Rapportage 1 e halfjaar 2017 en Prognose DSW Rijswijk en omstreken

Transcriptie

1 Rapportage 1 e halfjaar 2017 en Prognose 2017 DSW Rijswijk en omstreken

2 Inhoud 1. Bestuurlijke Samenvatting Financiële rapportage DSW t/m 2e kwartaal Algemeen Omzet / Kostprijs Rijksbijdrage en Loonkosten Wsw Loonkosten Wsw Vergoeding en Loonkosten Re integratie en Nieuw Beschut Resultaat Re integratie en Nieuw Beschut Loonkosten Kaderpersoneel Afschrijvingslasten Huisvestingslasten ICT Vervoerskosten Wsw Arbodienstverlening Overige kosten Herstructureringskosten Rentelasten Prognose Algemeen Omzet / Kostprijs Rijksbijdrage en Loonkosten Wsw Vergoeding en Loonkosten Re integratie en Nieuw Beschut Loonkosten Kader Afschrijvingslasten Huisvestingslasten ICT Vervoerskosten Wsw Arbodienstverlening Overige kosten Kosten ten laste van de herstructureringsreserve Herstructurering Herstructureringsreserve Realisatie doelstellingen Personeel Ziekteverzuim Verlofaanspraken Ontwikkeling Wsw Subsidie en Loonkosten Additionele onderwerpen Doorrekening besparingsmogelijkheden 2017 en Fluctuatie jaarresultaat DSW Liquiditeitspositie Opvolging managementletter Rapportage DSW 1 e halfjaar 2017 en prognose 2017 Pagina 2 van 24

3 1. BESTUURLIJKE SAMENVATTING Inleiding Voor u ligt de uitgebreide halfjaarrapportage van DSW Rijswijk. Naast de jaarrekening rapporteert DSW driemaal per jaar over de exploitatie. De halfjaarrapportage is daarvan traditioneel de meest uitgebreide. Ook zijn in deze rapportage op verzoek van bestuur en gemeenten enkele specifieke onderwerpen opgenomen. DSW heeft bij de rapportage over het eerste kwartaal gesignaleerd dat de prognose voor 2017 substantieel afweek van de begroting. Het Dagelijks Bestuur heeft DSW opdracht gegeven om op de halfjaarrapportage een externe review te laten uitvoeren, financiële bijsturingsmaatregelen te treffen en een transparante uitgangspuntennotitie voor de begroting 2018 te laten opstellen. Bestuur en directie van DSW willen met de transparantie die zij naar de eigenaren in acht nemen en het actief bijsturen op het resultaat het volle vertrouwen van de deelnemende gemeenten herwinnen. Operationeel DSW draait operationeel goed. De omzet stijgt gestaag conform de begroting door het actief toepassen van de Lean gedachte, de zogenoemde beweging van binnen naar buiten en het heronderhandelen van contracten met diverse opdrachtgevers. DSW staat in de top 5 van SWbedrijven met het laagste ziekteverzuim waardoor de productiviteit hoog is. We zijn trots op het historisch lage ziekteverzuim dat bereikt wordt door een gedeelde inspanning van zowel medewerkers als leidinggevenden. Op 1 oktober 2017 sluit na 40 jaar Kwekerij De Sionsgaerde haar deuren. Deze voor de medewerkers ingrijpende gebeurtenis is nagenoeg geruisloos verlopen. Alle medewerkers hebben nieuw werk. DSW blijft in Rijswijk actief met medewerkers in het groen vanuit de gemeentewerf aan de Steenplaetsstraat en met een kleine productie eenheid in het bedrijfsverzamelgebouw de Martinifabriek (kringloopwinkel) in de Plaspoelpolder. DSW ziet met deze uitvalsbasis mogelijkheden om meer diensten in Rijswijk aan te bieden dan alleen de klassieke SW taken. DSW realiseert zich dat er meer nodig is om de ontstane tekorten in te lopen. In juli en september hebben twee kaderbijeenkomsten plaatsgevonden waarin de oorzaak van het tekort is toegelicht en bij het kader het bewustzijn is gecreëerd dat zij (lees: wij) het verschil moeten maken om DSW weer in rustiger vaarwater te brengen. Ook heeft het MT van DSW in september een strategieplan opgesteld hoe DSW om te vormen tot een lokaal netwerkbedrijf: een bijzondere gewone onderneming die tegen een betere kosten /batenverhouding dan nu vooral bij werkgevers werkt. Na besluitvorming in het bestuur wil DSW de gemeenten waar gewenst, actief informeren over deze uitwerking. Financiële bijsturing In de afgelopen periode heeft DSW diverse acties in gang gezet om het resultaat te verbeteren. Twee langlopende contracten zijn per 1 januari 2018 en 1 juli 2018 opgezegd. DSW is in gesprek met de opdrachtgevers om de prijs en condities van de dienstverlening te herzien. Deze gesprekken zijn nog niet afgerond. Bij het aangaan van nieuwe contracten alsmede bij verschillende contractverlengingen worden de verkooptarieven verhoogd en de voorwaarden aangescherpt. Rapportage DSW 1 e halfjaar 2017 en prognose 2017 Pagina 3 van 24

4 Verder wordt de nadruk in de bedrijfsvoering nog meer gelegd op de zogenoemde beweging van binnen naar buiten waardoor gemiddeld hogere tarieven worden gerealiseerd. Om deze beweging te versnellen maakt DSW sluitende afspraken met de gemeenten over het individueel detacheren van mensen via de accountmanagers sociale zaken. Ook beginnen per 1 oktober 2017 twee parttime salesmanagers DSW met als focus het realiseren van meer groepsdetacheringen in het gehele werkgebied. Naast deze omzetverhogende maatregelen is ook een aantal kostenbesparende acties in gang gezet: contracten met extern ingehuurd personeel zijn niet verlengd (tenzij noodzakelijk voor de continuïteit); heronderhandeling met zowel de verhuurder alsmede met alle onderhuurders aan de Edelgasstraat; bijsturing op de re integratie door sluitende afspraken over het volume van voor de DSW niet gunstige re integratie trajecten. vervroegde overdracht van kwekerij De Sionsgaerde per 1 oktober 2017 organisatiebrede bewustwording en actie op kostenbeheersing en besparingen. Ondanks bovenstaande acties blijft het resultaat in 2017 naar verwachting aanzienlijk achter ten opzichte van de begroting. Het resultaat (exclusief de reeds begrote bijdragen vanuit de gemeenten) over het 2e kwartaal bedraagt cumulatief / Door de genomen maatregelen valt de eindejaarsprognose licht gunstiger uit dan verwacht na het 1 e kwartaal ( / 1,7 mln. t.o.v. / 1,8 mln). Dit bedrag is inclusief de begrote totale bijdrage van de gemeenten ( ) en de eenmalige verkoopbate van De Sionsgaerde ( ). Uit de liquiditeitsprognose blijkt dat DSW in het laatste kwartaal een tekort aan liquiditeiten verwacht. Dit wordt opgevangen door gebruik te maken van de bestaande kredietruimte en het afsluiten van een kortlopende lening bij de BNG om de periode te overbruggen totdat op 2 januari 2018 de betaling van de verkoop van De Sionsgaerde ( 2,3 mln.) ontvangen wordt. Beheersmaatregelen DSW werkt aan het transparanter maken van zijn functioneren. Een eerste stap is dat DSW aan het bestuur en de gemeenten transparant maakt op basis van welke uitgangspunten hij zijn begroting gaat opstellen. Met dit document en de uitkomst van de review op deze halfjaarrapportage beslist het bestuur om al dan niet een gewijzigde begroting 2018 aan te bieden aan de gemeenten. Ook is ten behoeve van een gerichtere sturing een eerste versie van een kostprijsmodel (1.0) ontwikkeld waardoor meer inzicht in de kosten en tarievenstructuur is gekomen. Op basis hiervan worden nu verdere stappen genomen gericht op de verbetering van het financiële resultaat en kunnen we beter onderbouwde afspraken maken met onze opdrachtgevers. Tot slot DSW is in beweging en wil zo snel mogelijk naar haar eigenaren wederom een betrouwbare en voorspelbare opdrachtnemer zijn die de mooie publieke taak in het belang van de doelgroep met verve vervult. Rapportage DSW 1 e halfjaar 2017 en prognose 2017 Pagina 4 van 24

5 2. FINANCIËLE RAPPORTAGE DSW T/M 2E KWARTAAL Algemeen Het resultaat over het 1 e halfjaar blijft aanzienlijk achter bij de begroting. Dit wordt veroorzaakt door het niet juist berekenen van de te verwachten loonkosten Wsw en Kader, niet begrote noodzakelijke inhuur van externen (onderdeel loonkosten kader) en verdere bijstelling van de LIV en transitievergoedingen (onderdeel van loonkosten SW). De overige kosten laten door bijsturing een lichte verbetering zien ten opzichte van de begroting. Het resultaat (exclusief de reeds begrote bijdragen vanuit de gemeenten) over het 2 e kwartaal bedraagt / (cumulatief over het 1 e halfjaar / ). Realisatie H1 Begroting H1 Verschil % V/N Omzet ,2% v Grond en hulpstoffen en inhuur n.m. n Netto bedrijfsopbrengsten ,5% v Vergoeding Nieuw Beschut ,4% n Vergoeding re integratie ,0% v Gemeente bijdrage Exploitatie Wsw ,0% Baten ,7% n Subsidie Wsw ,2% n Loonkosten WSW werknemers ,9% n Loonkosten Nieuw beschut werknemers ,6% v Loonkosten Re integratie werknemers ,0% v Loonkosten Kaderpersoneel ,1% n Totaal loonkosten ,9% n Afschrijving materiële vaste activa ,0% v Huisvestingslasten ,0% v ICT kosten ,2% n Vervoer Wsw ,7% v Arbodienstverlening ,0% n Overige bedrijfskosten ,7% v Rentelasten ,3% v Bijzondere baten v Totaal overige kosten ,5% v Resutlaat voor bestemming n.m. n Herstructureringskosten ,5% n t.l.v. herstructurering ,5% v Resultaat na bestemming n.m. n Rapportage DSW 1 e halfjaar 2017 en prognose 2017 Pagina 5 van 24

6 2.2. Omzet / Kostprijs De omzet komt hoger uit door de meeropbrengsten uit de activiteiten van de kas Sionsgaerde. Deze stijging wordt veroorzaakt door de intensiever dan begrote teelt en (leeg)verkoop van hedera (rekening houdend met de definitieve beëindiging van de activiteiten per 1 oktober a.s.). Deze leegverkoop wordt ook zichtbaar bij de meerkosten grond en hulpstoffen doordat de voorraad planten op de balans per tot nihil wordt afgewaardeerd. Het effect op de verlies en winstrekening is een afboeking van voor het eerste half jaar, voor heel 2017). Per saldo zijn de gerealiseerde baten over het 1 e halfjaar nagenoeg gelijk aan de begroting Rijksbijdrage en Loonkosten Wsw In de begroting 2017 is uitgegaan van een te hoog (gemiddeld) aantal Wsw ers (520,9 SE). De realisatie over het eerste halfjaar 2017 laat een verdere afname zien tot 504,3 SE. Het lagere aantal Wsw ers resulteert in een lagere Rijksbijdrage in H1 ( / ), ondanks een lichte stijging van het subsidiebedrag per SE ten opzichte van de begroting. Se (subsidie eenheid) en Fte (jaargemiddelde) Realisatie 2016 Begroting 2017 Realisatie H1 2017** Se WSW gemiddeld per jaar 519,9 520,9 504,3 Fte WSW gemiddeld per jaar 490,9 474,3 474,6 Fte Begeleid Werken gemiddeld per jaar* 14,4 14,4 14,4 Extra Fte Begeleid Werken gemiddeld per jaar* 9,0 2,9 Totaal Fte WSW 505,3 497,7 491,9 * Fte Begeleid Werken zijn WSW ers maar staan niet op de loonlijst van DSW. ** Het gemiddelde jaar Fte is het gemiddelde voor de eerste zes maanden Rijksbijdrage per SE Realisatie 2015 Realisatie 2016 Realisatie H Begroting 2017 Se WSW gemiddeld per jaar Loonkosten Wsw Het verschil in de loonkosten SW per Fte tussen de begroting 2017 en de realisatie in het 1 e halfjaar (+/ ) wordt veroorzaakt door de volgende items: Verwachting te ontvangen Lage Inkomens Voordeel (LIV) vergoeding in 2017 is nihil. In de prognose over 1 e halfjaar zijn geen baten meer opgenomen als gevolg van de bijgestelde verwachte LIV vergoeding: +/ Het begrote bedrag 2017 aan loonkosten Wsw is op onjuiste wijze bepaald. Het bedrag is bepaald door de werkelijke kosten 2015 uit te drukken per Fte en niet per Fte in loondienst bij DSW (de loonkosten voor de Begeleid Werkers worden direct door de organisaties waar deze medewerkers werkzaam zijn gedragen). Hierdoor is het begrote bedrag van 13,2 mln. in totaal te hoog over Prijsstijging per fte als gevolg van de verhoging van het Wettelijke Minimumloon. Het Wettelijke Minimumloon is sinds het opstellen van de begroting drie keer aangepast (totale stijging: 2,88%): +/ Rapportage DSW 1 e halfjaar 2017 en prognose 2017 Pagina 6 van 24

7 Overige verschillen: Dit betreft onder andere niet begrote eenmalige betalingen aan het personeel en een tempoverschil tussen de begrote krimp in het aantal fte (elke maand 1/12 e ) en de feitelijke realisatie in 2017: / Technische toelichting op de prognose LIV Uit de opgestelde rekenregels van de Rijksoverheid blijkt bij analyse dat de SW uurlonen op basis van 36 uur hoger zullen uitvallen (+11%) dan de gehanteerde norm op basis van 40 uur. Hierdoor blijken de SW medewerkers niet aan de gestelde criteria te voldoen op basis van hun uurloon. Het oordeel van de belastingdienst over de LIV vergoeding ontvangt de DSW, net als alle andere organisaties, in het voorjaar van Loonkosten WSW (exclusief Begeleid Werken) Realisatie 2016 Begroting 2017 Realisatie H1 2017* Totaal loonkosten WSW Fte WSW gemiddeld per jaar** 490,9 497,7 474,6 Loonkosten per Fte * Het gemiddelde jaar Fte is het gemiddelde voor de eerste zes maanden ** het aantal Fte is inclusief het aantal slapers 2.5. Vergoeding en Loonkosten Re integratie en Nieuw Beschut Het gemiddelde aantal Fte re integratie en Nieuw Beschut te positief begroot. De realisatie ligt het gemiddelde aantal Fte in H1 respectievelijk 6,5 Fte en 10,5 Fte lager. Fte (Jaargemiddelde) Realisatie 2016 Begroting 2017 Realisatie H1 2017* Fte Re integratie ** 121,8 109,0 102,5 Fte Nieuw beschut 4,0 16,0 5,5 * Het gemiddelde jaar Fte is het gemiddelde voor de eerste zes maanden ** In de FTE aantallen zijn naast Re integratie DSW (loonkosten) als de reguliere Re integranten meegenomen (geen loonkosten). In onderstaand overzicht staan ter vergelijking de subsidieopbrengsten re integratie en nieuw beschut en de loonkosten die samenhangen met de re integratie en nieuw beschutte medewerkers. In tegenstelling tot hetgeen in Q1 is gerapporteerd, is het verschil op de loonkosten van de reintegratieprojecten over het eerste half jaar 2017 lager dan begroot. Deze bijstelling hangt samen met een combinatie van een lager volume en correctie op het berekende percentage sociale lasten. Subsidie en Loonkosten REI/NB Realisatie 2016 Begroting 2017 Realisatie H Subsidie re integratie Subsidie Nieuw beschut Totaal: Loonkosten re integratie Loonkosten Nieuw beschut Totaal: Rapportage DSW 1 e halfjaar 2017 en prognose 2017 Pagina 7 van 24

8 De bij de DSW werkzame re integranten bestaan zowel uit re integranten in loondienst van DSW als re integranten die bij DSW werken met behoud van hun uitkering. De stijging van de ontvangen reintegratievergoeding ten opzichte van de begroting wordt veroorzaakt door de afwikkeling en afrekening van diverse projecten met de Gemeente Zoetermeer. Deze afwikkeling en bijsturing op het volume van de re integratietrajecten heeft een positieve impact op de nieuwe prognose (zie paragraaf 3.4) Resultaat Re integratie en Nieuw Beschut Onderstaande tabellen bevatten detailinformatie met betrekking tot de re integratietrajecten van DSW. Het resultaat is het verschil tussen de directe opbrengsten van de trajecten verminderd met de directe loonkosten uitgesplitst per type traject en per gemeente. Indirecte loonkosten en overheadkosten zijn in deze calculatie niet meegenomen. REI Regelingen t/m 30 6 Gem. bijdrage Dir. loonkosten Marge REI Trajecten Pilot NAB SW Nieuw Beschut (productie) Totaal REI trajecten per gemeente Gem. bijdrage Dir. loonkosten Marge Zoetemeer Rijswijk Leidschendam Voorburg Totaal De gemeente Rijswijk koopt vanaf 2017 geen re integratietrajecten meer in bij de DSW. Het bedrag in de tabel betreft de uitloop in januari 2017 van het in 2016 ingekochte traject werken aan werk Loonkosten Kaderpersoneel De loonkosten van het kaderpersoneel bestaan uit de loonkosten van de ambtenaren in dienst bij DSW, het personeel in dienst bij de personeels BV Krijnen en de kosten van inhuur van externen. De kosten van het kader vallen over het 1 e halfjaar hoger uit dan begroot door hogere kosten van personeel in dienst bij de DSW als ingehuurde krachten. Inhuur externen De begrote kosten voor inhuur hebben betrekking de inzet van voorlieden. De inzet van deze tijdelijke voorlieden valt hoger uit doordat bij een nieuwe klant (Holland Plant) een tijdelijk voorman is ingezet en tijdens de ontmanteling van De Sionsgaerde gekozen is voor tijdelijke invulling van deze posities. Gedurende de eerste zes maanden van 2017 zijn daarnaast niet voorziene tijdelijke contracten aangegaan voor invulling van permanente functies (manager Facilitair, hoofd bedrijfsbureau en de algemeen directeur), voor ondersteuning van de afdeling F&C (Business controller, implementatie Individueel Keuze Budget en een onontkoombare migratie salarissysteem). De loonkosten van ingehuurd personeel overschrijden het begrote bedrag door het toegenomen volume en het inschakelen van enkele duurdere interimkrachten. Rapportage DSW 1 e halfjaar 2017 en prognose 2017 Pagina 8 van 24

9 Personeel in loondienst Het aantal personeelsleden in loondienst daalt van 67,8 fte eind 2016 naar 63,8 fte einde 2 e kwartaal De kosten per fte nemen toe door een loonsverhoging conform de cao met 1,0% (Jaareffect ), incidentele lasten als betaalde (transitie)vergoedingen aan kaderpersoneel ( ), een correctie op pensioenen ( ) en overige incidentele kosten ( ). Loonkosten Kader Werkelijk 2016 Begroot 2017 Realisatie H Kosten Kader Doorbelaste kosten Kerstensgelden Totaal kosten Kader Fte 77,7 74,0 77,1 Waarvan uitzendkrachten/inhuur: Kosten Fte 9,9 8,0 13,3 Gemiddeld uurtarief (o.b.v uur) 34,57 33,85 47,09 Waarvan in loondienst bij DSW/Krijnen: Loonkosten Fte 67,8 66,0 63, Afschrijvingslasten Vanaf 2016 wordt een deel van de afschrijvingskosten gecompenseerd vanuit de reserve herstructurering ter dekking van de hoge kosten voor het inrichten van het kantoorpand te Zoetermeer. Voor het 1 e halfjaar vallen de afschrijvingen gunstiger uit Huisvestingslasten De huisvestingslasten liggen in lijn met de begroting ICT De ICT kosten liggen weliswaar hoger dan begroot, echter een deel van de ICT kosten (ondersteuning) is nog begroot onder overige bedrijfskosten. Hiermee rekening houdend liggen de ICT kosten in lijn met de begroting Vervoerskosten Wsw De vervoerskosten Wsw liggen in lijn met de begroting Arbodienstverlening De realisatie over 1 e halfjaar vertoont een budgetoverschreiding van Dit wordt veroozaakt door incidentele risico inventarisaties die (verplicht) moeten plaatsvinden bij het inrichten van nieuwe locaties en het aanvullen van de EHBO voorraden. Rapportage DSW 1 e halfjaar 2017 en prognose 2017 Pagina 9 van 24

10 2.13. Overige kosten De overige kosten vallen over de volle breedte mee. Het grootste verschil met de begroting wordt veroorzaakt door een onderschrijding van de uit te betalen subsidies begeleid werken door het achterblijven van het aantal Begeleid Werkers. De kosten die samenhangen met Begeleid Werken waren begroot op over het eerste half jaar. Ultimo juni is de realisatie Herstructureringskosten Onderstaand overzicht heeft betrekking de uitgaven ten behoeve van de herstructurering in de eerste 6 maanden van 2017: 1. Afvloeing DSW personeel. Deze kosten zijn op jaarbasis te laag begroot. 2. De kosten voor transitiemanagement waren voor 2017 niet begroot. In 2017 is het tranistieproces het 1 e halfjaar begeleid door RADAR Advies. Verder zijn kosten gemaakt voor het opstellen van het commerciële plan van de DSW en zijn de kosten van de tijdelijke inhuur hoofd bedrijfsbureau hieronder verantwoord. 3. De kosten voor Methoden en Systemen betreffen de kosten van de ondersteuning van de implementatie van leanmanagement bij de DSW. 4. De kosten Integrale werkgevers benadering bestaan voornamelijk uit acquisitie werkzaamheden. 5. De kosten inzake de herstructurering DSW bevatten de niet begrote kosten voor de projectleiding van het sluiten van de Sionsgaarde. Daarnaast wordt een deel van de loonkosten van de jobcoaches net als in 2016 ten laste van de herstructureringsreserve gebracht. Deze uitgaven zullen in z n totaliteit ten laste van de herstructureringsreserve worden gebracht (zie ook hoofdstuk 4). Herstructureringskosten (x 1.000) Begroting H H Afvloeiing DSW personeel Transitiemanagement 48 3 Methoden en systemen 49 4 Integrale werkgeversbenadering Herstructurerinig DSW Kosten leegstand Kosten afschrijving Totaal Rentelasten Rentelasten dalen doordat in 2017 de leningen bij de BNG worden afgelost. Rapportage DSW 1 e halfjaar 2017 en prognose 2017 Pagina 10 van 24

11 3. PROGNOSE Algemeen De geactualiseerde eindejaarsprognose 2017 leidt tot een verwacht resultaat van / 2,5 mln. (begroot resultaat van / ). Hiertegenover staat een incidentele meeropbrengst van de verkoop van De Sionsgaerde ( ) waardoor het verwachte resultaat ultimo 2017 uitkomt op / 1,7 mln. Dit is meer dan de begrote Dit is een lichte verbetering ten opzichte van de eerste kwartaalrapportage. Prognose 2017 II Begroting Verschil % V/N 2016 Omzet ,5% v Grond en hulpstoffen en inhuur n.m. n Netto bedrijfsopbrengsten ,3% n Vergoeding Nieuw Beschut ,4% n Vergoeding re integratie ,8% n Gemeente bijdrage Exploitatie Wsw n.m. v Baten ,3% v Subsidie Wsw ,6% n Loonkosten Wsw werknemers ,0% n Loonkosten Nieuw beschut werknemers ,7% v Loonkosten Re integratie werknemers ,8% v Loonkosten Kaderpersoneel ,2% n Totaal loonkosten ,2% n Afschrijving materiële vaste activa ,5% v Huisvestingslasten ,6% v ICT kosten ,5% n Vervoer Wsw ,0% Arbodienstverlening ,0% n Overige bedrijfskosten n.m. n Rentelasten ,2% v Bijzondere baten n.m. v Totaal overige kosten ,7% v Resutlaat voor bestemming ,0% n Herstructureringskosten ,9% n Kosten uit Kerstensgelden te dekken t.l.v. herstructurering ,9% v t.l.v. Kerstensgelden Resultaat na bestemming ,0% Rapportage DSW 1 e halfjaar 2017 en prognose 2017 Pagina 11 van 24

12 3.2. Omzet / Kostprijs Op basis van de realisatie over de eerste zes maanden en de verwachting voor het 2 e halfjaar is de eindejaarsprognose 2017 opgesteld. Hierbij is er rekening mee gehouden dat de kwekerij per eind september 2017 sluit Rijksbijdrage en Loonkosten Wsw De prognose voor de totale loonkosten Wsw ligt hoger dan begroot: Bijstelling LIV vergoeding naar 0k i.p.v. de begrote (bijstelling is +/ ). Prijsstijging per fte als gevolg van de verhoging van het Wettelijke Minimumloon. Het WML zal ultimo 2017 vier keer: zijn aangepast ten opzichte van de begroting, een stijging van 3,77% (jaareffect is +/ ). Het begrote bedrag 2017 aan loonkosten Wsw is op onjuiste wijze bepaald (jaareffect / ). Lager kosten door lager volume aan Wsw ers: budget: 474,3 fte en prognose: 470,8 fte (jaareffect / ). Hogere verwachte transitievergoedingen SW Door het beëindigen van de dienstverbanden per met SW medewerkers die ook recht hebben op een WIA uitkering is het verwachte bedrag aan te betalen transitievergoedingen naar boven bijgesteld van het begrote bedrag naar (jaareffect is +/ ). Overige verschillen Incidentele uitgaven (als uitbetaalde gratificaties, afkoop/ontvangen levensloop, uitbetaald verlof) overige verschillen hebben een totaal jaareffect van +/ Se (subsidie eenheid) en Fte (jaargemiddelde) Realisatie 2016 Begroting 2017 Realisatie H1 2017** Prognose 2017*** Se WSW gemiddeld per jaar 519,9 520,9 506,6 504,3 Fte WSW gemiddeld per jaar 490,9 474,3 473,8 470,8 Fte Begeleid Werken gemiddeld per jaar* 14,4 14,4 14,4 14,4 Extra Fte Begeleid Werken gemiddeld per jaar* 9,0 2,9 2,9 Totaal Fte WSW 505,3 497,7 491,0 488,1 * Fte Begeleid Werken zijn WSW ers maar staan niet op de loonlijst van DSW. ** Het gemiddelde jaar Fte is het gemiddelde voor de eerste zes maanden *** inclusief uitdiensttredingen op pensioendatum in H2. Rijksbijdrage per SE Realisatie 2015 Realisatie 2016 Realisatie H1 2017* Begroting 2017 Se WSW gemiddeld per jaar * Het bedrag wordt tevens gehanteerd voor de prognose Loonkosten WSW (exclusief Begeleid Werken) Realisatie 2016 Begroting 2017 Realisatie H1 2017* Prognose 2017 Totaal loonkosten WSW Fte WSW gemiddeld per jaar** 490,9 497,7 474,6 470,8 Loonkosten per Fte * Het gemiddelde jaar Fte is het gemiddelde voor de eerste zes maanden ** het aantal Fte is inclusief het aantal slapers Rapportage DSW 1 e halfjaar 2017 en prognose 2017 Pagina 12 van 24

13 3.4. Vergoeding en Loonkosten Re integratie en Nieuw Beschut Voor de prognose van zowel nieuw Beschut als de re integratie is uitgegaan van de realisatie tot en met het tweede kwartaal en de verwachte (inmiddels bekende) mutaties, zowel qua te betalen loonkosten als te ontvangen vergoedingen. Met de Gemeente Zoetermeer zijn in het 2 e kwartaal nieuwe afspraken voor 2017 gemaakt om het volume op de re integratietrajecten te beperken. Dit inzicht is zowel aan de kosten als opbrengstzijde verwerkt in de prognose. Naar verwachting blijven ultimo 2017 de loonkosten en opbrengsten re integratie beide iets achter ten opzichte van de begroting als gevolg van een lager aantal klanten maar is de relatieve marge tussen directe kosten en baten per re integratie klant nagenoeg gelijk aan de begroting. Fte (Jaargemiddelde) Realisatie 2016 Begroting 2017 Realisatie H1 2017* Prognose 2017 Fte Re integratie ** 121,8 109,0 102,5 92,9 Fte Nieuw beschut 4,0 16,0 5,5 7,0 * Het gemiddelde jaar Fte is het gemiddelde voor de eerste zes maanden ** In de FTE aantallen zijn naast Re integratie DSW (loonkosten) als de reguliere Re integranten meegenomen (geen loonkosten). Het aantal Nieuw beschut loopt van 4,2 Fte eind 2016 naar 8,53 Fte per 31 december Het jaargemiddelde 2017 is derhalve 7,0 Fte. Subsidie en Loonkosten REI/NB Realisatie 2016 Begroting 2017 Realisatie H Prognose 2017 Subsidie re integratie Subsidie Nieuw beschut Totaal: Loonkosten re integratie Loonkosten Nieuw beschut Totaal: De prognose van de subsidie Nieuw beschut (2017) vertoont een lichte terugloop door de instroom van werknemers met een hogere loonwaarde (ca. 40%) Loonkosten Kader De prognose van de loonkosten Kader is gebaseerd op de huidige formatie alsmede het in beperktere mate dan het 1 e halfjaar tijdelijk inzetten van externen voor de continuïteit van de bedrijfsvoering. In de prognose zijn ook de eerder gesignaleerde afwijkingen (CAO effect, naheffing pensioenlasten, betaalde transitievergoeding) meegenomen. In aanvulling op bovenstaande effecten is in het 2 e halfjaar een cao verhoging doorgevoerd van 1% met terugwerkende kracht per 1 augustus en een aanpassing van het IKB van 0,5% in december Als gevolg van bovenstaande effecten, komt de prognose voor de Loonkosten Kader ultimo 2017 uit op 4,5 mln. waarbij in de begroting ,0 mln. was opgenomen (+/ ). Rapportage DSW 1 e halfjaar 2017 en prognose 2017 Pagina 13 van 24

14 3.6. Afschrijvingslasten De prognose is gebaseerd op de werkelijke kosten van de eerste zes maanden 2017 waarbij deze kosten lineair zijn doorgetrokken aangezien geen (significante) investeringen voor 2017 gepland staan. De afschrijvingskosten zullen voor onder begroting uitkomen Huisvestingslasten De huisvestingslasten zijn op basis van de realisatie van de eerste zes maanden in 2017 geëxtrapoleerd, waarbij rekening is gehouden met incidentele kosten. Tevens heeft de terugloop van energiekosten (door het vroegtijdig uitzetten van ketel in de Sionsgaerde) een groter effect op de kosten. De huisvestingslasten zijn geprognosticeerd op ( minder dan begroot) ICT De ICT begroting voor 2017 is vastgesteld op Dit betreft voornamelijk reguliere automatiseringskosten voor het netwerkbeheer van DSW. Aangezien de kwaliteit van de automatisering nog niet op het gewenste niveau is (bijv. snelheid van het netwerk en beveiliging van de website), zullen additionele kosten gemaakt worden. De verwachting is dat de kosten op het niveau van 2016 zullen uitkomen, rond de ( ) Vervoerskosten Wsw De kosten voor groepsvervoer Wsw zullen naar verwachting in lijn liggen met de begroting en zijn derhalve niet bijgesteld Arbodienstverlening De prognose vertoont een budgetoverschreiding van Dit wordt veroozaakt door incidentele risicoinventarisaties die (verplicht) moeten plaatsvinden bij het inrichten van nieuwe locaties (Holland Plant, Martinifabriek) en het aanvullen van de EHBO voorraden Overige kosten Na analyse van de diverse kosten is neerwaardse bijstelling van de prognose voor 2017 mogelijk. Onder de bijzondere baten is de niet in de begroting opgenomen verkoop van De Sionsgaerde verantwoord waardoor een forse afwijking onstaat in de Totaal overige kosten. Voor de overdracht op 1 oktober 2017 ontvangt de DSW afgerond een vergoeding van 2,4 mln. van de Gemeente Rijswijk. Dit betreft deels een vergoeding voor de vervroegde oplevering per in plaats van de overeengekomen ( ). Een deel van deze verkoopopbrengst ( 1,5 mln.) zal aangewend worden ten behoeve van de voeding van de herstructureringsreserve (zie ook hoofdstuk 4; deze dotatie is ook onder de overige bedrijfskosten verantwoord). Tot slot dient op de verkoopopbrengst nog ongeveer aan boekwaarde van de Sionsgaerde in mindering gebracht te worden. Waardoor per saldo deze transactie een positief incidenteel effect op het resultaat heeft van ongeveer welke in de prognose 2017 is verwerkt. Rapportage DSW 1 e halfjaar 2017 en prognose 2017 Pagina 14 van 24

15 3.12. Kosten ten laste van de herstructureringsreserve Herstructureringskosten (x 1.000) Begroot 2017 H Prognose Afvloeiing DSW personeel Transitiemanagement Methoden en systemen Integrale werkgeversbenadering Herstructurerinig DSW Kosten leegstand Kosten afschrijving Totaal De kosten afvloeiing DSW personeel vallen hoger uit dan begroot. 2. De kosten voor transitiemanagement waren voor 2017 niet begroot. 3. Ook in de 2 e helft van het jaar worden aanvullende adviesdiensten en trainingen verleend aan het MT van DSW (geschat op extra kosten). 4. Per 1 oktober 2017 zullen twee parttime salesmanagers worden aangesteld om nieuwe en betere groepsdetacheringen te acquireren. 5. De kosten inzake de herstructurering DSW bevatten de kosten van de projectleiding voor de ontmanteling van de Sionsgaerde ( additioneel), de verdere uitwerking van governancestructuur , de kosten van de financiële review op de halfjaarrapportage en 50% van de kosten van de inzet van twee jobcoaches (net als in 2016). Deze kosten waren niet begroot. Deze kosten zullen in z n totaliteit ten laste van de herstructureringsreserve worden gebracht (zie hoofdstuk 4). Rapportage DSW 1 e halfjaar 2017 en prognose 2017 Pagina 15 van 24

16 4. HERSTRUCTURERING 4.1. Herstructureringsreserve Hieronder wordt de herstructureringsreserve volgens het model van de jaarrekening weergegeven inclusief prognose voor Dekking Herstructureringbudget (x 1,000) Begroot realisatie realisatie realisatie realisatie Begroting Prognose nog te totaal realiseren (conform herzien herstructureringsplan d.d ) Weerstandsvermogen DSW Verkoopopbrengst kwekerij Siongaerde Co financiering Kerstensgelden (besluit DB ) Bijdrage Zoetermeer Bijdrage Rijswijk Bijdrage Leidschendam Voorburg Totaal Herstructureringbudget/transitiebudget (x 1,000) Begroot uitgaven uitgaven uitgaven uitgaven Begroting Prognose Begroot totaal (conform herzien herstructureringsplan d.d ) uitgaven Transitie DSW Kosten afvloeiing regulier personeel DSW Kosten transitiemanagement Kosten methoden en systemen Kosten integrale werkgeversbenadering Kosten herstructurering organisatie DSW Transitie uitstroombedrijf Subtotaal Kosten leegstand en afschrijvingen Werkelijke kosten / marktconformiteit afschrijving gebouwen en productiemiddelen Totaal *** de kosten voor leegstand en afschrijvingen zijn opgenomen in het overzicht maar t/m 2015 niet van het herstructureringsvermogen afgeboekt. realisatie realisatie realisatie Realisatie Begroting prognose prognose Herstructureringsreserve (vanaf op de balans) Cumulatief saldo De dotatie DSW als gevolg van de verkoop van de Sionsgaerde, zijnde 1,5 mln., maakt de totale reserve eind 2017 positief. Deze dotatie loopt via het resultaat (zie hoofdstuk 3). Ten opzichte van de begroting zal het saldo ultimo lager uitkomen Realisatie doelstellingen De hoofddoelstellingen van het herstructureringsplan zijn: 1. Bevorderen van de beweging van binnen naar buiten. 2. Bevorderen van de toegevoegde waarde per uur per werksoort. Ad 1: Bevorderen van de beweging van binnen naar buiten Uit onderstaande tabel blijkt dat DSW de trend van binnen naar buiten gestaag realiseert. Vanaf 2009 is er een dalende trend te signaleren in het beschut werk. Daartegenover staat een stijging van het aantal personen/aantal productieve uren bij Werken Op Locatie (WOL)/Groepsdeta en Individuele detachering. Rapportage DSW 1 e halfjaar 2017 en prognose 2017 Pagina 16 van 24

17 Beschut WOL/Groepsdetachering Individuele detachering Jaar plan begroot Result. plan begroot Result. plan begroot Result % 21% 18% % 24% 21% % 25% 26% % 43% 44% 23% 25% 29% 27% 27% 27% % 39% 32% 31% 31% 42% 31% 30% 26% % 28% 28% 33% 44% 44% 37% 28% 28% % 26% 26% 33% 46% 44% 43% 28% 30% % 23% 25% 33% 46% 44% 46% 31% 31% % 45% 31% Verantwoording: De basis voor de berekening is het aantal personen ingedeeld op de afdeling, gecorrigeerd voor groepsdetachering ( ). Per 2016 is als basis het aantal gewerkte directe uren voor de klanten ingedeeld naar Beschut werk, Wol/Groepsdetacheringen en Individuele detacheringen gehanteerd. Ad. 2 Bevorderen van de toegevoegde waarde per uur per werksoort Onderstaand overzicht laat zien dat de toegevoegde waarde per uur bij de werksoorten Beschut (binnen) en Werken Op Locatie (WOL)/Groepsdeta en Individuele detachering (beide buiten) toeneemt. Buiten kent een hogere toegevoegde waarde en in combinatie met een toename van het aantal productieve uren stijgt de toegevoegde waarde per uur binnen DSW. Werksoorten Begroting 2017 T/m Beschut 4,23 4,88 4,03 3,74 Wol/Groepsdeta 6,42 6,85 6,30 5,53 Individuele Deta 10,00 10,64 10,39 9,9 Totaal 7,03 7,37 6,68 6,15 % stijging t.o.v ,2% 10,4% Rapportage DSW 1 e halfjaar 2017 en prognose 2017 Pagina 17 van 24

18 5. PERSONEEL Dit hoofdstuk gaat in op de verschillende personeel gerelateerde onderwerpen Ziekteverzuim Vanuit de branche wordt per kwartaal gerapporteerd over verzuimcijfers voor alle aangesloten bedrijven. Om goed vergelijkbare cijfers te kunnen blijven rapporteren, hanteren wij deze cijfers als uitgangspunt. Binnen DSW is sprake van een dalende lijn ten opzichte van de branche. De cijfers zoals hieronder weergegeven zijn een 12 maands gemiddelde (de periode van 1 juli 2016 t/m 30 juni 2017). In 2017 is het totaalcijfer lager dan het branchegemiddelde (DSW 9,3% branche 11,3%). Percentage ziekteverzuim Vergelijking ziekteverzuim DSW met Benchmark t/m 2e kwartaal ,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2, DSW totaal 11,1 11,6 11,3 9,3 Benchmark grootteklasse 10,8 10,9 11,1 11,3 bron: kwartaalrapportage EMC t.b.v. Cedris Het gemiddelde ziekteverzuim van het kaderpersoneel de afgelopen 12 maanden tot en met het eerste kwartaal toont eveneens een daling ten opzichte van 2015 en Als we naar de maandcijfers (eveneens gemiddelde, maar dan per maand) kijken, zien we dat we sinds augustus 2016 onder de normgrens van 5,5% bewegen. 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% Ziekteverzuim DSW Kader personeel t/m Q2 meijun 16 jul 16 aug 16 sep 16 okt 16 nov 16 dec 16 jan 17 feb 17 mrt 17 apr 17 mei jun 17 Mnd gem 7,3 7,0 7,5 4,7 4,1 5,7 4,1 3,8 4,1 7,1 4,4 1,8 0,9 0,6 Norm 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 Bron: DSW Rapportage DSW 1 e halfjaar 2017 en prognose 2017 Pagina 18 van 24

19 5.2. Verlofaanspraken Per 15 augustus jl. is een analyse gemaakt van het aantal verlof en spaaruren van het kader en de medewerkers uit de doelgroep van DSW. Uit deze analyse blijkt dat de totale verplichting uit hoofde van verlof of spaaruren voor DSW aan het personeel 2,2 mln. bedraagt (inclusief alle toeslagen). Het merendeel (77,1%) van deze verplichting is uit hoofde van de SW medewerkers. De hoogte van dit aantal verlof en spaaruren laat zich verklaren door de CAO. In artikel is overeengekomen dat een SW medewerker een maximum aantal spaaruren kan opbouwen van uur. Van dit recht wordt door SWmedewerkers gebruik gemaakt. Totaal Verlofuren naar regeling (in ) Ambtenaren Krijnen Ov. Doelgroepen WSW LeVo WSW Rijswijk WSW Zoetermeer Verlofuren naar type (in ) Verlofuren Spaaruren Totaal uren Kader WSW overige doelgroepen Bovenstaande overzichten geven de situatie weer per 15 augustus jl. Deze informatie is tevens gebruikt voor het onderzoek van IROKO voor de nadere uitwerking van de governancestructuur. Rapportage DSW 1 e halfjaar 2017 en prognose 2017 Pagina 19 van 24

20 5.3. Ontwikkeling Wsw Subsidie en Loonkosten Onderstaand overzicht toont het toenemende tekort aan SE subsidie vanuit de Rijksoverheid om de directe loonkosten van de SW medewerkers te dekken. Hierbij is rekening gehouden met de op dit moment bekende ontwikkeling van de SE subsidie (laatste mei circulaire), de ontwikkeling van de loonkosten en de uitstroom als gevolg van pensionering. Ontwikkeling Loonkosten (Fte) en Subsidie (SE) WSW Loonkosten Subsidie Verschil De loonkosten per fte stijgen jaarlijks stijgen door o.a. aanpassingen in het Wettelijk Minimumloon. De rijkssubsidie per fte neemt nog enkele jaren af. Hier door zal het deel van de loonkosten wat niet gedekt wordt uit de Rijkssubsidie toenemen. Hierbij is het uitgangspunt dat het Rijk de loonstijging niet de SE Subsidie compenseert. Onderstaande grafiek geeft daar een indicatief meerjarenbeeld van. Rapportage DSW 1 e halfjaar 2017 en prognose 2017 Pagina 20 van 24

21 6. ADDITIONELE ONDERWERPEN Naar aanleiding van de besprekingen in het Bestuur en Gemeenten is onderstaande aanvullende informatie opgenomen in deze halfjaarrapportage Doorrekening besparingsmogelijkheden 2017 en 2018 Onderstaand overzicht geeft de huidige status van de aangedragen besparingsmogelijkheden. A B C D E F Besparingsmogelijkheden Besluitvorming Effect in Toelichting Het terugbrengen van de inzet Verwerkt in prognose kwartiermaker bedrijfsrest. van ingehuurde externe 2 voormannen Sion medewerkers. 1 voorman productie 2 voormannen Jobhouse Het omvormen van de kantine/bedrijfsrestaurant aan de Edelelgasstraat tot leerwerkbedrijf, verpachten of onbemand maken. Het heronderhandelen van de verhuur voorwaarden van diverse onderhuurders aan de Edelgasstraat. Het zoeken naar meer onderverhuurders van de beschikbare kantoorruimte aan de Edelgasstraat. Het per opzeggen van de contracten IIC en Designstar opdat nieuwe verbeterende contracten per respectievelijk en afgesloten kunnen worden. Het eerder sluiten van kwekerij De Sionsgaarde. Besluitvorming oktober Opgenomen als kans voor nieuwe begroting 2018; nog niet gekwantificeerd in Per augustus 2017 opgezegd. Opgenomen als kans voor nieuwe begroting 2018; nog niet gekwantificeerd in Twee potentiële partijen geïdentificeerd. Opgenomen als kans voor nieuwe begroting 2018; nog niet gekwantificeerd in Contracten zijn opgezegd. Onderhandelingen lopen. Opgenomen als kans voor nieuwe begroting 2018; nog niet gekwantificeerd in Besloten en verwerkt in prognose 2017 Gerealiseerd: sluit per 1 oktober G H Onderzoek naar het verlagen van de vervoerskosten door meer gebruik te maken van de Regiotaxi en andere vervoersvoorzieningen. Het bespreken van bijsturingsmogelijkheden in de vigerende re integratiecontracten met de gemeenten Opgenomen als kans voor nieuwe begroting 2018; Huidig contract loopt per 1 augustus 2018 af. Besloten en verwerkt in prognose 2017 Instroom in Centurion is gereduceerd van 100 Fte naar Fte waardoor het resultaat op de re integratie verbetert. Rapportage DSW 1 e halfjaar 2017 en prognose 2017 Pagina 21 van 24

22 6.2. Fluctuatie jaarresultaat DSW In onderstaand overzicht zijn de verschillen uiteengezet tussen de opgestelde begroting en het resultaat conform de jaarrekening voor de jaren 2014 tot en met Voor vergelijkingsdoeleinden is ook de laatste prognose voor 2017 opgenomen. Begroting Werkelijk Begroting Werkelijk Begroting Werkelijk Begroting Prognose ** Gemeente bijdrage Exploitaties Wsw Resultaat boekjaar* * Behaalde resultaten komen ten laste of ten gunste van de algemene reserve / weerstandsvermogen ** inclusief verkoop Sionsgaerde; eenmalige effect à 700k Liquiditeitspositie Na analyse van de bankmutaties en het opstellen van de liquiditeitsprognose tot en met december 2017, blijkt over de eerste 7 maanden van 2017 een tekort aan liquide middelen. Ook uit de liquiditeitsprognose blijkt dat DSW in het laatste kwartaal een tekort aan liquiditeiten heeft. Dit wordt opgevangen door gebruik te maken van de bestaande kredietruimte en het afsluiten van een kortlopende lening bij de BNG om de periode te overbruggen totdat op 2 januari 2018 de betaling van de verkoop van De Sionsgaerde ( 2,3 mln.) ontvangen wordt. Rapportage DSW 1 e halfjaar 2017 en prognose 2017 Pagina 22 van 24

23 6.4. Opvolging managementletter 2016 Ten aanzien van de bevindingen van de accountant over 2016 in onderstaande tabel de huidige status. Nr Bevinding Bevinding 2016 Status Verkoopordernummers niet doorlopend in Exact Risico op onvolledige verantwoording opbrengsten Is niet op te lossen (volgens de leverancier) echter indien verkoopordernummer niet voorkomt kan er niets op worden geboekt. Derhalve geen risico op onvolledige verantwoording van de opbrengsten. 2 Functiescheiding 4 ogen principe doorvoeren in Is in gang gezet bij ABN Amro. betalingen Krijnen het betaalproces 3 Procesbeschrijvingen Niet alle processen beschreven Is onderkend, dient nog follow up aan te worden gegeven. 4 Management & Organisatie Informatie en automatiseringsbeleid niet up to date. Onderhanden bij ICT (gereed voor jaarcontrole accountant). 5 Logische toegangsbeveiliging Beveiligingsbeleid nog niet geheel geïmplementeerd (o.a. 2 factor authenticatie extern werken). 6 Beheerrechten Opstellen functiematrix en beheers rechten bij een te grote groep binnen DSW 7 Change management Richtlijnen en beleid omtrent implementatie kern applicaties ontbreekt. 8 Back up/recovery Richtlijnen en beleid uitwijk en calamiteitenplan ontbreekt. Onderhanden bij ICT (gereed voor jaarcontrole accountant). De kleinschaligheid van de DSW maakt het zuivere onderscheid niet mogelijk. Bij de Interimcontrole wordt dit besproken met de accountant. Onderhanden bij ICT (gereed voor jaarcontrole accountant). Onderhanden bij ICT (gereed voor jaarcontrole accountant). Naast bovenstaande aandachtspunten van de accountant zijn de volgende (nieuwe) ontwikkelingen op het gebied van Wet en Regelgeving van invloed op DSW en onder de aandacht: Nr Bevinding Ontwikkeling 2016 Status Compliance BBV De begroting en intern/externe rapportages dienen (na overleg met de provincie) in overeenstemming te zijn met de geldende BBV regels. Vanaf de nieuwe begroting 2018 worden de interne en externe rapportages in overeenstemming met de BBV richtlijnen opgesteld. 2 Vennootschapsbelasting (vpb) Vanaf zijn de regels omtrent de Vennootschapsbelasting (Vpb) vrijstelling op grond van Sociale werkplaats komen te vervallen. DSW dient te onderzoeken of en Op basis van het gesprek met de belastingdienst, de resultaatontwikkeling van DSW en de bespreking in het Controllersoverleg Zuid Holland van de casuïstiek heeft DSW aangegeven Rapportage DSW 1 e halfjaar 2017 en prognose 2017 Pagina 23 van 24

24 voor welk deel DSW belastingplichtig is. 3 Dataprivacy Met ingang van gaat de nieuwe dataprivacy wetgeving in. DSW dient een nulmeting uit te laten voeren om de risico s en kwetsbaarheden in kaart te brengen. 4 E facturatie In 2018 wordt een EU richtlijn van kracht die digitaal facturatie verplichten tussen gemeentes en overheden. Eind 2018 dient de implementatie van E facturatie gerealiseerd te zijn. richting de belastingdienst geen Vpb plichtige activiteiten te hebben. Plan van aanpak is vastgesteld. Verwachte implementatie binnen de wettelijke termijnen. Actiepunt voor Rapportage DSW 1 e halfjaar 2017 en prognose 2017 Pagina 24 van 24