkern 0-4 groep 1-2 groep 3-6 groep 7-8 Onderbouw vo Bovenbouw vmbo Bovenbouw havo-vwo

THEMA SOCIAAL-EMOTIONELE ONTWIKKELING Kern Subkern 0-4 groep 1-2 groep 3-6 groep 7-8 Onderbouw vo Bovenbouw vmbo Bovenbouw havo-vwo Kern Subkern 0-4 groep 1-2 groep 3-6 groep 7-8 Onderbouw vo Zelf Gevoelens Verbaal en non-verbaal primaire gevoelens beschrijven en uiten. Kwaliteiten Verbaal en non-verbaal beschrijven dat fijne en nare

Nadere informatie

het lerende puberbrein

het lerende puberbrein het lerende puberbrein MRI / fmri onbalans hersenstam of reptielenbrein automatische processen, reflexen, autonoom het limbisch systeem of zoogdierenbrein cortex emotie, gevoel, instinct, primaire behoeften

Nadere informatie

APQ-vragenlijst 30 januari Daan Demo

APQ-vragenlijst 30 januari Daan Demo APQ-vragenlijst 30 januari 2019 Daan Demo Inleiding In dit rapport bespreken we jouw inzetbaarheid en wat je kunt doen om jouw positie op de arbeidsmarkt te verbeteren. Om dit te bepalen hebben we de volgende

Nadere informatie

Ontplooiing en ontwikkeling van soft-skills in de financiële functie

Ontplooiing en ontwikkeling van soft-skills in de financiële functie Ontplooiing en ontwikkeling van soft-skills in de financiële functie Inleiding De functie van controller heeft de afgelopen jaren een ontwikkeling doorgemaakt. 20 jaar geleden had de functie veelal een

Nadere informatie

Werkschrift. Margriet Sitskoorn

Werkschrift. Margriet Sitskoorn Margriet Sitskoorn Inhoud Voorwoord 7 DEEL I KRIJG INZICHT: IK 11 Uit mijn comfortzone 12 Mijn doelen bepalen 13 Mijn belangrijkste doel 19 Mijn doel en stappenplan formuleren 20 Mijn motivatie 21 Objectieve

Nadere informatie

Wat is puberteit? Het Puberbrein; Brein, leefstijl en leren. Definities. Definities. Wat gaan we doen? Definities. Dr.

Wat is puberteit? Het Puberbrein; Brein, leefstijl en leren. Definities. Definities. Wat gaan we doen? Definities. Dr. Het Puberbrein; Brein, leefstijl en leren Wat is puberteit? Dr. Renate de Groot" Centre for Learning Sciences and Technologies" (CELSTEC)" Open Universiteit Weekend van de Wetenschap 2012 Definities Definities

Nadere informatie

Het puberbrein. Het vermogen om te leren is een talent. De kunde om te leren is een vaardigheid, maar de bereidheid om te leren is een keuze.

Het puberbrein. Het vermogen om te leren is een talent. De kunde om te leren is een vaardigheid, maar de bereidheid om te leren is een keuze. Het puberbrein Het vermogen om te leren is een talent. De kunde om te leren is een vaardigheid, maar de bereidheid om te leren is een keuze. Ze kunnen er niets aan doen Verbeter je kind, begin bij jezelf

Nadere informatie

Puberende Hersenen. Wat is er met de puber aan de hand?

Puberende Hersenen. Wat is er met de puber aan de hand? Alumni Lezing UvA, 7 november 2009 Puberende Hersenen Eveline Crone Afdeling Ontwikkelingspsychologie Leiden Institute for Brain and Cognition Wat is er met de puber aan de hand? Jeugd van tegenwoordig:

Nadere informatie

Test: Je ouders als studie oriëntatiecoach

Test: Je ouders als studie oriëntatiecoach Test: Je ouders als studie oriëntatiecoach Je ouders kunnen perfecte last minute studie oriëntatiecoaches zijn, maar weten ze eigenlijk wel wat je dromen en ambities zijn? En omgekeerd: weet jij hoe jouw

Nadere informatie

Rijksuniversiteit Groningen

Rijksuniversiteit Groningen De adolescentiefase: over puberen, hersenontwikkeling, studiekeuze, risicogedrag en de relatie met ouders. Dr. Saskia Kunnen i.s.m. Dr. Anna Lichtwarck-Aschoff Afdeling Ontwikkelingspsychologie Rijksuniversiteit

Nadere informatie

r ipboek voor ouders over studiekeuze

r ipboek voor ouders over studiekeuze s t r ipboek voor ouders over studiekeuze Uw kind gaat kiezen, hoe kunt u helpen? Studeren Werken Eigen Bedrijf Start Index Uw kind gaat kiezen. Wat kunt u doen als ouder? Hebt u vragen? Mail of bel mij.

Nadere informatie

Het Puberbrein. Pubers kunnen niet plannen en dus ook niet kiezen Defini9es. Wat gaan we doen? Defini9es. Stelling 1

Het Puberbrein. Pubers kunnen niet plannen en dus ook niet kiezen Defini9es. Wat gaan we doen? Defini9es. Stelling 1 Het Puberbrein Defini9es Dr. Renate de Groot, PhD Welten Ins9tuut Open Universiteit Adolescen1e = overgangsperiode tussen puberteit en volwassenheid waarin de jongere een eigen iden9teit moet ontwikkelen.

Nadere informatie

Aandachtspunt

Aandachtspunt FEEDBACK VOOR DE LEERLING Plannen en organiseren Planmatig werken Ik werk chaotisch en heb geen aandacht voor plan en schema. Ik kan geen prioriteiten stellen. Ik werk ordelijk, maar vergeet daarbij het

Nadere informatie

Over&intelligen0e,&brein&en&ontplooiing:& intelligen0e&in&dagelijks&leven &

Over&intelligen0e,&brein&en&ontplooiing:& intelligen0e&in&dagelijks&leven & Overintelligen0e,breinenontplooiing: intelligen0eindagelijksleven JelleJolles CentrumBreinLerenAmsterdam Verantwoording Achtergrond.,Dezehandoutbevatdekernvanmijnpresenta0evoor Dedagvande intelligen0e,georganiseerddoorpearsonacademyop28september2018innieuwegein.de

Nadere informatie

Executieve functies - compenseren Programma. - Voorkennis opfrissen - Compenseren van zwakke zelfsturing - Toepassen in je eigen klas - Reflectie

Executieve functies - compenseren Programma. - Voorkennis opfrissen - Compenseren van zwakke zelfsturing - Toepassen in je eigen klas - Reflectie Executieve functies - compenseren Programma - Voorkennis opfrissen - Compenseren van zwakke zelfsturing - Toepassen in je eigen klas - Reflectie Antwoord Executieve functies Herhaling De denkprocessen

Nadere informatie

Workshops en lezingen

Workshops en lezingen Workshops en lezingen Donderdag 16 maart 2017 van 19:00 tot 21:45 uur Workshop Inhoud Doelgroep Voor Voor wie? 1. Ervaringscircuit Een interactieve workshop waarin je beleeft hoe het is om een te hebben.

Nadere informatie

HET GESPREK: KOP ROMP STAART

HET GESPREK: KOP ROMP STAART HET GESPREK: KOP ROMP STAART Elk effectief gesprek heeft een zogenaamde kop romp staart structuur: een begin, een kern en een einde. Voorafgaand aan deze drie fasen is het cruciaal om elk gesprek zorgvuldig

Nadere informatie

Human Performance Contextscan Persoonlijke rapportage

Human Performance Contextscan Persoonlijke rapportage Human Performance Contextscan Persoonlijke rapportage Bedrijf FlowQ Coach Max Wildschut Cliëntcode 2167 Wachtwoord u295gr Datum 26 oktober 2008 2008 FlowQ www.flowq.nl V-HPC0801 Rapportage 2167 Pagina

Nadere informatie

DE NETWERKTHERMOMETER LEERLINGEN INSTRUCTIE

DE NETWERKTHERMOMETER LEERLINGEN INSTRUCTIE Netwerkthermometer DE NETWERKTHERMOMETER LEERLINGEN INSTRUCTIE Wat is De Netwerkthermometer De Netwerkthermometer is een test. Een test om een gedegen beeld te krijgen van hoe je zelf aan kijkt tegen je

Nadere informatie

Wat'iedere'leraar'zou'moeten'weten' van'de'zelfregula9e'(en'waarom)'

Wat'iedere'leraar'zou'moeten'weten' van'de'zelfregula9e'(en'waarom)' 16#04#18 Watiedereleraarzoumoetenweten vandezelfregula9e(enwaarom) JelleJolles CentrumBrein&Leren VrijeUniversiteitAmsterdam Verantwoording Deze(handout(is(gemaakt(naar(aanleiding(van(mijn(presenta.e(op(het(landelijke(

Nadere informatie

StudieThermometer. Temperatuur wat aan de lage kant? Mw Demo Kandidaat Instelling Demo

StudieThermometer. Temperatuur wat aan de lage kant? Mw Demo Kandidaat Instelling Demo StudieThermometer Mw Demo Kandidaat 27-11 - 2018 Temperatuur wat aan de lage kant? Instelling Demo Beste Demo, Goed dat je de StudieThermometer hebt ingevuld! Het helpt je om te bekijken of alles goed

Nadere informatie

Nieuwsgierigheid, kunst, cultuur en ontplooiing (en het brein)

Nieuwsgierigheid, kunst, cultuur en ontplooiing (en het brein) Nieuwsgierigheid, kunst, cultuur en ontplooiing (en het brein) Jelle Jolles Centrum Brein & Leren Amsterdam Verantwoording Achtergrond. Deze hand-out is gemaakt voor aanwezigen van de Haagse Cultuuronderwijsdag

Nadere informatie

Pubers kunnen niet plannen Rijden zonder helm. Definities. Het Puberbrein: Brein, leefstijl en leren. Definities. Definities.

Pubers kunnen niet plannen Rijden zonder helm. Definities. Het Puberbrein: Brein, leefstijl en leren. Definities. Definities. Het Puberbrein: Brein, leefstijl en leren Dr. Renate de Groot Welten Institute Research Centre for Learning, Teaching and Technologies Open Universiteit Adolescentie overgangsperiode tussen puberteit en

Nadere informatie

Lesmateriaal en leermiddelen voor het stimuleren van (neuro)cognitieve vaardigheden

Lesmateriaal en leermiddelen voor het stimuleren van (neuro)cognitieve vaardigheden Lesmateriaal en leermiddelen voor het stimuleren van (neuro)cognitieve vaardigheden Jelle Jolles, Marleen van Tetering, Mathilde van Gerwen & Bianca Koomen Tetering, Gerwen, Koomen, Jolles. Workshop voor

Nadere informatie

Welke ruimte en skills hebben leerlingen nodig om bevlogen en gemotiveerd te werken. Astrid van den Hurk 22 januari 2015

Welke ruimte en skills hebben leerlingen nodig om bevlogen en gemotiveerd te werken. Astrid van den Hurk 22 januari 2015 Welke ruimte en skills hebben leerlingen nodig om bevlogen en gemotiveerd te werken Astrid van den Hurk 22 januari 2015 Doelen Zicht op basisbehoeftes van leerlingen om gemotiveerd te kunnen werken; Zelfdeterminatietheorie

Nadere informatie

Invoering van gepersonaliseerd leren

Invoering van gepersonaliseerd leren Invoering van gepersonaliseerd leren Invoering van gepersonaliseerd leren Dit whitepaper gaat over gepersonaliseerd leren en wat de aandachtspunten zijn bij de invoering ervan op school. In een ander whitepaper

Nadere informatie

Het hockeytalent in neuropsychologisch perspectief deel 2

Het hockeytalent in neuropsychologisch perspectief deel 2 Het hockeytalent in neuropsychologisch perspectief deel 2 Auteur: Prof. Dr. Jelle Jolles, universiteitshoogleraar Neuropsychologie en directeur van het Centrum Brein & Leren VU Amsterdam. Nadere informatie:

Nadere informatie

Onderwijskundige Visie

Onderwijskundige Visie Onderwijskundige Visie 1 Inleiding Missie Het kind Het kind staat voorop en dus centraal. Ieder kind is uniek en heeft talenten. Elk kind is bijzonder en elk kind mag er zijn. Kinderen zijn niet gelijk,

Nadere informatie

Hoe kunt u passende sturing en ruimte geven aan uw team?

Hoe kunt u passende sturing en ruimte geven aan uw team? Hoe kunt u passende sturing en ruimte geven aan uw team? Leidinggevenden in het mbo hebben tijdens de werkplaats van SOM op 20 september gespard en ervaringen uitgewisseld over dagelijkse dilemma s rondom

Nadere informatie

APQ-vragenlijst 28 maart Bea Voorbeeld

APQ-vragenlijst 28 maart Bea Voorbeeld APQ-vragenlijst 28 maart 2018 Bea Voorbeeld Inleiding In dit rapport bespreken we jouw inzetbaarheid wat je kunt doen om jouw positie op de arbeidsmarkt te verbeteren. Om dit te bepalen hebben we de volgende

Nadere informatie

Hieronder geven wij antwoord op een aantal vragen, die van belang kunnen zijn bij het kiezen van een school voor uw kind(eren).

Hieronder geven wij antwoord op een aantal vragen, die van belang kunnen zijn bij het kiezen van een school voor uw kind(eren). Waarom kiezen voor onze school? Het is geen gemakkelijke opgave, een goede basisschool te kiezen voor uw kind(eren). De basisschool vervult immers een belangrijke rol in de opvoeding en ontwikkeling van

Nadere informatie

Wat is puberteit? Het Puberbrein. Definities. Definities. Wat gaan we doen? Hoe komt leren tot stand? Dr. Renate de Groot!! Welten instituut!

Wat is puberteit? Het Puberbrein. Definities. Definities. Wat gaan we doen? Hoe komt leren tot stand? Dr. Renate de Groot!! Welten instituut! Wat is puberteit? Het Puberbrein Dr. Renate de Groot!! Welten instituut!! Open Universiteit Graaf Huyn, 19 november 2014 Definities Definities Puberteit: - Periode van lichamelijke verandering - Periode

Nadere informatie

OUDERAVOND METAMEER PUBERBREIN. Metameer Boxmeer 27 maart Yvon Dieks Medewerker gezondheidsbevordering

OUDERAVOND METAMEER PUBERBREIN. Metameer Boxmeer 27 maart Yvon Dieks Medewerker gezondheidsbevordering METAMEER OUDERAVOND PUBERBREIN Metameer Boxmeer 27 maart 2017 Yvon Dieks Medewerker gezondheidsbevordering Programma Heldertheater Het puberbrein Seksualiteit en media Zelfbeeld Social media Verschillende

Nadere informatie

J L. Nordwin College Competentiemeter MBO - 21st Century & Green Skills. Vaardigheden Gedragsindicatoren. 21st Century Skill - -

J L. Nordwin College Competentiemeter MBO - 21st Century & Green Skills. Vaardigheden Gedragsindicatoren. 21st Century Skill - - Nordwin College Competentiemeter MBO - 21st Century & Green Skills 21st Century Skill Jouw talent Vaardigheden Gedragsindicatoren J L Ik weet wat ik wil Ik weet wat ik kan Ik ga na waarom iets mij interesseert

Nadere informatie

Tiener + brein = tienerbrein

Tiener + brein = tienerbrein Het tienerbrein Tiener + brein = tienerbrein Waarom? Waarom zijn tieners s avonds te wakker en s morgens te moe? Waarom doen tieners vaak zotte en gevaarlijke dingen? Waarom hebben tieners zoveel creatieve

Nadere informatie

<titel slide gecentreerd plaatsen>

<titel slide gecentreerd plaatsen> BEWUST OMGAAN MET PUBERS OUDERAVOND CALSCOLLEGE NIEUWEGEIN 2019 VITRAS ALGEMEEN MAATSCHAPPELIJK WERK MARIET FERGUSON PROGRAMMA - Welkom, voorstellen - Puber quiz - De

Nadere informatie

DEEL TWEE: OPDRACHTEN

DEEL TWEE: OPDRACHTEN DEEL TWEE: OPDRACHTEN WAARDEN- VERKENNING DUUR: 20 MINUTEN 2.1 WAARDENVERKENNING Om een beeld te krijgen van de ideeën van WAT? de deelnemers over belangrijke thema s rond arbeidsparticipatie begin je

Nadere informatie

Doel van de workshop

Doel van de workshop Praten over gedrag Doel van de workshop In deze workshop leer je waarom praten met kinderen zo belangrijk is! In deze workshop krijg je ideeën aangereikt voor het voeren van gesprekken met het kind over

Nadere informatie

Analytisch denken Het oplossen van problemen door vragen te ontleden in kleinere delen, verbanden leggen en logische conclusies trekken.

Analytisch denken Het oplossen van problemen door vragen te ontleden in kleinere delen, verbanden leggen en logische conclusies trekken. Creatief denken Het flexibel kunnen inspelen op nieuwe omstandigheden. Associëren, brainstormen en het bedenken van nieuwe originele dingen en originele oplossingen voor problemen. Analytisch denken Het

Nadere informatie

Puberbrein als Innovatiekans. Beschrijving van de 4 basiscompetenties

Puberbrein als Innovatiekans. Beschrijving van de 4 basiscompetenties Puberbrein als Innovatiekans Beschrijving van de 4 basiscompetenties Samenwerken Plannen en organiseren Omgaan met (onverwachte) veranderingen Reflecteren Toelichting beschrijving van de basiscompetenties

Nadere informatie

Stap 3 Leeractiviteiten begeleiden

Stap 3 Leeractiviteiten begeleiden Stap 3 Leeractiviteiten begeleiden Bij het begeleiden van leeractiviteiten kun je twee aspecten aan het gedrag van leerkrachten onderscheiden, namelijk het pedagogisch handelen en het didactisch handelen.

Nadere informatie

Onderzoek Maatschappelijke Stage

Onderzoek Maatschappelijke Stage Onderzoek Maatschappelijke Stage Onderzoek in opdracht van Welzijn Barneveld Uitgevoerd door Rianne Stuij en Rianne Heijkoop Studenten Christelijke Hogeschool Ede December 2015 mei 2016 Inhoud Aanleiding...

Nadere informatie

Welke meerwaarde heeft de Bepper3in1 en de Bepper Balance Methode in uw praktijk?

Welke meerwaarde heeft de Bepper3in1 en de Bepper Balance Methode in uw praktijk? Welke meerwaarde heeft de Bepper3in1 en de Bepper Balance Methode in uw praktijk? Werken met de Bepper Balance Methode met behulp van de Bepper3in1 biedt de coach en coachee op effectieve en toegankelijke

Nadere informatie

10 TIPS BIJ STUDIEKEUZE

10 TIPS BIJ STUDIEKEUZE 10 TIPS BIJ STUDIEKEUZE 10 TIPS BIJ STUDIEKEUZE Carine Vos Richting-Wijzer Advies Zwolle, 2012 Herziene versie 2016 Carine Vos Pagina 2 Eerst even dit: Op dit boekje met tips rust auteursrecht en dat betekent:

Nadere informatie

JAMES SMITH JONGERENPANEL

JAMES SMITH JONGERENPANEL JAMES SMITH BINNENSTEBUITEN ETTY HILLESUM LYCEUM BOERHAAVE - 20 MEI - DEVENTER @jaimzssmith @youngworks INTRODUCTIE YOUNGWORKS ONZE BOEKEN JONGERENPANEL INTRODUCTIE YOUNGWORKS WAT MAAKT JONGEREN ANDERS?

Nadere informatie

Een probleem in het hoger onderwijs: de prestatie, de motivatie, de inspiratie, de lol in het leren. Ze willen gewoon niet leren...

Een probleem in het hoger onderwijs: de prestatie, de motivatie, de inspiratie, de lol in het leren. Ze willen gewoon niet leren... Deze handout heeft betrekking op een voordracht die is gegeven op het jaarcongres van de HBO raad in Amersfoort op 22 april 2009. Een overzicht van de lezing is te vinden in het programmaboek. De kern

Nadere informatie

Ontwikkeling van het Puberbrein Wouter Camps

Ontwikkeling van het Puberbrein Wouter Camps Wat halen ze in hun hoofd? Ontwikkeling van het Puberbrein Wouter Camps Dit zijn ze nou.. 3 Fasen Vroege adolescentie Midden adolescentie Late adolescentie Doelstellingen Kennismaking met informatie over

Nadere informatie

Definities. Het Puberbrein moet kiezen: hoe, wat, waar, wanneer? Wat gaan we doen? Definities. Conclusie. Hoe komt leren tot stand?

Definities. Het Puberbrein moet kiezen: hoe, wat, waar, wanneer? Wat gaan we doen? Definities. Conclusie. Hoe komt leren tot stand? Het Puberbrein moet kiezen: hoe, wat, waar, wanneer? Dr. Renate de Groot" " Welten instituut" " Open Universiteit Definities Puberteit: - Periode van lichamelijke verandering - Periode van geslachtsontwikkeling

Nadere informatie

PUBERBEURS LEIDERDORP

PUBERBEURS LEIDERDORP PUBERBEURS LEIDERDORP P R O G R A M M A 19:45 Inloop koffie /thee 20:00 Opening 20:10 Presentatie & Theater 20:40 Pauze 21:00 Presentatie & Theater 21:45 Afsluiting DE PUBERTEIT VROEGE ADOLESCENTIE vroege

Nadere informatie

Wat zijn chromosomen en genen?

Wat zijn chromosomen en genen? Voorwoord Deze gids bevat informatie over wat er tot nu toe bekend is over 47,XYY. Het is geschreven als hulpmiddel om deze genetische aandoening beter te kunnen begrijpen en om anderen beter uitleg hierover

Nadere informatie

OPDRACHTEN BIJ THEMA 11 BELEID

OPDRACHTEN BIJ THEMA 11 BELEID OPDRACHTEN BIJ THEMA 11 BELEID Beleid is alleen nodig als je iets gaat veranderen. INLEIDING Het beleid van een organisatie bepaalt hoe je moet werken en wat de bestuurders belangrijk vinden. Dat beleid

Nadere informatie

In je kracht. Werkboek voor deelnemers

In je kracht. Werkboek voor deelnemers In je kracht Werkboek voor deelnemers Uitleg Mijn toekomst! Benodigdheden: Werkblad Mijn toekomst! (je kunt het Werkblad meegeven om thuis na te lezen, maar dit is niet noodzakelijk) Voor iedere deelnemers

Nadere informatie

Herkennen van en omgaan met mensen met een lichte verstandelijke beperking

Herkennen van en omgaan met mensen met een lichte verstandelijke beperking Herkennen van en omgaan met mensen met een lichte verstandelijke beperking Doelgroep s Heeren Loo, Almere: Alle leeftijden: kinderen, jongeren & volwassenen (0 100 jaar) Alle niveaus van verstandelijke

Nadere informatie

Hoe gaat het met je studie?

Hoe gaat het met je studie? 195 195 HOOFDSTUK 12 Hoe gaat het met je studie? WOORDEN 1 Kies uit: onvoldoende controleren gymnastiek mening huiswerk 1 Heb je je al gemaakt? 2 Ik was op school niet zo goed in. Ik vond sport niet leuk.

Nadere informatie

Het Puberbrein. Pubers kunnen niet plannen en dus ook niet kiezen Defini9es. Wat gaan we doen? Defini9es. Stelling 1

Het Puberbrein. Pubers kunnen niet plannen en dus ook niet kiezen Defini9es. Wat gaan we doen? Defini9es. Stelling 1 Het Puberbrein Defini9es Dr. Renate de Groot, PhD Welten Ins9tuut Open Universiteit Adolescen1e = overgangsperiode tussen puberteit en volwassenheid waarin de jongere een eigen iden9teit moet ontwikkelen.

Nadere informatie

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid 18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid Goed, gezond en gemotiveerd aan het werk tot je pensioen? Dat bereik je door kansen te pakken op het werk. Leer aan de hand van onderstaande punten hoe je

Nadere informatie

Definities. Het Puberbrein moet kiezen: hoe, wat, waar, wanneer? Wat gaan we doen? Definities. Conclusie. Hoe komt leren tot stand?

Definities. Het Puberbrein moet kiezen: hoe, wat, waar, wanneer? Wat gaan we doen? Definities. Conclusie. Hoe komt leren tot stand? Het Puberbrein moet kiezen: hoe, wat, waar, wanneer? Dr. Renate de Groot" " Centre for Learning Sciences and Technologies" (CELSTEC)" " Open Universiteit Definities Puberteit: - Periode van lichamelijke

Nadere informatie

Dwarsdwarsdwars hhhhhhhhhhhhhhh

Dwarsdwarsdwars hhhhhhhhhhhhhhh Dwarsdwarsdwars hhhhhhhhhhhhhhh De waarde van onderwijs oktober 2013 lllllllllllllll dwarsdwarsdwars Inleiding De tijd dat het onderwijs alleen maar gericht was op het overdragen van kennis en vaardigheden

Nadere informatie

5 JAAR CARRIÈREPLAN IN 5 STAPPEN. hays.nl

5 JAAR CARRIÈREPLAN IN 5 STAPPEN. hays.nl 5 JAAR CARRIÈREPLAN IN 5 STAPPEN hays.nl Waar staat u over 5 jaar? Start vandaag nog met het plannen van uw carrière met deze 5 stappen. Een carrièreplan helpt u bij het bereiken van uw doelen door stil

Nadere informatie

vaardigheden - 21st century skills

vaardigheden - 21st century skills vaardigheden - 21st century skills 21st century skills waarom? De Hoeksteen bereidt leerlingen voor op betekenisvolle deelname aan de wereld van vandaag en de toekomst. Deze wereld vraagt kinderen met

Nadere informatie

Persoonlijk Ontwikkelings Plan (POP)

Persoonlijk Ontwikkelings Plan (POP) Hoofdstuk 18 Extra informatie Persoonlijk Ontwikkelings Plan (POP) Het Persoonlijk Ontwikkelings Plan (POP) is bedoeld om een medewerker persoonlijk in de gelegenheid te stellen in eigen woorden te vertellen

Nadere informatie

Maatschappelijke stage op het Trias 1. Verschil tussen maatschappelijke stage en beroepsoriënterende stage 2. Tips voor ouders 3

Maatschappelijke stage op het Trias 1. Verschil tussen maatschappelijke stage en beroepsoriënterende stage 2. Tips voor ouders 3 Inhoudsopgave Maatschappelijke stage op het Trias 1 Verschil tussen maatschappelijke stage en beroepsoriënterende stage 2 Tips voor ouders 3 Stageboekje (deze gebruiken de leerlingen) 4 Maatschappelijke

Nadere informatie

Leo Molenaar studiekeuzeadviseur. Vrije Universiteit Amsterdam

Leo Molenaar studiekeuzeadviseur. Vrije Universiteit Amsterdam Leo Molenaar studiekeuzeadviseur Vrije Universiteit Amsterdam Programma - Wat maakt kiezen zo lastig? - Het keuzeproces - Hoe kunt u uw kind helpen? Oefening: Kiezen hoe ging dat ook alweer? Hoe koos u

Nadere informatie

E-BOEK: DE STUDIEKEUZE KOMT ERAAN!

E-BOEK: DE STUDIEKEUZE KOMT ERAAN! E-BOEK: DE STUDIEKEUZE KOMT ERAAN! E-BOEK: DE STUDIEKEUZE KOMT ERAAN! Carine Vos Richting-Wijzer Advies Zwolle augustus 2011 Carine Vos Pagina 2 Voorwoord In mijn bedrijf Richting-Wijzer Advies kom ik

Nadere informatie

Je toekomst? Die bepaal je zelf!

Je toekomst? Die bepaal je zelf! 030-7511900 Je toekomst? Die bepaal je zelf! Youfit@retail helpt je op weg. Je werkt met plezier in een winkel. Dat doe je misschien al jaren en het gaat je prima af. Maar denk je weleens na waar je over

Nadere informatie

Doel van deze presentatie is

Doel van deze presentatie is Doel van deze presentatie is Oplossingsgericht? Sjoemelen? Evaluatie van de praktische oefening. Verbetersuggesties qua oplossingsgerichtheid (niet met betrekking tot de inhoud van de gebruikte materialen)

Nadere informatie

LOB, wat moet ik ermee als ouder?

LOB, wat moet ik ermee als ouder? LOB, wat moet ik ermee als ouder? U heeft als ouder/ verzorger veel invloed op de loopbaankeuzes van uw zoon of dochter. Omdat u uw kinderen goed kent, weet waar ze goed in zijn en waar ze blij van worden.

Nadere informatie