Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland

Transcriptie

1 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland met 18 benchmarkgemeenten Auteurs Prof. dr. ir. B.C.J. Zoeteman J.L. Slabbekoorn, MSc R.J. Smeets, MSc Tilburg, 4 december 2014

2 Documentnummer: Warandelaan AB Tilburg Postbus LE Tilburg T F telos@uvt.nl

3 Inhoudsopgave Samenvatting 7 1 De opdrachtverlening 13 2 Benchmarken van de duurzame ontwikkeling van Westland Inleiding Onderzoeksmethode Typologieën De typologie van Westland 21 3 Duurzaamheids- en kapitaalscores Westland in vergelijking met de benchmarkgemeenten 25 4 Scores van de duurzaamheidsvoorraden van Westland 29 5 Totaalbeeld van de duurzaamheidsscores op indicatorniveau voor Westland Taartdiagrammen voor het ecologisch kapitaal Bodem en grondwater Lucht Hinder en calamiteiten Oppervlaktewater Natuur en landschap Energie en klimaat Grondstoffen Taartdiagrammen voor het sociaal-cultureel kapitaal Sociale samenhang Participatie Kunst en cultuur Gezondheid Veiligheid Woonomgeving Onderwijs Taartdiagrammen voor het economisch kapitaal Arbeid 40

4 5.3.2 Ruimtelijke vestigingsvoorwaarden Economische structuur Infrastructuur en bereikbaarheid Kennis Samenvatting zeer ongunstig en zeer gunstig scorende indicatoren Zeer ongunstig scorende indicatoren Zeer gunstig scorende indicatoren 43 6 Benchmarking van de in Westland opvallend scorende indicatoren Benchmark zeer ongunstig scorende indicatoren Westland Benchmark indicator Emissie CO Benchmark indicator Emissie stikstofoxiden Benchmark indicator GCN stikstofoxiden Benchmark indicator Ecologische toestand oppervlaktewater Benchmark indicator Aandeel bos en natuurlijk terrein Benchmark indicator Afstand tot openbaar groen Benchmark indicator Stadsverwarming Benchmark indicator Rijksmonumenten Benchmark indicator Onveiligheidsgevoel Benchmark indicator Creatieve industrie Benchmark zeer gunstig scorende indicatoren Westland Benchmark indicator Mesthoeveelheid Benchmark indicator GCN fijn stof Benchmark indicator Zonnestroom Benchmark indicator Gasverbruik huishoudens Benchmark indicator Podiumkunsten Benchmark indicator Beoordeling eigen gezondheid Benchmark indicator WOZ-waarde Benchmark indicator Jeugdwerkloosheid Benchmark indicator Voortijdig schoolverlaters Benchmark indicator Onvertraagd naar diploma Benchmark indicator Werkgelegenheidsfunctie Benchmark indicator Aandeel verouderd bedrijventerrein Benchmark indicator Leegstand kantoorruimte Benchmark indicator Aandeel topsectoren Benchmark indicator Ontsluiting hoofdwegen Invloed van indicatoren waarvoor Telos gebruik heeft gemaakt van data voor een groter gebied dan de gemeente Westland 58 7 Conclusies De plus gemeente Westland is een verzameling van dorpen en kernen Westland is een groeigemeente en een werkgemeente Westland heeft een gunstige duurzaamheidsscore (54 ste plaats), waarbij de gunstige sociaal-culturele en economische kapitaalscores opvallen Voorraad scores wijzen oorzaken voor hoge en lage kapitaalscores aan 62 4

5 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland 7.5 Westland heeft 10 zeer ongunstig scorende indicatoren, waaronder 7 ecologische Problemen waarop Westland mogelijk zelf effectief beleid kan voeren Problemen waarmee veel benchmarkgemeenten worstelen die echter wel zelf te beïnvloeden lijken door Westland Problemen waarbij Westland mede afhankelijk is van beleid van provincies, rijk en EU en van de conjunctuur Westland heeft 15 zeer gunstig scorende indicatoren Opgave voor de toekomst 64 BIJLAGEN 65 5

6 6

7 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland Samenvatting Westland scoort relatief gunstig op duurzaamheid met een 54 ste plaats onder de in totaal 403 gemeenten van ons land. Onder de 19 ook met glastuinbouw gelieerde benchmarkgemeenten neemt Westland met een duurzaamheidscore van 54% de 3 de plaats in, na Midden-Delfland (60%) en Waddinxveen (55%). Belangrijke aandachtspunten vanuit duurzaamheid zijn niet alleen het omlaag brengen van de CO 2 - en NO x emissie en het doorzetten van de energietransitie, maar ook de geringe ecologische kwaliteit van het oppervlaktewater, de lage score op bos en natuurlijk terrein en de geringe rol van de creatieve industrie. Verder is van belang het blijven bieden van een toekomstperspectief voor de relatief laag opgeleide bevolking en het vasthouden van de zeer gunstige sociale kenmerken van de gemeente zoals de goede onderwijsprestaties, hoge participatie, gunstige veiligheidskenmerken, etc. Naar de toekomst toe is de vraag van belang of de huidige kracht van deze innovatieve en praktisch ingestelde werkgemeente, die toonaangevend is in de sector glastuinbouw, ook voldoende is geborgd bij economische tegenslagen. Essentieel is het behoud van de meerwaarde van Westland als internationaal concurrerende glastuinbouwgemeente door de hoogwaardige bewerking en logistiek van de productstromen. Mogelijk kan in aanvulling op de glastuinbouw ook met andere sectoren, zoals bijvoorbeeld het toerisme, tot een diversificatie worden gekomen die goed aansluit bij het bestaande sociale profiel en de ligging van de gemeente. Ook kan Westland de sterke specialisatie in zijn economische ontwikkeling compenseren door goede interactie met o.a. de omliggende grote gemeenten Den Haag en Rotterdam. De gemeente Westland heeft 6 maart 2014 Telos voor een gesprek uitgenodigd om na te gaan of en hoe Telos een rol zou kunnen spelen bij de dataverzameling voor de duurzaamheidsmonitoring van Westland. Op grond van dit overleg heeft Telos voor Westland een tweetal offertes opgesteld voor het maken van resp. een duurzaamheidsbenchmark met andere voor Westland relevante gemeenten en voor het opstellen van een duurzaamheidsbalans. Bij de balans kan de gemeente zelf mede aangeven wat zij als relevante duurzaamheidkenmerken ziet en welke 7

8 duurzaamheidsdoelen zij in de komende Collegeperiode wil hanteren. Tevens heeft de gemeente verzocht aan te geven hoe beide metingen in 2016 en in 2018 kunnen worden geactualiseerd, zodat tussentijds kan worden bijgestuurd en aan het einde van de Collegeperiode de bereikte resultaten kunnen worden geïnventariseerd. Na de gemeenteraadsverkiezingen 2014 en de nieuwe Collegevorming is door Westland een keuze gemaakt over de te onderzoeken benchmarkgemeenten en heeft Telos opdracht gekregen om bovengenoemde studies uit te voeren. In deze rapportage wordt alleen ingegaan op de benchmarkstudie Westland Uitgangspunt bij de benchmarkstudie is dat de door Telos verzamelde duurzaamheidsgegevens voor de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid worden gebruikt. Ook is uitgangspunt dat Telos de normen uit deze monitor hanteert waaraan Westland en de benchmarkgemeenten in deze studie worden getoetst. Dat leidt ertoe dat in deze benchmarkstudie in een enkel geval gegevens zijn gebruikt die voor een ruimer gebied (politieregio of COROP gebied) gelden dan de gemeente zelf. Waar relevant is dit aangegeven. Deze duurzaamheidsbenchmark levert bouwstenen voor de door de gemeente te formuleren duurzaamheidsagenda met bij haar ontwikkelingsfase en historie passende prioriteiten. Op basis hiervan kan de beleidsaanpak verder worden ontwikkeld en kunnen tevens de keuzes voor de te volgen doelen in de duurzaamheidsbalans worden gemaakt. De plus gemeente Westland is een verzameling van dorpen en kleine kernen die op1 januari 2004 is ontstaan door gemeentelijke herindeling waarbij de gemeenten De Lier, 's-gravenzande, Monster, Naaldwijk en Wateringen werden samengevoegd. Daarmee is Westland, anders dan het hoge aantal van zijn inwoners doet vermoeden, een verzameling van dorpen en kleine kernen met als gemeenschappelijk kenmerk de dominante positie van de glastuinbouw en het MKB. De omvangrijkste natuurgebieden in de gemeente zijn de duingebieden aan de Westlandse kust. De benchmarkanalyse van Westland leidt tot de volgende conclusies. Westland is een groeigemeente en een werkgemeente Per saldo is Westland een gemeente die hoog scoort op de typen groeigemeente en werkgemeente waarbij het werk vooral in de glastuinbouw- en aanverwante sectoren wordt gevonden. Het zijn van een werkgemeente komt tot uiting in een fors aantal, deels Oost-Europese, arbeidsmigranten dat wordt geschat op ca in Ongeveer de helft van hen woont ook in het Westland. 1 Zoeteman, B C.J., J. Slabbekoorn, R. Smeets, J. Dagevos en J.T. Mommaas, 2014, Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid 2014, Document nr , 8

9 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland De hoge score in de onderstaande figuur op centrumgemeente is het gevolg van de gebruikte methodologie maar heeft gezien het veel kernen bevattende karakter van Westland geen betekenis. Westland neemt in het duurzaamheidsonderzoek onder de 403 Nederlandse gemeenten de 54ste plaats in Westland heeft een gunstige duurzaamheidsscore (54 ste plaats), waarbij de gunstige sociaal-culturele en economische kapitaal scores opvallen. De totale duurzaamheidsscore wordt berekend op basis van de score van de drie pijlers of kapitalen van duurzaamheid: het ecologisch kapitaal, het sociaal-cultureel kapitaal en het economisch kapitaal. Elk van deze kapitalen is weer samengesteld uit 5-7 voorraden (thema s), die elk worden gemeten op basis van concrete indicatoren zoals bodemsaneringslocaties, geplaatst zonnevermogen, aandeel vroegtijdige schoolverlaters, omvang werkloosheid, etc. In totaal worden 19 voorraden onderscheiden en zijn 90 indicatoren in kaart gebracht. Westland scoort als derde onder de 19 benchmarkgemeenten Wanneer Westland wordt vergeleken met de benchmarkgemeenten neemt het met een totaal score op duurzaamheid van 53,95% de 3 de plaats in onder deze in totaal 19 gemeenten. Westland scoort daarmee relatief hoog op duurzaamheid. Een blik op de kapitaalscores laat zien dat Westland met een score van 49,3% op het ecologisch kapitaal en een 8 ste plaats voor dit kapitaal onder de benchmarkgemeenten het wat minder doet. Daar staat echter tegenover dat de score van 55,8% op het sociaal-cultureel kapitaal goed te noemen is, terwijl het economisch 9

10 kapitaal in Westland met 56,8% het nog beter doet. Maar in economisch opzicht moet Westland de buurgemeente Midden-Delfland en de gemeenten Waddinxveen en Rotterdam voor laten gaan. Westland kan vooral het ecologisch kapitaal nog verder verbeteren. Tegelijk blijken de drie kapitalen redelijk evenwichtig te scoren. Meerdere deelaspecten binnen het geheel komen evenwel voor verbetering in aanmerking, zoals uit de meer gedetailleerde scores van de voorraden en de indicatoren blijkt. Voorraad scores wijzen oorzaken voor hoge en lage kapitaalscores aan Het algehele beeld geeft aan dat Westland het op de voorraden gemiddeld tot beter doet dan de Nederlandse gemeenten en de benchmarkgemeenten, met als uitzonderingen de voorraad lucht en de voorraad kennis die aanzienlijk lager dan het gemiddelde van de benchmarkgemeenten scoren. Binnen het ecologisch kapitaal scoren de voorraden hinder en calamiteiten, en oppervlaktewater gunstiger dan bij de benchmarkgemeenten. Bij het sociaalcultureel kapitaal vallen participatie, gezondheid en onderwijs in positieve zin op, terwijl bij het economisch kapitaal vooral arbeid en ruimtelijke vestigingsvoorwaarden er positief uitspringen. Westland heeft 10 zeer ongunstig scorende indicatoren, waaronder 7 ecologische Er zijn een aantal zeer ongunstig scorende indicatoren gevonden. Deze indicatoren zijn respectievelijk: 10

11 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland Ecologisch kapitaal: Emissie CO 2 Emissie stikstofoxiden Concentratie stikstofoxiden in de lucht Ecologische toestand oppervlaktewater Aandeel bos en natuurlijk terrein Afstand tot openbaar groen Stadsverwarming Sociaal-cultureel kapitaal: Rijksmonumenten Economisch kapitaal: Creatieve industrie Andere ongunstig scorende indicatoren, zij het in mindere mate dan de hiervoor genoemde indicatoren, waaraan de gemeente ook extra aandacht zou kunnen besteden, zijn: Emissie vluchtige organische stoffen Tevredenheid groen in de buurt Windenergie Hergebruik plastic afval Opleidingsniveau bevolking Beschikbaarheid kantoorruimte en bedrijventerreinen Aandeel starters High- en medium Tech werkgelegenheid Problemen waarop Westland mogelijk zelf effectief beleid kan voeren Door de meest ongunstige uitkomsten met die van andere benchmarkgemeente te vergelijken is nagegaan of hierbij een voor Westland unieke situatie optreedt of dat vergelijkbare gemeenten in een zelfde situatie verkeren. Indicatoren die specifiek voor Westland een ongunstige situatie opleveren, waarbij andere gemeenten het duidelijk beter doen, zodat Westland zelf mogelijk een verschil kan maken in het aanpakken ervan, zijn de emissie van CO 2 en stikstofoxiden, de ecologische toestand van het oppervlaktewater, en het aandeel creatieve industrie. Problemen waarmee veel benchmarkgemeenten worstelen die echter wel zelf te beïnvloeden lijken door Westland Problemen waar veel benchmarkgemeenten ook mee worstelen maar die verbeterbaar lijken door inzet van Westland zijn het aandeel bos en natuurlijk terrein, en de afstand tot openbaar groen. Problemen waarbij Westland mede afhankelijk is van beleid van provincies, rijk en EU en van de conjunctuur Problemen die mede op een hoger schaalniveau dan de gemeente hun impulsen tot verbetering vinden zijn de luchtconcentratie stikstofoxiden en stadsverwarming. 11

12 Westland heeft 15 zeer gunstig scorende indicatoren Aan de andere kant zijn er ook een aantal zeer gunstig scorende indicatoren in de gemeente Westland. Dit zijn respectievelijk: Ecologisch kapitaal: Mesthoeveelheid Luchtconcentratie fijn stof Zonnestroom Gasverbruik huishoudens Sociaal-cultureel kapitaal: Podiumkunsten Beoordeling eigen gezondheid WOZ-waarde Jeugdwerkloosheid Voortijdig schoolverlaters Onvertraagd naar diploma Economisch kapitaal: Werkgelegenheidsfunctie Aandeel verouderd bedrijventerrein Leegstand kantoorruimte Aandeel topsectoren Ontsluiting hoofdwegen De hoog scorende indicatoren illustreren de bestaande kracht van de gemeente. Deze ligt vooral in het sterke focus op een in ons land unieke internationaal concurrerende glastuinbouwsector, die overal in de gemeente zichtbaar aanwezig is. Daarmee is de duurzaamheid van de gemeente echter ook gevoelig voor de internationale en infrastructurele voorwaarden voor een blijvend succes van de monocultuur die de economie van de gemeente kenmerkt. 12

13 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland 1 De opdrachtverlening De gemeente Westland heeft 6 maart 2014 Telos voor een gesprek uitgenodigd met o.a. teamleider Erik Hofstede en beleidsmedewerkers duurzaamheid Judith Zuiderwijk en Ernest Maas om na te gaan of en hoe Telos een rol zou kunnen spelen bij de dataverzameling voor de duurzaamheidsmonitoring van Westland. Op grond van dit overleg heeft Telos voor Westland een tweetal offertes opgesteld voor het maken van respectievelijk een duurzaamheidsbenchmark met andere voor Westland relevante gemeenten en voor het opstellen van een duurzaamheidsbalans. Bij de balans kan de gemeente zelf mede aangeven wat zij als relevante duurzaamheidskenmerken ziet en welke duurzaamheidsdoelen zij in de komende Collegeperiode wil hanteren. Tevens heeft de gemeente verzocht aan te geven hoe beide metingen in 2016 en in 2018 kunnen worden geactualiseerd, zodat tussentijds kan worden bijgestuurd en aan het einde van de Collegeperiode de bereikte resultaten kunnen worden geïnventariseerd. Na de gemeenteraadsverkiezingen 2014 en de nieuwe Collegevorming is door Westland een keuze gemaakt over de te onderzoeken benchmarkgemeenten en zijn de inmiddels enigszins aangepaste offertes Telos 14/ en 14/ op 7 juli 2014 geaccordeerd. In deze rapportage wordt alleen ingegaan op de benchmarkstudie Westland Uitgangspunt bij de benchmarkstudie is dat de door Telos verzamelde duurzaamheidsgegevens voor de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid worden gebruikt. Ook is uitgangspunt dat Telos de normen uit deze monitor hanteert waaraan Westland en de benchmarkgemeenten in deze studie worden getoetst. Deze duurzaamheidsbenchmark levert bouwstenen voor de door de gemeente te formuleren duurzaamheidsagenda met bij haar ontwikkelingsfase en historie passende prioriteiten. Op basis hiervan kan de beleidsaanpak verder worden ontwikkeld en kunnen tevens de keuzes voor de te volgen doelen in de duurzaamheidsbalans worden gemaakt. 2 Zoeteman, B C.J., J. Slabbekoorn, R. Smeets, J. Dagevos en J.T. Mommaas, 2014, Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid 2014, Document nr , 13

14 De benchmarkstudie van Westland maakt als het ware vanuit duurzaamheid een foto van de gemeente als plaats in Nederland. Het resultaat wordt vervolgens vergeleken met dat van de andere 18 benchmarkgemeenten. Het beeld dat hiermee van de gemeente ontstaat, is niet gelijk aan een foto van het gevoerde beleid. Evenmin is deze rapportage te zien als een documentaire over duurzaamheid in Westland en de benchmarkgemeenten. Er worden bijvoorbeeld geen betrokkenen geïnterviewd. De bevindingen zijn niet één op één gekoppeld aan beleidsknoppen waaraan het bestuur kan draaien. Veel meer zullen de studieresultaten aanleiding geven om de geregistreerde verschillen tussen Westland en de andere gemeenten nader te onderzoeken en vervolgens te beoordelen of er in Westland verdere acties om beter op duurzaamheid te scoren mogelijk en wenselijk zijn. Een beschrijving van dergelijke beleidsgevolgen vormt een opgave die in een vervolgfase aan de orde kan komen. De werkzaamheden zijn 15 juli 2014 gestart en na een intensieve werkwijze november 2014 afgerond. 14

15 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland 2 Benchmarken van de duurzame ontwikkeling van Westland 2.1 Inleiding Zoals gezegd is deze benchmarkstudie gebaseerd op de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid 2014 waarin Telos in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu de duurzame ontwikkeling van alle gemeenten in Nederland in kaart heeft gebracht. Dit hoofdstuk geeft een korte inleiding op de gehanteerde onderzoeksmethode. Een uitgebreidere versie van de gebruikte onderzoeksmethode en de eisen en duurzaamheidsdoelen die Telos hanteert zijn te vinden in de bijlagen. 2.2 Onderzoeksmethode De Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid 2014 benadert de duurzame ontwikkeling van Nederlandse gemeenten op basis van de Telos duurzaamheidsbalans methode. Deze methode is verwant aan het in EU verband in ontwikkeling verkerende Reference Framework for Sustainable Cities. Voor dit laatste is het ministerie van BZK het nationale aanspreekpunt. Dit voorjaar is de methode door Platform31 en Telos op verzoek van BZK toegepast bij een achttal ambassadeursgemeenten. In de balansmethode worden de drie kapitalen (ecologie, sociaal-cultureel en economie) ontleed in voorraden, eisen, indicatoren en hun normen. In totaal gebruikt de studie 90 indicatoren, gegroepeerd in 19 voorraden. Van de 90 indicatoren hebben er 39 betrekking op het sociaal-cultureel kapitaal, 30 op het ecologische kapitaal en 21 op het economische kapitaal. In tabel 2.1 staan de indicatoren die voor deze studie gebruikt zijn weergegeven. De Telos methode betrekt in deze analyse niet de governance aspecten. De inspanning die de gemeente pleegt blijft dus buiten beeld en zal apart in kaart gebracht kunnen worden. Een voorbeeld hiervan over de periode heeft Telos voor 35 gemeenten begin 2014 gepubliceerd, maar daarvan maakte Westland geen deel uit. 3 3 Zoeteman, B.C.J., J. Slabbekoorn, J. Dagevos, J. T. Mommaas, 2014,Gemeentelijke duurzaamheid;: hoe organiseer je dat?, document nr , 15

16 Er is een brede set indicatoren gebruikt voor de benchmarkstudie, met zowel objectieve als subjectieve waarnemingen. Op basis van een door Telos geformuleerd duurzaamheidsdoel wordt per indicator een score berekend. Dit doel is een weerslag van bestaand nationaal en internationaal beleid en praktische vorderingen bij gemeenten en provincies. Deze score heeft een schaal van 0 tot 100% en kan geïnterpreteerd worden als de afstand tot het duurzaamheidsdoel. Een score van 100% betekent dat het doel volledig behaald is. De score per voorraad wordt bepaald door een gewogen gemiddelde van de scores van de onderliggende indicatoren. In principe hebben indicatoren hetzelfde gewicht maar Telos kan de gewichten aanpassen om recht te doen aan de verhoudingen tussen de indicatoren in een voorraad. Zo worden twee indicatoren die een zelfde aspect op verschillende wijze in kaart brengen gehalveerd in gewicht. In hoofdstuk 5 zijn de wegingen van de indicatoren door de grootte van de taartpunten weer gegeven. De score op kapitaalniveau is een gemiddelde van de onderliggende voorraadscores die elk een gelijk gewicht krijgen. Er wordt vervolgens een totale duurzaamheidsscore berekend; dat is het gemiddelde van de drie kapitaalscores. Zie voor meer details bijlage 1. Tabel 2.1 Overzicht van gemeten indicatoren per voorraad bij de benchmarkstudie Voorraad Gemeten indicatoren Ecologisch kapitaal Bodem en grondwater Lucht Hinder en calamiteiten Oppervlaktewater Bodemsanering, Mesthoeveelheid Emissie CO 2, Emissie stikstofoxides, Emissie fijn stof, Emissie NMVOS, GCN stikstofoxides, GCN fijn stof, GCN NMVOS Overlast geluid, Kans op ramp, Overlast stank-stof-grof vuil Chemische toestand, Ecologische toestand Natuur en landschap Tevredenheid groen in de buurt, Aandeel bos en natuurlijk terrein, Afstand openbaar groen, Aandeel recreatief (binnen) water, Soorten rijkdom Energie en klimaat Stadsverwarming, Windenergie, Gasverbruik huishoudens, Elektriciteitsverbruik huishoudens, Energielabels woningen Grondstoffen Huishoudelijk restafval, GFT-afval, Oud papier en karton, Verpakkingsglas, Plastic Sociaal-cultureel kapitaal Sociale samenhang Arme huishoudens, Sociale cohesie, Vrijwilligers Participatie Mantelzorg, Opkomst % gemeenteraadsverkiezingen, Opkomst % bij landelijke verkiezingen, Langdurige werkloosheid, Langdurige bijstand Kunst en cultuur Podiumkunsten, Rijksmonumenten, Musea Gezondheid Onvoldoende bewegen, Riskant gedrag, Huisartsen, Kwaliteit ziekenhuizen, Afstand ziekenhuizen, Levensverwachting, Beoordeling van eigen gezondheid, Chronisch zieken 16

17 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland Veiligheid Woonomgeving Onderwijs Economisch kapitaal Arbeid Ruimtelijke Vestigingsvoorwaarden Economische structuur Infrastructuur en bereikbaarheid Kennis Geweldsdelicten, Vermogensdelicten, Vandalisme, Jeugdcriminaliteit, Verkeersonveiligheid, Onveiligheidsgevoel Woningtekort, Afstand supermarkt, Tevredenheid woonomgeving, Tevredenheid winkels, WOZ-waarde, Verhuissaldo, Bevolkingsontwikkeling Jeugdwerkloosheid, Aanbod basisscholen, Aanbod voortgezet onderwijs, Voortijdige schoolverlaters, Onvertraagd naar diploma, Eindexamencijfer, Opleidingsniveau van de bevolking Werkgelegenheidsfunctie, Benutting arbeidspotentieel, Werkloosheid, Ontgroening en vergrijzing, Arbeidsongeschiktheid Voorraad bedrijventerreinen, Verhouding netto/bruto bedrijventerreinen, Veroudering bedrijventerreinen, Voorraad kantoorruimte, Leegstand kantoorruimte Aandeel starters, Opheffingen, Besteedbaar inkomen, BRP per hoofd van de bevolking, Aandeel topsectoren, Ontsluiting treinstations, Ontsluiting hoofdwegen Aandeel hoog opgeleiden, Capaciteit WO/HBO, High en medium Tech werkgelegenheid, Creatieve industrie Deze methodiek biedt de mogelijkheid om de situatie in een gemeente te bestuderen op het globale niveau van de kapitalen, maar ook op de diepere niveaus van de voorraden en indicatoren. Omdat de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid scores voor alle Nederlandse gemeenten heeft berekend met uniforme normen zijn de scores tussen gemeenten onderling te vergelijken. Dat biedt de mogelijkheid voor een gemeente om de specifieke situatie binnen de gemeente te bestuderen en zich te vergelijken met zelf gekozen andere gemeenten. 2.3 Typologieën Telos is van mening dat de duurzaamheidsscores van gemeenten niet zomaar met elkaar mogen worden vergeleken zonder naar de context te kijken. Verschillende gemeenten hebben namelijk verschillende duurzaamheidsopgaven en een rechtstreekse vergelijking doet daar geen recht aan. Een stad met een industrieel verleden draagt waarschijnlijk nog altijd de sporen van zijn verleden met zich mee door bijvoorbeeld vervuiling van de grond en sociale problematiek. Daarom heeft Telos in de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid een voor Nederland geldend tiental typologieën geïdentificeerd die gemeenten met vergelijkbare duurzaamheidsopgaven in een type samenvoegt. Voor een deel volgen de onderscheiden 10 typen gemeenten de historische ontwikkelingen die gemeenten in Nederland hebben doorgemaakt. Zo onderscheiden we historische gemeenten, die het verleden nog steeds zichtbaar met zich meedragen, en agrarische 17

18 gemeenten, die in sociaal-economische zin nog sterk met het dominante landbouwverleden zijn verbonden. Ook zijn er oude industriesteden waar de grootschalige industrialisatie in havengebieden, de mijnbouw en bijvoorbeeld de textiel de gemeenten tekent, al zijn zij nu op zoek naar een andere identiteit. Verder zijn er, ondanks de kleinschaligheid van Nederland, nog gemeenten die een centrumfunctie vervullen naar de omliggende regio. Tweede helft 20ste eeuw is het onderscheid tussen slaap- en werksteden van belang geworden om de verschillende duurzaamheidsuitdagingen te kunnen duiden. Recent is, na de decennia van wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog, naast het fenomeen van groeisteden ook dat van krimpsteden zijn intrede gaan doen, door de stabilisatie van de bevolkingsomvang in regio s en de blijvende trek naar de Randstad. In sommige gevallen is echter een stormachtige groei door planning gecreëerd waaruit het ook in het buitenland bekende verschijnsel van de New Towns is voortgekomen. Welke gemeenten zich kwalificeren voor deze typologieën zal onderstaand per type worden uitgewerkt. Er is voor elk type een objectief criterium gehanteerd op basis waarvan kan worden bepaald of een gemeente tot zo n type behoort. In tabel 2.2 zijn deze criteria, zoals gebruikt in de voorliggende studie, aangegeven. Tabel 2.2 Selectiecriteria voor gemeentetypen en hun aantal onder de 403 gemeenten Gemeentetype Agrarische gemeente Centrum gemeente Groei gemeente Groene gemeente Historische gemeente Krimp gemeente New Town Oude industrie gemeente Slaap gemeente Werk gemeente Criterium Het aandeel van agrarisch terrein in het landoppervlak van de gemeente is groter dan 80% Meer dan 25% van de inwoners van de bijbehorende COROP-regio is woonachtig in de gemeente De prognose dat de gemeente 10% meer inwoners heeft in 2040 en daarnaast een bevolkingsontwikkeling (vijfjaargemiddelde aantal geboren aantal overledenen per inwoners) van minstens 2 Het aandeel van bos en open natuur in het landoppervlak van de gemeente is groter dan 30% Het aandeel woningen in de woningvoorraad gebouwd voor 1905 is groter dan 12% De prognose dat de gemeente minder inwoners heeft in 2040 dan nu en daarnaast een negatieve bevolkingsontwikkeling (vijfjaargemiddelde aantal geboren aantal overledenen per inwoners is negatief) Het aandeel woningen in de woningvoorraad gebouwd na 1970 is groter dan 65% Het aandeel van de beroepsbevolking werkzaam in de industrie en mijnbouw in 1930 is groter dan 30% Werkgelegenheidsfunctie (aantal banen relatief tot de werkzame beroepsbevolking) is kleiner dan 70 Werkgelegenheidsfunctie (aantal banen relatief tot de werkzame beroepsbevolking) is groter dan

19 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland In de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid zijn de verschillen in de duurzaamheidsscores tussen typologieën verder bestudeerd. Zo bleek dat met name centrum-, oude industrie- en krimpgemeenten aan te wijzen zijn als gemeenten die lager op duurzaamheid scoren dan gemiddeld. Dit is ook op een dieper niveau geanalyseerd, waarbij opviel dat het sociaal-cultureel kapitaal een belangrijke factor is in het verklaren van de lagere duurzaamheidsscores voor bijvoorbeeld centrum- en krimpgemeenten. Agrarische gemeente De agrarische gemeente is een gemeente die gekenmerkt wordt door de relatief grote aanwezigheid van intensieve land- en tuinbouw. Dit type gemeente is gedefinieerd als een gemeente waar meer dan 80% van het oppervlak wordt gebruikt voor landbouw en veeteelt. Deze gemeenten worden gekenmerkt door een rurale ligging in Nederland. Te verwachten is dat dit type gemeente kampt met vervuiling van de bodem door intensieve landbouw. Verder valt ook te verwachten dat het economisch kapitaal zwakker is in dit type gemeente door de rurale ligging. Uit de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid bleek inderdaad dat gemeenten die geïdentificeerd waren als agrarische gemeenten gemiddeld een lagere score behaalden op zowel het ecologisch als economisch kapitaal. Op het niveau van de totale score is geen significant verschil met het gemiddelde beeld gevonden. Centrumgemeente De centrumgemeente is een gemeente met een sterke centrumfunctie voor de omliggende regio. Dit type gemeente is gedefinieerd als een gemeente waar meer dan 25% van de inwoners van de bijbehorende COROP regio woonachtig is. Van een centrumgemeente is te verwachten dat de economie relatief sterk is door de concentratie van economische functies uit de regio in de gemeente. Aan de andere kant is er ook te verwachten dat er relatief veel sociale problemen geconcentreerd zijn in centrumgemeenten omdat het relatief grote gemeenten betreft. Uit de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid bleek dat het sociaalcultureel kapitaal fors lager is voor centrumgemeenten. Ook het ecologisch kapitaal is gemiddeld lager voor deze gemeenten. Het economisch kapitaal daarentegen is gemiddeld hoger. In totaal scoren centrumgemeenten gemiddeld lager op duurzame ontwikkeling. Groene gemeente De groene gemeente wordt gekenmerkt door de relatieve aanwezigheid van groen en natuur in de omgeving. Een groene gemeente is gedefinieerd als een gemeente waar meer dan 30% van het landoppervlak van een gemeente bestaat en bos en open natuur. Te verwachten is dat de aanwezigheid van groen in de gemeente zorgt voor een hogere score op het ecologisch kapitaal. De Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid vindt inderdaad een gemiddeld hogere score op het ecologisch kapitaal voor groene gemeenten. Ook het sociaal-cultureel kapitaal is gemiddeld hoger. Daardoor is de totale duurzaamheidsscore ook gemiddeld hoger voor groene gemeenten. 19

20 Historische gemeente De historische gemeente is een gemeente die wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van historische gebouwen. Dit maakt de stad een aantrekkelijke omgeving om in te wonen. De historische gemeente is gedefinieerd als een gemeente waar de woningvoorraad voor meer dan 12% bestaat uit woningen die vóór 1905 gebouwd zijn. De verwachting is dat de historische gemeenten wellicht hoger scoren op het sociaal-cultureel kapitaal door de aantrekkelijke stad en wellicht wat lager op ecologie door hoger energieverbruik van de oude woningen. De Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid vindt echter geen significante verschillen ten opzichte van het gemiddelde beeld voor historische gemeenten. Krimp- en groeigemeenten De krimpgemeente is het tegenovergestelde van de groeigemeente. De krimpgemeente kampt met een krimpende bevolking wat druk zet op de leefbaarheid en het voorzieningenniveau. De krimpgemeente is gedefinieerd als een gemeente waarbij de prognose is dat het inwonertal gaat dalen tot De prognose voor groeigemeenten is dat de gemeente minstens 10% meer inwoners heeft in De krimpgemeente is in tegenstelling tot de groeigemeente juist onaantrekkelijk, mensen trekken er weg. Krimpgemeenten zijn vaak te vinden in de periferie van Nederland, maar ook gemeenten dichter bij de Randstad zijn niet immuun voor krimp als het voorzieningenniveau zwak is. Uit de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid blijkt dan ook dat krimpgemeenten gemiddeld lager scoren als het gaat om duurzame ontwikkeling. Het ecologisch kapitaal scoort juist iets hoger, maar het sociaal-cultureel kapitaal scoort flink lager en ook het economisch kapitaal is lager voor krimpgemeenten. New Towns New Towns zijn gemeenten die in de recente historie stormachtig gegroeid zijn. Vaak is dat doordat deze gemeenten door de overheid zijn aangewezen als woningbouwlocaties. Deze gemeenten zijn gedefinieerd als gemeenten waarvan meer dan 65% van het bestand van de woningvoorraad na 1970 gebouwd is. Te verwachten is dat dit type gemeenten een hoge score behaalt op het ecologisch kapitaal. Deze gemeenten zijn slechts recentelijk ontwikkeld dus de bodem is nog niet vervuild door activiteiten uit het verleden. Uit de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid bleek dat inderdaad het ecologisch kapitaal licht hoger scoort in New Towns. Verder zijn er geen significante verschillen te vinden voor New Towns. Oude industrie gemeente Oude industrie gemeenten zijn gemeenten waar vroeger veel intensieve industrie of mijnbouw gevestigd was. Dat hoeft niet per se te betekenen dat er nu nog industriële activiteiten plaatsvinden, maar deze industrie heeft wel zijn sporen in de gemeente achtergelaten, bijvoorbeeld door vervuiling van de bodem. Daarnaast valt ook te verwachten dat er relatief veel sociale problemen aanwezig zijn in oude industrie gemeenten bijvoorbeeld door verlies aan werkgelegenheid. Een oude industrie gemeente is gedefinieerd als een gemeente waar in 1930 meer dan 30% van de beroepsbevolking werkzaam was in de industrie en/of mijnbouw. 20

21 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland De Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid vindt inderdaad een lagere score voor oude industrie gemeenten bij het ecologisch en het sociaal-cultureel kapitaal. Het economisch kapitaal heeft geen significant verschil. In totaal scoren oude industrie gemeenten gemiddeld lager. Slaapgemeenten De slaapgemeente is een gemeente waar de inwoners wel wonen, maar waar ze voor hun werk naar een andere gemeente gaan. Kortom, ze slapen alleen in de gemeente. Slaapgemeenten zijn dus forensengemeenten en de inwoners wijken mogelijk ook voor voorzieningen (supermarkten, kunst en cultuur, horeca) uit naar andere gemeenten. Een slaapgemeente is gedefinieerd als een gemeente waar de werkgelegenheidsfunctie (relatief aantal banen ten opzichte van de beroepsbevolking) lager is dan 70. De verwachting is dat door het mogelijk lagere voorzieningenniveau in slaapgemeenten de score op het sociaal-cultureel kapitaal lager is. Er is echter veel verschil tussen de slaapgemeenten en daardoor bleek uit de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid dat er geen duidelijke verschillen zijn tussen slaapgemeenten en het gemiddelde beeld bij andere gemeenten. Werkgemeenten Een werkgemeente is een gemeente met een relatief overschot aan banen. De werkgemeente is gedefinieerd als een gemeente waar de werkgelegenheidsfunctie (relatief aantal banen ten opzichte van de beroepsbevolking) hoger is dan 115. De werkgemeente heeft dus meer banen dan de beroepsbevolking van de eigen gemeente nodig heeft en is een netto importeur van arbeidskrachten. De verwachting is dat dit type gemeente wordt gekenmerkt door een relatief sterke economie. Dat blijkt inderdaad ook uit de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid. De hogere score op het economisch kapitaal wordt echter teniet gedaan door gemiddeld lagere scores op het ecologisch en sociaal-cultureel kapitaal waardoor de totale score van werkgemeenten niet afwijkt van het gemiddelde beeld van andere gemeenten. 2.4 De typologie van Westland Gemeentehuis Naaldwijk Kassen s-gravenzande Westland is een gemeente in de Nederlandse provincie Zuid-Holland. De gemeente ligt in de streek het Westland en telt inwoners (1 januari 2014), 21

22 op een oppervlak van 90,59 km², waarvan een landoppervlakte van 7990 ha en een oppervlakte van binnenwater van 1060 ha. De gemeente Westland maakt deel uit van het kaderwetgebied Haaglanden en de Metropoolregio Rotterdam- Den Haag. De gemeente is op 1 januari 2004 ontstaan door gemeentelijke herindeling Westland waarbij de gemeenten De Lier, 's-gravenzande (inclusief Heenweg), Monster (met de kernen Poeldijk en Ter Heijde), Naaldwijk (met de kernen Honselersdijk en Maasdijk) en Wateringen (inclusief Kwintsheul) werden samengevoegd. De twee overige Westlandse gemeenten, Maasland en Schipluiden, hebben er voor gekozen om hun eigen weg te gaan. Ze zijn (eveneens op 1 januari 2004) samengevoegd tot de gemeente Midden-Delfland. De omvangrijkste natuurgebieden in de gemeente zijn de duingebieden aan de Westlandse kust. In 2013 werd het aantal arbeidsmigranten geschat op ca Ongeveer de helft van hen woont ook in het Westland. Een deel van de arbeidsmigranten werkt tijdelijk in Nederland en bestaat uit o.a. Oost-Europese seizoenarbeiders. In het Westland zijn shortstay-locaties te vinden waar seizoenarbeiders tijdelijk kunnen wonen. 22

23 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland De economie van het Westland, de gemeente Westland en Midden-Delfland samen, bestaat voornamelijk uit (glas)tuinbouwbedrijven en het MKB in het algemeen. Daarnaast is de regio door onder meer Floraholland belangrijk voor de distributie en verwerking van (tuinbouw)producten. De recreatie-, zorg- en onderwijssectoren zijn relatief kleinschalig en regionaal gericht. Ook de dienstensector is in het Westland klein vergeleken met die in de rest van Nederland. Telos heeft in de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid een tiental typen gemeenten onderscheiden. Figuur 2.1 maakt inzichtelijk tot welke typologie de gemeente Westland behoort. De spin geeft aan in hoeverre de gemeente Westland voldoet aan de drempelwaarde voor een typologie. De scores in de spin zijn genormaliseerd van waarbij een score van 50 staat voor de drempelwaarde van een typologie. Boven en onder de drempelwaarde is de score lineair doorgetrokken naar het theoretisch maximum/minimum. De drempelwaarde (door Telos bepaald) is statisch en bepaalt of een gemeente wel of niet tot een typologie behoort. Echter, het is goed mogelijk dat een gemeente de drempelwaarde niet haalt maar toch kenmerken van een bepaalde typologie bezit. De spin maakt inzichtelijk in hoeverre een gemeente kenmerken bezit van een bepaalde typologie. Figuur 2.1 De typologische kenmerken van gemeente Westland 23

24 Figuur 2.1. toont dat Westland een echte groeigemeente is die ook trekken vertoont van een New Town. Ook is Westland een werkgemeente waar meer werk is dan overeenkomt met de omvang van de eigen beroepsbevolking. Ook scoort Westland volgens de Telos indeling hoog als centrumgemeente. Dat resultaat komt wat vreemd over aangezien de gemeente Westland meer een verzameling van dorpen en kleine kernen is. De hoge score op centrumgemeente komt door de manier waarop Telos dit aspect in de Nationale Monitor heeft gemeten (in een centrumgemeente wonen meer dan 40% van de inwoners van het bijbehorende COROP gebied). De gemeente Westland is samen met Delft één COROP gebied. Vandaar dat Westland dus meer dan 40% van de inwoners van dit COROP gebied huisvest en volgens de Telos definitie als een centrumgemeente uit de bus komt. In dit geval moet daar echter niet veel waarde aan worden gehecht. Westland scoort ook hoog als agrarische gemeente maar haalt de daarvoor gehanteerde drempel (meer dan 80% van het landoppervlak wordt gebruikt voor landbouw en veeteelt) echter net niet. De gemeente scoort in het geheel niet op de typen oude industrie gemeente, historische gemeente en groene gemeente. Per saldo is Westland een gemeente die hoog scoort op de typen groeigemeente en werkgemeente waarbij het werk vooral in de glastuinbouw- en aanverwante sectoren wordt gevonden. 24

25 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland 3 Duurzaamheids- en kapitaalscores Westland in vergelijking met de benchmarkgemeenten De 18 benchmarkgemeenten waarvoor Westland heeft gekozen zijn gekarakteriseerd in tabel 3.1. De meeste gemeenten zijn als benchmarkgemeente geselecteerd van wege de rol van de glastuinbouw aldaar. Er is een selectie gemaakt van gemeenten met meer dan 300 hectare terrein voor glastuinbouw en/of waarbij meer dan 5% van de totale oppervlakte van de gemeente is bedekt met glastuinbouw. Daarnaast zijn toegevoegd Wieringermeer (sinds 2012 onderdeel van Hollands Kroon) dat opkomt op dit gebied en de grote buurgemeenten Den Haag en Rotterdam. Westland is een plus gemeente. Tabel 3.1 Kenmerken van de geselecteerde benchmarkgemeenten Gemeente Inwoneraantal Opp. (ex water) km 2 Groei type Werk type New Town type Aalsmeer , Brielle , Den Haag , Emmen , Heerhugowaard , Hollands Kroon , Horst aan de Maas , Lansingerland , Midden-Delfland , Noordoostpolder , Peel en Maas , Pijnacker-Nootdorp , Rotterdam , Uithoorn , Venlo , Waddinxveen ,

26 Westland , (+/-) Zaltbommel , Zuidplas , De grootste benchmarkgemeente qua inwoneraantal is het 6 maal grotere Rotterdam en de kleinste is het 6 maal kleinere Brielle. In landoppervlak is Westland middelgroot. Qua landoppervlak is Noordoostpolder de grootste benchmarkgemeente en zijn Brielle en Waddinxveen de kleinsten. Wat betreft de typologie (groeigemeente en werkgemeente) liggen Westland en Zuidplas het dichtste bij elkaar. Deze combinatie blijkt vrij uniek. In tabel 3.2 zijn de verschillen in duurzaamheidsscores van Westland en de benchmarkgemeenten samengevat, evenals de scores voor de drie kapitalen, steeds in volgorde van aflopende scores. Tabel 3.2 Duurzaamheids- en kapitaalscores van Westland vergeleken met de benchmarkgemeenten No. Totaal score Ecologisch kapitaal Sociaal-cultureel kapitaal Economisch kapitaal 1 Midden-Delfland 60,13 Pijnacker-Nootdorp 55,01 Midden-Delfland 66,55 Midden-Delfland 61,98 2 Waddinxveen 54,93 Waddinxveen 51,89 Brielle 57,84 Waddinxveen 59,33 3 Westland 53,95 Midden-Delfland 51,87 Aalsmeer 57,52 Rotterdam 56,85 4 Pijnacker-Nootdorp 53,47 Heerhugowaard 51,63 Lansingerland 55,83 Westland 56,78 5 Lansingerland 52,75 Venlo 51,12 Westland 55,79 Venlo 56,77 6 Zuidplas 52,00 Peel en Maas 50,01 Pijnacker-Nootdorp 54,71 Zuidplas 54,44 7 Aalsmeer 51,25 Zuidplas 49,42 Waddinxveen 53,57 Lansingerland 54,18 8 Zaltbommel 50,90 Westland 49,28 Zaltbommel 52,50 Zaltbommel 52,28 9 Heerhugowaard 49,78 Emmen 48,83 Zuidplas 52,16 Horst aan de Maas 51,99 10 Brielle 49,48 Hollands Kroon 48,37 Horst aan de Maas 51,14 Uithoorn 51,16 11 Uithoorn 48,86 Lansingerland 48,23 Uithoorn 51,04 Pijnacker-Nootdorp 50,70 12 Peel en Maas 48,77 Zaltbommel 47,93 Heerhugowaard 49,62 Den Haag 49,62 13 Horst aan de Maas 48,70 Aalsmeer 47,67 Hollands Kroon 48,93 Peel en Maas 49,19 14 Venlo 48,17 Brielle 46,05 Peel en Maas 47,11 Aalsmeer 48,56 15 Hollands Kroon 46,98 Noordoostpolder 45,97 Noordoostpolder 45,49 Heerhugowaard 48,11 16 Noordoostpolder 45,46 Den Haag 45,26 Den Haag 40,08 Emmen 45,18 17 Den Haag 44,99 Uithoorn 44,38 Emmen 36,79 Noordoostpolder 44,94 18 Rotterdam 44,13 Horst aan de Maas 42,95 Venlo 36,62 Brielle 44,55 19 Emmen 43,60 Rotterdam 40,29 Rotterdam 35,25 Hollands Kroon 43,65 Gemiddeld 49,9 48,2 49,9 51,6 Westland neemt in het duurzaamheidsonderzoek onder de 403 Nederlandse gemeenten de 54 ste plaats in. Wanneer Westland, zoals getoond in tabel 3.2, wordt vergeleken met de benchmarkgemeenten neemt het met een totaal score op 26

27 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland duurzaamheid van 53,95% de 3 de plaats in onder de in totaal 19 gemeenten. Westland scoort daarmee relatief hoog op duurzaamheid. Een blik op de kapitaalscores laat zien dat Westland met een score van 49,3% op het ecologisch kapitaal en een 8 ste plaats bij dit kapitaal onder de benchmarkgemeenten het wat minder doet. Daar staat echter tegenover dat de score van 55,8% op het sociaal-cultureel kapitaal goed te noemen is, terwijl het economisch kapitaal in Westland met 56,8% het nog beter doet. Maar in economisch opzicht moet Westland de buurgemeente Midden-Delfland en de gemeenten Waddinxveen en Rotterdam voor laten gaan. Het is goed zich hierbij te realiseren dat de buurgemeente Midden-Delfland de hoogste duurzaamheidsscore van alle Nederlandse gemeenten heeft. Het bovenstaande globale beeld geeft aan dat voor de duurzame ontwikkeling van Westland vooral het ecologisch kapitaal nog verder kan worden verbeterd maar dat tegelijk de drie kapitalen redelijk evenwichtig scoren. Welke deelaspecten precies voor verbetering in aanmerking komen zal in de volgende hoofdstukken nader worden besproken. 27

28 28

29 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland 4 Scores van de duurzaamheidsvoorraden van Westland In dit hoofdstuk worden de scores op voorraadniveau getoond van de gemeente Westland nadat deze zijn samengebundeld in de vorm van een spinfiguur. Figuur 4.1 laat de duurzaamheidsscores van de verschillende voorraden zien voor Westland in vergelijking met de gemiddelde duurzaamheidsscores van alle gemeenten in Nederland. Figuur 4.1 Scores voorraden Westland ten opzichte van gemiddelde scores van alle gemeenten Het algehele beeld geeft aan dat Westland het op de voorraden gemiddeld tot beter doet dan de Nederlandse gemeenten, met één uitzondering, de voorraad lucht, die aanzienlijk lager dan het Nederlandse gemiddelde scoort. 29

30 Figuur 4.2 laat de duurzaamheidsscores op voorraadniveau zien in vergelijking met de 19 benchmarkgemeenten van deze studie. Figuur 4.2 Scores voorraden Westland ten opzichte van gemiddelde scores 30 benchmark gemeenten Hier komt hetzelfde beeld naar voren en zijn de positieve afwijkingen bij Westland nog wat pregnanter. Alleen de voorraad kennis komt nu, naast lucht, als relatief laag scorend uit de bus. Naarmate de spinfiguur de uiterste cirkel nadert voldoet een gemeente meer aan het duurzaamheidsideaal. Westland is al flink op weg naar deze situatie. In de volgende hoofdstukken zal nog meer in detail op de verschillen worden ingegaan. Eerst wordt per voorraad naar de samenstellende indicatoren gekeken. 30

31 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland 5 Totaalbeeld van de duurzaamheidsscores op indicatorniveau voor Westland In dit hoofdstuk wordt op basis van de data die voor het benchmarken zijn verzameld een beeld gegeven van de duurzaamheid in Westland. Daarbij wordt volgens de systematiek die Telos heeft ontwikkeld voor het maken van een duurzaamheidsbalans in taartdiagrammen getoond hoe de indicatoren voor elke voorraad scoren ten opzichte van de door Telos geformuleerde duurzaamheidsdoelen. Voor inzicht in de duurzaamheidsdoelen, zie de factsheets van de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid. 4 Onderstaand zullen per kapitaal de voorraden en hun indicatoren worden besproken. De taartdiagrammen geven elke indicator een kleur op basis van de behaalde percentuele score. Een indicator met een score tussen de 0-25% krijgt een rode kleur, tussen 25-50% krijgt oranje, tussen 50-75% groen en tussen % een gouden kleur. Zie bijlage 1 voor meer uitleg over de taartdiagrammen. 5.1 Taartdiagrammen voor het ecologisch kapitaal In deze paragraaf worden achtereenvolgens de volgende voorraden besproken: bodem en grondwater, lucht, hinder en calamiteiten, oppervlaktewater, natuur en landschap, energie en klimaat, en grondstoffen. De beelden van elk taartdiagram spreken voor zich. Daarom zal elke voorraad slechts kort worden toegelicht. 4 Verkrijgbaar via 31

32 5.1.1 Bodem en grondwater Westland kent als op tuinbouw geconcentreerde gemeente weinig veeteelt en daarmee een geringe mestproblematiek. Ook zijn er relatief weinig humane spoedlocaties voor bodemsanering Lucht De voorraad lucht in Westland laat een zeer gunstige score op de concentratie fijn stof zien, terwijl ook de emissie van fijn stof laag is. Ongunstig scoren de emissie van CO 2, van vluchtige organische stoffen, en van stikstofoxiden, allen waarschijnlijk als gevolg van de verwarming van de kassen met fossiele brandstoffen in koude perioden. Ook de vrij ongunstige score op de concentratie aan vluchtige organische stoffen is hier waarschijnlijk aan te wijten. 32

33 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland Onderzoek van S. van den Elshout en B. Wester (2012) van DCMR maakt aannemelijk dat de NOx uitstoot van de glastuinbouw in Westland overeenkomt met die van 3 à 4 van Nederlands grootste kolencentrales, terwijl deze emissies bovendien op lage hoogte plaatsvinden. 5 Dit onderzoek maakt daarmee waarschijnlijk dat de oorzaak van de hoge emissies en concentraties van genoemde stoffen bij de lokale glastuinbouw moet worden gezocht. Hoe de totale emissie van CO 2 per inwoner uitvalt is op basis van de gegevens in de Duurzaamheid Monitor 2014 in onderstaande figuur in kaart gebracht. Ook hier behoort Westland tot de groep van hoge CO 2 emitterende gemeenten, zeer waarschijnlijk als gevolg van genoemde bedrijfsactiviteiten. Zie verder ook de paragrafen

34 5.1.3 Hinder en calamiteiten De kans op een ramp, de geluidsoverlast en overlast door stank, stof of vuil scoren gunstig in Westland, waarschijnlijk mede omdat de eigen bedrijfsactiviteiten hier weinig aanleiding toe geven Oppervlaktewater De chemische kwaliteit van het oppervlaktewater scoort gunstig. Dat de ecologische toestand zeer ongunstig scoort kan mogelijk aan het gebruik van bestrijdingsmiddelen in de kassen te wijten zijn doordat deze middelen uitspoelen naar omliggende sloten. Daarbij kan ook uitloging van door eerder gebruik belaste bodems aan de orde zijn. 34

35 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland Natuur en landschap De indicatoren aandeel recreatief binnenwater en soortenrijkdom scoren gunstig. Ongunstig tot zeer ongunstig scoren echter de tevredenheid over groen in de buurt, afstand tot openbaar groen en aandeel bos en natuurlijk terrein Energie en klimaat In Westland scoren zonnestroom en het gasverbruik van huishoudens zeer gunstig. Ook het energielabel van de woningen scoort gunstig. Het elektriciteitsverbruik van huishoudens en de opwekking van windenergie scoren ongunstig. Westland kent geen stadsverwarming. 35

36 5.1.7 Grondstoffen De score van de indicator huishoudelijk restafval is gunstig. De scores van GFTafval, oud papier en karton, verpakkingsglas en plastic zijn ongunstig. 5.2 Taartdiagrammen voor het sociaal-cultureel kapitaal Achtereenvolgens worden de volgende voorraden besproken: sociale samenhang, participatie, kunst en cultuur, veiligheid, woonomgeving, en onderwijs Sociale samenhang Binnen de voorraad sociale samenhang scoort de indicator sociale cohesie ongunstig, echter de indicatoren vrijwilligers en arme huishoudens scoren gunstig. 36

37 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland Participatie Binnen de voorraad participatie scoren alle indicatoren van opkomst bij verkiezingen tot mantelzorg gunstig Kunst en cultuur Binnen de voorraad kunst en cultuur scoort podiumkunsten zeer gunstig. Echter musea scoort ongunstig en rijksmonumenten zeer ongunstig. 37

38 5.2.4 Gezondheid Binnen de voorraad gezondheid laten de 8 samenstellende indicatoren doorgaans een gunstig beeld zien. Zeer gunstig scoort de beoordeling van de eigen gezondheid en ongunstig scoort riskant gedrag Veiligheid Bij de voorraad veiligheid valt op dat de indicatoren veelal gunstig scoren maar dat een uitgesproken ongunstige score optreedt bij onveiligheidsgevoel. Kennelijk voelt de Westlander zich onveilig terwijl daar in vergelijking met andere gemeenten geen aanleiding toe zou hoeven zijn. 38

39 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland Woonomgeving De voorraad woonomgeving scoort gunstig in Westland. Voor een buitenstaander komt dat in eerste instantie verrassend over gezien het sterke bedrijfsterrein karakter van de gemeente. Binnen de samenstellende dorpen wordt dat echter zo niet ervaren wat onder meer tot uitdrukking komt in de zeer gunstig scorende WOZ-waarde van de woningen. Er is een ongunstig scorend woningtekort Onderwijs In Westland scoort de voorraad onderwijs uitgesproken goed. De indicatoren jeugdwerkloosheid, voortijdige schoolverlaters en onvertraagd naar diploma, meestal zorgenkinderen in de plus gemeenten, scoren hier zeer gunstig. Ook scoren eindexamencijfer, en aanbod basisscholen en voortgezet onderwijs 39

40 gunstig. Daar staat tegenover dat het opleidingsniveau van de bevolking niet zo hoog scoort. 5.3 Taartdiagrammen voor het economisch kapitaal Achtereenvolgens komen aan de orde de voorraden arbeid, ruimtelijke vestigingsvoorwaarden, economische structuur, infrastructuur en bereikbaarheid, en tenslotte kennis Arbeid De voorraad arbeid scoort gunstig tot zeer gunstig in Westland. Er is relatief weinig werkeloosheid en arbeidsongeschiktheid en een zeer gunstige werkgelegenheidsfunctie. 40

41 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland Ruimtelijke vestigingsvoorwaarden Ook de ruimtelijke vestigingsvoorwaarden zijn gunstig in Westland. Er wordt minder gunstig gescoord op de voorraad bedrijventerreinen en vooral op de voorraad kantoorruimte. Dit laatste heeft te maken met het gekozen economisch profiel van de gemeente, maar de ongunstige score op de voorraad bedrijventerreinen kan een punt van aandacht voor de toekomstige ontwikkelingsmogelijkheden in de gemeente vormen Economische structuur De economische structuur van Westland scoort wat de meeste indicatoren betreft gunstig. Alleen het aandeel starters scoort ongunstig. 41

42 5.3.4 Infrastructuur en bereikbaarheid De ontsluiting van de hoofdwegen, het gemiddeld aantal kilometers tussen de woningen en de snelweg, scoort zeer gunstig in Westland, ondanks dat het is gelegen in een geografische punt gevormd door de Waterweg en de Noordzeekust. De ontsluiting van de treinstations scoort ongunstig Kennis Op de voorraad kennis doet Westland het minder goed. Dit uit zich in ongunstige scores voor de capaciteit van het WO/HBO, het geringe aandeel hoogopgeleiden, de geringe high- en medium Tech werkgelegenheid en de zeer ongunstige bijdrage van de creatieve industrie. 42

43 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland 5.4 Samenvatting zeer ongunstig en zeer gunstig scorende indicatoren Zeer ongunstig scorende indicatoren Bovenstaande resultaten geven aan dat er een aantal zeer ongunstig scorende (rood kleurende) indicatoren zijn gevonden. Deze indicatoren zijn respectievelijk: Ecologisch kapitaal: Emissie CO 2 Emissie stikstofoxiden Concentratie stikstofoxiden Ecologische toestand oppervlaktewater Aandeel bos en natuurlijk terrein Afstand tot openbaar groen Stadsverwarming Sociaal-cultureel kapitaal: Rijksmonumenten Onveiligheidsgevoel Economisch kapitaal: Creatieve industrie Andere ongunstig scorende indicatoren (lage oranje scorende indicatoren) waaraan de gemeente extra aandacht zou kunnen besteden zijn: Emissie vluchtige organische stoffen Tevredenheid groen in de buurt Windenergie Hergebruik plastic afval Opleidingsniveau bevolking Beschikbaarheid kantoorruimte en bedrijventerreinen Aandeel starters High- en medium Tech werkgelegenheid Zeer gunstig scorende indicatoren Aan de andere kant zijn er ook een aantal zeer gunstig scorende (goud gekleurde) indicatoren in gemeente Westland. Dit zijn respectievelijk: Ecologisch kapitaal: Mesthoeveelheid Concentratie fijn stof Zonnestroom Gasverbruik huishoudens Sociaal-cultureel kapitaal: Podiumkunsten Beoordeling eigen gezondheid WOZ-waarde Jeugdwerkloosheid Voortijdig schoolverlaters 43

44 Onvertraagd naar diploma Economisch kapitaal: Werkgelegenheidsfunctie Aandeel verouderd bedrijventerrein Leegstand kantoorruimte Aandeel topsectoren Ontsluiting hoofdwegen Beide groepen extreem scorende (rode en gouden) indicatoren zullen in de volgende paragraaf nader worden uitgewerkt. 44

45 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland 6 Benchmarking van de in Westland opvallend scorende indicatoren In dit hoofdstuk worden de scores van een aantal indicatoren die er positief dan wel negatief uitspringen voor de gemeente Westland besproken. De scores van deze indicatoren worden in het perspectief gezet van de benchmarkgemeenten zodat kan worden gekeken of de afwijkende score ook in andere vergelijkbare gemeenten optreedt of dat het een unieke situatie van de gemeente Westland betreft. 6.1 Benchmark zeer ongunstig scorende indicatoren Westland Benchmark indicator Emissie CO 2 Westland scoort met zijn emissie aan CO 2 onder de benchmarkgemeenten als een van de ongunstigste, en doet het alleen beter dan Rotterdam. 45

46 6.1.2 Benchmark indicator Emissie stikstofoxiden Ook bij de emissie van stikstofoxiden scoort Westland als de op één na laagste gemeente Benchmark indicator GCN stikstofoxiden Bij de concentratie aan stikstofoxiden is de lage positie onder de benchmarkgemeenten van Westland wat minder uitzonderlijk. Dit heeft ermee te maken dat deze vorm van luchtvervuiling zich gemakkelijk verspreidt en daarmee een kenmerk is van de hele provincie. 46

47 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland Benchmark indicator Ecologische toestand oppervlaktewater De ecologische toestand van het Westlandse oppervlaktewater is erg ongunstig, een kenmerk dat echter ook bij veel andere benchmarkgemeenten wordt aangetroffen Benchmark indicator Aandeel bos en natuurlijk terrein De ongunstige score op aandeel bos en natuurlijk terrein van Westland blijkt niet uitzonderlijk als wordt vergeleken met de andere benchmarkgemeenten. In dat opzicht behoort Westland nog tot het beter scorende deel van de groep gemeenten, al blijft de score laag. 47

48 6.1.6 Benchmark indicator Afstand tot openbaar groen Meer dan de helft van de benchmarkgemeenten scoort even laag op afstand tot openbaar groen (bos en natuurlijk terrein als parken) als Westland Benchmark indicator Stadsverwarming Onder de 19 benchmarkgemeenten zijn er maar 4 die gebruik maken van stadsverwarming. Westland vormt in dit opzicht dus geen uitzondering. Niet is nagegaan of gebruik van restwarmte van de Botlekindustrie hierbij voldoende in beeld is gebracht. 48

49 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland Benchmark indicator Rijksmonumenten Onder de benchmarkgemeenten is een geleidelijk verloop te zien van de scores op de indicator Rijksmonumenten. Westland neemt met de 7 de plaats van onder een lage positie in onder de benchmarkgemeenten Benchmark indicator Onveiligheidsgevoel Eerder kwam al ter spraken dat het onveiligheidsgevoel zeer ongunstig in Westland scoort terwijl daar objectief gesproken weinig aanleiding voor lijkt te bestaan. Westland schaart zich onder grote gemeenten als Den Haag en Rotterdam, waar de aanleiding tot een dergelijk gevoel veel pregnanter aanwezig is. Een nadere analyse leert dat deze gegevens zijn gebaseerd op gegevens van 49

50 politieregio Haaglanden. Deze gegevens blijken flink af te wijken van die voor de gemeente Westland, waarover de gemeente zelf via de Veiligheidsmonitor kan beschikken. Volgens deze gegevens is het onveiligheidsgevoel in 2013 ten opzichte van 2012 gedaald van 15,3% naar 13,3% voor het criterium voelt zich wel eens onveilig in zijn buurt en van 1,5% naar 1,3% voor voelt zich vaak onveilig in zijn buurt. Deze waarden liggen beduidend lager dan de in en hiervoor beschreven figuur gemeldde waarden, zodat er als gevolg van deze nadere analyse niet langer van een bijzonder lage score sprake is Benchmark indicator Creatieve industrie Met de indicator creatieve industrie (kunst, cultuur, entertainment, vormgeving, architectuur, gaming, mode, etc.) scoort Westland als laagste onder de benchmarkgemeenten. Dit suggereert dat er voor Westland op dit vlak mogelijkheden liggen om tot hogere scores te komen. 6.2 Benchmark zeer gunstig scorende indicatoren Westland Onderstaande zeer gunstig scorende indicatoren in Westland geven de sterke punten van de gemeente weer en daarmee elementen van de identiteit van de gemeente. De gerichtheid op de glastuinbouw maakt dat er weinig veeteelt en daarmee verwante mestproblematiek wordt aangetroffen en ruimte is voor zonnestroom. De bevolking is tevreden met de huidige situatie, en over de eigen gezondheid. De jeugd is gemotiveerd om het lager en middelbaar onderwijs met goed gevolg te doorlopen. Westland scoort hoog op podiumkunsten. De WOZwaarde van de woningen is hoog. Er is werk en weinig (jeugd) werkloosheid, ook 50

51 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland in vergelijking met de benchmarkgemeenten. De bevolking is niet hoog opgeleid. Met al deze kenmerken lijkt Westland de gangbare economische ontwikkelingsfilosofie op geheel eigen wijze en met groot succes in te vullen. Onderstaande overzichten laten zien dat in Westland in bovengenoemde opzichten van een soms unieke gunstige situatie sprake is Benchmark indicator Mesthoeveelheid Benchmark indicator GCN fijn stof 51

52 6.2.3 Benchmark indicator Zonnestroom Benchmark indicator Gasverbruik huishoudens 52

53 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland Benchmark indicator Podiumkunsten Benchmark indicator Beoordeling eigen gezondheid 53

54 6.2.7 Benchmark indicator WOZ-waarde Benchmark indicator Jeugdwerkloosheid 54

55 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland Benchmark indicator Voortijdig schoolverlaters Benchmark indicator Onvertraagd naar diploma 55

56 Benchmark indicator Werkgelegenheidsfunctie Benchmark indicator Aandeel verouderd bedrijventerrein 56

57 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland Benchmark indicator Leegstand kantoorruimte Benchmark indicator Aandeel topsectoren 57

58 Benchmark indicator Ontsluiting hoofdwegen 6.3 Invloed van indicatoren waarvoor Telos gebruik heeft gemaakt van data voor een groter gebied dan de gemeente Westland In bovenstaande kwam bij de indicator onveiligheidsgevoel ter sprake dat Telos bij de Nationale Monitor genoodzaakt was data te gebruiken afkomstig van een groter gebied dan de individuele gemeente. De indicator onveiligheidsgevoel bleek in de gemeente Westland aanzienlijk gunstiger te scoren dan in het ruimere gebied Haaglanden. Dit kan de vraag oproepen of dat niet bij veel meer indicatoren het geval was. In dit verband heeft Telos geïnventariseerd bij welke indicatoren dit speelt. In totaal betreft het de in onderstaande tabel 6.1 opgesomde 8 van de in totaal 90 indicatoren die voor de benchmark zijn gebruikt. Tabel 6.1 Indicatoren waarbij data voor een groter gebied dan de gemeente Westland door Telos zijn gebruikt Indicator Meetgebied Kwaliteit ziekenhuizen GGD-regio Onveiligheidsgevoel Politieregio Haaglanden Sociale cohesie Politieregio Haaglanden Benutting arbeidspotentieel COROP 27 (Delft en Westland) BRP per hoofd COROP 27 (Delft en Westland) Leegstand kantoorruimte COROP 27 (Delft en Westland) Snelgroeiende bedrijven COROP 27 (Delft en Westland) Werkgelegenheidsfunctie COROP 27 (Delft en Westland) 58

59 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland Niet alleen het al besproken onveiligheidsgevoel maar ook de indicator sociale cohesie scoort in Westland met 6,5 wat beter dan in de politieregio Haaglanden (6,1). De meeste genoemde indicatoren hebben betrekking op economische kenmerken van de gemeente. Nadere analyse met door de gemeente aangereikte meer specifieke gegevens leverde enkele aanvullende inzichten op, zoals onderstaand samengevat. Bij de benutting van het arbeidspotentieel geldt dat de eigen beroepsbevolking van volgens de gemeentelijke cijfers 77% van de beschikbare arbeidsplaatsen vervult. In de benchmark is een waarde van 65% aangehouden afgeleid van het COROP gebied. Hier is mede een wat anders geformuleerde definitie van arbeidspotentieel debet aan de verschillen. Ook bij het BRP per hoofd hanteert Telos een andere definitie dan Westland, wat tot verschillende getallen leidt die in dit geval moeilijk te vergelijken zijn. Voor leegstand kantoorruimte komt de gemeente Westland zelf op een score van 17% leegstand terwijl Telos in de benchmark op basis van het COROP gebied op een lagere waarde van 8,1% leegstand uitkomt. De situatie is in de praktijk in Westland dus wat slechter dan de benchmark suggereert. De werkgelegenheidsfunctie, dat is een meting van het totaal aantal banen ten opzichte van de beroepsbevolking, bedraagt in de Telos benchmark voor Westland 125%, terwijl de echte waarde in Westland 114% bedraagt en daarmee wat lager scoort. Geconstateerd mag worden dat het overall beeld dat in de benchmark naar voren komt voor de gemeente Westland een representatief beeld van de situatie geeft. Op enkele, hierboven gespecificeerde, onderdelen kunnen zich afwijkingen voordoen. Deze zullen in de mede op basis van het benchmark rapport te ontwikkelen duurzaamheidbalans van Westland alsnog tot hun recht kunnen komen. Immers in de balansstudie kunnen duurzaamheidsdoelstellingen, indicatoren, en data voor de gemeente worden gebruikt zoals de gemeente die in overleg met Telos zelf kiest. 59

60 60

61 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland 7 Conclusies De hierboven geschilderde benchmarkanalyse van Westland leidt tot de volgende samenvatting en conclusies. 7.1 De plus gemeente Westland is een verzameling van dorpen en kernen De gemeente Westland is op 1 januari 2004 ontstaan door gemeentelijke herindeling waarbij de gemeenten De Lier, 's-gravenzande (inclusief Heenweg), Monster (met de kernen Poeldijk en Ter Heijde), Naaldwijk (met de kernen Honselersdijk en Maasdijk) en Wateringen (inclusief Kwintsheul) werden samengevoegd. Daarmee is Westland niet een gemeente met een groot stadscentrum, zoals het hoge aantal van zijn inwoners doet vermoeden, maar een verzameling van kleine en middelgrote kernen met als gemeenschappelijk kenmerk de dominante positie van de glastuinbouw en het MKB. De omvangrijkste natuurgebieden in de gemeente zijn de duingebieden aan de Westlandse kust. 7.2 Westland is een groeigemeente en een werkgemeente Per saldo is Westland een gemeente die hoog scoort op de typen groeigemeente en werkgemeente waarbij het werk vooral in de glastuinbouw- en aanverwante sectoren wordt gevonden. Het zijn van een werkgemeente komt tot uiting in een fors aantal arbeidsmigranten dat wordt geschat op ca in Ongeveer de helft van hen woont ook in het Westland. Een deel van de arbeidsmigranten werkt tijdelijk in Nederland en bestaat uit o.a. Midden-Europese seizoenarbeiders. In het Westland zijn shortstay-locaties te vinden waar seizoenarbeiders tijdelijk kunnen wonen. 7.3 Westland heeft een gunstige duurzaamheidsscore (54 ste plaats), waarbij de gunstige sociaal-culturele en economische kapitaalscores opvallen Westland neemt in het duurzaamheidsonderzoek onder de 403 Nederlandse gemeenten de 54ste plaats in. Wanneer Westland wordt vergeleken met de benchmarkgemeenten neemt het met een totaal score op duurzaamheid van 61

62 53,95% de 3 de plaats in onder deze in totaal 19 gemeenten. Westland scoort daarmee relatief hoog op duurzaamheid. Een blik op de kapitaalscores laat zien dat Westland met een score van 49,3% op het ecologisch kapitaal en een 8 ste plaats voor dit kapitaal onder de benchmarkgemeenten het wat minder doet. Daar staat echter tegenover dat de score van 55,8% op het sociaal-cultureel kapitaal goed te noemen is, terwijl het economisch kapitaal in Westland met 56,8% het nog beter doet. Maar in economisch opzicht moet Westland de buurgemeente Midden-Delfland en de gemeenten Waddinxveen en Rotterdam voor laten gaan. Westland kan vooral het ecologisch kapitaal nog verder verbeteren. Tegelijk blijken de drie kapitalen redelijk evenwichtig te scoren. Meerdere deelaspecten binnen het geheel komen evenwel voor verbetering in aanmerking. 7.4 Voorraad scores wijzen oorzaken voor hoge en lage kapitaalscores aan Het algehele beeld geeft aan dat Westland het op de voorraden gemiddeld tot beter doet dan de Nederlandse gemeenten en de benchmarkgemeenten, met als uitzonderingen de voorraad lucht en de voorraad kennis die aanzienlijk lager dan het gemiddelde van de benchmarkgemeenten scoren. Binnen het ecologisch kapitaal scoren de voorraden hinder en calamiteiten, en oppervlaktewater gunstiger dan bij de benchmarkgemeenten. Bij het sociaal-cultureel kapitaal vallen participatie, gezondheid en onderwijs in positieve zin op, terwijl bij het economisch kapitaal vooral arbeid en ruimtelijke vestigingsvoorwaarden er positief uitspringen. 7.5 Westland heeft 10 zeer ongunstig scorende indicatoren, waaronder 7 ecologische Er zijn een aantal zeer ongunstig scorende indicatoren gevonden. Deze indicatoren zijn respectievelijk: Ecologisch kapitaal: Emissie CO 2 Emissie stikstofoxiden Concentratie stikstofoxiden in de lucht Ecologische toestand oppervlaktewater Aandeel bos en natuurlijk terrein Afstand tot openbaar groen Stadsverwarming Sociaal-cultureel kapitaal: Rijksmonumenten Economisch kapitaal: Creatieve industrie 62

63 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland Andere ongunstig scorende indicatoren, zij het in mindere mate dan de hiervoor genoemde indicatoren, waaraan de gemeente ook extra aandacht zou kunnen besteden zijn: Emissie vluchtige organische stoffen Tevredenheid groen in de buurt Windenergie Hergebruik plastic afval Opleidingsniveau bevolking Beschikbaarheid kantoorruimte en bedrijventerreinen Aandeel starters High- en medium Tech werkgelegenheid 7.6 Problemen waarop Westland mogelijk zelf effectief beleid kan voeren Door de meest ongunstige uitkomsten met die van andere benchmarkgemeenten te vergelijken is nagegaan of hierbij een voor Westland unieke situatie optreedt of dat vergelijkbare gemeenten in een zelfde situatie verkeren. Indicatoren die specifiek voor Westland een ongunstige situatie opleveren, waarbij andere gemeenten het duidelijk beter doen zijn de emissie van CO 2 en stikstofoxiden, de ecologische toestand van het oppervlaktewater, en het aandeel creatieve industrie. Hier kan Westland zelf mogelijk een verschil maken in het aanpakken ervan, 7.7 Problemen waarmee veel benchmarkgemeenten worstelen die echter wel zelf te beïnvloeden lijken door Westland Problemen waar veel benchmarkgemeenten ook mee worstelen maar die verbeterbaar lijken door inzet van Westland, zijn het aandeel bos en natuurlijk terrein en de afstand tot openbaar groen. 7.8 Problemen waarbij Westland mede afhankelijk is van beleid van provincies, rijk en EU en van de conjunctuur Problemen die mede op een hoger schaalniveau dan de gemeente hun impulsen tot verbetering vinden zijn de luchtconcentratie stikstofoxiden en stadsverwarming. 7.9 Westland heeft 15 zeer gunstig scorende indicatoren Aan de andere kant zijn er ook een aantal zeer gunstig scorende indicatoren in de gemeente Westland. Dit zijn respectievelijk: Ecologisch kapitaal: Mesthoeveelheid Luchtconcentratie fijn stof Zonnestroom 63

64 Gasverbruik huishoudens Sociaal-cultureel kapitaal: Podiumkunsten Beoordeling eigen gezondheid WOZ-waarde Jeugdwerkloosheid Voortijdig schoolverlaters Onvertraagd naar diploma Economisch kapitaal: Werkgelegenheidsfunctie Aandeel verouderd bedrijventerrein Leegstand kantoorruimte Aandeel topsectoren Ontsluiting hoofdwegen De hoog scorende indicatoren geven een beeld van de bestaande kracht van de gemeente Opgave voor de toekomst Naar de toekomst toe is de vraag van belang of de huidige kracht van Westland als een innovatieve en praktisch ingestelde werkgemeente die nationaal en internationaal toonaangevend is in de sector glastuinbouw ook voldoende is geborgd. Hoe robuust is de economische monosectorale structuur van de internationaal opererende glastuinbouwgemeente en het daaraan gekoppelde centrum voor hoogwaardige bewerking en logistiek van de producten bij economische tegenslagen? Opgaven die verder spelen zijn het omlaag brengen van de CO 2 emissie en het doorzetten van de energietransitie, het blijven bieden van een toekomstperspectief voor de relatief laag opgeleide bevolking, het vasthouden van de zeer gunstige sociale kenmerken van de gemeente zoals de onderwijsprestaties, de hoge participatie, de veiligheid, etc. Als toekomstgerichte aanvullende ontwikkelingsrichting kan bijvoorbeeld worden overwogen om de ligging van Westland vanuit toeristisch oogpunt mede te benutten, zodat er extra kansen ontstaan voor starters, etc. Ook kan Westland de specialisatie in zijn ontwikkeling compenseren door sterke verbindingen met de omliggende grote gemeenten Den Haag en Rotterdam. 64

65 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland BIJLAGEN Bijlage 1 Uitleg Telos methodiek Aanpak In het kort komt het beoordelen van de duurzaamheid van een stad volgens de Telos methode neer op het volgende. 6 Telos gebruikt het zogeheten driekapitalenmodel, waarin een onderscheid wordt gemaakt tussen het economisch, ecologisch en sociaal-cultureel kapitaal. Dit zijn de drie pijlers waarop de essentie van duurzame ontwikkeling steeds is gebaseerd. Duurzame ontwikkeling wordt opgevat als een ontwikkelingsproces gericht op het bevorderen van een evenwichtige groei (het in balans zijn) van de veerkracht en kwaliteit van de natuur (het ecologisch kapitaal), van het lichamelijke en geestelijke welzijn van mensen (het sociaal-cultureel kapitaal) en van de houdbaarheid van de economische productie en consumptie (het economisch kapitaal). Om te kunnen spreken van duurzame ontwikkeling moet worden voldaan aan drie eisen: Er moet sprake zijn van het gelijktijdig verbeteren van het economisch, ecologisch en het sociaal-cultureel kapitaal. Verbetering van het ene kapitaal mag niet ten koste gaan van één of beide andere kapitalen. De ontwikkeling moet houdbaar zijn over generaties heen: er mag geen afwenteling in de tijd plaatsvinden. De ontwikkeling moet ook houdbaar zijn op mondiaal niveau of, anders geformuleerd: er mag geen afwenteling in de ruimte plaatsvinden. Onze ontwikkeling mag niet ten koste gaan van die in andere gebieden en andere landen. Met deze integrale benadering wordt nadrukkelijk voor een breed perspectief op duurzame ontwikkeling gekozen. Het begrip heeft zowel een strategische dimensie (de langere termijn), als een normatieve dimensie (verantwoordelijkheid voor 6 Zie ook 65

66 andere schaalniveaus en toekomstige generaties). Het werken aan duurzame ontwikkeling vraagt een commitment van alle betrokkenen om op zoek te gaan naar integrale oplossingen. Onderzoeksmethode Om duurzame ontwikkeling te kunnen meten, heeft Telos de duurzaamheidsbalans methode ontwikkeld. In een duurzaamheidsbalans worden de drie kapitalen ontleed in voorraden, eisen, indicatoren en hun normen (figuur B.1). Figuur B.1 De relevante begrippen uit de duurzaamheidsbalans Begrip Kapitaal Voorraad Eisen Indicatoren Normen Omschrijving De drie essentiële delen, subsystemen van het totale maatschappelijk systeem: ecologie, sociaal-cultureel en economie. De essentiële elementen die samen de kwaliteit en kwantiteit van een kapitaal bepalen. De lange termijn doelen die geformuleerd worden voor de ontwikkeling van een voorraad in het onderzochte gebied. Graadmeters waarmee de eisen kunnen worden geoperationaliseerd. Normatief vastgestelde maatstaven met behulp waarvan de score van indicatoren wordt beoordeeld. In het onderstaande schema wordt de samenhang van deze begrippen kort toegelicht. Figuur B.2 De samenhang tussen kapitalen, voorraden, eisen, indicatoren en normen 66

67 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Westland De indicatoren kunnen betrekking hebben op objectieve grootheden, zoals het % groen in een wijk, of op jaarlijkse wijzigingen in een bestand, zoals het aantal opgeleide leerlingen, of op de perceptie door de bevolking van een aspect, zoals de tevredenheid over de gezondheidszorg. Ook kunnen indicatoren worden gekozen voor de identiteit of de dominante houding ten aanzien van duurzaamheid in de stad. Dit laatste type indicatoren is niet bij deze benchmark gebruikt. Voor de andere indicatoren geldt dat de voorkeur uitgaat naar het gebruik van gegevens over de omvang van bestanden en mutaties daarin en dat alleen bij uitzondering is volstaan met gegevens over de perceptie door de bevolking. Voor iedere indicator wordt een meetschaal opgesteld. Deze meetschaal bestaat uit normatief vastgestelde maatstaven die een nul- en een streefwaarde kennen met daartussen gelegen grenswaarden. In de balans en bij de benchmark wordt deze klassenindeling op de volgende manier zichtbaar gemaakt. Figuur B.3 Klassenindeling Voor het bepalen van de grenswaarden wordt gebruikgemaakt van beleidsdocumenten van rijk, en provincies, vergelijkingen in de tijd, vergelijkingen tussen gemeenten en de resultaten van maatschappelijke discussies. De weging van de indicatoren valt af te lezen uit de grootte van de hoekpunt die ze innemen in het taartdiagram dat voor elke voorraad wordt gemaakt. De straal van de taartpunt geeft aan hoe dicht de actuele situatie de als doel geformuleerde situatie nadert. Hoe groter de straal, hoe beter de score op duurzaamheid. Dit maakt dat de uitkomsten overzichtelijk kunnen worden gepresenteerd en in één oogopslag de goed en minder goed scorende aspecten worden getoond. Een bezwaar van deze systematiek is dat erg slecht scorende indicatoren verschijnen als een heel klein 67

68 rood hoekpuntje. Waar dit noodzakelijk is zal daarom voor dergelijke aspecten apart aandacht worden gevraagd. Figuur B.4 Voorbeeld cirkeldiagram De optelsom van de indicatoren binnen een voorraad bepaalt de score van de voorraad (het thema) en de optelsom van de voorraden binnen een kapitaal bepaalt vervolgens de score van het kapitaal. Ook hierbij vindt soms een weging plaats als niet iedere voorraad even belangrijk is. Het gehanteerde gewicht van de voorraden is terug te vinden bij de conclusies bij ieder kapitaal. Telos heeft deze gewichten bepaald. Figuur B.5 Samenhang tussen kapitalen, voorraden en indicatoren 68