Herman Dooyeweerd en de international politiek Herman Dooyeweerd Symposium, VU Amsterdam, 8 oktober 2015 Sander Luitwieler
|
|
- Adriana Maas
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Herman Dooyeweerd en de international politiek Herman Dooyeweerd Symposium, VU Amsterdam, 8 oktober 2015 Sander Luitwieler Dooyeweerd heeft heel weinig geschreven over internationale politiek en internationale betrekkingen (inclusief de Internationale Betrekkingen (IB) als wetenschapsgebied). Hij richt zich in zijn werk vooral op de (natie)staat. Toch kan wat hij hier wel over heeft geschreven en een aantal meer algemene inzichten uit zijn werk ons helpen om tot een adequate (christelijkfilosofische) benadering van de internationale politiek te komen. Ik zal ingaan op de volgende drie punten: 1. IB is zowel normatief als beschrijvend/empirisch 2. Niet alleen staten, maar ook internationale en supranationale organisaties hebben de taak publieke gerechtigheid te bevorderen 3. De eigen aard van en publieke gerechtigheid in de EU 1 1. IB is zowel normatief als beschrijvend/empirisch Op grond van Dooyeweerds werk kunnen we stellen dat normatieve elementen en overwegingen niet buiten beschouwing kunnen worden gelaten als we ons bezighouden met internationale betrekkingen. Hij wees feit-waarde scheiding af. Sociale wetenschappen (incl. IB) zijn empirisch in de zin dat ze feitelijke toestanden bestuderen en normatief omdat er normen bestaan die deze feitelijkheden (en de menselijke ervaring en theoretische interpretatie daarvan) mogelijk maken. Jonathan Chaplin (2015) heeft dit uitgewerkt en stelt dat IB op vier manieren normatief is: a. Onder de empirische verschijnselen die IB bestudeert, zijn actoren die (naar eigen zeggen) normatieve doelen nastreven ( subjectieve normen, waaronder religieuze, die onderdeel van de data zijn). b. Deze subjectieve normen leiden tot gedeelde betekenissen en interpretaties, die van invloed zijn op en een verklarende kracht hebben in de internationale betrekkingen. c. De empirische verschijnselen die IB bestudeert, hebben zelf een normatieve lading (vanuit de scheppingsorde of in ieder geval scheppingsmatig). Hier gaat het om 1 Voor het eerste punt maak ik gebruik van Jonathan Chaplins artikel Reformational Insights for the Study of International Relations in het special issue Christianity and World Affairs I van Philosophia Reformata (2015, Vol. 80, No. 1). Het tweede en derde punt zijn vooral gebaseerd op mijn artikel The Distinct Nature of the European Union in het genoemde special issue en mijn boek In verscheidenheid verenigd. Een positief-kritische visie op de Europese Unie (Amersfoort: Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie, 2013). 1
2 objectieve normen, zoals de roeping van staten om naar gerechtigheid te streven, die ook onderdeel zijn van de data. Volgens Dooyeweerd hebben deze objectieve normen effecten die waarneembaar zijn, in ieder geval voor onderzoekers die het (willen) zien (die onderzoeksvragen stellen en onderzoeksmethoden toepassen die hen in staat stellen deze effecten te zien in plaats van ze bij voorbaat buiten beschouwing te laten). d. Theorievorming over de werkelijkheid van internationale betrekkingen is zelf normatief geladen. Normatieve assumpties spelen een rol in de theoretische analyse van subjectieve, gedeelde en objectieve normen. Hieronder kan een nog diepere laag van overtuigingen worden gevonden in de vorm van grondmotieven (vooral het humanistische grondmotief van natuur en vrijheid). 2. Niet alleen staten, maar ook internationale en supranationale organisaties hebben de taak publieke gerechtigheid te bevorderen We zullen nu inzoomen op het derde punt (het bestaan van objectieve normen ). Volgens Dooyeweerd dragen verschillende soorten maatschappelijke verbanden verschillen normen ( structuurprincipes ) in zich, die hun concrete functioneren mogelijk maken (hun leidraad vormen). Verschillende maatschappelijke verbanden hebben een verschillend doel (ook wel bestemmingsfunctie of kwalificerende functie ). Een gezin vindt bijvoorbeeld zijn bestemming in de liefde tussen ouders en kinderen ( ethisch gekwalificeerd) en een bedrijf is economisch gekwalificeerd. Voor ons van belang is dat staten in zijn visie juridisch gekwalificeerd zijn, dat wil zeggen dat zij gericht zijn op en hun bestemming vinden in het nastreven van gerechtigheid ( publieke gerechtigheid ). Dit hoe politieke actoren zelf gerechtigheid ook opvatten of hoeveel er in de praktijk ook van terecht komt. Ook als staten zich op het internationale toneel begeven, zijn zij gehouden om de norm van publieke gerechtigheid na te streven. Nu is het interessant dat Dooyeweerd naast de staat nog een ander subtype van juridisch gekwalificeerde verbanden onderscheidt: internationale politieke organisaties, zoals de Verenigde Naties (VN). Dat lijkt te impliceren dat hij de norm van publieke gerechtigheid ook op dergelijke internationale organisaties van toepassing achtte. Tegelijkertijd is het geweldsmonopolie of (in ieder geval) dwangmacht volgens Dooyeweerd cruciaal om publieke gerechtigheid na te kunnen streven. Dit lijkt tegenstrijdig, omdat de VN volgens hem geen geweldsmonopolie heeft en geen overheidsgezag uitoefent (het is slechts een voluntary association of individual states ), maar de staat wel. Dooyeweerd schreef dit in de jaren vijftig en de situatie is nu wel anders. In zijn boek over Dooyeweerd en in zijn eerder genoemde artikel stelt Jonathan Chaplin dat de VN nu ook tot op zekere hoogte politiek gezag uitoefent en dwangmacht bezit (en dat de VN en andere 2
3 internationale organisaties daarom niet meer als voluntary associations kunnen worden gezien). Hier valt over te discussiëren, maar als dit al niet van de VN kan worden gezegd, dan toch zeker van de Europese Unie (EU). Het verschil met de VN is dat het bij de EU niet slechts gaat om een internationale organisatie, maar om een supranationale. Sommige Europese instellingen bestaan uit afgevaardigden van de lidstaten, maar een aantal andere stijgen daar boven uit (kunnen de lidstaten overrulen). De Europese instellingen functioneren als een gemeenschappelijke overheid op Europees niveau met substantieel gezag en dwangmacht op veel beleidsterreinen. Al met al is de EU meer dan een internationale organisatie, heeft een aantal statelijke trekken, maar is geen volwaardige staat. In lijn met Jonathan Chaplin wil ik dan ook stellen dat Dooyeweerds onderscheid tussen een staat en een internationale organisatie gebaseerd op de aan- of afwezigheid van dwangmacht misplaatst is. Het snijdt meer hout om de dwangmacht van politieke structuren gradueel in plaats van zwart-wit te benaderen. Zowel de VN als de EU bezitten in meer of mindere mate dwangmacht, alleen minder dan de natiestaat. De VN, de EU en (lid)staten en andere internationale of supranationale organisaties kunnen worden gezien als politieke structuren van hetzelfde type, die slechts verschillen in de mate waarin ze politiek gezag en dwangmacht bezitten. Hieruit volgt dat niet alleen staten, maar ook internationale organisaties, zoals de VN, en supranationale organisaties, zoals de EU, de taak hebben om publieke gerechtigheid te bevorderen. Ik zou dan ook willen stellen dat er geen exclusieve relatie tussen de staat en publieke gerechtigheid is. Doorslaggevend is niet of een politieke structuur een staat is, maar of zij overheidsgezag uitoefent. Op grond van Dooyeweerds werk valt de ontwikkeling ( differentiatie ) van internationale en Europese politieke structuren te verwachten (en positief te waarderen). Er is sprake van een dynamische ontwikkeling van deze structuren. Net als er in de vroegmoderne periode natiestaten tot ontwikkeling kwamen die als taak hadden publieke gerechtigheid te bevorderen, geldt dat er meer recent internationale en supranationale politieke structuren tot ontwikkeling zijn gekomen die dezelfde taak hebben. 3. De eigen aard van en publieke gerechtigheid in de EU Zoals gezegd, is de EU meer dan een internationale organisatie, maar minder dan een staat. Deze tweeledige aard van de EU komt ook naar voren als we Dooyeweerds onderscheid tussen inter-gemeenschappelijke relaties en gemeenschappelijke relaties (kortweg gemeenschappen ) toepassen op de EU. Terwijl bij de VN duidelijk sprake is van intergemeenschappelijke relaties (tussen staten), gaat het bij de EU om een mix. Van de EU kan worden gezegd dat zij een gemeenschap is voor zover de lidstaten zijn geïntegreerd in een 3
4 statelijke structuur, maar dat sprake is van inter-gemeenschappelijke relaties tussen de lidstaten voor zover dit niet het geval is en zij hun nationaal beleid slechts coördineren. Als de EU noch puur een gemeenschap is noch puur inter-gemeenschappelijk, wat is zij dan wel (vanuit neo-calvinistisch oogpunt)? Het is niet gezegd dat de EU zich tot een volwaardige staat ( gemeenschap ) zal ontwikkelen (wat Jonathan Chaplin suggereert met betrekking tot de VN en bijgevolg ook de EU). Of dit nu wel of niet zal gebeuren, ik denk dat er nog een ander onderscheid van belang is om de eigen aard van de EU te karakteriseren. En dat dit onderscheid suggereert dat het nodig kan zijn om een aanvullende categorie te onderscheiden tussen inter-gemeenschappelijke relatie en gemeenschap in. Ik bedoel het onderscheid tussen de staat als een politieke gemeenschap en de natie als een culturele gemeenschap. Naast de ontwikkeling ( differentiatie ) van (politieke) structuren heeft er volgens Dooyeweerd ook een ontwikkeling van nationale culturen plaatsgevonden. In beide gevallen gaat het om normatieve processen. Met de natiestaat zijn deze processen samen komen te vallen, maar dit hoeft niet iets van alle tijden en plaatsen te zijn. In ieder geval doet de huidige nauwe relatie tussen staat en natie niets af aan hun normatieve eigenheid. Politieke (statelijke) structuren kunnen zich verder ontwikkelen op transnationaal niveau. Dit impliceert dat het bij Europese integratie zou moeten gaan om de politieke integratie van staten en niet om de culturele integratie van naties (resulterend in een Europese natie). Dus de EU als gemeenschap dient politiek van aard te zijn, niet cultureel. Om aan te geven dat de EU aan de ene kant een politieke gemeenschap is waarin de lidstaten gedeeltelijk geïntegreerd zijn en aan de andere kant de culturele diversiteit tussen de Europese volken van blijvende waarde is, stel ik voor de EU een gemeenschap van volken te noemen. De EU is een politieke gemeenschap van Europese volken in plaats van een enkel Europees volk. Het gaat er om de juiste balans te vinden tussen eenheid en verscheidenheid in de EU, zoals naar voren komt in het motto van de EU. De term gemeenschap van volken bevat beide elementen en wil die balans uitdrukken. Zo kan de gemeenschap van volken als een aanvullende categorie dienen, tussen een inter-gemeenschappelijke relatie en een gemeenschap. Wat houdt publieke gerechtigheid in de EU nu in? De staat bevordert publieke gerechtigheid als hij de rechten en plichten erkent en reguleert van individuen, maatschappelijke verbanden, levensbeschouwelijke gemeenschappen en culturele gemeenschappen voor zover deze betrekking hebben op het publieke domein. En dit op basis van een inhoudelijk (niet slechts procedureel) gerechtigheidsbegrip. Dit houdt in dat de staat door middel van wetgeving en beleid de publieke voorwaarden creëert voor mensen om tot bloei te komen, in al hun dimensies (persoonlijk, in hun sociale relaties en in hun relatie tot de natuur). Het onderscheid tussen maatschappelijke verbanden, levensbeschouwelijke gemeenschappen en culturele gemeenschappen gaat terug op een onderliggende pluralistische 4
5 samenlevingsvisie. Deze maakt een onderscheid tussen drie typen pluraliteit (namelijk maatschappelijke pluraliteit, levensbeschouwelijke pluraliteit en culturele pluraliteit). Vertaald naar de EU kunnen de volgende vier punten worden genoemd (het eerste punt heeft betrekking op een inhoudelijk gerechtigheidsbegrip, de andere drie op de drie typen pluraliteit): a. Ten eerste dienen de Europese instellingen zich inderdaad te laten leiden door de norm van publieke gerechtigheid in plaats van de logica van de economie en de financiële markten. De politieke sfeer heeft de neiging zich te schikken naar de logica van de economische en financiële sfeer. Hierdoor worden andere beleidsterreinen, zoals milieubeleid en sociaal beleid, ondergeschikt gemaakt aan het economische doel van efficiency en expansie. Publieke gerechtigheid impliceert recht doen aan de eigenheid van verschillende beleidsterreinen om zo de voorwaarden te scheppen voor mensen om tot bloei te komen op persoonlijk, sociaal en ecologisch gebied. Deze drie dimensies kunnen worden vertaald naar drie specifieke doelstellingen voor de EU: vrede, welzijn en duurzaamheid. De Europese instellingen moeten streven naar de gelijktijdige realisatie van deze doelstellingen in beleidsvorming. b. Ten tweede dient de EU recht te doen aan de eigenheid van verschillende niet-politieke sferen en structuren. De dominantie van de economische en financiële sfeer dreigt inbreuk te maken op de eigenheid van andere, niet-politieke sferen, zoals het gezin, het onderwijs en de zorg. c. Ten derde impliceert publieke gerechtigheid in de EU, zoals gezegd, dat het bij Europese integratie zou moeten gaan om de politieke integratie van lidstaten en niet om de culturele integratie van naties. Paradoxaal genoeg heeft de Europese politieke sfeer, terwijl zij zich schikt naar de economische en financiële logica, de neiging om haar grenzen te overschrijden. De Europese instellingen hebben gemeenschappelijk beleid ontwikkeld op meer en meer beleidsterreinen. Dit dreigt de culturele diversiteit tussen de lidstaten te ondermijnen. d. Ten vierde, nationale overheden zijn primair verantwoordelijk voor het beschermen van levensbeschouwelijke pluraliteit. We kunnen echter de vraag opwerpen of de Europese instellingen hier niet ook een rol hebben te spelen. De vrijheid van godsdienst is bijvoorbeeld als een recht verankerd in het Handvest van de Grondrechten van de EU. De Europese instellingen zouden deze vrijheid tenminste moeten respecteren in hun handelen en beleid. Al met al betekent publieke gerechtigheid in de EU dus dat de Europese instellingen bij het maken van beleid tegelijkertijd streven naar vrede, welzijn en duurzaamheid, en ook recht doen aan de maatschappelijke, levensbeschouwelijke en culturele pluraliteit in de EU. Op deze 5
6 manier kan de juiste balans worden gevonden tussen eenheid en verscheidenheid in de EU. Zo kan de EU, in verscheidenheid verenigd, uitzien naar een bloeiende en hoopvolle toekomst. 6
Stellingen en aanbevelingen
9 Stellingen en aanbevelingen 1. De Europese Unie zit momenteel op het verkeerde spoor. Haar neoliberale koers zet te eenzijdig individu en economie centraal. Daardoor is Europa verschraald en verworden
Nadere informatieA. Begrip en aard van het Internationaal Publiekrecht
A. Begrip en aard van het Internationaal Publiekrecht Dit hoofdstuk is een inleiding op het internationaal publiekrecht. Er wordt ingegaan op de geschiedenis van het internationaal publiekrecht, de elementen
Nadere informatieActuele vragen met betrekking tot de vrijheid van onderwijs. Fenneke Zeldenrust
Actuele vragen met betrekking tot de vrijheid van onderwijs Fenneke Zeldenrust Vrijheid van onderwijs, artikel 23 Grondwet - Vrijheid van stichting - Vrijheid van richting - Vrijheid van inrichting Een
Nadere informatieBIJLAGEN. bij de MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD. Een nieuw EU-kader voor het versterken van de rechtsstaat
EUROPESE COMMISSIE Straatsburg, 11.3.2014 COM(2014) 158 final ANNEXES 1 to 2 BIJLAGEN bij de MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD Een nieuw EU-kader voor het versterken van
Nadere informatieVoorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD
EUROPESE COMMISSIE Brussel, 21.3.2018 COM(2018) 168 final 2018/0078 (NLE) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD houdende machtiging van de Commissie om het mondiale pact voor veilige, ordelijke en reguliere
Nadere informatieKeurmerk: Duurzame school
Keurmerk: Duurzame school Doorlopende leerlijn voor duurzame ontwikkeling van basisonderwijs (PO) t/m voortgezet onderwijs (VO) PO-1 Kennis en inzicht (weten) Vaardigheden (kunnen) Houding (willen) Begrippen
Nadere informatiewaardigheid participatie gelijke rechten solidariteit individuele vrijheid
individuele vrijheid participatie gelijke rechten solidariteit waardigheid Basisrechten Santé België is een rechtsstaat en een democratie die ieders mensenrechten e De Staat garandeert de naleving van
Nadere informatieEmbargo tot de datum waarop deze toespraak wordt gehouden / toetsen aan deze datum
Bouwen aan de democratische veiligheid in Europa Ontwerptoespraak van de secretaris-generaal Brussel, woensdag 12 november 2014 Embargo tot de datum waarop deze toespraak wordt gehouden / toetsen aan deze
Nadere informatieVoorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD
EUROPESE COMMISSIE Brussel, 21.3.2018 COM(2018) 167 final 2018/0079 (NLE) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD houdende machtiging van de Commissie om het mondiale pact voor veilige, ordelijke en reguliere
Nadere informatieEUROPA: HET IS ONZE TOEKOMST
EUROPA: HET IS ONZE TOEKOMST EEN INSTRUMENT VOOR KERKELIJKE ACTIE BIJ DE EUROPESE PARLEMENTSVERKIEZINGEN VAN 2019 VAN DE CONFERENTIE VAN EUROPESE KERKEN EN DE KERKELIJKE COMMISSIE VOOR MIGRANTEN IN EUROPA.
Nadere informatieChristelijke denkers en de. participatiesamenleving. AKZ+ collegereeks Nederland participatieland? - college 1 Dr. Ir. Marja Jager-Vreugdenhil
Christelijke denkers en de participatiesamenleving AKZ+ collegereeks Nederland participatieland? - college 1 Dr. Ir. Marja Jager-Vreugdenhil 14 25 JANUARI MAART 2015 AKZ+ collegeserie Nederland participatieland
Nadere informatieEUROPA: HET IS ONZE TOEKOMST
CONTACTEER ONS CONFERENTIE VAN EUROPESE KERKEN BRUSSEL Jozef II straat 174, BE-1000 Brussel +32 2 230 17 32 cec@cec-kek.be web www.ceceurope.org facebook www.facebook.com/ceceurope twitter @ceceurope EUROPA:
Nadere informatiemaatschappijwetenschappen pilot vwo 2015-I
Opgave 1 Kroatië toegetreden tot de EU 1 maximumscore 2 beschrijving van het eerste kenmerk van staatsvorming (interne soevereiniteit) ondersteund door een gegeven uit de inleiding 1 beschrijving van het
Nadere informatieDe belangrijkste bron van het burgerlijk recht is het burgerlijk wetboek,
Recht is alomtegenwoordig. Of het nu gaat om een verbod iets te doen (door het rood licht rijden), een verplichting iets te doen (deelnemen aan verkiezingen), een werkwijze die men dient na te leven (procesrecht)
Nadere informatieReligie, christendom en politiek vanuit filosofisch perspectief
Religie, christendom en politiek vanuit filosofisch perspectief - Het christelijke belemmert de politiek niet, maar maakt haar juist mogelijk en waardevol - Pieter Jan Dijkman Vereniging voor Wijsbegeerte
Nadere informatieCharter van de Vlaamse Interlevensbeschouwelijke Dialoog
Charter van de Vlaamse Interlevensbeschouwelijke Dialoog I. Preambule Levensbeschouwingen zijn waardevol in onze samenleving. Ze zijn een belangrijke zingever voor mensen en dragen bij aan de gemeenschapsvorming.
Nadere informatieJaap van der Stel Lector GGz Hogeschool Leiden Senior-onderzoeker GGZ ingeest Adviseur beleid Brijder-Parnassia
Gezondheid & Welzijn Hoe zit dat? Jaap van der Stel Lector GGz Hogeschool Leiden Senior-onderzoeker GGZ ingeest Adviseur beleid Brijder-Parnassia Het thema Gezondheid en welzijn hangen innig samen. Worden
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/36569 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Zee, Machteld Eveline Title: Choosing Sharia? Multiculturalism, Islamic Fundamentalism
Nadere informatieHoofdstuk 4. Rede en religie als praktijken
Hoofdstuk 4 Rede en religie als praktijken Religieuze praktijken Praktijken: qua tijd en ruimte ingeperkte en afgebakende vormen van handelen en 'onderhandelen' Voorbeelden: bidden eerste communie carnaval
Nadere informatieING ENVIRONMENTAL APPROACH
ING ENVIRONMENTAL APPROACH Mensenrechten op de werkplek 3 De uitgangspunten 4 Vrijheid van organisatie en het recht op collectieve onderhandeling 5 TABLE OF CONTENTS Dwangarbeid 6 Kinderarbeid 7 Discriminatie
Nadere informatieDe Europese Unie en de grenzen van het internationaal recht
ARTIKEL De Europese Unie en de grenzen van het internationaal recht Ramses A. Wessel De laatste jaren ontwikkelt de EU zich steeds meer tot een internationale diplomatieke actor. Zij beweegt zich daarmee
Nadere informatieR E L I G I O U S J O U R N A L I S M C O M M U N I T Y O F P R A C T I C E T I L B U R G C O B B E N H A G E N C E N T E R
R E L I G I O U S J O U R N A L I S M C O M M U N I T Y O F P R A C T I C E T I L B U R G C O B B E N H A G E N C E N T E R 1 R E L I G I O U S J O U R N A L I S M C O M M U N I T Y O F P R A C T I C E
Nadere informatie12671/17 van/asd/sp 1 DG D 2C
Raad van de Europese Unie Brussel, 29 september 2017 (OR. en) 12671/17 NOTA van: aan: nr. vorig doc.: 12112/17 Betreft: het voorzitterschap FREMP 99 JAI 847 COHOM 103 POLGEN 125 AUDIO 103 DIGIT 196 het
Nadere informatieBeginselverklaring van de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie, 1980
Beginselverklaring van de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie, 1980 Noot van de editor De beginselprogramma's zijn gescand, en zover nodig gecorrigeerd. Hierdoor is het mogelijk dat de tekst niet meer
Nadere informatieINLEIDING. De Europese Alliantie voor de Vrijheid verdedigt de volgende belangrijke veranderingen:
INLEIDING De volgende Europese verkiezingen zullen gehouden worden van tot 5 mei 014 in alle 8 lidstaten. Dit handvest bevat de politieke standpunten die de leden van de Europese Alliantie voor de Vrijheid
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/31618 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Pan, Wen Title: Crises and opportunities : strengthened European Union economic
Nadere informatieOverzicht. Bevoegdheden inzake milieu. Internationaal: België:
Overzicht An Cliquet Vakgroep Internationaal publiekrecht, Universiteit Gent Brussel, 18 oktober 2011 Internationaal: Bevoegdheden inzake milieu Evolutie van internationaal milieurecht Internationale rechtsregels
Nadere informatieEen Europese democratie: utopie of noodzaak?
Een Europese democratie: utopie of noodzaak? Prof. Stefan Rummens Hoger Instituut voor Wijsbegeerte 14 november 2016 Europa in crisis? Europa in crisis de EU verliest slagkracht de EU verliest legitimiteit
Nadere informatieZaak C-540/03. Europees Parlement tegen Raad van de Europese Unie
Zaak C-540/03 Europees Parlement tegen Raad van de Europese Unie Immigratiebeleid - Recht van minderjarige kinderen van onderdanen van derde landen op gezinshereniging - Richtlijn 2003/86/EG - Bescherming
Nadere informatiePrivacy en gegevensbescherming in relatie tot geo-informatie. Dr. Colette Cuijpers cuijpers@uvt.nl
Privacy en gegevensbescherming in relatie tot geo-informatie Dr. Colette Cuijpers cuijpers@uvt.nl 1 Gegevensbescherming en geo-informatie Trend: geo-informatie wordt steeds meer gebruikt om mensen te volgen
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo I
Opgave 3 Ramadan in de post-seculiere samenleving 12 maximumscore 4 verlichtingsfundamentalisme: laïciteit: verbannen van religie uit openbaar onderwijs en politiek 1 verlichtingsvijandig multiculturalisme:
Nadere informatieRAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 15 januari 2002 (OR. en) 14759/01 JEUN 67 SOC 510
RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 15 januari 2002 (OR. en) 14759/01 JEUN 67 SOC 510 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: Resolutie van de Raad en de vertegenwoordigers van de regeringen
Nadere informatieHet is met veel emotie dat ik u welkom heet in de Belgische Senaat.
1 Toespraak van de heer Armand De Decker, Voorzitter van de Senaat, naar aanleiding van het bezoek van de heer Mahmoud Abbas, President van de Palestijnse Autoriteit 23 februari 2010 Excellenties, Beste
Nadere informatieAfdeling I. Algemene beginselen van Unierecht en de relatie met het HGEU 11. Afdeling III. Onderzoeksvragen, onderzoeksdoelstelling en beperkingen 17
IX Onderzoeksopzet 1 Hoofdstuk 1. Achtergrond 3 Hoofdstuk 2. Probleemstelling 7 Afdeling I. Academisch debat 7 Afdeling II. Eigen bijdrage academisch debat 9 Hoofdstuk 3. Onderzoeksvragen en -methodologie
Nadere informatieInterventie Syrië. Faculteit der Rechtsgeleerdheid Afdeling Internationaal en Europees recht
Faculteit der Rechtsgeleerdheid Afdeling Internationaal en Europees recht Oudemanhuispoort 4-6 1012 CN Amsterdam Postbus 1030 1000 BA Amsterdam T 020 5252833 Interventie Syrië Datum 29 augustus 2013 Opgemaakt
Nadere informatieVoorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD
EUROPESE COMMISSIE Brussel, 30.4.2015 COM(2015) 183 final 2015/0095 (NLE) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD betreffende de ondertekening, namens de Europese Unie, van de stabilisatie- en associatieovereenkomst
Nadere informatieZingeving & Psychische Gezondheidszorg
Zingeving & Psychische Gezondheidszorg Jaap van der Stel Lector GGz Hogeschool Leiden Senior-onderzoeker GGZ ingeest Adviseur beleid Brijder-Parnassia Inhoud 1. Wat is zingeving? 2. Wat is zelfregulatie?
Nadere informatieGezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD
EUROPESE COMMISSIE HOGE VERTEGENWOORDIGER VAN DE UNIE VOOR BUITENLANDSE ZAKEN EN VEILIGHEIDSBELEID Brussel, 28.11.2016 JOIN(2016) 54 final 2016/0366 (NLE) Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD
Nadere informatieEindexamen vwo maatschappijwetenschappen 2013-I
Opgave 5 De eurocrisis 24 maximumscore 4 Het postklassieke beeld van de internationale orde. In de uitleg dienen twee kenmerken van het postklassieke beeld van de internationale orde te staan en een juiste
Nadere informatieSOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE
Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Algemene vorming op het einde van de derde graad secundair onderwijs Voor de sociale
Nadere informatieStand for Secularism and Human Rights!
EU ELECTIONS 2014 Stand for Secularism and Human Rights! EHF Manifesto November 2013 E uropean elections in May 2014 will be crucial for humanists in Europe. The rise of radical populist parties, the persisting
Nadere informatieB8-0237/2017 } B8-0241/2017 } RC1/REV/Am. 7
B8-0241/2017 } RC1/REV/Am. 7 7 Overweging P bis (nieuw) P bis. overwegende dat de Leavecampagne grotendeels gewonnen heeft dankzij de kwesties van het controleren van de immigratie, het terughalen van
Nadere informatieUNIVERSELE VERKLARING van de RECHTEN van de MENS: De 30 artikelen:
UNIVERSELE VERKLARING van de RECHTEN van de MENS: De 30 artikelen: Artikel 1 Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren
Nadere informatieEric Schneider LEZINGEN TER BEWUSTWORDING. Leven vanuit het hart
Eric Schneider LEZINGEN TER BEWUSTWORDING Leven vanuit het hart Den Haag, 2015 Leven vanuit het hart 7 Hoe kunnen we leven vanuit het hart? Daarbij is het belangrijk een onderscheid te maken tussen denken
Nadere informatieVilnius resolutie: betere scholen door gezondheid (better schools through health) 17 juni 2009
Vilnius resolutie: betere scholen door gezondheid (better schools through health) 17 juni 2009 Vilnius resolutie: betere scholen door gezondheid 17 juni 2009 Inleiding Onderwijs en gezondheid hebben een
Nadere informatieLuc Van den Brande Laten we samen aan Europa bouwen
Luc Van den Brande Laten we samen aan Europa bouwen Inhoud Mijn overtuigingen 2 Mijn prioriteiten 3 Bakens voor morgen 8 Laten we samen aan Europa bouwen 1 Mijn overtuigingen Mijn overtuigingen Een Europa,
Nadere informatieEthiek (ethos = gewoonte/zede) wil nadenken over en zich bezinnen op de levenshouding, het handelen en de gewoonte.
Samenvatting door A. 2079 woorden 29 juni 2014 6,4 2 keer beoordeeld Vak Anders H1 Ethiek (ethos = gewoonte/zede) wil nadenken over en zich bezinnen op de levenshouding, het handelen en de gewoonte. Moraal
Nadere informatieEuropese en internationale instellingen en organisaties
Europese en internationale instellingen en organisaties relevant voor criminologie en strafrechtsbedeling Gert Vermeiden Maklu Antwerpen / Apeldoorn Inhoud Woord vooraf 13 1. Benelux 15 A. Ontstaan en
Nadere informatieHoofdstuk 1: Recht. Alternatieven voor recht
Hoofdstuk 1: Recht Alternatieven voor recht Recht is zoals al gezegd een instrument om de maatschappij te ordenen. Alles is recht, kan een bepaalde houding zijn (die dan nog eens intrinsiek op alles toepasbaar
Nadere informatieHANDVEST VAN DE VOEDSELHULP
OVERLEG VOEDSELHULP HANDVEST VAN DE VOEDSELHULP 1. Inleiding 1. Beschikken over toereikende, adequate en duurzame voeding is een fundamenteel recht dat werd bekrachtigd door de Verenigde Naties. Hun wettelijke
Nadere informatieWaar Bepaal ten slotte zo nauwkeurig mogelijk waar het onderwerp zich afspeelt. Gaat het om één plek of spelen meer plaatsen/gebieden een rol?
Hoe word ik beter in geschiedenis? Als je beter wilt worden in geschiedenis moet je weten wat er bij het vak geschiedenis van je wordt gevraagd, wat je bij een onderwerp precies moet kennen en kunnen.
Nadere informatieInhoudsopgave. Woord vooraf... 11
Inhoudsopgave Woord vooraf... 11 Benelux... 13 1 Ontstaan en historische ontwikkeling... 13 2 Institutionele structuur en werking... 15 2.1 Benelux Secretariaat-Generaal... 16 2.1.1 Samenstelling... 16
Nadere informatieStandaard Eurobarometer 84. Die publieke opinie in de Europese Unie
Die publieke opinie in de Europese Unie Opiniepeiling besteld en gecoördineerd door de Europese Commissie, Directoraat-generaal Communicatie. Dit werd opgesteld voor de Vertegenwoordiging van de Europese
Nadere informatienhoud Maatschappelijke problemen als collectieve kwaden Sociaal-wetenschappelijk onderzoek in macro-micro- macroperspectief
I nhoud 1 Maatschappelijke problemen als collectieve kwaden 12 1.1 De problematische samenleving 12 1.2 Wanneer wordt een probleem een maatschappelijk probleem? 14 1.3 Sociale normen als collectief goed
Nadere informatieBEGINSELVERKLARING NEUTRALITEIT GEMEENTELIJKE BASISSCHOOL OP DREEF
BEGINSELVERKLARING NEUTRALITEIT GEMEENTELIJKE BASISSCHOOL OP DREEF COLOFON Uitgave stadsbestuur Halen, Markt 14, 3545 Halen Ontwerp & realisatie Tekst - directie basisschool Op Dreef i.s.m. het stadsbestuur
Nadere informatieDe Toekomst van Europa. Hovo 2017 College 6 (6 november) Dr. Hein Roelfsema
De Toekomst van Europa Hovo 2017 College 6 (6 november) Dr. Hein Roelfsema Opzet van het college 1. Balans tussen huidige problemen en de theoretische lens. 2. Politieke economie van Europese integratie.
Nadere informatie*** ONTWERPAANBEVELING
EUROPEES PARLEMENT 2009-2014 Commissie burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken 23.5.2013 2012/0271(E) *** ONTWERPAANBEVELING over het ontwerp van besluit van de Raad betreffende de sluiting
Nadere informatieEthische optiek = hoe is de benadering dat mensen het uiteindelijk goede behoren te doen.
Samenvatting door A. 1576 woorden 4 december 2014 1,3 2 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Paragraaf 2 De ethische optiek 1 inleiding Ethiek gaat over goed en kwaad in het menselijk handelen. Onderscheid
Nadere informatieBESCHERMING TEGEN DISCRIMINATIE VOOR Ú
BESCHERMING TEGEN DISCRIMINATIE VOOR Ú De Socialistische Fractie in het Europees Parlement streeft naar de garantie dat iedereen zich volledig aanvaard voelt zoals hij of zij is, zodat we in onze gemeenschappen
Nadere informatieVoor een Europa dat de vrijheid van mensen respecteert
Voor een Europa dat de vrijheid van mensen respecteert Het Europese Parlement kan een belangrijke rol spelen in het bepalen van een EU-beleid dat gebruik maakt van alternatieven voor detentie. Jij hebt
Nadere informatieWorkshop discoursanalyse. Sarah Scheepers Genderdag 26 januari 2016
Workshop discoursanalyse Sarah Scheepers Genderdag 26 januari 2016 (Heel korte) Inleiding tot discoursanalyse Uitgangspunt: De relatie TAAL WERKELIJKHEID - Geen strikt onderscheid - Taal is niet (enkel)
Nadere informatieImmanuel Kant Kritiek van de zuivere rede 53
Ten geleide Kant en de grenzen van de rede 15 Geraadpleegde literatuur 39 Verantwoording bij de vertaling 41 Immanuel Kant aan Marcus Herz (21 februari 1772) Het 'geboorteuur' van de Kritiek van de zuivere
Nadere informatieVan mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht
[Gepubliceerd in Erik Heijerman & Paul Wouters (red.) Praktische Filosofie. Utrecht: TELEAC/NOT, 1997, pp. 117-119.] Van mij Een gezicht is geen muur Jan Bransen, Universiteit Utrecht Wij hechten veel
Nadere informatieGezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD
EUROPESE COMMISSIE HOGE VERTEGENWOORDIGER VAN DE EUROPESE UNIE VOOR BUITENLANDSE ZAKEN EN VEILIGHEIDSBELEID Brussel, 13.4.2015 JOIN(2015) 10 final 2015/0073 (NLE) Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT
Nadere informatieNL In verscheidenheid verenigd NL A8-0361/1. Amendement. Julia Reda namens de Verts/ALE-Fractie
13.1.2016 A8-0361/1 1 Overweging E E. overwegende dat 1 887 verzoekschriften, waarvan 1 070 nietontvankelijk waren, in 2014 zijn afgehandeld; overwegende dat dit een stijging van bijna 10 % betekent ten
Nadere informatieDe Beroepsstandaard wordt aangepast op de volgende punten.
BESLUIT VAN DE ALGEMENE LEDENVERGADERING VAN DE VGVZ (7 JUNI 2010) inzake het advies van de Commissie Spiritualiteit en Beroepsstandaard vastgesteld te Amsterdam door de Algemene Leden Vergadering van
Nadere informatieExamenprogramma aardrijkskunde havo
Examenprogramma aardrijkskunde havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein
Nadere informatieMODULE V. Ben jij nou Europees?
MODULE V Ben jij nou Europees? V.I Wat is Europees? Wat vind jij typisch Europees? En wie vind jij typisch Europees? Dat zijn moeilijke vragen, waarop de meeste mensen niet gelijk een antwoord hebben.
Nadere informatieCOMPENDIUM VAN DE SOCIALE LEER VAN DE KERK
COMPENDIUM VAN DE SOCIALE LEER VAN DE KERK INHOUDSTAFEL INLEIDING Een integraal en solidair humanisme a) Bij het aanbreken van het derde millennium 1 b) De betekenis van dit document 3 c) Ten dienste van
Nadere informatieGelet op de Verordening (EU) 2016/679 van het Europees Parlement en de Raad van 27 april 2016
1/8 Advies nr. 121/2018 van 7 november 2018 Betreft: Voorontwerp van een besluit van de Regering tot uitvoering van het decreet van 23 april 2018 betreffende de gezinsbijslagen (CO-A-2018-100). De Gegevensbeschermingsautoriteit
Nadere informatieZittingsdocument ONTWERPRESOLUTIE. naar aanleiding van vraag met verzoek om mondeling antwoord B8-1803/2016
Europees Parlement 2014-2019 Zittingsdocument B8-1134/2016 19.10.2016 ONTWERPRESOLUTIE naar aanleiding van vraag met verzoek om mondeling antwoord B8-1803/2016 ingediend overeenkomstig artikel 128, lid
Nadere informatieEUROPEES PARLEMENT. Commissie vrijheden en rechten van de burger, justitie en binnenlandse zaken. 20 juni 2003 PE 329.885/6-24 AMENDEMENTEN 6-24
EUROPEES PARLEMENT 1999 2004 Commissie vrijheden en rechten van de burger, justitie en binnenlandse zaken 20 juni 2003 PE 329.885/6-24 AMENDEMENTEN 6-24 Ontwerpadvies (PE 329.885) Carmen Cerdeira Morterero
Nadere informatieOne Style Fits All? A Study on the Content, Effects, and Origins of Follower Expectations of Ethical Leadership
One Style Fits All? A Study on the Content, Effects, and Origins of Follower Expectations of Ethical Leadership Samenvatting proefschrift Leonie Heres MSc. www.leonieheres.com l.heres@fm.ru.nl Introductie
Nadere informatie12 RICHTLIJNEN VOOR INTERRELIGIEUZE DIALOOG OP LOKAAL NIVEAU
12 RICHTLIJNEN VOOR INTERRELIGIEUZE DIALOOG OP LOKAAL NIVEAU DE LOKALE RELIGIEUZE SITUATIE IN KAART BRENGEN EN BEGRIJPEN 01 Lokale overheden wordt verzocht zich bewust te zijn van het toenemende belang
Nadere informatieCultuurverandering. Van Oort & Ros Partners bij ontwikkeling. Inhoudsopgave 1. Visie op cultuurverandering 2. Schema Afstemming individu organisatie 5
Van Oort & Ros Partners bij Ontwikkeling Adres: Kerkedijk 11, 1862 BD Bergen Website: www.vanoort-ros.nl E-mail: info@vanoort-ros.nl Telefoon: 072-5814749 Cultuurverandering Inhoudsopgave 1 Visie op cultuurverandering
Nadere informatieBesturen in Europese grootsteden, een complex patchwork? Elke Devroe
Besturen in Europese grootsteden, een complex patchwork? Elke Devroe Telephone number: +31 (0)70 800 9375 E-Mail: e.devroe@cdh.leidenuniv.nl Faculty / Department: Faculteit Campus Den Haag, Instituut Bestuurskunde
Nadere informatieWerkwijze DGSenB voor rechtmatige en gestructureerde gegevensuitwisseling
Werkwijze DGSenB voor rechtmatige en gestructureerde gegevensuitwisseling Versie 1.0-1 juni 2017 Ten geleide Voorliggend document betreft een werkwijze voor rechtmatige en gestructureerde gegevensdeling;
Nadere informatieGelijke Kansen en Diversiteit binnen het UZ Gent
Gelijke Kansen en Diversiteit binnen het UZ Gent 1. Missie - visie Gelijke Kansen en Diversiteit UZ Gent Het UZ Gent is een pluralistische instelling. De benadering van Gelijke Kansen en Diversiteit op
Nadere informatieEUROPESE SOCIAAL-DEMOCRATEN: VOORSTANDER VAN DE EUROPESE GRONDWET
EUROPESE SOCIAAL-DEMOCRATEN: VOORSTANDER VAN DE EUROPESE GRONDWET EUROPESE SOCIAAL-DEMOCRATEN: VOORSTANDER VAN DE EUROPESE GRONDWET Richard Corbett, lid van het EP De Europese grondwet is een grote verbetering
Nadere informatieSamenvatting. Debating Europe Samenvatting
Debating Europe Samenvatting Samenvatting Sinds de start van de Europese integratie in de jaren vijftig van de vorige eeuw zijn er vanuit de samenleving regelmatig vragen gesteld over het democratische
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/33072 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Tezcan, Narin Title: Legal constraints on EU Member States as primary law makers
Nadere informatiePARITAIRE PARLEMENTAIRE VERGADERING ACS- EU
PARITAIRE PARLEMENTAIRE VERGADERING ACS- EU Commissie politieke zaken 5.3.2009 AP/100.506/AM1-24 AMENDEMENTEN 1-24 Ontwerpverslag (AP/100.460) Co-rapporteurs: Ruth Magau (Zuid-Afrika) en Filip Kaczmarek
Nadere informatieBeginselen van de politieke partijen die in 2006 in de Tweede Kamer vertegenwoordigd waren
Beginselen van de politieke partijen die in 2006 in de Tweede Kamer vertegenwoordigd waren Partij van de Arbeid (PvdA) Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) Christen-democratisch Appèl (CDA) Democraten
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Regionale beeldvorming
Samenvatting Aardrijkskunde Regionale beeldvorming Samenvatting door een scholier 1150 woorden 28 maart 2004 7,4 31 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde BEGRIPPEN Regionaal beeld: Het beeld dat mensen van
Nadere informatieCommissie Onderwijs en Zingeving Advies samenwerkingsscholen. juli 2013
Commissie Onderwijs en Zingeving Advies samenwerkingsscholen juli 2013 In zijn adviesaanvraag vraagt Wim Kuiper de commissie om bij te dragen aan een visie op de manier waarop een samenwerkingsschool vorm
Nadere informatieBetreft: Bijzonder onderwijs voorziet in maatschappelijke behoefte
Aan geadresseerde Den Haag, Ridderkerk, Voorburg, Zwolle, 28 juni 2006 Ons kenmerk: 60626119.HL/vhl Betreft: Bijzonder onderwijs voorziet in maatschappelijke behoefte Geachte heer, mevrouw, Nederland staat
Nadere informatieImpactgericht werken in de sector van het sociaalcultureel
Impactgericht werken in de sector van het sociaalcultureel volwassenenwerk 30 april 2014 Marc Jans www.socius.be sociaal-cultureel volwassenenwerk diverse sector naar inhoud en doelen, aanpak en doelgroepen
Nadere informatiede heer Jordi AYET PUIGARNAU, directeur, namens de secretarisgeneraal van de Europese Commissie
Raad van de Europese Unie Brussel, 29 november 2016 (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2016/0367 (NLE) 14996/16 VOORSTEL van: ingekomen: 28 november 2016 aan: Nr. Comdoc.: Betreft: COASI 218 ASIE 88
Nadere informatieUw brief van Ons kenmerk Contactpersoon Zoetermeer
OC enw De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschappen Europaweg 4 Postbus 25000 2700 LZ Zoetermeer Telefoon (079)
Nadere informatieDe democratische legitimiteit van de Europese besluitvorming. Legitimiteit door parlementaire discursiviteit
r»r De democratische legitimiteit van de Europese besluitvorming Legitimiteit door parlementaire discursiviteit The democratic legitimacy ofthe European decision making Legitimacy through parliamentary
Nadere informatieSociale gezondheidscoördinatie van het OCMW van Sint-Joost-Ten-Noode Intern reglement
Sociale gezondheidscoördinatie van het OCMW van Sint-Joost-Ten-Noode Intern reglement Het Handvest Door hun akkoord met de sociale gezondheidscoördinatie van Sint-Joost-Ten-Noode, verbinden de leden zich
Nadere informatieCommuniceren en Improviseren. Omgaan met dynamiek en complexiteit bij de ontwikkeling en implementatie van een gezondheidsinterventie W.M.A.
Communiceren en Improviseren. Omgaan met dynamiek en complexiteit bij de ontwikkeling en implementatie van een gezondheidsinterventie W.M.A. ter Haar Samenvatting In dit proefschrift is de aard en het
Nadere informatieLeerrechten: een werkbaar begrip? Paul Zoontjens Den Haag, VARO\/NVOR, 29 maart 2018
Leerrechten: een werkbaar begrip? Paul Zoontjens Den Haag, VARO\/NVOR, 29 maart 2018 In discussie 1 Eindrapport Platform Onderwijs 2032, 2016: Een toekomstgericht curriculum bestaat (..) uit een wettelijk
Nadere informatiee) Nr. impact assessment Commissie en Opinie Impact-assessment Board Niet opgesteld
Fiche 6: Gezamenlijke mededeling EU-Birma/Myanmar 1. Algemene gegevens a) Titel voorstel Gezamenlijke mededeling aan het Europees Parlement en de Raad: Elementen voor een strategie van de EU ten aanzien
Nadere informatieGids voor de leraar rooms-katholieke godsdienst
Gids voor de leraar rooms-katholieke godsdienst 1 1 Waarom heet dit vak Rooms-katholieke Godsdienst? Niet neutraal Specifiek mensbeeld Stevige vorming vereist Kennis van de Spreken vanuit eigen levensbeschouwing,
Nadere informatieBoodschap uit Gent voor Biodiversiteit na 2010
Boodschap uit Gent voor Biodiversiteit na 2010 Belgisch voorzitterschap van de Europese Unie: Conferentie over Biodiversiteit in een veranderende wereld 8-9 september 2010 Internationaal Conventiecentrum
Nadere informatiemaatschappijwetenschappen pilot vwo 2015-I
Opgave 1 Kroatië toegetreden tot de EU Bij deze opgave horen de teksten 1 tot en met 3 en figuur 1. Inleiding Kroatië is een van de staten in de Balkan die voorheen tot Joegoslavië behoorden. In 1991 verklaarde
Nadere informatie*** ONTWERPAANBEVELING
EUROPEES PARLEMENT 2009-2014 Commissie burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken 2011/0431(APP) 3.9.2012 *** ONTWERPAANBEVELING over het ontwerp van besluit van de Raad tot vaststelling van
Nadere informatie1. Met andere ogen. Wetenschap en levensbeschouwing. De wereld achter de feiten
1. Met andere ogen Wetenschap en levensbeschouwing De wereld achter de feiten Dit boek gaat over economie. Dat is de wetenschap die mensen bestudeert in hun streven naar welvaart. Het lijkt wel of economie
Nadere informatie