The Twilight of Constitutionalism? Oxford/New York: Oxford University Press 2010, 352 p., ISBN
|
|
- Evelien Andrea de Vos
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 123 Petra Dobner & Martin Loughlin (eds.) The Twilight of Constitutionalism? Oxford/New York: Oxford University Press 2010, 352 p., ISBN C.M. ZOETHOUT Hoe zullen de nieuwe constituties in de Noord-Afrikaanse landen er uit gaan zien, wanneer de Arabische lente voorbij is, de laatste dictators het veld hebben geruimd en gedacht kan worden aan de opbouw van nieuwe staten? Op welke manier zullen zij zich ontwikkelen en voor welke constitutionele arrangementen zal worden gekozen? In het optimistische scenario zullen ook de (westerse) idealen van constitutionalisme en democratie een rol spelen bij de inrichting van de nieuwe staten. Het is te hopen dat de scheiding van machten, een onafhankelijke rechterlijke macht en een catalogus van rechten en vrijheden voor de burgers deel zullen gaan uitmaken van de nieuwe constituties. De nieuwe serie Oxford Constitutional Theory (waarvan The Twilight of Constitutionalism het eerste deel is), komt dan ook op een goed moment. Toch moet ik al aan het begin van deze bespreking aangeven dat deze bundel op het punt van de constitutievorming wel eens iets te theoretisch en abstract zou kunnen zijn. Constitutionalisme, de centrale term in deze bundel, wordt over het algemeen in tweeërlei zin gehanteerd. Enerzijds als ideaal van het beperken van overheidsmacht door het recht, anderzijds als het streven om de staatsinrichting, de onderlinge verhouding tussen de staatsorganen en de verhouding tussen de staat en de burgers neer te leggen in grondwetten. 1 Met name in het internationale recht verschijnen de laatste jaren nogal wat publicaties waarin het begrip wordt ingelijfd. 2 Het gaat dan vooral om constitutionalisme als proces, als streven. De voorliggende bundel is vooral een studie van het constitutionalisme als ideaal, de ontwikkeling van het begrip vanaf de achttiende eeuw en de mogelijke rol van het ideaal in de eenentwintigste eeuw. De vraag waar het in The Twilight of Constitutionalism om gaat is of het constitutionalisme bedreigd of misschien integendeel versterkt wordt door ontwikkelingen als globalisering en transnationalisme. Is het constitutionalisme onlosmakelijk verbonden met de nationale soevereine boeken * Dr. C.M. (Carla) Zoethout is als universitair hoofddocent Staatsrecht verbonden aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid, Universiteit van Amsterdam. 1 Constitutionalisme in de eerstgenoemde betekenis wordt behandeld in mijn proefschrift, getiteld: Constitutionalisme, Een vergelijkende studie naar het beperken van overheidsmacht door het recht, Arnhem: Gouda Quint 1995, de tweede betekenis in het proefschrift van Ger van der Tang, Grondwet en grondwetsidee, Arnhem: Gouda Quint Vgl. R. St. John Macdonald & D.M. Johnston (red.), Towards World Constitutionalism: Issues in the Legal Ordering of the World Community, Leiden/Boston: Martinus Nijhoff 2005; J.
2 124 BOEKEN JANUARI 2012 TVCR staat? Of kan het deze origine overstijgen en opnieuw betekenis krijgen in de hedendaagse, globaliserende wereld? Het antwoord op die vragen hangt er uiteraard van af wat onder constitutionalisme wordt verstaan en dat dit zeer verschillend kan zijn blijkt wel uit de zestien bijdragen tot dit boek. De bundel omvat zes delen, waarvan deel I gaat over het constitutionalisme en de erosie van de staat; deel II over Europa; deel III over constitutionalisme zonder democratie; deel IV over constitutionalisme en internationaal recht; deel V over mondiaal bestuursrecht en deel VI over de opkomst van een maatschappelijk constitutionalisme. Het is onmogelijk in een recensie recht te doen aan alle zestien bijdragen. Ik zal daarom een aantal highlights uit het boek bespreken, waarmee ik hoop een indruk te geven van deze - op zichzelf belangwekkende bundel. De drie bijdragen tot het eerste deel gaan over de vermeende erosie van de staat in de 21 ste eeuw. Dieter Grimm, Ulrich Preuss en Martin Loughlin concentreren zich op het constitutionalisme als politiek en juridisch ideaal dat historisch gezien verbonden is met het achttiende-eeuwse grondwetsstreven. In de visie van Grimm duidt het hanteren van het constitutionalisme in internationale verhoudingen op een zeer beperkte betekenis van het begrip: Whoever invokes constitutionalism in this connection uses a thin notion of constitutionalism with its democratic element almost always left out. 3 Voor Grimm zijn twee elementen wezenlijk voor het constitutionalisme: (...) the democratic element and the rule of law element cannot be separated from each other without diminishing the achievement of constitutionalism. Klabbers, A. Peters & G. Ulfstein, The Constitutionalization of International Law,Oxford: OUP 2009 en vele artikelen in tijdschriften waarin het begrip wordt gebezigd in samenhang met ontwikkelingen in het internationale recht. 3 D. Grimm, The Achievement of Constitutionalism and its Prospects in a Changed World, in het hier besproken boek, p. 21. Hoewel ik het met de benadering van Grimm eens ben, meen ik toch dat constitutionalisme en democratie twee idealen zijn die tot op de dag van vandaag bepalend zijn voor het westerse constitutionele denken, maar niettemin conceptueel van elkaar dienen te worden onderscheiden. Het constitutionalisme is immers gericht op het beperken van overheidsmacht door het recht ook als het gaat om democratisch gelegitimeerde overheidsmacht. Preuss neemt in zijn bijdrage tot het eerste deel een ander perspectief in, tegengesteld aan dat van de eerste auteur. Hoewel ook hij het constitutionalisme ziet als sterk verbonden met de ontwikkeling van de soevereine, moderne staat, meent Preuss dat constitutionalisme niettemin ook een bruikbaar concept is voor andere vormen van sociale organisatie, zoals bijvoorbeeld de EU en de internationale gemeenschap. Constituties kunnen institutionele samenwerking mogelijk
3 125 maken, zonder dat gemeenschappelijke waarden en sociale praktijken worden voorondersteld. Loughlin op zijn beurt focust op het begrip constitutionalisering ( constitutionalisation ), waarmee hij bedoelt het streven om de uitoefening van alle vormen van overheidsmacht te onderwerpen aan de discipline van constitutionele procedures en normen (zoals wel vaker bij het lezen van de bijdragen in deze bundel, vroeg ik mij af waarom een nieuwe term voor een gebruikelijke benadering wordt geïntroduceerd). Loughlin is met name kritisch ten aanzien van internationaalrechtelijk georiënteerde juristen, die al geneigd zijn te spreken van een paradigmawijziging ten aanzien van het constitutionalisme. De eenentwintigste eeuw zou een nieuw, multi-level constitutionalism te zien geven, in de vorm van een internationale constitutionele rechtsorde. Constitutionalisme hangt echter nauw samen met democratie en aan de noodzaak om ook voor bovennationale democratische structuren te zorgen, wordt door de meeste auteurs voorbijgegaan, aldus Loughlin. In deel II van The Twilight of Constitutionalism, over constitutionalisme en Europa, stelt Tanja Börzel dat het systeem van de EU nog het best kan worden aangeduid als governance with the state, terwijl de arrangementen van de EU sterk lijken op het Duitse systeem van cooperatief federalisme, het gezamenlijk uitoefenen van bevoegdheden door het centrale en het decentrale gezag. Het centrale niveau maakt het recht, terwijl de constituerende delen verantwoordelijk zijn voor de uitvoering. De EU heeft weliswaar een supranationaal constitutioneel systeem ontwikkeld, maar dat is sterk verweven met dat van de nationale constituties. Eerder werd hier al opgemerkt dat internationaalrechtelijk georiënteerde juristen vaak geneigd zijn het internationale systeem te zien in termen van toenemende constitutionalisering, als een zichzelf genererend proces dat uiteindelijk zal leiden tot een internationale constitutie. Het Handvest van de Verenigde Naties zou als zodanig kunnen worden gezien, of in geografisch beperktere zin, de constituerende verdragen van de EU als een regionale constitutie. Vaak wordt echter het democratisch aspect (of beter: het ontbreken daarvan) over het hoofd gezien. Maar dat geldt niet voor de benadering van veel auteurs in deze bundel. Zowel in de bijdragen over constitutionalisme in Europa als deel III over constitutionalisme zonder democratie, is dit juist een belangrijk punt van aandacht. Zo betoogt Petra Dobner, een van de redacteuren van de bundel, dat het teloorgaan van de soevereine staat tegelijkertijd leidt tot vormen van deconstitutionalisering en verlies van democratische controle op het nationale niveau. Het opkomende internationale recht zal op de een of andere manier tegemoet moeten komen aan deze tweeledige ontwikkeling. In deel IV van het boek wordt ingegaan op de veranderende verhouding tussen nationaal constitutioneel recht en internationaal recht. Mattias
4 126 BOEKEN JANUARI 2012 TVCR Kumm meent dat wij de (vermeende) tegenstelling tussen nationaal constitutioneel recht en internationaal recht moeten zien te overstijgen. We moeten proberen verder te komen dan de tweedeling tussen triomfalisten en nostalgisten (lezer, vergeef me de vertaling van deze ook in het Engels lelijke woorden). Triomfalisten zijn voor Kumm diegenen die het huidige tijdperk zien als een zegetocht van het constitutionalisme in de arena van het internationale recht. De nostalgisten daarentegen zouden vasthouden aan de gedachte dat het constitutionalisme slechts kan worden gerealiseerd in nationale soevereine staten. Dat laatste perspectief leidt alleen maar tot democratisch statisme, meent Kumm. Vandaar dat hij bij wijze van oplossing een nieuwe benadering voorstelt: the practice conception of constitutionalism. Deze benadering is volgens hem beter in staat om aan de constitutionele uitdagingen die het opkomende transnationalisme met zich meebrengt, tegemoet te komen. Kumm eindigt met (wat mij betreft toch) een geruststellende opmerking: Given the fact that states are unlikely to collectively dissolve themselves, and given that grand political projects for a World made new are nowhere on the horizon, constitutional nostalgia in Europe and constitutional revisionism in the US might well turn out to be with us for some time. 4 4 M. Kumm, The Best of Times and the Worst of Times, Between Constitutional Triumphalism and Nostalgia, in het hier besproken boek, p In deel V staat de gedachte van een mondiaal bestuursrecht centraal, oftewel global administrative law (GAL). Hoewel Nico Krisch deze voorbeelden niet noemt, zou je hierbij wellicht kunnen denken aan regelgeving op het terrein van milieubescherming, het recht van de zee en het verbod van landmijnen. De opkomst van mondiaal recht zou misschien wel meer gevolgen kunnen hebben voor het bestuursrecht dan voor het constitutionele recht. In zijn bijdrage benadrukt Krisch dan ook dat de meer bescheiden benadering van het bestuursrecht mogelijk vruchtbaarder zou kunnen zijn voor de wetenschap en politieke hervormingen dan de constitutionalistische benaderingen met hun holistische visies (Krisch). In het laatste deel van het boek gaat Gunther Teubner in op weer een andere ontwikkeling, naast die van toenemende globalisering. Zijn centrale vraag is of de traditie van het constitutionalisme, dat toch in origine grotendeels bepaald is door de natie-staat, vruchtbaar kan zijn met het oog op de toenemende privatisering? De hedendaagse constitutionele theorievorming is grotendeels georiënteerd op de staat en daarmee moeilijk te hanteren voor zover het gaat om private organisaties op wereldschaal. Het alternatief, aldus Teubner, is het ontwikkelen van een vorm van constitutionalisme zonder de staat (een benadering waar zijn landgenoot Grimm van zou gruwen). Deze beschouwingen laat Teubner voorafgaan door wat meer concrete voorbeelden die het probleem dat hij schetst scherp tot uitdrukking doen komen. Zo is een belangrijke vraag ten
5 127 aanzien van de realisering van mensenrechten, het mogelijk horizontale effect ervan: leggen mensenrechten alleen verplichtingen op aan de staat, of zijn zij ook van toepassing op private organisaties? Neem IKEA en kinderarbeid. Of milieuvervuiling en onmenselijke behandeling van lokale bevolkingsgroepen door Shell in Nigeria. De chemische catastrofe in Bhopal, India. Of de voetballen van Adidas, waarvan werd gezegd dat deze gemaakt werden door gebruik van kinderarbeid in China. In de traditionele, statelijke benadering, zijn private actoren pas aan mensenrechten gebonden als er een statelijk element in hun gedrag kan worden onderkend. Met andere woorden, als statelijke actoren op enigerlei wijze betrokken zijn bij het optreden van deze private organisaties of als het handelen van laatstgenoemden beschouwd wordt als de uitoefening van een publieke functie. Maar als men het perspectief huldigt dat mensenrechten een meer structureel effect moeten hebben (Teubner), dan zouden zij in het gehele rechtssysteem moeten worden gerespecteerd, onafhankelijk van de vraag of het nu om statelijke dan wel private organisaties gaat. Interessante beschouwingen, dat zonder meer, maar zoals wel vaker bij het lezen van deze bundel bedacht ik met enige spijt dat de titel van het boek onbedoeld wel passend is. De schemering (of figuurlijk vertaald: vaag begrip ) van het constitutionalisme suggereert niet veel goeds voor zover het op helderheid aankomt. Helaas putten de auteurs zich regelmatig uit in grootse begrippen en blijven de bijdragen in het boek vrij vaag, ondanks het feit dat vele belangwekkende onderwerpen aan de orde komen. Om een voorbeeld te noemen: al in de inleiding stellen Petra Dobner en Martin Loughlin dat het constitutionalisme in toenemende mate wordt uitgedaagd door politieke realiteiten die multiple transgressions of the notion of statehood tot gevolg hebben. In die zin, menen de redacteuren, kan het constitutionalisme worden gezien als een notie die de schemerzone bereikt. Fraai is het niet echt en jammer genoeg zijn verschillende auteurs geneigd tot dit soort uitspraken te komen. Is het tot slot toch zinvol om in termen van constitutionalisme op internationaal niveau te spreken? Ja, dat denk ik wel, zij het in nauwe samenhang met democratie. Uiteindelijk gaat het bij de idealen van constitutionalisme en democratie om maatstaven voor overheidshandelen. En het is van belang die maatstaven hoog te houden, of het nu gaat om het nationale niveau dan wel om internationale verhoudingen. Voorlopig hebben we immers nog geen betere uitgevonden.
A. Begrip en aard van het Internationaal Publiekrecht
A. Begrip en aard van het Internationaal Publiekrecht Dit hoofdstuk is een inleiding op het internationaal publiekrecht. Er wordt ingegaan op de geschiedenis van het internationaal publiekrecht, de elementen
Nadere informatieOud maar niet out. Denken en doen met de Oudheid vandaag. 95180_Oud maar niet out_vw.indd 1 13/03/12 10:24
Oud maar niet out Denken en doen met de Oudheid vandaag 95180_Oud maar niet out_vw.indd 1 13/03/12 10:24 95180_Oud maar niet out_vw.indd 2 13/03/12 10:24 Oud maar niet out Denken en doen met de oudheid
Nadere informatieGrondwetsbegrip en grondwetsidee
Grondwetsbegrip en grondwetsidee Notion et idèe de constitution G.EM. van der Tang sanderg lnstituut 1998 Gouda Quint lnhoudsopgave Inleiding 1 Achttienhonderd grondwetten 1 2 Veelsoortigheid en universaliteit
Nadere informatieVoorwoord 9. Inleiding 11
inhoud Voorwoord 9 Inleiding 11 deel 1 theorie en geschiedenis 15 1. Een omstreden begrip 1.1 Inleiding 17 1.2 Het probleem van de definitie 18 1.3 Kenmerken van de representatieve democratie 20 1.4 Dilemma
Nadere informatieRECHTSVERGELIJKING. De uitdagende wereld van het recht. Danny Pieters en Bert Demarsin. Acco Leuven / Den Haag
RECHTSVERGELIJKING De uitdagende wereld van het recht Danny Pieters en Bert Demarsin Acco Leuven / Den Haag Inhoud Woord vooraf 7 DEEL I RECHTSVERGELIJKING: ALGEMENE PRINCIPES 9 1 Wat is rechtsvergelijking?
Nadere informatieUvA-DARE (Digital Academic Repository) Constitutionele rechtspraak vanuit rechtsfilosofisch perspectief van Dommelen, S.T. Link to publication
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Constitutionele rechtspraak vanuit rechtsfilosofisch perspectief van Dommelen, S.T. Link to publication Citation for published version (APA): van Dommelen, S. T.
Nadere informatiePublic Law and Politics, The Scope and Limits of Constitutionalism
332 BOEKEN E. Christodoulidis, S. Tierney (red.) Public Law and Politics, The Scope and Limits of Constitutionalism Aldershot: Ashgate 2008, 232p., ISBN 978-0-7546-7363-7. A.C.M. MEUWESE 1 1 Dr. A.C.M.
Nadere informatieFaculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law Postbus 1030 1000 BA Amsterdam
Faculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law Postbus 1030 1000 BA Amsterdam T 020 535 2637 Advies Luchtaanvallen IS(IS) Datum 24 september 2014 Opgemaakt door Prof. dr. P.A. Nollkaemper
Nadere informatieBIJLAGEN. bij de MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD. Een nieuw EU-kader voor het versterken van de rechtsstaat
EUROPESE COMMISSIE Straatsburg, 11.3.2014 COM(2014) 158 final ANNEXES 1 to 2 BIJLAGEN bij de MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD Een nieuw EU-kader voor het versterken van
Nadere informatieI. Context (1) I. Context (2) Het Akkoord van Brussel van 16 september 2002: Een juridisch kader voor grensoverschrijdende intercommunales
Het Akkoord van Brussel van 16 september 2002: Een juridisch kader voor grensoverschrijdende intercommunales Prof. dr. Jan Wouters Maarten Vidal Instituut voor Internationaal Recht K.U. Leuven www.internationaalrecht.be
Nadere informatieThije Adams KUNST. Wordt een mens daar beter van? vangennep amsterdam
Thije Adams KUNST Wordt een mens daar beter van? vangennep amsterdam Inhoud Vooraf 5 I. Inleiding 7 II. Wat doen wij met kunst? 9 III. Wat doet kunst met ons? 42 IV. Plato en Rousseau 59 V. Onzekerheid
Nadere informatieDe essentie van het geluk
De essentie van het geluk Ook verschenen van Zijne Heiligheid de Dalai Lama bij Xander Uitgevers De diepte van het zijn (2013) De kunst van relaties (2013) Geloven in harmonie (2013) Open je hart (2013)
Nadere informatieTRACTATENBLAD VAN HET
72 (2009) Nr. 2 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2010 Nr. 96 A. TITEL Aanvullend Protocol bij het Europees Handvest inzake lokale autonomie betreffende het recht op participatie
Nadere informatieDe (on)rechtmatigheid van humanitaire interventie:
RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN De (on)rechtmatigheid van humanitaire interventie: Respect voor staatssoevereiniteit versus bescherming van mensenrechten? PROEFSCHRIFT ter verkrijging van het doctoraat in
Nadere informatieDemocratie op bestelling?
Democratie op bestelling? De Arabische Lente en andere seizoenen Studium Generale Universiteit Twente 1 november 2011 Jaap de Wilde Afdeling Internationale Betrekkingen & Internationale Organisatie (IBIO)
Nadere informatieDit artikel uit Netherlands Journal of Legal Philosophy is gepubliceerd door Boom juridisch en is bestemd voor anonieme bezoeker
Sanne Taekema (Tilburg) Sanne Taekema, The concept of ideals in legal theory (diss. Tilburg), Tilburg: Schoordijk Instituut 2000, vii + 226 p.; Den Haag: Kluwer Law International 2002, ix + 249 p. Idealen
Nadere informatieRijksuniversiteit Groningen. Actie, actie, actie. Proefschrift
Rijksuniversiteit Groningen Actie, actie, actie De vakbeweging en de regio Noord-Nederland, 1960-1992 Proefschrift ter verkrijging van het doctoraat in de Ruimtelijke Wetenschappen aan de Rijksuniversiteit
Nadere informatieInterventie Syrië. Faculteit der Rechtsgeleerdheid Afdeling Internationaal en Europees recht
Faculteit der Rechtsgeleerdheid Afdeling Internationaal en Europees recht Oudemanhuispoort 4-6 1012 CN Amsterdam Postbus 1030 1000 BA Amsterdam T 020 5252833 Interventie Syrië Datum 29 augustus 2013 Opgemaakt
Nadere informatieDe geschiedenis van Jihad
De geschiedenis van Jihad Het is opvallend dat de supporters van islam zowel in de reguliere media als op de sociale media zich in alle mogelijke bochten wringen om toch maar hun islamofiele illusies overeind
Nadere informatieEuropa & de toekomst van de nationale wetgever
Europa & de toekomst van de nationale wetgever Liber amicorum Philip Eijlander R.A.J. van Gestel J. van Schooten (red.) Inhoudsopgave Een Europese agenda voor de nationale wetgever Rob van Gestel & Hanneke
Nadere informatieBesprekingen en aankondigingen
Besprekingen en aankondigingen De redactie verwelkomt initiatieven tot het schrijven van evaluatieve recensies en korte boekaankondigingen. Neemt u daartoe vooraf contact op met de recensieredacteur. Quoc
Nadere informatieTRACTATENBLAD VA N H E T KONINKRIJK DER NEDERLANDEN. JAARGANG 1969 Nr. 233
13 (1947) Nr. 5 TRACTATENBLAD VA N H E T KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 1969 Nr. 233 A. TITEL B. TEKST Verdrag nopens de voorrechten en immuniteiten van de gespecialiseerde organisaties, met Aanhangsels;
Nadere informatieEUROPEES PARLEMENT. Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie. van de Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie
EUROPEES PARLEMENT 1999 2004 Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie 10 april 2001 VOORLOPIGE VERSIE 2000/2243(COS) ONTWERPADVIES van de Commissie industrie, externe handel, onderzoek
Nadere informatieInspiratie voor mensenrechteneducatie. Going Glocal lezingenserie Prof. B.M. Oomen 25 April 2012
Inspiratie voor mensenrechteneducatie Going Glocal lezingenserie Prof. B.M. Oomen 25 April 2012 Wat? Hoe? Waarom? Mensenrechteneducatie Waar? Wie? Wanneer Mensenrechten: Wat? Onvervreemdbaar, universeel,
Nadere informatieSamen leren leven: Wereldbeelden in perspectief
Samen leren leven: Wereldbeelden in perspectief Ph.D.; Onderzoeker, auteur, sociaal ondernemer www.annickdewitt.com annick@annickdewitt.com In deze presentatie I Het ideaal: Samen leren leven II De condities:
Nadere informatieLuc Van den Brande Laten we samen aan Europa bouwen
Luc Van den Brande Laten we samen aan Europa bouwen Inhoud Mijn overtuigingen 2 Mijn prioriteiten 3 Bakens voor morgen 8 Laten we samen aan Europa bouwen 1 Mijn overtuigingen Mijn overtuigingen Een Europa,
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2009 - I
Beoordelingsmodel Opgave 1 Religieuze ervaring 1 maximumscore 5 een bruikbare definitie van religie 1 drie problemen die zich kunnen voordoen bij het definiëren van religie 3 meerdere religieuze tradities;
Nadere informatieR.A. WESSEL 1. Workshop 2. Courts. De constitutionele verhouding tussen de Europese Unie en Nederland: de rol van de rechters
R.A. WESSEL 1 Workshop 2. Courts De constitutionele verhouding tussen de Europese Unie en Nederland: de rol van de rechters Het debat over de Europese Grondwet (het Verdrag tot vaststelling van een Grondwet
Nadere informatiePROPORTIONEEL STAKINGSRECHT? De invulling van het stakingsrecht binnen het Europa van de Raad en van de EU. Laura De
PROPORTIONEEL STAKINGSRECHT? De invulling van het stakingsrecht binnen het Europa van de Raad en van de EU Laura De intersentia Antwerpen - Cambridge INHOUD Ter inleiding 1 Hoofdstuk 1. Het stakingsrecht
Nadere informatieEUROPEES PARLEMENT. Commissie burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken
EUROPEES PARLEMENT 2004 ««««««««««««2009 Commissie burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken 13.6.2007 WERKDOCUMENT over diplomatieke en consulaire bescherming van de burgers van de Unie in
Nadere informatieWat is een constitutie?
Wat is een constitutie? Veel landen op de wereld worden op een democratische manier bestuurd. Een democratie staat echter niet op zichzelf. Bij een democratie hoort namelijk een rechtsstaat. Democratie
Nadere informatieINHOUD. Verkort aangehaalde literatuur. Afkortingen EERSTE BOEK INLEIDING De aanvang van de westerse staatsleer 3
Verkort aangehaalde literatuur Afkortingen XV XIX EERSTE BOEK INLEIDING 1 Afdeling I Van staatsleer tot staatstheorie 3 1. De aanvang van de westerse staatsleer 3 2. De onafhankelijke en soevereine staat
Nadere informatieINLEIDING. De Europese Alliantie voor de Vrijheid verdedigt de volgende belangrijke veranderingen:
INLEIDING De volgende Europese verkiezingen zullen gehouden worden van tot 5 mei 014 in alle 8 lidstaten. Dit handvest bevat de politieke standpunten die de leden van de Europese Alliantie voor de Vrijheid
Nadere informatiePresentatie Recht en Economie
Presentatie Recht en Economie Prof. dr. Koen Caminada Index - Programma s met economie - Afstudeerrichting Recht & economie - Waarom Recht & economie - Voorbeelden van vragen - Afstudeerrichtingen - Opbouw
Nadere informatieVereniging voor de vergelijkende studie van het recht van België en Nederland
Vereniging voor de vergelijkende studie van het recht van België en Nederland Preadviezen 2011 De koning De neutrale strafrechter De doorwerking in privaatrechtelijke verhoudingen van het primaire recht
Nadere informatieDe rechten van de mens
A 342286 Paul Morren De rechten van de mens Vereniging voor de Verenigde Naties Brussel ÖQÏÏM -Apeldoorn Inhoud Voorwoord Mare Bossuyt 9 Deel I: De rechten van de mens: waarover gaat het? 13 1. Het concept
Nadere informatieVoorbeeldig onderwijs
m a r i a va n de r hoe v e n Voorbeeldig onderwijs In de politieke arena wordt gedebatteerd over de vraag of het goed gaat met het Nederlandse onderwijs. Getuige het recente Oesorapport zijn we op onderdelen
Nadere informatieStaatsrecht. Course information. Commencement Period. Lecturer(s) RD Nederlands
Staatsrecht Course information C OURSE RD201 AC ADEMIC YEAR 2017-2018 EC 7.5 LANGUAGES Nederlands PROGRAMME bachelor 2 / Bachelor Rechtsgeleerdheid / Vrijdagmiddagonderwijs C ONT AC T mr. S Philipsen Commencement
Nadere informatieOnderwijs voor de 21 ste eeuw. Kris Van den Branden
Onderwijs voor de 21 ste eeuw Kris Van den Branden Is ons onderwijs nog mee met de tijd? Met de deur in huis De wereld is drastisch veranderd, de school niet. En dus falen onze scholen niet. Ze zijn gewoon
Nadere informatie1.Inleiding. 2.Profielen per 1 augustus 2007
logoocw De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Den Haag Ons kenmerk VO/OK/2003/53723 Uw kenmerk Onderwerp tweede fase havo/vwo 1.Inleiding In het algemeen
Nadere informatieBeginselen van de democratische rechtsstaat
Beginselen van de democratische rechtsstaat Prof. mr. M.C. Burkens Prof. mr. H.R.B.M. Kummeling Prof. mr. drs. B.P. Vermeulen Prof. mr. R.J.G.M. Widdershoven Inleiding tot de grondslagen van het Nederlandse
Nadere informatiePreadviezen Content.indd :55:32
Preadviezen 2016 Content.indd 1 01-11-16 13:55:32 Content.indd 2 01-11-16 13:55:32 Vereniging voor de vergelijkende studie van het recht van België en Nederland Preadviezen 2016 Noodtoestand in het publiekrecht
Nadere informatieRuimte creëren. kennis, p. 17). De oplettende lezer ziet dat in het schema van deze negen aspecten deze ruimte wordt aangeduid met de woorden
VERSLAG REACTIE 20 Over vermeende tegenstellingen die irrelevant zijn In het stuk van Piet van der Ploeg Pabo s varen blind op constructivisme (zie artikel op pagina 13) worden veel tegenstellingen geschetst.
Nadere informatieV Vergadering van de Eerste Kamer op dinsdag 5 maart 2013. Toespraak van de Voorzitter van de Eerste Kamer, Mr. G.J. de Graaf
V Vergadering van de Eerste Kamer op dinsdag 5 maart 2013 Toespraak van de Voorzitter van de Eerste Kamer, Mr. G.J. de Graaf Herdenking Dr. P.H. (Pieter) Kooijmans (1933-2013) Op 13 februari jongstleden
Nadere informatieDe toekomst van de rijksdienst
De toekomst van de rijksdienst als onderdeel van een multi-level governance systeem C.F. van den Berg casparvandenberg@gmail.com Centrum voor Publieke Sectorhervormingen Bestuurskunde Universiteit Leiden
Nadere informatieOp naar de sterren en daar voorbij! Het bèta-onderwijs van de 22 e eeuw
Op naar de sterren en daar voorbij! Het bèta-onderwijs van de 22 e eeuw Rutger van de Sande rutger.vandesande@fontys.nl Lectoraat Bètadidactiek Fontys Lerarenopleiding Tilburg Lectoraat Bètadidactiek leren
Nadere informatieAdvies IS - Irak. Faculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law. Postbus BA Amsterdam T
Faculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law Postbus 1030 1000 BA Amsterdam T 020 535 2632 Advies IS - Irak Datum 3 september 2014 Opgemaakt door Prof. dr. P.A. Nollkaemper Op
Nadere informatieInhoudsopgave Politiek en politieke wetenschap Staat en macht Breuklijnen en ideologieën
1 Politiek en politieke wetenschap 17 1.1 Politiek 17 1.2 Variaties in politiek 19 1.2.1 Politiek en territorium 20 1.2.2 De verschuivende culturele grenzen van de politiek 21 1.2.3 De vormen en structuren
Nadere informatieMaagdenhuisbezetting 2015
Maagdenhuisbezetting 2015 Genoeg van de marktwerking en bureaucratisering in de publieke sector Tegen het universitaire rendementsdenken, dwz. eenzijdige focus op kwantiteit (veel publicaties, veel studenten,
Nadere informatieMaatschappijleer in kernvragen en -concepten
Maatschappijleer in kernvragen en -concepten Deel I Kennis van de benaderingswijzen, het formele object Politiek-juridische concepten Kernvraag 1: Welke basisconcepten kent de politiek-juridische benaderingswijze?
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 2. Bronnenboekje. KB-0125-a-12-2-b
Bijlage VMBO-KB 2012 tijdvak 2 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje KB-0125-a-12-2-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een beschrijving van een politieke stroming (rond 1870): Zij
Nadere informatieGezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD
EUROPESE COMMISSIE HOGE VERTEGENWOORDIGER VAN DE UNIE VOOR BUITENLANDSE ZAKEN EN VEILIGHEIDSBELEID Brussel, 28.11.2016 JOIN(2016) 54 final 2016/0366 (NLE) Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD
Nadere informatieVrijheid van de een is voorwaarde voor die van de ander
Vrijheid van de een is voorwaarde voor die van de ander Amsterdam, juni 2017 Beste Axel Honneth, Iedere keer als ik in Duitsland ben zoek ik een Duits boek op. Ik ben opgegroeid met de Duitse cultuur en
Nadere informatie14 Hoofdstuk 1: Politieke ruimte voor Nederlanders in het buitenland
Inhoudsopgave 6 Inleiding 14 Hoofdstuk 1: Politieke ruimte voor Nederlanders in het buitenland 16 Frankrijk 19 Italië 22 Kroatië 25 Portugal 28 Zwitserland 33 Deelconclusies (I) 34 Hoofdstuk 2: Economische
Nadere informatieVERSTERKING VAN DE KLIMAATGOVERNANCE IN BELGIË
VAKGROEP EUROPEES, PUBLIEK- EN INTERNATIONAAL RECHT CENTRUM VOOR MILIEU- EN ENERGIERECHT VERSTERKING VAN DE KLIMAATGOVERNANCE IN BELGIË GRONDWETTELIJKE EN INSTITUTIONELE MOGELIJKHEDEN Prof. Dr. L. Lavrysen,
Nadere informatieKaderbesluit van de Raad ter bestrijding van georganiseerde criminaliteit: Hoe kan EU-wetgeving op dit terrein worden verscherpt?
DIRECTORAAT-GENERAAL INTERN BELEID DIRECTORAAT C: RECHTEN VAN DE BURGER EN CONSTITUTIONELE ZAKEN BURGERLIJKE VRIJHEDEN, JUSTITIE EN BINNENLANDSE ZAKEN Kaderbesluit van de Raad ter bestrijding van georganiseerde
Nadere informatieRechtsgevolgen van toetsing van wetgeving. diss. RU Nijmegen, Deventer: Kluwer 2010, 293 pp., isbn
445 J.J.J. Sillen Rechtsgevolgen van toetsing van wetgeving diss. RU Nijmegen, Deventer: Kluwer 2010, 293 pp., isbn 978-90-13-07783-4 R. de Lange* Dit boek, waarop de auteur op 4 november 2010 aan de Radboud
Nadere informatieVERSTERKING VAN DE KLIMAATGOVERNANCE IN BELGIË GRONDWETTELIJKE EN INSTITUTIONELE MOGELIJKHEDEN
VAKGROEP EUROPEES, PUBLIEK- EN INTERNATIONAAL RECHT CENTRUM VOOR MILIEU- EN ENERGIERECHT VERSTERKING VAN DE KLIMAATGOVERNANCE IN BELGIË GRONDWETTELIJKE EN INSTITUTIONELE MOGELIJKHEDEN Prof. Dr. L. Lavrysen,
Nadere informatieInleiding. 1 Definitie van internationaal publiekrecht. 2 Het rechtskarakter van internationaal publiekrecht
I Inleiding 1 Definitie van internationaal publiekrecht Het internationaal publiekrecht is het geheel van internationale rechtsregels dat de rechtsbetrekkingen regelt tussen internationaal erkende rechtspersonen
Nadere informatieNederland is een democratische rechtsstaat. Deze zin vinden we terug in heel wat studieboeken over het Nederlandse staats- en bestuursrecht.
VERTROUWEN IN DE DEMOCRATISCHE RECHTSSTAAT Dames en heren, 200 jaar rechterlijke macht in Nederland (1811-2011) In 2011 gedenkt de Rechtspraak het 200-jarig bestaan van de rechterlijke macht in Nederland.
Nadere informatieWelke woorden komen bij je op als je deze beelden ziet?
Welke woorden komen bij je op als je deze beelden ziet? Slavernij in de geschiedenis van Nederland 1 Een niet zo fraai verleden In de loop van de geschiedenis werden mensen vaak misbruikt. Enkele trieste
Nadere informatieEEN VISIE, WAT IS DAT?
EEN VISIE, WAT IS DAT? Visie is een vervuild begrip. Niet alleen bestaat er een oerwoud van begrippen die allen min of meer hetzelfde aanduiden ( missie, ondernemingsfilosofie, guiding principles, leidend
Nadere informatieGezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD
EUROPESE COMMISSIE HOGE VERTEGENWOORDIGER VAN DE EUROPESE UNIE VOOR BUITENLANDSE ZAKEN EN VEILIGHEIDSBELEID Brussel, 13.4.2015 JOIN(2015) 10 final 2015/0073 (NLE) Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT
Nadere informatieVijf redenen waarom dit waar is
Les 14 Eeuwige zekerheid Vijf redenen waarom dit waar is In deze bijbelstudies wordt gebruik gemaakt van de NBG-vertaling Dag 1 Is de echte (ware) gelovige voor eeuwig veilig en geborgen in Christus? Voor
Nadere informatieIn samenwerking met de Federatie oudleerlingenbonden Vlaamse jezuïetencolleges & de Vlaamse koepel van jezuïetencolleges
In samenwerking met de Federatie oudleerlingenbonden Vlaamse jezuïetencolleges & de Vlaamse koepel van jezuïetencolleges CONGRES π Zaterdag 20 november 2010 π Universiteit Antwerpen Stadscampus π Aula
Nadere informatieDe beste prijs-kwaliteit verhouding?
De beste prijs-kwaliteit verhouding? Prof. dr. Jan Telgen, Universiteit Twente Inkopers hebben nogal eens de neiging zich een Calimero rol aan te meten: zij zijn groot en ik ben klein. Dat gebeurt dan
Nadere informatieEmbargo tot de datum waarop deze toespraak wordt gehouden / toetsen aan deze datum
Bouwen aan de democratische veiligheid in Europa Ontwerptoespraak van de secretaris-generaal Brussel, woensdag 12 november 2014 Embargo tot de datum waarop deze toespraak wordt gehouden / toetsen aan deze
Nadere informatieAan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken. van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt
Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt orthodontist Daniël van der Meulen samen met veertien assistentes intensief
Nadere informatieInleiding In mijn praktijk als orthopedagoog/gz-psycholoog komen natuurlijk ook ouders met een enig kind. Eerlijk gezegd zag ik hen tot nu toe niet als een aparte categorie. Voor mij is ieder mens uniek,
Nadere informatieProgramma Open dag zaterdag 28 februari 2015 Program Open Day Saturday 28 February 2015
Programma Open dag zaterdag 28 februari 2015 Program Open Day Saturday 28 February 2015 Tijd 09.15 09.45 Je bent op de Open dag, wat nu? Personal welcome international visitors 10.00 10.45 Je bent op de
Nadere informatieProcedure voor de benoeming van de leden van het CvdR. De procedures in de verschillende lidstaten
Procedure voor de benoeming van de leden van het CvdR De procedures in de verschillende lidstaten SAMENVATTING In de preambule van het Verdrag betreffende de Europese Unie luidt het dat één van de doelstellingen
Nadere informatieMEMORANDUM ALGEMENE VOORWAARDEN. 1 Inleiding
MEMORANDUM ALGEMENE VOORWAARDEN 1 Inleiding 1.1 In Nederland wordt in de praktijk door ondernemingen veel gebruik gemaakt van algemene voorwaarden ( AV ). Hoewel het gebruik van AV over het algemeen als
Nadere informatieAfdeling I. Algemene beginselen van Unierecht en de relatie met het HGEU 11. Afdeling III. Onderzoeksvragen, onderzoeksdoelstelling en beperkingen 17
IX Onderzoeksopzet 1 Hoofdstuk 1. Achtergrond 3 Hoofdstuk 2. Probleemstelling 7 Afdeling I. Academisch debat 7 Afdeling II. Eigen bijdrage academisch debat 9 Hoofdstuk 3. Onderzoeksvragen en -methodologie
Nadere informatiePolitieke legitimiteit
Politieke legitimiteit Op het snijvlak van wetenschap en samenleving Geerten Waling De Responsieve Rechtsstaat, 22 september 2016 Bij ons leer je de wereld kennen 1 Routeplanner Even voorstellen Wat is
Nadere informatieConstitutioneel recht
Constitutioneel recht Prof. mr. C.A.J.M. Kortmann Bewerkt door Prof. mr. P.P.T. Broeksteeg Prof. mr. B.P. Vermeulen Mr. C.N.J. Kortmann Zevende druk Kluwer a Wotters Kluwer business INHOUD AFKORTINGEN
Nadere informatieMacht en waarden in de wereldpolitiek
Rik Coolsaet Macht en waarden in de wereldpolitiek Actuele vraagstukken in de internationale politiek Editie 2006-2007 2 Inhoud Inleiding... Deel 1. De jaren 90: het transitiedecennium 1. Van illusie naar
Nadere informatieHerman Dooyeweerd en de international politiek Herman Dooyeweerd Symposium, VU Amsterdam, 8 oktober 2015 Sander Luitwieler
Herman Dooyeweerd en de international politiek Herman Dooyeweerd Symposium, VU Amsterdam, 8 oktober 2015 Sander Luitwieler Dooyeweerd heeft heel weinig geschreven over internationale politiek en internationale
Nadere informatieBEGINSELEN VAN BELGISCH PRIVAATRECHT I. Walter VAN GERVEN
BEGINSELEN VAN BELGISCH PRIVAATRECHT I Walter VAN GERVEN Professor emeritus K.U.Leuven, U.Tilburg, U.Maastricht Gewezen advocaat-generaal Europees Hof van Justitie Lid van de Koninklijke Vlaamse Academie
Nadere informatieDe Voorzitter van de Adviesraad Internationale Vraagstukken De heer Mr. F. Korthals Altes Postbus 20061 2500 EB Den Haag. Den Haag, november 2004
De Voorzitter van de Adviesraad Internationale Vraagstukken De heer Mr. F. Korthals Altes Postbus 20061 2500 EB Den Haag Den Haag, november 2004 Hierbij dank ik u mede namens de Minister voor Ontwikkelingssamenwerking
Nadere informatieTekststudio Schrijven en Schrappen 06-13 59 30 44 www.schrijven-en-schrappen.nl - lotty@schrijven-en-schrappen.nl -
Graag zou ik je bij dezen iets vertellen betreffende onnodig moeilijk taalgebruik dat geregeld wordt gebezigd. Alhoewel de meeste mensen weten dat ze gerust in spreektaal mogen schrijven, gebruiken ze
Nadere informatieHoe wenst u het? Wat voor lokaal bestuur willen we?
Hoe wenst u het? Wat voor lokaal bestuur willen we? Bas Denters (Bestuurskunde, Universiteit Twente) Tynaarlo, 23 september 2016 2015: Decentralisaties 2 Noodzaak schaalvergroting Om kwaliteit te kunnen
Nadere informatieNaar een meer resultaatsgericht grondrecht op wonen
Naar een meer resultaatsgericht grondrecht op wonen - Dr. Nico Moons 0 Inleiding - Doel? Vooruitgang realisatie grondrecht op wonen bevorderen - Hoe? Via internationaal mensenrechtelijke invalshoek - Bron?
Nadere informatieOpeningsgebeden INHOUD
Openingsgebeden De schuldbelijdenis herzien Openingsgebeden algemeen Openingsgebeden voor kinderen Openingsgebeden voor jongeren INHOUD De schuldbelijdenis herzien De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus
Nadere informatieHoofdstuk 1: Recht. Alternatieven voor recht
Hoofdstuk 1: Recht Alternatieven voor recht Recht is zoals al gezegd een instrument om de maatschappij te ordenen. Alles is recht, kan een bepaalde houding zijn (die dan nog eens intrinsiek op alles toepasbaar
Nadere informatieDodenherdenking. Beuningen, 4 mei 2015
Dodenherdenking Beuningen, 4 mei 2015 Voor het eerst in mijn leven bezocht ik twee weken geleden Auschwitz en Birkenau. Twee plekken in het zuiden van Polen waar de inktzwarte geschiedenis van Europa je
Nadere informatieWerkbeleving onder hoogbegaafde werkers
Werkbeleving onder hoogbegaafde werkers Toelichting onderzoeksmodel en opzet onderzoek Toon Taris Universiteit Utrecht congres hoogbegaafdheid en werk, 27/6/2014 1 Opzet Aanleiding Achtergrond van het
Nadere informatiePDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen
PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/85575
Nadere informatiePersoon en lichaam in het recht
VRIJE UNIVERSITEIT Persoon en lichaam in het recht Menselijkc waardigheid en zelfbeschikking in het tijdperk van de medische biotechnologie ACADEMISCH PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad Doctor aan
Nadere informatieHet belang van kritiek (en reflectie) op Europese waarden. Bart van Horck
Het belang van kritiek (en reflectie) op Europese waarden Bart van Horck De EU in de wereld: dynamisch Verkiezing Trump isolationistischere koers VS Intensievere samenwerking EU Turkse coup referendum
Nadere informatieNEDERLANDSE ACCENTEN IN HET VEILIGHEIDSBELEID VAN DE EUROPESE UNIE
NEDERLANDSE ACCENTEN IN HET VEILIGHEIDSBELEID VAN DE EUROPESE UNIE ACTA FALCONIS XIV NEDERLANDSE ACCENTEN IN HET VEILIGHEIDSBELEID VAN DE EUROPESE UNIE Cyrille Fijnaut Lecture Series Dirk Van Daele (ed.)
Nadere informatieZondag 8 november 2015 Sint Maarten de oogst van ons leven
Zondag 8 november 2015 Sint Maarten de oogst van ons leven Lezing: Marcus 12 : 28 34 De herfst brengt voor veel mensen een zekere weemoedigheid.: de bladeren vallen, de zomer is echt voorbij. In de herfst
Nadere informatieEssays over bewustzijn en verandering
Essays over bewustzijn en verandering Henri Bergson ISVW UITGEVERS Henri Bergson 4 Over dit boek Wij praten over de verandering maar wij denken er niet aan. Wij zeggen dat verandering bestaat, dat alles
Nadere informatieBesturen in Europese grootsteden, een complex patchwork? Elke Devroe
Besturen in Europese grootsteden, een complex patchwork? Elke Devroe Telephone number: +31 (0)70 800 9375 E-Mail: e.devroe@cdh.leidenuniv.nl Faculty / Department: Faculteit Campus Den Haag, Instituut Bestuurskunde
Nadere informatieInhoud. Voorwoord XI. 3 Staatshoofd en ministers 46 3.1 De liefde van een crimineel 46 3.2 De Grondwet 47 3.3 Het Statuut 50
Inhoud Voorwoord XI 1 Nederland vergeleken 1 1.1 Bestaat Nederland nog? 1 1.2 De Staat der Nederlanden 3 1.3 Nederland en de wereld 6 1.4 Vragen en perspectieven 8 1.5 Nederland vergeleken 12 Internetadressen
Nadere informatieDe Staten-Generaal en de inzet van de Nederlandse krijgsmacht
TVCR APRIL 2013 boeken 171 Anamarija Kristić De Staten-Generaal en de inzet van de Nederlandse krijgsmacht Een onderzoek naar de parlementaire betrokkenheid bij de besluitvorming over deelname aan internationale
Nadere informatieGeachte lezer, Voor meer uitleg over mijn presentatie Ga kathedralen bouwen! verwijs ik u graag naar de website http://www.quakernaat.nl.
Geachte lezer, Voor meer uitleg over mijn presentatie Ga kathedralen bouwen! verwijs ik u graag naar de website http://www.quakernaat.nl. Deze presentatie is bedoeld als naslagwerkje voor aanwezigen. Daan
Nadere informatieTRIPARTITE VERHOUDING
ThvG/NR Mij is gevraagd om vandaag 1 mei 1988 een korte toespraak te houden via A.T.V.. Ik heb gedacht om op deze dag te praten over de TRIPARTITE VERHOUDING. Maar alvorens dit te doen is het misschien
Nadere informatieModel Inkoopbeleid voor de (semi)overheid
Model Inkoopbeleid voor de (semi)overheid Model Inkoopbeleid voor de (semi)overheid Mr. drs. T.H.G. Robbe model inkoopbeleid voor de (semi)overheid Berghauser Pont Publishing Postbus 14580 1001 LB Amsterdam
Nadere informatieMachte^scheiding. Maarten T. Oosterhagen Gouda Quint. sanderc
Machte^scheiding Maarten T. Oosterhagen sanderc 2000 Gouda Quint Woord vooraf Inhoudsopgave V VII 1. Inleiding 1 Deell Machtenscheiding bij diverse auteurs, nadere vraagstelling 9 2. Locke, Montesquieu
Nadere informatie