42e jaargang nr november 2016

Transcriptie

1 42e jaargang nr november 2016 Pagina 1

2 ASTRUIM is het enige ruimtevaart- en sterrenkundetijdschrift in het Nederlands in Nederland en België. Het is een uitgave van de Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde. Het is bestemd voor jeugd, jongeren en volwassenen. Telefoon: Lidmaatschap-/abonnementsgeld: 20 euro voor een heel kalenderjaar. Verschijnt plm. 13 keer per jaar. Bankrekening: NL60 INGB t.n.v. G. Keijzers Postbus AA Oss Voor België: Belfius - Neerpelt Bankrekening: BE Wil je geen lid of abonnee meer zijn? Zeg dan voor 1 december op, anders ben je verplicht opnieuw voor een jaar te betalen. Neem de Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde als een echt goed doel op in uw testament!!!!!! Eindredactie Gerard Keijzers Lay-out - Theo Appeldoorn - Gerard Keijzers Internet realisatie Stephan Brands Foto voorpagina: De Atlas 5 raket op weg naar het lanceerplatform. INHOUD: Lancering Progress MS-04 mislukt... 3 Japan lanceerde Kounotori Meer ISS nieuws... 4 UFO boven Myanmar... 6 Vega lanceerde de Turkse Gokturk John Glenn overleden... 6 Diverse ruimtevaartberichten... 8 Nieuws sterrenkunde... 8 Marsnieuws... 9 Nieuwste foto's van CERES Wat er aan de sterrenhemel te zien is Activiteiten Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde Pagina 2

3 LANCERING PROGRESS MS-04 MISLUKT De Russische ruimtevaartorganisatie Roscosmos moest al snel na het opstijgen van een Sojoez U raket met daarop het onbemande ruimtevrachtschip Progress MS- 04, mededelen dat het met de derde trap van de raket was misgegaan. Technici verloren het contact (het volgen) en zagen de rest van het geheel in stukken brandend neerkomen. Op dat moment bevond de raket zich 190 kilometer van de lanceerbasis Baikonoer boven de Tuva republiek in het zuidelijk deel van Rusland. De Sojoez U raket met de Progress MS-04 op weg naar het lanceerplatform De lancering op 1 december verliep in het begin probleemloos en na ongeveer twee minuten werden de vier hulpraketten afgeworpen. Ook het afwerpen van de beschermingsschilden leverde geen problemen op. Na ongeveer zes en een halve minuut startte de motor van de derde trap. Hier ging vervolgens iets mis. Dat was ruim twee minuten voordat de Progress in een baan om de aarde terecht moest komen. De progress MS-04 had brandstof, voedsel, water en een nieuw ruimtepak (Orlan) aan het ISS moeten afleveren. JAPAN LANCEERDE RUIMTE- VRACHTSCHIP KOUNOTORI 6 Japan heeft op vrijdag 9 december het onbemande ruimtevrachtschip Kounotori 6 gelanceerd met aan boord een apparaat dat is uitgerust met een elektrisch touw om ruimteafval op te ruimen. Een Japans bedrijf dat visnetten maakt, hielp bij het maken van het touw. Wetenschappers stellen dat het touw, gemaakt van aluminium strengen en staaldraad, genoeg energie zal genereren om objecten te vertragen en het uit hun baan te duwen.. Het puin moet daarna in de atmosfeer verbranden. Naar schatting zweven er meer dan 100 miljoen stukken ruimteafval in een baan om onze planeet. Het gaat vaak om afgedankte apparatuur van oude satellieten, gereedschappen en raketdelen. Botsingen tussen satellieten en het testen van antisatellietwapens hebben het probleem verergerd. Veel van deze objecten scheren met een snelheid van km per uur door de ruimte. Telecommunicatienetwerken over heel de wereld lopen daardoor gevaar. De lancering gebeurde met een H-2B raket uitgerust met vier hulpraketten vanaf lanceerbasis Tanegashima. Het Japanse ruimtevrachtschip heeft in totaal 5,9 ton drinkwater, levensmiddelen en diverse batterijen aan boord bestemd voor de bemanning en het ISS. Verder 12 CubeSats waarvan zeven van bedrijven en universiteiten. Met een robotarm wordt de 10-meter lange Kounotori 6 aan de Japans ruimtemodule vastgemaakt. Vier dagen na de lancering arriveerde op 13 december de Kounotori 6 bij het ISS. De lancering stond eigenlijk voor 1 oktober op de agenda, maar moest vanwege een lek in een leiding worden uitgesteld. Pagina 3

4 EINDE VAN DE CYGNUS Met het loskoppelen van het Cygnus ruimtevrachtschip van het ISS op maandag 21 november, betekende dat nog niet dat er een einde aan dat toestel was gekomen. Op het programma stonden nog enkele experimenten en activiteiten op het programma alvorens het in de dampkring zou induiken. Saffire 2 Op vrijdag 25 november werden de vier CubeSats de ruimte ingeslingerd. Deze zaten gemonteerd in een NanoRacks Deployer buiten de Cygnus in paren van twee. Met een robotarm verwijderden de ruimtevaarders de Cygnus van het ISS Vanuit de koepelmodule bedienden Shane Kimbrough en Thomas Posquet de robotarm om de Cygnus na een 29-daags verblijf om het toestel met 1120 kg aan afval en niet meer bruikbaar materiaal, te verwijderen. Drie minuten later zorgden de raketten ervoor dat het op een veilige afstand om de aarde kwam te draaien. Vanuit deze hogere baan kon de Cygnus SS Alan Pointdexter aan het uitvoeren van een aantal opdrachten beginnen. Een belangrijke opdracht was het experiment Saffire 2, het in brand steken van negen proefmonsters, die zich bevonden in een container van 90 x 90 x 150 centimeter. Doel van het onderzoek was na te gaan hoe vlammen groeien en brandstoffen verbranden in microzwaartekracht. Daaronder bevond zich een katoenen vezel doekje van 40 x 94 centimeter. Andere materialen hadden een verschillende dikte. Aanmerkelijk grotere materialen dan die kleine in de Saffire 1. Nog grotere en meer stoffen gaan mee in de Saffire 3 die in maart volgend jaar met de volgende Cygnus meevliegen. Een van de vier CubeSats, de Limur 2, is uitgezet Op zondag 27 november kwam er een einde aan het ruimtevrachtschip. Het dook toen de dampkring in en verbrandde vrijwel helemaal boven de Stille Oceaan ten oosten van Nieuw Zeeland. THANKGIVING IN DE RUIMTE Op Thankgivingsday hebben de Amerikaanse astronauten de laatste jaren altijd een vrije dag. Dat was dit jaar niet het geval. Het werd een dag van hard werken. Er stond te veel op het programma om niets te doen. Van de zes ruimtevaarders in het ISS momenteel, zijn daarvan twee Amerikanen. Ondanks dat namen zij gezamenlijk deel aan het traditionele turkse diner. Voordat zij hieraan begonnen, installeerde Kimbrough een nieuwe centrifuge in de Celll Biology Experiment Facility. Whitson en Ryzhikov hielden zich bezig met ht bestuderen van een vloeistof experiment. De twee Russen hadden het druk met het uitladen van hun ruimtevrachtschip Progress. Pagina 4

5 Pesquet tenslotte was bezig met metingen van Aqua Membraan onderzoeken. Die moeten uiteindelijk leiden tot een nog beter systeem van hergebruik van water in het ruimtestation. Hierna brak de tijd aan dat ze met z'n allen bij elkaar in de Zvezda Service module heerlijk konden gaan genieten van hun feestmaal. Niet netjes met mes en vork, maar uit plastic verpakte onderdelen. Ook geen wijntje erbij, want het drinken van alcohol in het ISS is verboden. totale mislukking leek het gevolg. Technici zagen geen andere mogelijkheid dan gebruik te maken van de stand- en stuurraketjes. Op deze manier kon een positie ingenomen worden op 75 gr. O.L. boven de evenaar. Dat was niet de geplande plek boven de Indische Oceaan. Er is op deze manier veel brandstof verbruikt die voor andere doeleinden bedoeld was. Dat betekent dat de geplande levensduur van 15 jaar niet gehaald wordt. Veel korter wordt het. Maar altijd nog beter dan helemaal niets. RUSLAND ONTWIKKELT EEN WAARSCHUWINGSSYSTEEM VOOR RUIMTEAFVAL Ruimteonderzoeksbureau Roskosmos en de Russische Academie van Wetenschappen zijn begonnen met het ontwikkelen van een waarschuwingssysteem voor ruimteafval. Het systeem zal asteroïden en ruimtepuin volgen en waarschuwingen geven wanneer die dreigen neer te storten op aarde, wist Boris Sjoestov van het astronomisch RAS op woensdag 23 november tegen het Russische persbureau TASS te vertellen. Ruimteafval vormt volgens Sjoestov een ernstigere bedreiging dan asteroïden en kometen omdat er vrijwel dagelijks ruimtepuin op ons afkomt. Voor het systeem zal een grote telescoop worden gebruikt met een diameter van 1,6 meter in de regio Irkoetsk. Het systeem zou over twee jaar volledig in gebruik moeten zijn. Het is de bedoeling dat het onderdeel wordt van het International Asteroid Warning Network, zodat andere landen er ook gebruik van kunnen maken. MUOS-5 EINDELIJK OP ZIJN PLEK Aan het drama van de communicatiesatelliet van de Amerikaanse marine is op 3 november een einde gekomen. Toen bleek dat de MUOS-5 alsnog zijn positie boven de evenaar had ingenomen. Wat was er aan vooraf gegaan? Na de lancering op 24 juni met een Atlas 5 raket moest de motor zeven keer in ongeveer negen dagen de satelliet van een ellipsvormige baan in een geostationaire baan veranderen. Maar de motor faalde en een De MUOS-5 CHINA LANCEERDE DATA- RELAY SATELLIET Om de communicatie tussen het Chinese vluchtleidingscentrum en de bemanning in een Shenzhou en het ruimtestation zo optimaal mogelijk goed te laten verlopen, heeft China een data-relay satelliet gelanceerd. Dat gebeurde op dinsdag 22 november vanaf Xichang lanceerbasis. Het is de vierde in de serie Tianlian (04/01). De raket was voorzien van twee hulpraketten werkend op hydrazine, die na twee minuten werden afgeworpen. De raket zelf bracht de doorgeefkunstmaan in een ellipsvormige baan om de aarde op een hoogte variërend van bijna kilometer bij ongeveer 200 kilometer. Het maakte daarbij een hoek met de evenaar van 17,4 graden. Daarna volgden er meerdere manoeuvres, zodat de Tianlian 1 in een geostationaire baan boven de evenaar boven China kwam. Chinese technici testen momenteel een bevoorradingsruimteschip, genaamd Tianzhou 1, die in april 2017 de ruimte in moet gaan om vervolgens aan het ruimtestation te koppelen. Pagina 5

6 UFO BOVEN MYANMAR (BIRMA) Voor de dorpelingen in het dorpje Lone Khin in de buurt van een jade mijn, was het op 10 november wel even schrikken. Een UFO was neergestort in het afgelegen bergachtig gebied in Myanmar. Dat onbekende vliegend voorwerp veroorzaakte wel trillingen en er was ook een doffe dreun te horen. De huizen schudden en men dacht aan een explosie bij een gevecht. De UFO scheurde door een tent van een jade mijnwerker. Er ontstond rook en er was brandlucht te ruiken. Niemand raakte gedood of gewond. De Turkse spionagesatelliet Gokturk 1 Het neergestorte onbekend vliegend voorwerp Op het eerste gezicht leek het object op een motor van een vliegtuig. Vooral de diode en de koperen draden aan het uiteinde vielen op. Uit nader onderzoek bleek dat het niets met een vliegtuig te maken had. Naar aller waarschijnlijk hebben we hier te doen met iets wat een dag eerder in China had plaats gevonden namelijk de lancering van een Long March 11 raket. Waarschijnlijk was het ruimteafval. Er draaien meer dan kleine afvalstukken in een baan om de aarde. Hiervan zijn er zo'n stukken groter dan een softbal. VEGA LANCEERDE DE TURKSE GOKTURK 1 Een in Europa gebouwde waarnemingssatelliet, de Gokturk 1 werd op 5 december met een Vega raket in een baan om de aarde geschoten. Dat gebeurde vanaf de Europese lanceerbasis in Kourou. De ongeveer 1060 kg wegende kunstmaan draait op een hoogte van ongeveer 681 kilometer in een zonsynchrone baan om de aarde. De bedoeling is dat het de komende zeven jaar opnames met een hoge resolutie (een meter) maakt die bestemd zijn voor de Turkse militairen en veiligheidsdiensten.. Al binnen een uur na liftoff kon medegedeeld worden dat deze kunstmaan met succes om de aarde draait. Deze Vega lancering was de tweede dit jaar. De volgende staat gepland op 6 maart. Het moet dan de Sentinel 1B in een baan om de aarde brengen. JOHN GLENN OVERLEDEN De derde Amerikaan in de ruimte, John Glenn, is op donderdag 7 december in een ziekenhuis in Columbus op 95-jarige leeftijd overleden. Hij was de laatste overlevende van de eerste lichting Amerikaanse astronauten, die nog in leven was. John Glenn was de eerste Amerikaan die in een baan om de aarde draaide. Voor em maakte Alan Shepard en Gus Grissom korte ballistische vluchtn waarbij ze heel even in de ruimte terechtkamen. De Russen Joeri Gagarin en Herman Titov hadden al eerder banen om de aarde beschreven. Tezamen met nog zes andere piloten werd hij in 1959 uitgekozen voor het Mercury 7 project. Die naam was verbonden aan de Pagina 6

7 eenpersoonscabine Mercury. In mei 1962 maakte Gleen zijn ruimtevlucht met het beschrijven van drie banen om de aarde. Voor een tweede vlucht kwam hij lang niet in aanmerking, want de Amerikaanse overheid beschermde hem. Hij was voor Amerika een icoon. Doch in 1998 lukte het hem alsnog opnieuw een ruimtevlucht te maken. Als 77- jarige ging hij aan boord van space shuttle Discovery opnieuw de ruimte in. Daarmee werd hj de oudste ruimtevaarder ooit. Waarschijnlijk zal dat nog lang zo blijven John Glenn op 95-jarige leeftijd Pagina 7

8 BEWIJS SATELLIETBEELDEN Satellietbeelden van een Europese satelliet hebben bevestigd dat een wolkenkrabber in de Amerikaanse stad San Francisco langzaam de grond inzakt. Het vermoeden dat de toren zakt, bestond al langer. San Francisco heeft begin november al een aanklacht ingediend tegen de projectontwikkelaars. De toren zakt doordat de heipalen van de Millennium Tower niet goed de grond in zijn geslagen. Elk jaar zakt de toren een paar centimeter. Het gebouw werd in 2009 opgeleverd. De Millennium Tower is bijna 200 meter hoog. De inwoners van de stad vergelijken het gebouw met de toren van Pisa. GAIA LEVERT VERBLUFFENDE RESULTATEN Ruim een jaar is de Europese ruimtesonde Gaia bezig met het in kaart brengen van het heelal. Daarbij overtreft het alle verwachtingen. Wanneer het deze klus voltooid heeft, zal het meer dan een miljard object in 3D vastgelegd hebben. Met gegevens over hun helderheid, temperatuur, chemische samenstelling, hun afstand tot de aarde en hun positie gedurende de laatste twintig jaar. Dat met een nauwkeurigheid die te vergelijken is met het meten van een menselijk haar op 1000 kilometer afstand. De verkregen gegevens zal al twintig keer groter zijn dan al onze kennis over de Melkweg tot nu toe. Dat is nog maar het begin. Astronomen hopen nog minstens honderdduizenden kometen en planetoïden te ontdekken. Maar ook supernova's, duizenden planeten en wie weet wel buitenaardse wezens. ESA liet de Gaia in december 2013 in de ruimte brengen met de bedoeling dat het vijf jaar in bedrijf zal blijven. Aan boord bevinden zich twee optische telescopen, drie meetinstrumenten en een camera. Met een miljard pixels is het de grootste digitale camera die ooit in de ruimte is gebracht. Het kan daarbij hemellichamen opsporen die een miljoen keer zwakker zijn dan wij met ons menselijk oog kunnen waarnemen. Dat belooft dus nog heel wat de komende jaren. KLEINSTE PLANETOIDE OOIT Wetenschappers hebben waarschijnlijk de kleinste planetoïde ooit in kaart gebracht. Het gaat om een ruimtesteen met een doorsnede van slechts ca. twee meter die vorig jaar nog vlak langs de aarde zou zijn gescheerd. De planetoïde heeft de naam 2015 TC25 gekregen. De ruimtesteen is in kaart gebracht met behulp van vier verschillende telescopen die onder meer gebruik maken van infrarood. De 2015 scheerde de planetoïde op een afstand van slechts kilometer langs de aarde. Destijds werd het formaat van het object mede bepaald op basis van het zonlicht dat op het oppervlak weerkaatst. Daardoor leek het object in eerste instantie enkele meters groter. De ruimtesteen behoort tot een zeldzaam heldere planetoïdensoort die 60 procent van het ontvangen zonlicht weerkaatst. Deze heldere ruimtestenen worden aubrieten genoemd. RUIMTESTOF OP DAKEN VAN HUIZEN AANGETROFFEN Wetenschappers hebben ruimtestof ontdekt op daken van huizen in Parijs, Oslo en Berlijn. Dat stof dateert uit de tijd waarin de aarde ontstond, ongeveer 4,6 miljard jaar geleden. Normaal wordt ruimtestof vooral ontdekt in Antarctica. Nooit eerder is het gevonden in grote steden. Dat hebben Britse onderzoekers gemeld in het wetenschappelijk tijdschrift Geology. De wetenschappers ontdekten het ruimtestof door 300 kilo aan stof uit de dakgoten in Parijs, Oslo en Berlijn te onderzoeken. Met sterke magneten slaagden zij erin om 500 deeltjes uit de ruimte op te sporen. Ruimtestof bevat magnetische mineralen. Tot nu toe werd aangenomen dat deeltjes uit de ruimte niet waren te detecteren tussen stadsafval. We weten al sinds de jaren veertig dat er continu ruimtestof in onze atmosfeer terechtkomt. Er werd altijd gedacht dat dit soort alleen kon worden opgespoord in stofvrije omgevingen zoals Antarctica en diepe delen van de oceanen. De gevonden stofdeeltjes uit het stadsafval zijn relatief groot: de korrels hebben een doorsnede van 0,3 millimeter. Meestal hebben stofdeeltjes uit de ruimte en doorsnede van 0,1 mm. Pagina 8

9 EXOMARS 2016 TGO STUURT EERSTE BEELDEN De experimentele lander Schiaparelli mag dan neergestort zijn, ESA s ExoMars Trace Gas Orbiter (TGO) werkt prima. De sonde kwam op 19 oktober in een baan rond de rode planeet. Als onderdeel van de achtdaagse test van de wetenschappelijke instrumenten van de satelliet maakte de TGO onlangs met het CaSSIS-instrument (Colour and Stereo Surface Imaging System) de eerste opnamen van het Marsoppervlak en de maan Phobos. Van een klein deel van Mars zijn ook stereofoto s genomen waarmee een hoogtekaart is gemaakt met een resolutie van minder dan 20 meter. De scherpste opnamen werden gemaakt vanaf een hoogte van 235 kilometer en tonen details van slechts 2,8 meter groot. Ook de twee instrumenten die de aanwezigheid van sporengassen in de atmosfeer in kaart moeten brengen zijn getest. Ze maakten nauwkeurige metingen van de hoeveelheden waterdamp en koolstofdioxide in de Marsatmosfeer. CURIOSITY VINDT HET ELEMENT BOOR. door Michel van Pelt NASA s grote Marsrover Curiosity klimt steeds verder de gelaagde berg Mount Sharp op, en komt daarbij steeds jongere aardlagen tegen. Langzaam brengt het zo een in kaart hoe het klimaat van Mars de afgelopen miljarden jaren is veranderd. Nu heeft de rover daarbij voor het eerst het element boor ontdekt, een semimetaal dat erop kan wijzen dat er op Mars langdurig vloeibaar grondwater voorkwam met een temperatuur van 0 tot 60 graden Celsius; geschikt voor leven dus. Het boor is gevonden in aders van calciumsulfaatmineralen, die op Aarde vaak ontstaan op plaatsen waar veel grondwater is verdampt. Mogelijk bevatte het water van het voormalige meer in de Gale krater het element boor, dat dan uiteindelijk terechtkwam in de kleiafzettingen op de bodem. Toen het meer vervolgens opdroogde ontstonden er mogelijk barsten in het bodemgesteente. Boor kan vervolgens samen met calciumsulfaat door grondwater uitgespoeld zijn, waarna het in de barsten terecht kwam. Pagina 9

10 Foto vorige pagina: Foto van de Marsmaan Phobos, gemaakt door het CaSSIS-instrument aan boord van de ExoMars TGO. Het is een kleurenfoto, maar omdat de maan vrijwel geen kleur kent lijkt het een zwartwitopname.[esa/roscosmos/cassis] Close-up van de rand van een naamloze krater ten noorden van de krater Da Vinci nabij de Mars equator, gemaakt met het CaSSIS instrument aan boord van de ExoMars TGO. De kleinere krater links, op de rand van de grotere krater, heeft een diameter van 1.4 km. [ESA/Roscosmos/ExoMars/CaSSIS/UniBE] INDIA S MARSSONDE KAN GEEN METHAAN METEN Slecht nieuws was er dan weer voor Indiaas Mars Orbiter Mission (MOM), de eerste interplanetaire missie van dat land. De satelliet zelf werkt prima sinds het twee jaar geleden bij de planeet aankwam, maar het methaangas-meetinstrument blijkt niet bruikbaar vanwege een ontwerpfout. Er is geen rekening mee gehouden dat er in het golflengtegebied waar het instrument speurt naar de spectraallijnen van methaan ook de spectrale vingerafdrukken van andere gassen voorkomen. De meetwaarden bevatten hierdoor ook bijdragen van andere gassen, en het is niet mogelijk de metingen van methaangas te onderscheiden van die van andere gassen. Officieel stelt het Indiase ruimteagentschap ISRO dat de methaangegevens van MOM nog nader worden onderzocht, maar er lijkt geen kans dat het nog bruikbare informatie gaat opleveren over de het voorkomen van methaangas in de Marsatmosfeer. Methaan is zeer interessant omdat het vaak door biologische processen wordt geproduceerd en niet lange tijd stabiel blijft. Als het op Mars gevonden wordt betekend dit dat er op dit moment methaan wordt geproduceerd, en dat er mogelijk microbiologische processen op de planeet voorkomen, oftewel dat er leven op Mars is. Wetenschappers zullen wat betreft de detectie van methaangas en het in kaart brengen van de verspreiding ervan dus Pagina 10

11 hoogstwaarschijnlijk moeten wachten op metingen door ESA s net aangekomen Trace Gas Orbiter. EXOMARS 2020 VOLLEDIG GEFINANCIERD Goed nieuws was er ook voor het volgende onderdeel van het ExoMars programma, de ExoMars 2020 missie waarbij een ESA rover op de planeet gezet zal worden door een in Rusland ontwikkelde lander. Tijdens de ESA Ministersconferentie die onlangs werd gehouden besloten de ministers van de 22 ESA lidstaten extra geld vrij te maken om het door kostenoverschrijdingen en vertragingen geplaagde project door te kunnen laten gaan. Van de 440 miljoen euro die nog nodig zijn voor de missie zal ESA zelf 97 miljoen euro moeten vinden door te bezuinigen op andere wetenschappelijke missies, terwijl de rest extra geld van de lidstaten betreft. Artistiek impressie van de ExoMars 2020 rover. [ESA] Pagina 11

12 Een opname van dwergplaneet Ceres zoals deze op 18 november 2016 werd gefotografeerd NIEUWE FOTO'S VAN CERES NASA heeft nieuwe foto's van dwergplaneet Ceres vrijgegeven die door de ruimtesonde Dawn zijn gemaakt. Dat toestel verwijderd zich inmiddels steeds verder van dat hemellichaam. Ondanks dat blijven de opnames een fraai uitzicht geven. Neem nu onderstaande foto met de 92- kilometer in doorsnede metende Occator krater met een diepte van 4 kilometer. Een krater die 77 keer groter is dan de Barringer krater in Arizona. De afstand van Dawn tot het oppervlak bedroeg op dat moment 1480 kilometer. De lichtpuntjes in de krater vallen meteen op en blijven een raadsel voor de wetenschappers. Onder hen zijn er die denken dat zilt materiaal als vloeistof naar boven is gekomen en daarna meteen als gas verdween. Het zout bleef achter en dat zou de witte kleur verklaren. Anderen denken dat die vloeistof het oppervlak bereikte door een inslag op die plek door een ander hemellichaam. Volgens hen kwam daardoor die vloeistof naar boven. Dawn wordt gebracht naar een nieuwe baan op 7242 kilometer hoogte om nieuwe metingen te kunnen uitvoeren. Dat zal gebeuren met de gammastralings en neutronenstralings spectrometer om van hieruit de kosmische straling uit de ruimte te bestuderen. Ceres op een afstand van 1480 kilometer door de camera's van Dawn gezien Pagina 12

13 WAT ER AAN DE STERRENHEMEL TE ZIEN IS IN DE MAAND JANUARI 2017 MERCURIUS Is in Boogschutter aan de ochtendhemel te zien tussen 6 en 26 januari. Bereikt op 19 januari de grootste hoogte. Zoek in de zuidoostelijke richting laag boven de horizon. VENUS Schittert 's avonds in het zuidwesten als een heel heldere ster. Gaat zo'n vier uur na de zon onder. Venus beweegt zich tot 22 januari door Waterman en daarna door de Vissen. MARS Dicht bij Venus treffen we Mars aan. Is beduidend zwakker. Tot 19 januari staat de rode planeet in Waterman en daarna in de Vissen. JUPITER Na middernacht komt deze reuzenplaneet op Kijk in het sterrenbeeld Maagd. SATURNUS Is aan de ochtendhemel weer verschenen. Komt half januari zo'n twee uur voor de zon op. Deze planeet met de ringen bevindt zich in Slangendrager. URANUS Is deze maand de gehele avond met een verrekijker in Vissen te vinden Gaat tegen middernacht in het westen onder. NEPTUNUS Is in het begin van de avond met een sterrenkijker in Waterman op te sporen. VAN DAG TOT DAG 01 jan.: Ten zuidwesten van Mars kunnen we met een sterrenkijker Neptunus opsporen. 01 jan.: Omstreeks uur bedekt de donkere rand van de Maan een ster.. 02 jan.: Rechts van de maansikkel is Venus te zien en links ervan Mars. 03 jan.: Rechts van de maansikkel zien we Mars staan. 04 jan.: om 4.32 uur eindigt de schaduwovergang van maan Europa aan de westelijke rand van Jupiter. Tegelijkertijd begint de overgang van deze maan aan de oostelijke zijde. 04 jan.: Vanavond zijn er kort na elkaar twee sterbedekkingen van Vissen aan de donkere rand van de Maan te zien. Dat gebeurt omstreeks en uur. 05 jan.: De vier grootste manen van Jupiter bevinden zich ten westen van de planeet. 07 jan.: Vanaf omstreeks uur is een bedekking door de Maan van een ster van Waterman te zien. 09 op 10 jan.: Samenstand van de Maan met Aldebaran, de helderste ster van Stier. 11 jan.:de vier grootste manen van Jupiter zijn deze nacht ten oosten van de planeet te zien. 12 op 13 jan.: Iets ten noordoosten van Venus is Neptunus in een sterrenkijker te vinden. 15 jan.: Boven de Maan zien we Regulus staan, de helderste ster van Leeuw. 17 jan.: Rond 6.30 uur bedekt de Maan een ster van Maagd. 19 jan.: Onder de Maan prijkt Jupiter en daaronder weer Spica, de helderste ster van Maagd. Een fraaie samenstand dat je beslist moet zien. 19 jan.: Maan Titan bereikt deze ochtend de grootste oostelijke afstand tot Saturnus. 19 jan.: Deze ochtend bereikt Mercurius de grootste afstand tot de zon. Kijk voor zonsopkomst. 21 jan.:rond 4.01 uur bedekt de Maan een ster van Weegschaal. 22 jan.: Rond 5.40 uur komt aan de donkere rand van de Maan een einde aan een sterbedekking. 22 jan.: Iets boven Jupiter is rond 7.00 uur maan Callisto heel fraai te zien. 24 jan.: Tot de ochtend zijn de vier grootste manen van Jupiter ten oosten van de planeet te vinden. 24 jan.: Iets onder de maansikkel prijkt Saturnus. 26 jan.: Linksonder de maansikkel is Mercurius op te sporen. Het beste kun je kijken rond 8.00 uur. 26 jan.: Tussen 3.35 uur en 6.27 uur trekt de schaduwovergang van maan Ganymedes over Jupiter. 27 jan.: Deze ochtend bereikt maan Titan de grootste afstand tot Saturnus. Pagina 13

14 31 jan.: Deze avond kunnen we genieten van een mooie samenstand van de maansikkel, Venus en Mars. 'VALLENDE STERREN' Elk jaar is na het vuurwerk op aarde de beurt aan het universum. Dan verschijnt de meteorenzwerm de Bootiden tussen 1 en 5 januari. Vaak zijn er heel veel te zien. Kijk richting sterrenbeeld Bootes (= de Ossenhoeder). De Bootiden kennen we ook onder de naam Quadrantiden, omdat het radiant ligt in het voormalige sterrenbeeld Quadrans Muralis, het Muurkwadrant. MAANFASEN Eerste Kwartier Volle maan Laatste Kwartier Nieuwe Maan 05 januari 12 januari 19 januari 28 januari DE ZON Opkomst: Ondergang: 01 januari 8.48 uur uur 11 januari 8.44 uur uur 21 januari 8.35 uur uur 31 januari 8.21 uur uur De volgende Astruim verschijnt 20 januari 2017 UDEN - VELDHOVEN Bijeenkomst op vrijdagavond 13 januari Gezamenlijke bijeenkomst beide kernen in Veldhoven of Uden. - bespreking nieuwtjes - bespreking excursie - bespreking nieuwe presentatie - Computerproject - Wat verder ter tafel komt Aanvang: uur, Einde: uur CONTRIBUTIE/LIDMAATSCHAP BETALEN Er is weer een jaar verstreken waarin wij jullie heel veel nieuws op het gebied van ruimtevaart en sterrenkunde hebben kunnen aanbieden. Steeds vaker krijgen wij leuke reacties hoe blij en tevreden men wel is. Ook voor 2017 willen wij jullie op de hoogte houden over alles wat er in de ruimte gebeurt of gaat gebeuren. Daarom maak VANDAAG nog minimaal 20 euro over op: NL60 INGB t.n.v. G. Keijzers en vermeldt daarbij Lid/abonnee N.J.R.S Graag willen wij jullie weer heel veel leesplezier bezorgen DENK AAN DE ADRESWIJZIGING! ACTIVITEITEN KERNEN NIJMEGEN Bijeenkomst op een vrijdagavond in januari - bespreking nieuwtjes - waterraketten - bespreking project - bespreking excursie - kijken naar de maan - wat verder ter tafel komt Aanvang: uur, Einde: uur Sinds 1 juli maken wij GEEN gebruik meer van de postbus in Oss. Het adres van het secretariaat is sindsdien: Krayenhofflaan 172 F 6541 PX Nijmegen Pagina 14

15 Het bestuur en de redactie wenst jullie fijne Kerstdagen en een adembenemend ruimtevaartjaar 2017 toe Pagina 15