Ontplooi'het'1enerbrein!'

Transcriptie

1 Ontplooihet1enerbrein! JelleJolles CentrumBrein&Leren VrijeUniversiteitAmsterdam Verantwoording Deze(handout(is(gemaakt(naar(aanleiding(van(mijn(presentaDe(op(het(seminar(over( Ontplooi(het( Tienerbrein (georganiseerd(door(the(school(of(life,(in(de(lutherse(kerk,(amsterdam,(8(februari(2018(! AchtergrondIkgeefveelpresenta1esoverlerenenontplooiingvankinden1enerenoverde ontwikkelingvanneuropsychologischevaardigheden.voordergelijkepresenta1eshebikdeze handoutgemaakt.veelvanmijnvisieszijnnaderbesprokeninmijnrecenteboek Het(Denerbrein.(( Ikbeschouwdeadolescen1ealseenperiodevankansen(en(mogelijkheden((ennietalleenvan kommerenkwel).alssamenlevingenvooralalsouders,leraren,coachesenschoolkunnenwede voorwaardenverbeterenwaaronderonzekinderenopgroeienenzichontplooien.datisgoedvoor zowelhetschoolspresteren,alsvoordepersoonlijkegroei.ikpleitvoor steun,sturingeninspira1e dooropvoeders,lerarenencoaches;dezezijnnodigvooreenop1maleontplooiingvande1ener. Boek:JelleJolles,Het(Denerbrein.(Over(de(adolescent(tussen(biologie(en(omgeving.AmsterdamUniv Press2016,ISBN ( Website: Ontplooi(het(Tienerbrein!,(Amsterdam(8(februari(2018 1

2 Vanwege copyright kwesties is een groot deel van de ondersteunende visuals niet opgenomen in deze handout Copyright:++ Dehandoutisgemaaktvoorprivégebruik. Verwijzingnaardetekstenistoegestaanmits verwijzingnaardebron Hetvaltonderdecopyrightbeschermingbeschrevenin Het(>enerbrein.(Over(de(adolescent(tussen(biologie(en( omgeving,amsterdamunivpress2016.isbn Je zou je tiener wel eens achter het behang willen plakken Kortom, onze tiener : Onredelijk Onhandelbaar Overmoedig Impulsief Somberofeufoor OnrealisSsch Lui Vergooithaarkansen Luistertnietnaarraad Overzietkeuzenniet Tébraaf Neemtongezondrisico Zuiptenrookt Verkeerdevrienden 1

3 Diejeugdvangisteren Dejeugdiszoverdorven,zobandeloos,datwedehoopmoetenopgeven dathetooitnoggoedmetonskomt. Kleitablet(Na>onale(Bibliotheek(Bagdad((±(2000(v.Chr.) Dejeugdvannuhoudtvanluxe.ZeheeZslechtemanieren,geeneerbied voorouderenenzekletstinplaatsvandatzewerkt,zeschroktbij maalsjdenhetetennaarbinnen,legtdebenenoverelkaarensranniseert deouders. Eenveelgebruikt(citaat,(toegeschreven(aan(Socrates,(470O399(v.Chr. 6 Kind en tiener zijn werk in uitvoering Dehersenenrijpennogdoor totca25jaar Weinigervaringengehad ZeheeZnogweinigkennis KindenSener oefent de neuropsychologische vaardigheden 7 WatboeitdeSener? Destudie?Hunleerproces?Detoekomst? Nee:( Devrienden Devriendinnen Dekleren,degsm WatJanSenzei Hebikgenoeggeldvoorhet uitgaan Mamenpapruzie Leningsluiten? HeeZzegeziendatikbrak was? Kortom:( Eten Drinken Slaap Eten Seks Chillen Dingesvangisteren Waternugebeurt Watzalikmorgendoen? 8 2

4 Waar gaat het de tiener dus om? Ervaringen Nieuwe dingen Nieuwe kennis Nieuwe belevingen Nieuw gedrag Nieuwe relaties Oefenen Uitproberen Wat is dat? Wat bedoelt zij? Hoe doet hij dat? Waarom is dat zo? Hoe werkt dat? Hoe vindt zij/hij mij? Hoe pak ik dat aan? Wat zijn hier de regels? 9 De tienertijd is de periode van Kansen & Mogelijkheden 10 2.HetbreinvandeSenerrijpt 3

5 Rijping loopt tot na 25 e jaar! Ontplooiing 12 Nieuwsgierigheid waarhet uiteindelijkallemaalomdraait Het brein is essentieel om informatie te verwerken en te zorgen dat we onze weg kunnen vinden in een veranderende samenleving 4

6 De hersenen... Het gaat om de honderden structuren daarbinnen met ca 100 miljard neuronen en vele duizenden connecties per cel 15 De hersenen zijn de basis van leren en ervaren Lerenberustopveranderinginhet contacttussencellen Contacttussencellenkanversterken ofverzwakken HoemeereencontactgesSmuleerd wordt,hoebeterdeverbindingen hoebeterdeherinnering EmoSesversterkenditcontact 16 Wat zich ontwikkelt en gedurende het leven blijft ontwikkelen: complexe NETWERKEN tussen de vele hersenstructuren Will(Drinker(&(Greg(Dunn(2016( 5

7 Zandweggetjes in het brein worden snelwegen 18 Omgeving (ouder, leraar, vrienden) zorgt voor functioneel bruikbare hersen-paden De scholier heeft sturing, emotionele steun en inspiratie maar ook kennis en ervaring nodig voor talent-ontwikkeling 20 6

8 Kortom Hersenenrijpendoortotca25 e jaar PrikkelsuitomgevingzijnessenSeel OmgevingbepaaltuitgroeipotenSes/talenten. Daarvoorisnodig: Steun Sturing InspiraSe Kennis Routes 3.Deadolescent 23 7

9 Begrippen Puber Tiener Pre#adolescent(ca8#10jaar) Vroeg#adolescent(ca10#14jaar) Midden#adolescent(ca14#17jaar) Laat#adolescent(ca17#21jaar) Bijna#volwassene(ca21#23jaar) Volwassene 25 8

10 Jongensbrein rijpt in sommige regio s (veel) trager dan meisjesbrein Blauw:Jongens( ( ( Rood:Meisjes Meisjeshersenen zijn op zijn grootst op 10.5 jaar, jongens op 14.5 jaar 27 Bron:(Giedd/Lenroot( Grote rol van de peergroup Watzouhijwelnietdenken :veelbelangrijker danwathetvriendjewerkelijkdenkt! 28 Sociaalleren! EmoSonele consequenses Lerenprioriteiten stellen Bron:(Steinberg( 4.DeexecuSevefuncSes 9

11 Afleiding van buitenaf Afleiding van binnenuit Cartoons:(David(van(der(Kooij( Omtelerenzijnnodig: Kiezen Beslissen Oordelen Vooruitzien Leertaakplanning OpSesoverwegen Evalueren goedgedaan? Controlerenvandeimpulsiviteit Toetsenaanwaarden,regels,normen 31 Executieve functies 1. Vaardigheden Planning: Watishetplan?Watzoueendoelkunnenzijn?Zijner meerderedeleninhetplan? Prioriteren+van+complexere+handelingen: Watzijndebelangrijksteonderdelenvanhetplan?Zijner dingendieeerstmoetenofjuistlater? Evalua8e: Watwasdebedoelingookweer?Hoehebikhetgedaan?Kanik mijnaanpaknogverbeteren?hoeishetopanderen overgekomen? 32 10

12 Executieve functies 2: ik Zelfinzicht: Watwilik,waarbenik,watishetplan,waarwilikheen?Waarbenik echtgoedin?enwaarinkanikmezelfverbeteren?hoezouikdat kunnendoen? Zelfregula8e: Watzoudebesteaanpakzijn?Hebikhetgoedgedaan?Watzoude bestemanierzijnomdatandersaantepakken?watleidtmeaf? 33 Executieve functies 3: de ander Perspec8ef>name: Watdenktdeanderervan?Watisdebedoeling,watwildie leraar?watwillenmijnklasgenoten? Empathie: HoeishetmetJesse?Trekthijalleenmaaraandacht,ofheeZhij ergewoongeenzinmeerin? Watzouikdoenalsikhemwas? 34 Executieve functies 4: later Kiezen+en+overzien+van+keuzes: WatzouergebeurtenalsikprofielXkies?Nu,binnenkort,eventueel laterenoplangeretermijn?watvoorinvloedheezdezekeuzevoor mijnvriendenayoubenomar?watgaatmijnvaderdoenalsikzegdat ikdezekeuzemaak? Overzien+van+langetermijnconsequen8es: Watkanergebeurenalsiknietmeermeedoemetmijnvriendengroep enmeergastuderen?alsikmezoopstelwordikdanuitdeklasgezet? 35 11

13 Executieve functies 5: normen en regels Social+monitoring:++ WieiseigenlijkdeleidervanditelZal?Hoegaanzemetdiecoachom? WaaromgaanzenadewedstrijdalSjdopdiehoutenbankenzilen?Is deleraarnueigenlijkboosofspeelthijdatmaar? HoepaktDaanhet eigenlijkaanmeteva? + Regels,+normen+en+waarden:+ Watvoorregelshebbenzehier,endoenzeergmoeilijkalsjehet anderswilt?hoegaanzehiermetelkaaromenwatverwachtenzevan je? 36 8 vaardigheden die IEDERE tiener moet hebben op zijn/haar 18 e jaar 1. Metvreemdenkunnenpraten 2. Zijnwegkunnenvindeninvreemdeomgeving 3. Takenenopdrachtenzonderhulpuitvoeren 4. Bijdragenaanhethuishouden 5. Kunnenomgaanmetproblementussenmensen 6. Kunnenomgaanmetupsendowns 7. Kunnenomgaanmetgeld 8. Instaatzijnomop(verantwoorde(manieromtegaanmet risico s 37 De adolescent en het maken van keuzes in sociale setting Vraag 1. Je bent niet uitgenodigd voor het feestje van je beste vriendin. Hoe voel je je daarbij? Vraag 2. Een meisje is niet uitgenodigd voor het feestje van haar beste vriendin. Hoe voelt zij zich daarbij? 38 12

14 Je gaat vanavond met je vriend(in) naar de bioscoop. Hoe beslis je naar welke film je gaat? Tienersbeslissenvoordekortetermijn. MeeracSviteitintemporaalkwab Jong#volwassenenbeslissenvoorkorteen Langeretermijn. MeeracSviteitinfrontalehersendelen 39 Ook slimme tieners moeten ervaring opdoen met emoties (let op angst, gedeprimeerdheid, middelengebruik) 40 5.Deopvoeder 13

15 42 Wat tieners (eigenlijk) graag willen door Steun én sturing én inspiratie via Persoonlijke groei tot Talent-ontplooiing 44 14

16 45 Ontplooiing mits Feedback FEEDBACK Feedback Feedback( ( FeedOback( ( Feedback Ouder, je speelt vele rollen. Blijf de regisseur! agent, moeder, dirigent, regisseur, scheidsrechter, verhalenverteller, sturende coach, inspirator, begeleider, uithuil-schouder, tuinier, rechter Ouder: duw, fleem, stuur, inspireer je tiener 47 15

17 Van verzorger via manager via coach via mentor tot adviseur 49 6.Aanpak1:breedvormen 16

18 Laat spelen met raar, nieuw materiaal vanderommelzolderofhetfietsenschuurtje Bouwen, construeren, MAKEN VoorbeeldenvanonssSmuleringsmateriaalBreinPlein! 17

19 Taalpraxis - taalspelletjes ALLEvormenvantaalsSmuleringzijnwaardevol:spellen,sSmulering 54 Stratego Leren kaarten Schaken Halma Denkspellen Bordspelen Superbelangrijk:beurtgedrag, plannen,evalueren,werkgeheugen, strategie 55! Muziek, drama, toneel 18

20 Werk aan vaardigheden die CITO niet toetst CreaSviteit KriSschdenken Veerkracht Inlevingsvermogen MoSvaSe Behoedzaamheid Zelfstandigheid Verantwoordelijkheid Doorzenngsvermogen Nieuwsgierigheid Humor Discipline Daadkracht Leiderschap Mededogen Moed Verbazing Bescheidenheid Geduld Verdraagzaamheid Samenwerking Flexibiliteit Accuratesse Betrouwbaarheid 57 7.Aanpak2:ver#beeldenendenken Leer ver-beelden 19

21 Laat een voorstelling maken in de geest Visualiseren en mentaliseren Leer het kind een mentaal model maken wat zie je? Geen toeschouwer maar deelnemer 60 DENK-stimulering: Ons project DenkBeeld! Meerdan300denkplaten: Huh?Watishet?Watbetekenthet?Hoewerktdat? 8.Aanpak3:PráátmetjeSener 20

22 Socratische vragen WatzouergebeurenalshetalSjdregendeopzaterdag? Watzouergebeurenalsautosnooitslijten? Watkanergebeurenalskalenkondenblaffen? Watkanergebeurenalsalleschoenenindewereldeven grootwaren? Open(vragen(zijn(een(geweldige(manier(om(het(crea>eve(proces(bij(kinderen(op( gang(te(brengen.(deze(vragen(helpen(een(kind(afstand(te(nemen(van(het(hier(en( nu.(keuzes,(vergelijkingen,(onderhouden(van(nieuwe(ideeën,(en(het(formuleren( van(persoonlijke(antwoorden(op(deze(vragen(zijn(belangrijke(ingrediënten(in( crea>ef(denken.(( 63 De tiener vindt het heerlijk om te redeneren en argumenteren. Steun dat DeSenerhoudtvanredenerenentedebaleren.Maarhijisernognietzogoedin:helphem omdezevaardighedenteontwikkelen. Stelsamengespreksregelsop.Voorkomdatjeineenzinlozeenfrustrerende nietes#welles terechtkomt. WederzijdsrespectisessenSeel.Respecteerookeenafwijkendstandpunt.Corrigeernooitde logicavandeadolescentenweesooknietneerbuigenddaarover.gewoonluisterenen (h)erkennenwaterwordtgezegd. Eengoedestrategieisomtevragen: Interessant,hoekomjebijdezegedachtenc.q.conclusie? Tieners+dagen+je+uit+enhebbenkriSekopdemeningofhetgedragvanvolwassenen.Maarze hebbenjefeedbackooknodig.geefinzichtindeachtergrondvanjouwopinie. DeSenerkanbehoorlijkmelodrama8schdoen: Ditiszooooostom. Glimlachenhelpt,maarniet meteenneerbuigend: AchEvatoch. Belangrijk:niet+iedere+onenigheid+is+een+conflict.Neemdeargumentenniettepersoonlijkofals eenaanslagopjeautoriteit. Neemhetniet+te+serieus+enziehetdebatookalssociaalinteracSemoment,alsmomentvoorhet gevenvansubseleofmeerdirectefeedbackofinspiraseenalseen(voorjesener)handige mogelijkheidtotoefenen. 64 Help de tiener met denken en kennen Vraagdooroverdeconsequen8es+voor+korte,+middellange+en+lange+termijn.Houdhetdebatopen, probeersamentotopsestekomenenprioriteerargumenten.letop:maakergeenwedstrijdvan waarbijhetneerkomtop: WieheeZergewonnen?,eendergelijkdebatisvoordeSenergewoonlijk frustrerendenssmuleerthemnietomhetnogeenstedoen.geefooknooitinhetopenbaarkrisek opdegedachtenofideeënvaneenadolescentenspoterzekernietmee. ZorgdatdeSenerderol+van+emo8es+in+het+proces+van+beslissen+begrijpt;gevoelenszoalsboosheid, angst,bedroefdheidofuitgelatenheidkunneneenoordeelvertroebelen.beslissingen,zekeralsze belangrijkegevolgenkunnenhebben,moetengemaaktwordenalsjekalmbentennogeensbekeken worden naernogeenseennachtjeovergeslapentehebben. Moedigdeadolescentaanombeter+te+begrijpen+hoe+de+dingen+die+hij+of+zij+aanbrengt+in+elkaar+ steken,doorhentewijzenopaccurate,feitelijkeinformase.geefwaarnodig inspirase,zonderjeals eenleraarofalwetendevolwasseneoptestellen. Gebruikwaarmogelijkopen+vragen.Diewekkennamelijkdiscussieop: Alsjenustoptmetpianoles eninplaatsdaarvanextragaattrainenmetdevoetbalselecse,watzijndanvoorjoudevoordelenen denadelen? Gebruikdenk>s8mulerende+technieken.SocraSschevragen

23 TakeHome Take Home JeSeneriseenrups.Hetduurtnogjaaarenvoorhij/zijvlinderis Ookeentraag#groeiendeboomkandehoogsteworden MitsdeouderakSevesteun,sturingeninspiraSegeeZ enverandertvanmanagertotcoach,mentorenadviseur Dank ( Web: ( Boek:( HetTienerbrein, AUP2016,