Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad

Transcriptie

1 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad met 18 benchmarkgemeenten Auteurs Prof. dr. ir. B.C.J. Zoeteman J.L. Slabbekoorn, BSc R.J. Smeets, MSc Tilburg, 15 juli 2014

2 Documentnummer: Warandelaan AB Tilburg Postbus LE Tilburg T F telos@uvt.nl

3 Inhoudsopgave Samenvatting 7 1 De opdrachtverlening 13 2 Benchmarken van de duurzame ontwikkeling van Lelystad Inleiding Onderzoeksmethode Typologieën De typologie van Lelystad 21 3 Duurzaamheids- en kapitaalscores Lelystad in vergelijking met de benchmarkgemeenten 25 4 Scores van de duurzaamheidsvoorraden Lelystad 29 5 Totaalbeeld van de duurzaamheidsscores op indicatorniveau voor Lelystad Taartdiagrammen voor het ecologisch kapitaal Bodem en grondwater Lucht Hinder en calamiteiten Natuur en landschap Energie en klimaat Grondstoffen Taartdiagrammen voor het sociaal-cultureel kapitaal Sociale samenhang Participatie Kunst en cultuur Gezondheid Veiligheid Woonomgeving Onderwijs Taartdiagrammen voor het economisch kapitaal Arbeid Ruimtelijke vestigingsvoorwaarden 39

4 5.3.3 Economische structuur Infrastructuur en bereikbaarheid Kennis Samenvatting zeer laag en zeer hoog scorende indicatoren Zeer laag scorende indicatoren Zeer hoog scorende indicatoren 42 6 Benchmarking van de in Lelystad opvallend scorende indicatoren Benchmark laag scorende indicatoren Lelystad Benchmark Emissie CO Benchmark indicator GCN NMVOS Benchmark indicator Chemische toestand oppervlaktewater Benchmark indicator Arme huishoudens Benchmark indicator Vrijwilligers Benchmark indicator Langdurige werkloosheid Benchmark indicator Podiumkunsten Benchmark indicator Rijksmonumenten Benchmark indicator Onvoldoende bewegen Benchmark indicator Chronisch zieken Benchmark indicator Levensverwachting Benchmark indicator Vandalisme Benchmark indicator Geweldsdelicten Benchmark indicator Vermogensdelicten Benchmark indicator Jeugdwerkloosheid Benchmark indicator Voortijdige schoolverlaters Benchmark indicator Werkloosheid Benchmark indicator Arbeidsongeschiktheid Benchmark indicator Netto\bruto verhouding bedrijventerreinen Benchmark indicator Leegstand kantoorruimte Benchmark indicator BRP per hoofd Benchmark indicator Ontsluiting hoofdwegen Benchmark hoog scorende indicatoren Lelystad Benchmark indicator Bodemsanering Benchmark indicator GCN stikstofoxiden Benchmark indicator GCN fijn stof Benchmark indicator Kans op ramp Benchmark indicator Afstand tot openbaar groen Benchmark indicator Aandeel recreatief binnenwater Benchmark indicator Stadsverwarming Benchmark indicator Windenergie Benchmark indicator Gasverbruik huishoudens Benchmark indicator Afstand ziekenhuis Benchmark indicator Bevolkingsontwikkeling Benchmark indicator Aanbod basisscholen Benchmark indicator Voorraad bedrijventerreinen Benchmark indicator Aandeel verouderd bedrijventerrein Benchmark indicator Aandeel starters 62 4

5 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad Benchmark indicator High en medium tech werkgelegenheid 63 7 Conclusies De bevolking in Lelystad heeft gemiddeld een laag inkomen Lelystad is de enige Nederlandse gemeente die tegelijk New Town, groeigemeente en groene gemeente is Lelystad heeft lage duurzaamheidsscore (368 ste plaats), die vooral door lage sociaal-culturele kapitaalscore wordt veroorzaakt Voorraad scores wijzen oorzaken voor hoge en lage kapitaalscores aan Lelystad heeft 22 zeer laag scorende indicatoren, waaronder 13 sociaalculturele Problemen waar Lelystad mogelijk zelf beleid op kan voeren Problemen waar alle Flevolandgemeenten mee worstelen Problemen die Lelystad met grote steden gemeen heeft Soms kunnen de oplossingen niet van de gemeente zelf worden verwacht Lelystad heeft 16 zeer hoog scorende indicatoren Opgave voor de toekomst 69 8 BIJLAGEN 71 5

6 6

7 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad Samenvatting Op een verzoek van gemeente Lelystad van 2 juli 2014 is door Telos, onderdeel van het Tilburg Sustainability Center van de Tilburg University, voor Lelystad een duurzaamheidsbenchmark met 18 andere gemeenten opgesteld. De keuze van deze 18 benchmarkgemeenten is door Lelystad gemaakt. De benchmarkstudie is uitgevoerd op basis van de door Telos recent uitgebrachte Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid Hierin zijn alle Nederlandse gemeenten gemonitord op duurzaamheid door een 3P-analyse te maken, waarbij de milieu-, sociaal-culturele en economische aspecten van elke gemeente in kaart zijn gebracht. Een gemeente die zich met vallen en opstaan heeft ontwikkeld Lelystad is een van de jongste gemeenten van Nederland. De ontwikkeling van deze gemeente is niet geleidelijk maar met schokken verlopen. In de zomer van 1950 werd een begin gemaakt met de aanleg van de ringdijk van oostelijk Flevoland in het IJsselmeer en in juni 1957 viel de polder door bemaling droog. Lange tijd bestond de stad slechts uit het Werkeiland Lelystad-Haven. Pas in september 1967 arriveerden de eerste bewoners van het 'eigenlijke' Lelystad. Vervolgens duurde het erg lang voordat Lelystad als een echte stad werd gezien. De gemeente Lelystad werd bij wet ingesteld op 1 januari Al snel hierna kreeg Lelystad echter te maken met leegloop doordat in het zuidwesten van de Flevopolder Almere werd gebouwd. Almere was door haar gunstige ligging ten opzichte van Amsterdam en het Gooi aantrekkelijker voor forensen en andere nieuwe bewoners dan Lelystad. Een periode van leegstand en verpaupering volgde. Halverwege de jaren negentig ging het roer om. Stedenbouwkundige inzichten veranderden en wijken werden geherstructureerd. Lelystad zette in op aantrekkelijke woonmilieus en economische trekkers waaronder de ontwikkeling van recreatieve voorzieningen. Per 2014 telt Lelystad ca inwoners, waarvan de leeftijd lager dan gemiddeld is. Als gevolg van deze ontwikkelingen kent Lelystad een bevolking met een relatief laag inkomen en daarmee gerelateerde duurzaamheidskenmerken die sterk lijken op kernmerken van de grote steden in Nederland. Anderzijds heeft de ligging van Lelystad, met zijn haven en luchthaven, in de weidse polder en aan het IJssel- en Markermeer veel potentie. De realisering van 7

8 de Hanzelijn in 2012, de goedgekeurde uitbreiding van de luchthaven en de nog aan te brengen aanpassingen aan het rijkswegennet (o.a. 3e afslag A6) zijn belangrijk voor de economische positionering en profilering van Lelystad. In de begin 2014 vastgestelde Structuurvisie Lelystad 2023 is het accent van groei en doorontwikkeling enigszins verlegd naar onderhoud en beheer van de bestaand stad en daarmee komt er een grotere focus op kwaliteit. Het recente besluit tot uitbreiding van de luchthaven moet hier nog worden ingepast. Lelystad is de enige Nederlandse gemeente die tegelijk New Town, groeigemeente en groene gemeente is Lelystad kent een sterk van het gemiddelde beeld afwijkende typologie. Het is de enige gemeente in Nederland die zowel New Town, groeigemeente als groene gemeente is. Tegelijk scoort Lelystad in het geheel niet op de typen oude industriegemeente en historische gemeente. Lelystad heeft een lage duurzaamheidsscore (368 ste plaats) Lelystad neemt in het duurzaamheidsonderzoek onder de 403 Nederlandse gemeenten de 368ste plaats in. Wanneer Lelystad wordt vergeleken met de benchmarkgemeenten neemt het met een totaal score op duurzaamheid van 45,5% de 14de plaats in onder de in totaal 19 gemeenten. Lelystad scoort daarmee relatief laag op duurzaamheid. Een blik op de kapitaalscores laat zien dat Lelystad met een score van 55,9% op het ecologisch kapitaal en een 5e plaats bij dit kapitaal onder de benchmarkgemeenten het goed doet. Daar staat echter tegenover dat de score van 34,5% op het sociaal-cultureel kapitaal het laagste is van de benchmarkgemeenten, en 8

9 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad daarmee nog lager is dan deze score in Rotterdam en Spijkenisse. Het economisch kapitaal scoort in Lelystad met 45,9% beter. Maar in dit opzicht moet Lelystad de buurgemeenten Dronten, Zeewolde en Almere toch voor laten gaan en doet Lelystad het alleen beter dan Spijkenisse en Helmond. Bovenstaande globale beeld geeft aan dat voor de duurzame ontwikkeling van Lelystad vooral het sociaal-cultureel kapitaal maar ook het economisch kapitaal extra aandacht behoeven. Voorraad scores wijzen oorzaken voor hoge en lage kapitaalscores aan De uitkomsten op voorraadniveau tonen dat de relatief goede score van Lelystad voor het ecologisch kapitaal vooral wordt veroorzaakt door hoge duurzaamheidsscores op hinder en calamiteiten, natuur en landschap, en op energie en klimaat. De erg lage score op het sociaal-cultureel kapitaal wordt veroorzaakt door lage scores op de voorraden sociale samenhang, participatie, kunst en cultuur, veiligheid en onderwijs. De wat betere maar nog steeds lage score voor het economisch kapitaal moet vooral toegeschreven worden aan lage scores voor economische structuur en infrastructuur en bereikbaarheid. Daarentegen scoren ruimtelijke vestigingsvoorwaarden en kennis wat beter dan het landelijk gemiddelde. 9

10 Lelystad heeft 22 zeer laag scorende indicatoren Een analyse met een verdere mate van detail binnen de voorraden laat de volgende zeer laag scorende indicatoren zien ten opzichte van de in deze studie gehanteerde duurzaamheidsdoelen: Ecologisch kapitaal: Emissie CO2 GCN NMVOS Chemische toestand oppervlaktewater Sociaal-cultureel kapitaal: Arme huishoudens Vrijwilligers Langdurige werkloosheid Podiumkunsten Rijksmonumenten Onvoldoende bewegen Chronisch zieken Levensverwachting Vandalisme Geweldsdelicten Vermogensdelicten Jeugdwerkloosheid Voortijdig schoolverlaters Economisch kapitaal: Werkloosheid Arbeidsongeschiktheid Netto/bruto verhouding bedrijventerreinen Leegstand kantoorruimte BRP per hoofd Ontsluiting hoofdwegen Problemen waar Lelystad mogelijk zelf beleid op kan voeren Door deze uitkomsten met die van andere benchmarkgemeente te vergelijken is nagegaan of hierbij een voor Lelystad unieke situatie optreedt of dat vergelijkbare gemeenten in een zelfde situatie verkeren. Indicatoren die een specifiek voor Lelystad optredende ongunstige situatie opleveren, waar Lelystad zelf mogelijk een verschil kan maken in het aanpakken ervan, zijn de emissie van CO2, de chemische kwaliteit van het oppervlaktewater, het vandalisme, de arbeidsongeschiktheid en betere ontsluiting van hoofdwegen. Problemen waar alle Flevolandgemeenten mee worstelen Problemen waar alle Flevolandgemeenten mee worstelen zijn de hoge concentratie aan vluchtige organische stoffen, het lage aanbod aan podiumkunsten, het onvoldoende bewegen, de leegstand van kantoorruimte en het lage BRP/hoofd. 10

11 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad Problemen die Lelystad met grote steden gemeen heeft Ook heeft Lelystad door de ontwikkelingen in het verleden veel problemen gemeen met de grote gemeenten zonder dat hier de voordelen van grote gemeenten zoals economische kansen, kansen op sociale stijging en een groot aanbod van culturele voorzieningen tegenover staan. Het gaat hierbij om het hoge aandeel arme huishoudens, langdurige werkloosheid, lage levensverwachting, veel gewelds- en vermogensdelicten, hoge (jeugd)werkloosheid, en veel voortijdige schoolverlaters. Soms kunnen de oplossingen niet van de gemeente zelf worden verwacht Veel van de genoemde problemen die Lelystad gemeen heeft met de andere Flevolandgemeenten en de grote steden laten zien dat met eigen gemeentelijk beleid daar doorgaans weinig aan kan worden veranderd. Genoemde gemeenten zijn hierin mede afhankelijk van de conjunctuur en het beleid van Provincie, Rijk en EU. Lelystad heeft 16 zeer hoog scorende indicatoren Lelystad heeft ook een aantal zeer hoog scorende indicatoren, vooral op ecologisch gebied. Dit zijn: Ecologisch kapitaal: Bodemsanering GCN stikstofoxiden GCN fijn stof Kans op ramp Afstand tot openbaar groen Aandeel recreatief binnenwater Stadsverwarming Windenergie Gasverbruik huishoudens Sociaal-cultureel kapitaal: Afstand ziekenhuis Bevolkingsontwikkeling Aanbod basisscholen Economisch kapitaal: Voorraad bedrijventerreinen Aandeel verouderd bedrijventerrein Aandeel starters High en medium tech werkgelegenheid Op basis van de hoog scorende indicatoren worden de contouren van de identiteit van Lelystad zichtbaar: een gemeente met een gezond en aantrekkelijk milieu, een doortastende aanpak van de energie en klimaatproblema- 11

12 tiek, vol kansen voor nieuwe economische activiteit en met de uitdaging zich als kwalitatief hoogwaardige gemeente te herdefiniëren. Opgave voor de toekomst De gemeente heeft daarmee als opgave een aantrekkelijk woon- en recreatieklimaat te scheppen en de economische basis van de gemeenschap te versterken. De uitbreiding van de luchthaven zal hierbij een belangrijke rol kunnen spelen. In hoeverre dit laatste streven botst met belangen van een groeiende recreatiesector en hoe daarmee op duurzame wijze om te gaan vormt een belangrijke uitdaging voor de toekomstige ontwikkeling van de gemeente. 12

13 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad 1 De opdrachtverlening De gemeente Lelystad is na de nieuwe Collegevorming voorjaar 2014 voornemens om als start voor een nader in te vullen duurzaamheidsbeleid voor de periode zichzelf te benchmarken met andere gemeenten. De gemeente Lelystad wil aan de hand hiervan de kernpunten en prioriteiten binnen haar duurzaamheidsbeleid identificeren en op basis hiervan haar beleidsaanpak verder ontwikkelen. De gemeente heeft tijdens een gesprek in Lelystad op 24 juni 2014 Telos verzocht een offerte uit te brengen voor een duurzaamheidsbenchmark Telos heeft daarop 26 juni 2014 offerte (Telos/14.107) uitgebracht en kort daarna een voorstel voor mogelijke benchmarkgemeenten geformuleerd. Snel daarna heeft Lelystad een eigen keuze voor een 18-tal benchmarkgemeenten gemaakt, die het kader vormen voor de vergelijkingen in deze studie. De gemeente Lelystad heeft Telos formeel opdracht voor het uitvoeren van de studie verleend op 2 juli 2014 (opdrachtnummer: ). Uitgangspunt bij deze benchmarkstudie is dat de door Telos verzamelde duurzaamheidsgegevens voor de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid worden gebruikt en dat Telos eveneens de normen formuleert waaraan Lelystad en de benchmarkgemeenten in deze studie worden getoetst. De benchmarkstudie van Lelystad heeft tot doel vanuit duurzaamheid een foto van de gemeente als plaats in Nederland te maken en het resultaat te vergelijken met dat van de andere 18 benchmarkgemeenten. Het beeld dat hiermee van de gemeente ontstaat is niet gelijk aan een foto van het gevoerde beleid. Evenmin is deze rapportage te zien als een documentaire over duurzaamheid in Lelystad en de benchmarkgemeenten. Er worden bijvoorbeeld geen betrokkenen geïnterviewd. De bevindingen zijn niet één op één gekoppeld aan beleidsknoppen waaraan het bestuur kan draaien. Veel meer zullen de studieresultaten aanleiding geven om de geregistreerde verschillen tussen Lelystad en de andere gemeenten nader te onderzoeken en vervolgens te beoordelen of er in Lelystad verdere acties om beter op duurzaamheid te scoren mogelijk en wenselijk zijn. Een beschrijving van dergelijke beleidsgevolgen is geen onderdeel van het onderzoek en vormt een opgave die in een vervolgfase aan de orde kan komen. Deze duurzaamheidsbenchmark levert bouwstenen voor de door de gemeente te formuleren 1 Zoeteman, B C.J., J. Slabbekoorn, R. Smeets, J. Dagevos en J.T. Mommaas, 2014, Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid 2014, Document nr , 13

14 duurzaamheid agenda met bij haar ontwikkelingsfase en historie passende prioriteiten. De specifiek op Lelystad gerichte werkzaamheden zijn 2 juli 2014 gestart en na een intensieve werkwijze zomer 2014 afgerond. 14

15 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad 2 Benchmarken van de duurzame ontwikkeling van Lelystad 2.1 Inleiding Zoals gezegd is deze benchmarkstudie gebaseerd op de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid 2014 waarin Telos in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu de duurzame ontwikkeling van alle gemeenten in Nederland in kaart heeft gebracht. Dit hoofdstuk geeft een korte inleiding op de gehanteerde onderzoeksmethode. Een uitgebreidere versie van de gebruikte onderzoeksmethode en de eisen en duurzaamheidsdoelen die Telos hanteert zijn te vinden in de bijlagen. 2.2 Onderzoeksmethode De Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid 2014 benadert de duurzame ontwikkeling van Nederlandse gemeenten op basis van de Telos duurzaamheidbalans methode. Deze methode is verwant aan het in EU verband in ontwikkeling verkerende Reference Framework for Sustainable Cities. Voor dit laatste is het ministerie van BZK het nationale aanspreekpunt. Dit voorjaar is de methode door Platform31 en Telos op verzoek van BZK toegepast bij een achttal ambassadeursgemeenten. In de balansmethode worden de drie kapitalen (ecologie, sociaal-cultureel en economie) ontleed in voorraden, eisen, indicatoren en hun normen. In totaal gebruikt de studie 90 indicatoren, gegroepeerd in 19 voorraden. Van de 90 indicatoren hebben er 39 betrekking op het sociaal-culturele kapitaal, 30 op het ecologische kapitaal en 21 op het economische kapitaal. In tabel 2.1 staan de indicatoren die voor deze studie gebruikt zijn weergegeven. De Telos methode betrekt in deze analyse niet de governance aspecten. De inspanning die de gemeente pleegt blijft dus buiten beeld en zal apart in kaart gebracht kunnen worden. Een voorbeeld hiervan over de periode heeft Telos voor 35 gemeenten begin 2014 gepubliceerd, maar daarvan maakte Lelystad geen deel uit. 2 2 Zoeteman, B.C.J., J. Slabbekoorn, J. Dagevos, J. T. Mommaas, 2014,Gemeentelijke duurzaamheid;: hoe organiseer je dat?, document nr , 15

16 Er is een brede set indicatoren gebruikt voor de studie, met zowel objectieve als subjectieve waarnemingen. Op basis van een door Telos geformuleerd duurzaamheidsdoel wordt er per indicator een score berekend. Deze score heeft een schaal van 0 tot 100% en kan geïnterpreteerd worden als de afstand tot het duurzaamheidsdoel. Een score van 100% betekent dat het doel volledig behaald is. De score per voorraad wordt bepaald door een gewogen gemiddelde van de scores van de onderliggende indicatoren. In principe hebben indicatoren hetzelfde gewicht maar Telos kan de gewichten aanpassen om recht te doen aan de verhoudingen tussen de indicatoren in een voorraad. De score op kapitaalniveau is een gemiddelde van de onderliggende voorraadscores die elk een gelijk gewicht krijgen. Er wordt ook een totale duurzaamheidsscore berekend, dat is een gemiddelde van de drie kapitaalscores. Zie voor meer details bijlage 1. Tabel 2.1 Overzicht van gemeten indicatoren per voorraad bij de benchmarkstudie Voorraad Gemeten indicatoren Ecologisch kapitaal Bodem en grondwater Bodemsanering, Mesthoeveelheid Lucht Emissie CO2, Emissie stikstofoxides, Emissie fijn stof, Emissie NMVOS, GCN stikstofoxides, GCN fijn stof, GCN NMVOS Hinder en calamiteiten Overlast geluid, Kans op ramp, Overlast stank-stof-grof vuil Oppervlaktewater Chemische toestand, Ecologische toestand Natuur en landschap Tevredenheid groen in de buurt, Aandeel bos en natuurlijk terrein, Afstand openbaar groen, Aandeel recreatief (binnen) water, Soorten rijkdom Energie en klimaat Stadsverwarming, Windenergie, Gasverbruik huishoudens, Elektriciteitsverbruik huishoudens, Energielabels woningen Grondstoffen Huishoudelijk restafval, GFT-afval, Oud papier en karton, Verpakkingsglas, Plastic Sociaal-cultureel kapitaal Sociale samenhang Participatie Kunst en cultuur Gezondheid Veiligheid Woonomgeving Arme huishoudens, Sociale cohesie, Vrijwilligers Mantelzorg, Opkomst % gemeenteraadsverkiezingen, Opkomst % bij landelijke verkiezingen, Langdurige werkloosheid, Langdurige bijstand Podiumkunsten, Rijksmonumenten, Musea Onvoldoende bewegen, Riskant gedrag, Huisartsen, Kwaliteit ziekenhuizen, Afstand ziekenhuizen, Levensverwachting, Beoordeling van eigen gezondheid, Chronisch zieken Geweldsdelicten, Vermogensdelicten, Vandalisme, Jeugdcriminaliteit, Verkeersonveiligheid, Onveiligheidsgevoel Woningtekort, Afstand supermarkt, Tevredenheid woonomgeving, Tevredenheid winkels, WOZ-waarde, Verhuissaldo, Bevolkingsontwikkeling 16

17 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad Onderwijs Economisch kapitaal Arbeid Ruimtelijke Vestigingsvoorwaarden Economische structuur Infrastructuur en bereikbaarheid Kennis Jeugdwerkloosheid, Aanbod basisscholen, Aanbod voortgezet onderwijs, Voortijdige schoolverlaters, Onvertraagd naar diploma, Eindexamencijfer, Opleidingsniveau van de bevolking Werkgelegenheidsfunctie, Benutting arbeidspotentieel, Werkloosheid, Ontgroening en vergrijzing, Arbeidsongeschiktheid Voorraad bedrijventerreinen, Verhouding netto/bruto bedrijventerreinen, Veroudering bedrijventerreinen, Voorraad kantoorruimte, Leegstand kantoorruimte Aandeel starters, Opheffingen, Besteedbaar inkomen, BRP per hoofd van de bevolking, Aandeel topsectoren, Ontsluiting treinstations, Ontsluiting hoofdwegen Aandeel hoog opgeleiden, Capaciteit WO/HBO, High en medium tech werkgelegenheid, Creatieve industrie Deze methodiek biedt de mogelijkheid om de situatie in een gemeente te bestuderen op het globale niveau van de kapitalen, maar ook op de diepere niveaus van de voorraden en indicatoren. Omdat de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid scores voor alle Nederlandse gemeenten heeft berekend met uniforme normen zijn de scores tussen gemeenten onderling te vergelijken. Dat biedt de mogelijkheid voor een gemeente om de specifieke situatie binnen de gemeente te bestuderen en zich te vergelijken met zelf gekozen andere gemeenten. 2.3 Typologieën Telos is echter van mening dat de duurzaamheidsscores van gemeenten niet zomaar met elkaar mogen worden vergeleken zonder naar de context te kijken. Verschillende gemeenten hebben namelijk verschillende duurzaamheidsopgaven en een rechtstreekse vergelijking doet daar geen recht aan. Een stad met een industrieel verleden draagt waarschijnlijk nog altijd de sporen van zijn verleden met zich mee door bijvoorbeeld vervuiling van de grond en sociale problematiek. Daarom heeft Telos in de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid een voor Nederland geldend tiental typologieën geïdentificeerd die gemeenten met vergelijkbare duurzaamheidsopgaven samenvoegt. Voor een deel volgen de onderscheiden 10 typen gemeenten de historische ontwikkelingen die gemeenten in Nederland hebben doorgemaakt. Zo onderscheiden we historische gemeenten, die het verleden nog steeds zichtbaar met zich meedragen, en agrarische gemeenten, die in sociaal-economische zin nog sterk met het dominante landbouwverleden zijn verbonden. Ook zijn er oude industriesteden waar de grootschalige industrialisatie in havengebieden, de mijnbouw en bijvoorbeeld de textiel de gemeenten tekent, al zijn zij nu op zoek naar een andere identiteit. 17

18 Verder zijn er, ondanks de kleinschaligheid van Nederland, nog gemeenten die een centrumfunctie vervullen naar de omliggende regio. Tweede helft 20ste eeuw is het onderscheid tussen slaap- en werksteden van belang geworden om de verschillende duurzaamheidsuitdagingen te kunnen duiden. Recent is na de decennia van wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog naast het fenomeen van groeisteden ook dat van krimpsteden zijn intrede gaan doen, door de stabilisatie van de bevolkingsomvang in regio s en de blijvende trek naar de Randstad. In sommige gevallen is echter een stormachtige groei door planning gecreëerd waaruit het ook in het buitenland bekende verschijnsel van de New Towns is voortgekomen. Welke gemeenten zich kwalificeren voor deze typologieën zal onderstaand per type worden uitgewerkt. Er is voor elk type een objectief criterium gehanteerd op basis waarvan kan worden bepaald of een gemeente tot zo n type behoort. In Tabel 2.2 zijn deze criteria, zoals gebruikt in de voorliggende studie, aangegeven. Tabel 2.2 Selectiecriteria voor gemeentetypen en hun aantal onder de 403 gemeenten Gemeentetype Agrarische gemeente Centrum gemeente Groei gemeente Groene gemeente Historische gemeente Krimp gemeente New Town Oude industrie gemeente Slaap gemeente Werk gemeente Criterium Het aandeel van agrarisch terrein in het landoppervlak van de gemeente is groter dan 80% Meer dan 25% van de inwoners van de bijbehorende COROP-regio is woonachtig in de gemeente De prognose dat de gemeente 10% meer inwoners heeft in 2040 en daarnaast een bevolkingsontwikkeling (vijfjaargemiddelde aantal geboren aantal overledenen per inwoners) van minstens 2 Het aandeel van bos en open natuur in het landoppervlak van de gemeente is groter dan 30% Het aandeel woningen in de woningvoorraad gebouwd voor 1905 is groter dan 12% De prognose dat de gemeente minder inwoners heeft in 2040 dan nu en daarnaast een negatieve bevolkingsontwikkeling (vijfjaargemiddelde aantal geboren aantal overledenen per inwoners is negatief) Het aandeel woningen in de woningvoorraad gebouwd na 1970 is groter dan 65% Het aandeel van de beroepsbevolking werkzaam in de industrie en mijnbouw in 1930 is groter dan 30% Werkgelegenheidsfunctie (aantal banen relatief tot de werkzame beroepsbevolking) is kleiner dan 70 Werkgelegenheidsfunctie (aantal banen relatief tot de werkzame beroepsbevolking) is groter dan 115 In de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid zijn de verschillen in de duurzaamheidsscores tussen typologieën verder bestudeerd. Zo bleek dat met 18

19 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad name centrum-, oude industrie- en krimpgemeenten aan te wijzen zijn als gemeenten die lager op duurzaamheid scoren dan gemiddeld. Dit is ook op een dieper niveau geanalyseerd, waarbij opviel dat het sociaal-cultureel kapitaal een belangrijke factor is in het verklaren van de lagere duurzaamheidsscores voor bijvoorbeeld centrum- en krimpgemeenten. Agrarische gemeente De agrarische gemeente is een gemeente die gekenmerkt wordt door de relatief grote aanwezigheid van intensieve land- en tuinbouw. Dit type gemeente is gedefinieerd als een gemeente waar meer dan 80% van het oppervlak wordt gebruikt voor landbouw en veeteelt. Deze gemeenten worden gekenmerkt door een rurale ligging in Nederland. Te verwachten is dat dit type gemeente kampt met vervuiling van de bodem door intensieve landbouw. Verder valt ook te verwachten dat het economisch kapitaal zwakker is in dit type gemeente door de rurale ligging. Uit de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid bleek inderdaad dat gemeenten die geïdentificeerd waren als agrarische gemeenten gemiddeld een lagere score behaalden op zowel het ecologisch als economisch kapitaal. Op het niveau van de totale score is geen significant verschil met het gemiddelde beeld gevonden. Centrumgemeente De centrumgemeente is een gemeente met een sterke centrumfunctie voor de omliggende regio. Dit type gemeente is gedefinieerd als een gemeente waar meer dan 25% van de inwoners van de bijbehorende COROP regio woonachtig is. Van een centrumgemeente is te verwachten dat de economie relatief sterk is door de concentratie van economische functies uit de regio in de gemeente. Aan de andere kant is er ook te verwachten dat er relatief veel sociale problemen geconcentreerd zijn in centrumgemeenten omdat het relatief grote gemeenten betreft. Uit de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid bleek dat het sociaal kapitaal fors lager is voor centrumgemeenten. Ook het ecologisch kapitaal is gemiddeld lager voor deze gemeenten. Het economisch kapitaal daarentegen is gemiddeld hoger. In totaal scoren centrumgemeenten gemiddeld lager op duurzame ontwikkeling. Groene gemeente De groene gemeente wordt gekenmerkt door de relatieve aanwezigheid van groen en natuur in de omgeving. Een groene gemeente is gedefinieerd als een gemeente waar meer dan 30% van het landoppervlak van een gemeente bestaat en bos en open natuur. Te verwachten is dat de aanwezigheid van groen in de gemeente zorgt voor een hogere score op het ecologisch kapitaal. De Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid vindt inderdaad een gemiddeld hogere score op het ecologisch kapitaal voor groene gemeenten. Ook het sociaal-cultureel kapitaal is gemiddeld hoger. Daardoor is de totale duurzaamheidsscore ook gemiddeld hoger voor groene gemeenten. 19

20 Historische gemeente De historische gemeente is een gemeente die wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van historische gebouwen. Dit maakt de stad een aantrekkelijke omgeving om in te wonen. De historische gemeente is gedefinieerd als een gemeente waar de woningvoorraad voor meer dan 12% bestaat uit woningen die vóór 1905 gebouwd zijn. De verwachting is dat de historische gemeenten wellicht hoger scoren op het sociaal-cultureel kapitaal door de aantrekkelijke stad en wellicht wat lager op ecologie door hoger energieverbruik van de oude woningen. De Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid vindt echter geen significante verschillen ten opzichte van het gemiddelde beeld voor historische gemeenten. Krimp- en groeigemeenten De krimpgemeente is het tegenovergestelde van de groeigemeente. De krimpgemeente kampt met een krimpende bevolking wat druk zet op de leefbaarheid en het voorzieningenniveau. De krimpgemeente is gedefinieerd als een gemeente waarbij de prognose is dat het inwonertal gaat dalen tot De prognose voor groeigemeenten is dat de gemeente minstens 10% meer inwoners heeft in De krimpgemeente is in tegenstelling tot de groeigemeente juist onaantrekkelijk, mensen trekken er weg. Krimpgemeenten zijn vaak te vinden in de periferie van Nederland, maar ook gemeenten dichter bij de Randstad zijn niet immuun voor krimp als het voorzieningenniveau zwak is. Uit de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid blijkt dan ook dat krimpgemeenten gemiddeld lager scoren als het gaat om duurzame ontwikkeling. Het ecologisch kapitaal scoort juist iets hoger, maar het sociaal-cultureel kapitaal scoort flink lager en ook het economisch kapitaal is lager voor dit type gemeenten. New Towns New Towns zijn gemeenten die in de recente historie stormachtig gegroeid zijn. Vaak is dat doordat deze gemeenten door de overheid zijn aangewezen als woningbouwlocaties. Deze gemeenten zijn gedefinieerd als gemeenten waarvan meer dan 65% van het bestand van de woningvoorraad na 1970 gebouwd is. Te verwachten is dat dit type gemeenten een hoge score behaalt op het ecologisch kapitaal. Deze gemeenten zijn slechts recentelijk ontwikkeld dus de bodem is nog niet vervuild door activiteiten uit het verleden. Uit de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid bleek dat inderdaad het ecologisch kapitaal licht hoger scoort in New Towns. Verder zijn er geen significante verschillen te vinden voor New Towns. Oude industrie gemeente Oude industrie gemeenten zijn gemeenten waar vroeger veel intensieve industrie of mijnbouw gevestigd was. Dat hoeft niet per se te betekenen dat er nu nog industriële activiteiten plaatsvinden, maar deze industrie heeft wel zijn sporen in de gemeente achtergelaten, bijvoorbeeld door vervuiling van de bodem. Daarnaast valt ook te verwachten dat er relatief veel sociale problemen aanwezig zijn in oude industrie gemeenten bijvoorbeeld door verlies aan werkgelegenheid. Een oude industrie gemeente is gedefinieerd als een gemeente waar in 1930 meer dan 30% van de beroepsbevolking werkzaam was in de industrie en/of mijnbouw. 20

21 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad De Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid vindt inderdaad een lagere score voor oude industrie gemeenten bij het ecologisch en het sociaal-cultureel kapitaal. Het economisch kapitaal heeft geen significant verschil. In totaal scoren oude industrie gemeenten gemiddeld lager. Slaapgemeenten De slaapgemeente is een gemeente waar de inwoners wel wonen, maar waar ze voor hun werk naar een andere gemeente gaan. Kortom, ze slapen alleen in de gemeente. Slaapgemeenten zijn dus forensengemeenten en de inwoners wijken mogelijk ook voor voorzieningen (supermarkten, kunst en cultuur, horeca) uit naar andere gemeenten. Een slaapgemeente is gedefinieerd als een gemeente waar de werkgelegenheidsfunctie (relatief aantal banen ten opzichte van de beroepsbevolking) lager is dan 70. De verwachting is dat door het mogelijk lagere voorzieningenniveau in slaapgemeenten de score op het sociaal-cultureel kapitaal lager is. Er is echter veel verschil tussen de slaapgemeenten en daardoor bleek uit de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid dat er geen duidelijke verschillen zijn tussen slaapgemeenten en het gemiddelde beeld bij andere gemeenten. Werkgemeenten Een werkgemeente is een gemeente met een relatief overschot aan banen. De werkgemeente is gedefinieerd als een gemeente waar de werkgelegenheidsfunctie (relatief aantal banen ten opzichte van de beroepsbevolking) hoger is dan 115. De werkgemeente heeft dus meer banen dan de beroepsbevolking van de eigen gemeente nodig heeft en is een netto importeur van arbeidskrachten. De verwachting is dat dit type gemeente wordt gekenmerkt door een relatief sterke economie. Dat blijkt inderdaad ook uit de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid. De hogere score op het economisch kapitaal wordt echter teniet gedaan door gemiddeld lagere scores op het ecologisch en sociaal-cultureel kapitaal waardoor de totale score van werkgemeenten niet afwijkt van het gemiddelde beeld van andere gemeenten. 2.4 De typologie van Lelystad Figuur 2.1 maakt inzichtelijk tot welke typologie de gemeente Lelystad behoort. De spinfiguur geeft aan in hoeverre de gemeente Lelystad voldoet aan de drempelwaarde voor een typologie. De scores in de spin zijn genormaliseerd van waarbij een score van 50 staat voor de drempelwaarde van een typologie. Boven en onder de drempelwaarde is de score lineair doorgetrokken naar het theoretisch maximum/minimum. De drempelwaarde (door Telos bepaald) is statisch en bepaalt of een gemeente wel of niet tot een typologie behoort. Echter, het is goed mogelijk dat een gemeente de drempelwaarde niet haalt maar toch kenmerken van een bepaalde typologie bezit. De spin maakt inzichtelijk in hoeverre een gemeente kenmerken bezit van een bepaalde typologie. 21

22 Figuur 2.1 De typologische kenmerken van gemeente Lelystad Lelystad heeft een sterk van het gemiddelde beeld afwijkende typologie. Het is de enige gemeente in Nederland die zowel New Town, groeigemeente als groene gemeente is. Tegelijk scoort Lelystad in het geheel niet op de typen oude industriegemeente en historische gemeente. Verwacht mag worden dat een enigszins vergelijkbare typologie gevonden zal worden bij benchmarkgemeenten die ook door landwinning in het voormalige Zuiderzeegebied zijn ontstaan. In figuur 2.2. zijn de spinfiguren van enkele buurgemeenten gepresenteerd. 22

23 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad Figuur 2.2 Typologieën van enkele buurgemeente (Almere, Dronten en Zeewolde) van Lelystad 23

24 Figuur 2.2 laat zien dat de vier getoonde gemeenten veel overeenkomsten in typologie hebben. Het zijn alle vier uitgesproken New Towns. Maar er zijn ook duidelijke verschillen. Almere heeft een meer ontwikkelde centrumfunctie en er wordt een sterkere groei dan in Lelystad verwacht. Dronten wordt ook verwacht sterker dan Lelystad te groeien (dit is gebaseerd op prognoses van vóór het besluit tot ontwikkeling van de luchthaven Lelystad) maar ontbeert net als Zeewolde een centrumfunctie. De agrarische functie is het minst in Almere ontwikkeld. 24

25 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad 3 Duurzaamheids- en kapitaalscores Lelystad in vergelijking met de benchmarkgemeenten De 18 benchmarkgemeenten waarvoor Lelystad heeft gekozen zijn gekarakteriseerd in tabel 3.1. Tabel 3.1 Kenmerken van de geselecteerde benchmarkgemeenten Gemeente Inwoneraantal Opp. (ex water) km 2 Groen type New Town type Groei type Almelo , Almere , Amsterdam , Den Haag , Dronten , Haarlemmermeer , Harderwijk , Heerenveen , Helmond , Hoorn , Houten , Leusden , Lelystad , Purmerend , Rotterdam , Spijkenisse , Utrecht , Zeewolde , Zoetermeer , De grootste benchmarkgemeente qua inwoneraantal is Amsterdam en de kleinste Zeewolde. In oppervlak is Lelystad, na Dronten en Zeewolde, een van de grootste gemeenten en Hoorn de kleinste. 25

26 In tabel 3.2 zijn de verschillen in duurzaamheidsscores van Lelystad en de benchmarkgemeenten samengevat, evenals de scores voor de drie kapitalen, steeds in aflopende volgorde. Tabel 3.2 Duurzaamheids- en kapitaalscores van Lelystad vergeleken met de benchmarkgemeenten No. Totaal score Ecologisch kapitaal Sociaal-cultureel kapitaal Economisch kapitaal 1 Houten 60,00 Zeewolde 61,86 Leusden 61,27 Utrecht 61,25 2 Leusden 56,86 Houten 60,35 Houten 60,73 Houten 58,93 3 Harderwijk 53,46 Almere 59,88 Haarlemmermeer 51,96 Amsterdam 58,81 4 Zeewolde 53,40 Leusden 57,38 Harderwijk 51,45 Rotterdam 56,85 5 Almere 51,32 Lelystad 55,94 Zeewolde 49,25 Haarlemmermeer 55,59 6 Haarlemmermeer 50,21 Dronten 55,04 Purmerend 47,90 Heerenveen 54,00 7 Hoorn 49,70 Harderwijk 54,95 Hoorn 47,11 Harderwijk 53,99 8 Dronten 49,57 Hoorn 51,84 Dronten 47,01 Almere 53,38 9 Purmerend 49,39 Zoetermeer 50,15 Amsterdam 46,85 Leusden 51,92 10 Zoetermeer 49,24 Helmond 50,11 Zoetermeer 46,63 Zoetermeer 50,94 11 Utrecht 48,67 Purmerend 49,50 Heerenveen 46,04 Purmerend 50,78 12 Heerenveen 48,57 Heerenveen 45,67 Utrecht 43,36 Hoorn 50,15 13 Amsterdam 47,94 Den Haag 45,26 Almere 40,69 Den Haag 49,62 14 Lelystad 45,46 Spijkenisse 44,19 Den Haag 40,08 Zeewolde 49,10 15 Den Haag 44,99 Haarlemmermeer 43,09 Helmond 39,07 Almelo 49,05 16 Helmond 44,70 Utrecht 41,39 Almelo 38,70 Dronten 46,67 17 Rotterdam 44,13 Almelo 41,11 Spijkenisse 38,70 Lelystad 45,96 18 Almelo 42,96 Rotterdam 40,29 Rotterdam 35,25 Helmond 44,93 19 Spijkenisse 39,65 Amsterdam 38,16 Lelystad 34,48 Spijkenisse 36,07 Gemiddeld 49,0 49,8 45,6 51,5 Lelystad neemt in het duurzaamheidsonderzoek onder de 403 Nederlandse gemeenten de 368 ste plaats in. Wanneer Lelystad, zoals getoond in tabel 3.2, wordt vergeleken met de benchmarkgemeenten neemt het met een totaal score op duurzaamheid van 45,5% de 14 de plaats in onder de in totaal 19 gemeenten. Lelystad scoort daarmee relatief laag op duurzaamheid. Anderzijds heeft de ligging van Lelystad, met zijn haven en luchthaven, in de weidse polder en aan het IJssel- en Markermeer veel potentie. De realisering van de Hanzelijn in 2012 en de nog aan te brengen aanpassingen aan het rijkswegennet (o.a. 3e afslag A6) zijn belangrijk voor de economische positionering en profilering van Lelystad. In de begin 2014 vastgestelde Structuurvisie Lelystad 2023 is het accent van groei en doorontwikkeling enigszins verlegd naar onderhoud en beheer van de bestaande stad en daarmee komt er een grotere focus op kwaliteit. 26

27 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad Een blik op de kapitaalscores laat zien dat Lelystad met een score van 55,9% op het ecologisch kapitaal en een 5 e plaats bij dit kapitaal onder de benchmarkgemeenten het goed doet. Daar staat echter tegenover dat de score van 34,5% op het sociaal-cultureel kapitaal het laagste is van de benchmarkgemeenten, en daarmee nog lager is dan deze score in Rotterdam en Spijkenisse. Het economisch kapitaal scoort in Lelystad met 45,9% beter. Maar in dit opzicht moet Lelystad de buurgemeenten Dronten, Zeewolde en Almere toch voor laten gaan en doet Lelystad het alleen beter dan Spijkenisse en Helmond. Het bovenstaande globale beeld geeft aan dat voor de duurzame ontwikkeling van Lelystad vooral het sociaal-cultureel kapitaal maar ook het economisch kapitaal extra aandacht behoeven. Waaraan dat precies ligt komt in de volgende hoofdstukken aan de orde. 27

28 28

29 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad 4 Scores van de duurzaamheidsvoorraden Lelystad In dit hoofdstuk worden de scores op voorraad(thema)niveau getoond voor de gemeente Lelystad. Voor het overzicht zijn deze uitkomsten samengebundeld in de vorm van een spinfiguur met 19 assen in figuur 4.1. Deze figuur laat de duurzaamheidsscores van de verschillende voorraden in Lelystad zien in vergelijking met de gemiddelde duurzaamheidsscores van alle 403 gemeenten in Nederland. Figuur 4.1 Scores voorraden Lelystad ten opzichte van gemiddelde scores van alle gemeenten De uitkomsten tonen dat de eerder genoemde relatief goede score voor het ecologisch kapitaal vooral wordt veroorzaakt door hoge duurzaamheidsscores op hinder en calamiteiten, natuur en landschap, en op energie en klimaat. De erg lage score op het sociaal-cultureel kapitaal wordt veroorzaakt door lage scores op 29

30 de voorraden sociale samenhang, participatie, kunst en cultuur, veiligheid en onderwijs. De wat betere maar nog steeds lage score voor het economisch kapitaal moet vooral toegeschreven worden aan lage scores voor economische structuur en infrastructuur en bereikbaarheid. Daarentegen scoren ruimtelijke vestigingsvoorwaarden en kennis wat beter dan het landelijke gemiddelde. Figuur 4.2 laat de duurzaamheidsscores op voorraadniveau voor Lelystad zien in vergelijking met de 18 benchmarkgemeenten van deze studie. Figuur 4.2 Scores voorraden Lelystad en gemiddelde voorraadscores voor de benchmarkgemeenten De verschillen tussen Lelystad en de 18 benchmarkgemeenten zijn wat minder uitgesproken dan bij de vergelijking met het landelijke gemiddelde, maar dezelfde tendensen blijven zichtbaar. In de volgende hoofdstukken zal nog meer in detail op de verschillen worden ingegaan. Eerst wordt per voorraad naar de samenstellende indicatoren gekeken. 30

31 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad 5 Totaalbeeld van de duurzaamheidsscores op indicatorniveau voor Lelystad In dit hoofdstuk wordt op basis van de data die voor het benchmarken zijn verzameld een integraal beeld gegeven van de duurzaamheid in Lelystad. Daarbij wordt volgens de systematiek die Telos heeft ontwikkeld voor het maken van een duurzaamheidsbalans in taartdiagrammen getoond hoe de indicatoren voor elke voorraad scoren ten opzichte van de door Telos geformuleerde duurzaamheidsdoelen. Voor inzicht in de duurzaamheidsdoelen wordt de lezer verwezen naar de per indicator opgestelde factsheet. Deze factsheets zijn onderdeel van de Nationale Monitor Gemeentelijke Duurzaamheid. 3 Onderstaand zullen per kapitaal de voorraden en hun samenstellende indicatoren worden besproken. In taartdiagrammen is elke indicator een kleur gegeven op basis van een behaalde percentuele score. Een indicator met een score tussen de 0-25% krijgt een rode kleur, tussen 25-50% krijgt oranje, tussen 50-75% groen en tussen % een gouden kleur. Het % drukt in beginsel de mate uit waarin Lelystad het door Telos gedefinieerde duurzaamheidsdoel benadert. Zie bijlage 1 voor meer uitleg over de taartdiagrammen. 5.1 Taartdiagrammen voor het ecologisch kapitaal In deze paragraaf worden achtereenvolgens de volgende voorraden besproken: bodem en grondwater, lucht, hinder en calamiteiten, oppervlaktewater, natuur en landschap, energie en klimaat, en grond(afval)stoffen. De beelden van elk taartdiagram spreken voor zich. Daarom zal elke voorraad slechts kort worden toegelicht. 3 Verkrijgbaar via 31

32 5.1.1 Bodem en grondwater In de voorraad bodem en grondwater worden de indicator Op het land gebrachte hoeveelheid mest en Aantal humane spoedlocaties bodemsanering in beeld gebracht. Lelystad kent geen bodemsaneringsproblematiek, maar het deels agrarische karakter van de gemeente leidt wel tot een behoorlijke belasting van de bodem met mest Lucht De duurzaamheidsscore voor de lucht in Lelystad is hoog waar het de concentratie met fijn stof en stikstofoxiden betreft. Ook is de score voor uitgestoten fijn stof naar de lucht goed. De duurzaamheidscore voor de eigen emissie aan stikstofoxiden en vluchtige organische stoffen is tamelijk laag en die van kool- 32

33 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad dioxide laag. Ook is de duurzaamheidsscore voor de concentratie aan vluchtige organische stoffen in Lelystad laag, mogelijk mede door de nabijheid van bronnen in naburige gemeenten Hinder en calamiteiten Binnen de voorraad hinder en calamiteiten scoort de indicator kans op een ramp goed, evenals overlast door stank/stof/vuil. De geluidsoverlast daarentegen scoort tamelijk laag vanuit duurzaamheidsoogpunt Oppervlaktewater De ecologische en chemische toestand van het oppervlaktewater tonen een lage tot zeer lage duurzaamheidsscore. 33

34 5.1.5 Natuur en landschap De indicatoren van natuur en landschap laten allen een hoge tot zeer hoge duurzaamheidsscore zien. Het aandeel recreatief binnenwater en de geringe afstand tot openbaar groen springen er als het meest gunstig uit Energie en klimaat Ook de voorraad energie en klimaat is opgebouwd uit hoog scorende indicatoren, waarbij stadsverwarming, windenergie en gasverbruik huishouden in het oog springen. Het elektriciteitsverbruik van huishoudens en de inzet van zonnestroom lijken nog enig perspectief tot verbetering te hebben. 34

35 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad Grondstoffen 5.2 Taartdiagrammen voor het sociaal-cultureel kapitaal Achtereenvolgens worden de volgende voorraden besproken: sociale samenhang, participatie, kunst en cultuur, veiligheid, woonomgeving, en onderwijs Sociale samenhang De voorraad sociale samenhang is een cruciale voorraad voor het begrijpen van de duurzaamheidsscore van een gemeente omdat de score voor deze voorraad sterk correleert met andere sociale en deels ook ecologische voorraden. Dit is een voorraad die in Lelystad erg laag scoort door het relatief grote aantal 35

36 huishoudens met een laag inkomen en bijvoorbeeld het daar vaak mee samenhangende lage aantal vrijwilligers Participatie De indicatoren van de voorraad participatie laten een gemengd beeld zien. Mantelzorg scoort goed, maar langdurige werkloosheid erg laag. De opkomst bij landelijke en gemeenteraadsverkiezingen is tamelijk laag Kunst en cultuur De voorraad kunst en cultuur is samengesteld uit drie indicatoren waarop Lelystad laag tot zeer laag scoort. Uiteraard mag niet verwacht worden dat in een New Town veel Rijksmonumenten te vinden zijn. Maar ook podiumkunsten en musea scoren laag en zouden mogelijk verbeterd kunnen worden. 36

37 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad Gezondheid De indicatoren voor gezondheid variëren sterk in hun duurzaamheidsscore. De afstand tot het ziekenhuis en de kwaliteit van het ziekenhuis scoren goed. Zeer lage scores worden aangetroffen bij onvoldoende bewegen, chronisch zieken en levensverwachting Veiligheid De duurzaamheidsscore voor verkeersonveiligheid is goed, maar de scores voor vandalisme, geweldsdelicten en vermogensdelicten zijn zeer laag. Deze drie indicatoren vertonen landelijk doorgaans een sterke correlatie met de indicator arme huishoudens. 37

38 5.2.6 Woonomgeving De indicatoren voor de woonomgeving in Lelystad scoren over het geheel genomen goed Onderwijs Onderwijs is uit zeven indicatoren opgebouwd. Het aanbod aan basisscholen scoort zeer goed. Jeugdwerkloosheid en voortijdige schoolverlaters scoren echter zeer laag. Ook is de score voor het opleidingsniveau van de bevolking matig. 38

39 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad 5.3 Taartdiagrammen voor het economisch kapitaal Achtereenvolgens komen aan de orde de voorraden arbeid, ruimtelijke vestigingsvoorwaarden, economische structuur, infrastructuur en bereikbaarheid, en tenslotte kennis Arbeid Binnen de voorraad arbeid scoort benutting arbeidspotentieel goed. Arbeidsongeschiktheid en werkloosheid scoren echter erg laag Ruimtelijke vestigingsvoorwaarden 39

40 De ruimtelijk vestigingsvoorwaarden in Lelystad scoren met uitzondering van de leegstand kantoorruimte en de netto/bruto verhouding bij bedrijventerreinen goed tot zeer goed Economische structuur Binnen de voorraad economische structuur valt een zeer hoge score voor het aandeel starters op. Laag scoort echter het BRP per hoofd. Er is globaal gesproken nog maar weinig hoogwaardige economische activiteit. Ook het aandeel topsectoren scoort matig Infrastructuur en bereikbaarheid 40

41 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad Lelystad is per spoor goed ontsloten. Dat is op dit moment veel minder het geval voor de ontsluiting via hoofdwegen Kennis De voorraad kennis scoort door een hoge bijdrage van de high en medium tech werkgelegenheid als geheel matig. Het laagst scoort de capaciteit WO/HBO onder de indicatoren. Ook het aandeel hoog opgeleiden en de bijdrage van de creatieve industrie zouden gebaat zijn bij verbetering. 5.4 Samenvatting zeer laag en zeer hoog scorende indicatoren Zeer laag scorende indicatoren Bovenstaande resultaten geven aan dat er een aantal zeer laag scorende (rood kleurende) indicatoren zijn gevonden. Deze indicatoren zijn respectievelijk: Ecologisch kapitaal: Emissie CO2 GCN NMVOS Chemische toestand oppervlaktewater Sociaal-cultureel kapitaal: Arme huishoudens Vrijwilligers Langdurige werkloosheid Podiumkunsten Rijksmonumenten Onvoldoende bewegen Chronisch zieken Levensverwachting 41

42 Vandalisme Geweldsdelicten Vermogensdelicten Jeugdwerkloosheid Voortijdig schoolverlaters Economisch kapitaal: Werkloosheid Arbeidsongeschiktheid Netto/bruto verhouding bedrijventerreinen Leegstand kantoorruimte BRP per hoofd Ontsluiting hoofdwegen Zeer hoog scorende indicatoren Aan de andere kant zijn er ook een aantal zeer hoog scorende (goud gekleurde) indicatoren in gemeente Lelystad. Dit zijn respectievelijk: Ecologisch kapitaal: Bodemsanering GCN stikstofoxiden GCN fijn stof Kans op ramp Afstand tot openbaar groen Aandeel recreatief binnenwater Stadsverwarming Windenergie Gasverbruik huishoudens Sociaal-cultureel kapitaal: Afstand ziekenhuis Bevolkingsontwikkeling Aanbod basisscholen Economisch kapitaal: Voorraad bedrijventerreinen Aandeel verouderd bedrijventerrein Aandeel starters High en medium tech werkgelegenheid Beide groepen extreem scorende indicatoren zullen in de volgende paragraaf nader worden uitgewerkt. 42

43 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad 6 Benchmarking van de in Lelystad opvallend scorende indicatoren In dit hoofdstuk worden de scores van een aantal indicatoren die er positief dan wel negatief uitspringen voor de gemeente Lelystad besproken. De scores van deze indicatoren worden in het perspectief gezet van de benchmarkgemeenten zodat kan worden gekeken of de afwijkende score ook in andere vergelijkbare gemeenten optreedt dan wel dat het een unieke situatie van de gemeente Lelystad betreft. Daarbij speelt als achtergrond uiteraard de geschiedenis van Lelystad een belangrijke rol. Al is Lelystad een van de jongste woonplaatsen van Nederland, de ontwikkeling is niet geleidelijk maar met schokken verlopen. In de zomer van 1950 werd een begin gemaakt met de aanleg van de ringdijk van Oostelijk Flevoland in het IJsselmeer. Eén kilometer dijkvak werd verbreed tot 50 à 100 meter. Op dit werkeiland werd een werkhaven aangelegd. Hier werd een kamp gebouwd waar dijkwerkers en ander personeel werden gehuisvest. De ringdijk van oostelijk Flevoland werd in september 1956 gesloten, en in juni 1957 viel de polder door bemaling droog daarmee landoppervlak biedend dat 4,5 meter beneden de zeespiegel ligt. De ontwikkeling van Lelystad kwam echter niet op gang. Lange tijd bestond de stad slechts uit het Werkeiland Lelystad-Haven. Pas na 10 jaar, in september 1967, arriveerden de eerste bewoners van het 'eigenlijke' Lelystad. Vervolgens duurde het erg lang voordat Lelystad als een echte stad werd gezien. De gemeente Lelystad werd bij wet ingesteld op 1 januari Al snel hierna kreeg Lelystad echter te maken met leegloop doordat in het zuidwesten van de Flevopolder Almere werd gebouwd. Almere was door haar gunstige ligging ten opzichte van Amsterdam en het Gooi aantrekkelijker voor forensen en andere nieuwe bewoners dan Lelystad. Een periode van leegstand en verpaupering volgde. Halverwege de jaren negentig ging het roer om. Stedenbouwkundige inzichten veranderden en wijken werden geherstructureerd. Lelystad zette in op woonmilieus, en zo ontstonden wijken als het Golfresort, een wijk die gebouwd is midden op een golfbaan, en Parkhaven. Deze geschiedenis verklaart waarom in Lelystad er een bevolking aanwezig is met een relatief laag inkomen en daarmee gerelateerde duurzaamheidskenmerken. Genoemde kenmerken sturen de ruimte en richting voor de duurzame ontwikkeling van de gemeente. 43

44 6.1 Benchmark laag scorende indicatoren Lelystad Benchmark Emissie CO2 De duurzaamheidsscore voor CO2 emissie is in Lelystad laag en vergelijkbaar met die in grote gemeenten als Amsterdam en Utrecht. Alleen in Rotterdam is de score nog lager. Dit betekent dat Lelystad relatief veel CO2 uitstoot Benchmark indicator GCN NMVOS De lage duurzaamheidsscore voor de concentratie aan vluchtige organische stoffen (koolwaterstoffen) wijkt niet af van die in de buurgemeenten. De helft van de benchmarkgemeenten vertoont een zelfde beeld als Lelystad. 44

45 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad Benchmark indicator Chemische toestand oppervlaktewater De chemische kwaliteit van het oppervlakteater scoort laag in Lelystad terwijl deze score bij geografisch vergelijkbare gemeenten als Dronten, Almere en Zeewolde duidelijk hoger is. Mogelijk speelt verzilting hierbij ook een rol Benchmark indicator Arme huishoudens De indicator arme huishoudens scoort laag in Lelystad, mede als gevolg van de eerder geschetste historische achtergrond. Lelystad deelt dit kenmerk met grote gemeenten als Rotterdam, Amsterdam, Den Haag en Utrecht. Almere vertoont eveneens een weinig afwijkend beeld. Dat is wel het geval voor Dronten en Zeewolde waar een hogere duurzaamheidsscore voor arme huishoudens wordt aangetroffen. 45

46 6.1.5 Benchmark indicator Vrijwilligers De lage score voor vrijwilligers komt bij het merendeel van de benchmarkgemeenten voor Benchmark indicator Langdurige werkloosheid Lelystad kent een lage score voor langdurige werkloosheid zoals meerdere grote gemeenten. Maar de meeste benchmarkgemeenten laten een betere score zien, waaronder ook Dronten, Almere en Zeewolde. 46

47 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad Benchmark indicator Podiumkunsten De duurzaamheidsscore voor podiumkunsten is in Lelystad erg laag, evenals bij de buurgemeenten. Bij de meeste benchmarkgemeenten is dat anders. Hierbij speelt een rol dat voor culturele activiteiten al snel naar de relatief nabij gelegen kampioen op dit gebied, Amsterdam, wordt gekeken. De vraag is of dit ook voor de toekomst verstandig is Benchmark indicator Rijksmonumenten Lelystad behoort tot de groep van gemeenten die door inpoldering of als New Town relatief recent zijn ontstaan. Hier kunnen geen Rijksmonumenten worden aangetroffen. De indicator is dan ook voor gemeenten als Lelystad weinig betekenisvol. 47

48 6.1.9 Benchmark indicator Onvoldoende bewegen Voor enkele laagscorende gezondheidsindicatoren geldt dat ook hierbij Lelystad kenmerken van grote gemeenten vertoont, die vermoedelijk samenhangen met de grote groep arme huishoudens in de gemeente. Dit doet zich voor bij onvoldoende bewegen (6.1.9), chronisch zieken (6.1.10), en levensverwachting (6.1.11) Benchmark indicator Chronisch zieken 48

49 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad Benchmark indicator Levensverwachting Benchmark indicator Vandalisme Ook bij vandalisme (6.1.12), geweldsdelicten (6.1.13) en vermogensdelicten (6.1.14) komt een vergelijkbaar beeld als bij grote gemeenten naar voren. Bovendien scoort het merendeel van de benchmarkgemeenten laag op deze indicatoren, waardoor er geen groot perspectief voor verbetering door gemeentelijk beleid lijkt te bestaan. 49

50 Benchmark indicator Geweldsdelicten Benchmark indicator Vermogensdelicten 50

51 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad Benchmark indicator Jeugdwerkloosheid Verder blijken de scores van Lelystad voor de indicatoren jeugdwerkloosheid en voortijdige schoolverlaters ook betrokken bij de grote steden problematiek, al weten bijvoorbeeld Amsterdam en Zeewolde het goed te doen op het punt van jeugdwerkloosheid, terwijl Dronten minder dan Lelystad met voortijdige schoolverlaters te maken heeft Benchmark indicator Voortijdige schoolverlaters 51

52 Benchmark indicator Werkloosheid De duurzaamheidsscore voor werkloosheid is in Lelystad laag, evenals in de grote gemeenten en Almelo en Almere Benchmark indicator Arbeidsongeschiktheid Arbeidsongeschiktheid is een specifiek in Lelystad en gemeenten als Hoorn, Purmerend en Almelo optredende problematiek. 52

53 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad Benchmark indicator Netto\bruto verhouding bedrijventerreinen Lelystad scoort het laagst op de indicator netto/bruto verhouding bij bedrijfsterreinen. In Almere en Zeewolde komt een zelfde lage score voor. Vermoedelijk is de oorzaak dat ruimte niet erg schaars is en economische ontwikkeling minder snel verloopt dan bij de aanleg werd verwacht Benchmark indicator Leegstand kantoorruimte Op het punt van leegstand kantoorruimte wordt in Lelystad en zelfde beeld aangetroffen als in de buurgemeenten. 53

54 Benchmark indicator BRP per hoofd Lelystad heeft net als de buurgemeenten te maken met een bevolking met een zeer laag BRP per hoofd Benchmark indicator Ontsluiting hoofdwegen De ontsluiting van de hoofdwegen laat een zeer lage score zien in Lelystad, vergelijkbaar met die in Spijkenisse en Den Haag. De buurgemeenten scoren op deze indicator aanzienlijk beter. 54

55 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad 6.2 Benchmark hoog scorende indicatoren Lelystad Onderstaand zijn een aantal zeer hoog scorende indicatoren in beeld gebracht ten opzichte van de benchmarkgemeenten. Binnen deze groep scoort Lelystad bijvoorbeeld als beste op de onderdelen bodemsanering, kans op een ramp, aandeel recreatief oppervlaktewater, voorraad bedrijventerreinen, en werkgelegenheid in de high en medium tech sector. Er liggen kansen om de hieraan verbonden identiteit van de gemeente verder te versterken. Verder scoort Lelystad ook hoog in vergelijking met de benchmarkgemeenten waar het gaat om de afstand tot openbaar groen, de inzet van windenergie, en het aandeel starters. Onderstaand is voor alle hoog scorende indicatoren in staafdiagrammen de vergelijking met de benchmarkgemeenten weergegeven. Daarbij spreken de beelden voor zich Benchmark indicator Bodemsanering 55

56 6.2.2 Benchmark indicator GCN stikstofoxiden Benchmark indicator GCN fijn stof 56

57 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad Benchmark indicator Kans op ramp Benchmark indicator Afstand tot openbaar groen 57

58 6.2.6 Benchmark indicator Aandeel recreatief binnenwater Benchmark indicator Stadsverwarming 58

59 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad Benchmark indicator Windenergie Benchmark indicator Gasverbruik huishoudens 59

60 Benchmark indicator Afstand ziekenhuis Benchmark indicator Bevolkingsontwikkeling 60

61 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad Benchmark indicator Aanbod basisscholen Benchmark indicator Voorraad bedrijventerreinen 61

62 Benchmark indicator Aandeel verouderd bedrijventerrein Benchmark indicator Aandeel starters 62

63 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad Benchmark indicator High en medium tech werkgelegenheid 63

64 64

65 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad 7 Conclusies De hierboven geschilderde benchmarkanalyse van Lelystad leidt tot de volgende conclusies en aanbevelingen. 7.1 De bevolking in Lelystad heeft gemiddeld een laag inkomen Lelystad is een van de jongste gemeenten van Nederland. De ontwikkeling van deze gemeente is niet geleidelijk maar met schokken verlopen. In de zomer van 1950 werd een begin gemaakt met de aanleg van de ringdijk van oostelijk Flevoland in het IJsselmeer en in juni 1957 viel de polder door bemaling droog, daarmee een groot landoppervlak vrijmakend dat 4,5 meter beneden de zeespiegel ligt. Lange tijd bestond de stad slechts uit het Werkeiland Lelystad-Haven. Pas in september 1967 arriveerden de eerste bewoners van het 'eigenlijke' Lelystad. Vervolgens duurde het erg lang voordat Lelystad als een echte stad werd gezien. De gemeente Lelystad werd bij wet ingesteld op 1 januari Al snel hierna kreeg Lelystad echter te maken met leegloop doordat in het zuidwesten van de Flevopolder Almere werd gebouwd. Almere was door haar gunstige ligging ten opzichte van Amsterdam en het Gooi aantrekkelijker voor forensen en andere nieuwe bewoners dan Lelystad. Een periode van leegstand en verpaupering volgde. Halverwege de jaren negentig ging het roer om. Stedenbouwkundige inzichten veranderden en wijken werden geherstructureerd. Lelystad zette in op aantrekkelijke woonmilieus en naast economische trekkers ook de ontwikkeling van recreatieve voorzieningen. Per 2014 telt Lelystad ca inwoners, waarvan de gemiddelde leeftijd vrij laag is. Als gevolg van deze ontwikkeling kent Lelystad een bevolking met een relatief laag inkomen en daarmee gerelateerde duurzaamheidskenmerken die sterk lijken op de kernmerken van de grote steden in Nederland. Tegelijk liggen hierin ontwikkelingsrichtingen die in de toekomst Lelystad duurzamer kunnen maken. 7.2 Lelystad is de enige Nederlandse gemeente die tegelijk New Town, groeigemeente en groene gemeente is Lelystad kent een sterk van het gemiddelde beeld afwijkende typologie. Het is de enige gemeente in Nederland die zowel New Town, groeigemeente als groene gemeente is. Tegelijk scoort Lelystad in het geheel niet op de typen oude industriegemeente en historische gemeente. 65

66 7.3 Lelystad heeft lage duurzaamheidsscore (368 ste plaats), die vooral door lage sociaal-culturele kapitaalscore wordt veroorzaakt Lelystad neemt in het duurzaamheidsonderzoek onder de 403 Nederlandse gemeenten de 368ste plaats in. Wanneer Lelystad wordt vergeleken met de benchmarkgemeenten neemt het met een totaal score op duurzaamheid van 45,5% de 14de plaats in onder de in totaal 19 gemeenten. Lelystad scoort daarmee relatief laag op duurzaamheid. Anderzijds heeft de ligging van Lelystad, met zijn haven en luchthaven, in de weidse polder en aan het IJssel- en Markermeer veel potentie. De realisering van de Hanzelijn in 2012, de goedgekeurde uitbreiding van de luchthaven en de nog aan te brengen aanpassingen aan het rijkswegennet (o.a. 3e afslag A6) zijn belangrijk voor de economische positionering en profilering van Lelystad. In de begin 2014 vastgestelde Structuurvisie Lelystad 2023 is het accent van groei en doorontwikkeling enigszins verlegd naar onderhoud en beheer van de bestaand stad en daarmee komt er een grotere focus op kwaliteit. Het recente besluit tot uitbreiding van de luchthaven moet hier nog worden ingepast. Een blik op de kapitaalscores laat zien dat Lelystad met een score van 55,9% op het ecologisch kapitaal en een 5e plaats bij dit kapitaal onder de benchmarkgemeenten het goed doet. Daar staat echter tegenover dat de score van 34,5% op het sociaal-cultureel kapitaal het laagste is van de benchmarkgemeenten, en daarmee nog lager is dan deze score in Rotterdam en Spijkenisse. Het economisch kapitaal scoort in Lelystad met 45,9% beter. Maar in dit opzicht moet Lelystad de buurgemeenten Dronten, Zeewolde en Almere toch voor laten gaan en doet Lelystad het alleen beter dan Spijkenisse en Helmond. Bovenstaande globale beeld geeft aan dat voor de duurzame ontwikkeling van Lelystad vooral het sociaal-cultureel kapitaal maar ook het economisch kapitaal extra aandacht behoeven. 7.4 Voorraad scores wijzen oorzaken voor hoge en lage kapitaalscores aan De uitkomsten op voorraadniveau tonen dat de relatief goede score van Lelystad voor het ecologisch kapitaal vooral wordt veroorzaakt door hoge duurzaamheidsscores op hinder en calamiteiten, natuur en landschap, en op energie en klimaat. De erg lage score op het sociaal-cultureel kapitaal wordt veroorzaakt door lage scores op de voorraden sociale samenhang, participatie, kunst en cultuur, veiligheid en onderwijs. De wat betere maar nog steeds lage score voor het economisch kapitaal moet vooral toegeschreven worden aan lage scores voor economische structuur en infrastructuur en bereikbaarheid. Daarentegen scoren ruimtelijke vestigingsvoorwaarden en kennis wat beter dan het landelijk gemiddelde. 66

67 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad 7.5 Lelystad heeft 22 zeer laag scorende indicatoren, waaronder 13 sociaal-culturele Een analyse met een verdere mate van detail binnen de voorraden, gepresenteerd in taartdiagrammen, laat de volgende 22 zeer laag scorende indicatoren zien ten opzichte van de in deze studie gehanteerde duurzaamheidsdoelen: Ecologisch kapitaal: Emissie CO2 GCN NMVOS Chemische toestand oppervlaktewater Sociaal-cultureel kapitaal: Arme huishoudens Vrijwilligers Langdurige werkloosheid Podiumkunsten Rijksmonumenten Onvoldoende bewegen Chronisch zieken Levensverwachting Vandalisme Geweldsdelicten Vermogensdelicten Jeugdwerkloosheid Voortijdig schoolverlaters Economisch kapitaal: Werkloosheid Arbeidsongeschiktheid Netto/bruto verhouding bedrijventerreinen Leegstand kantoorruimte BRP per hoofd Ontsluiting hoofdwegen 7.6 Problemen waar Lelystad mogelijk zelf beleid op kan voeren Door deze uitkomsten met die van andere benchmarkgemeente te vergelijken is nagegaan of hierbij een voor Lelystad unieke situatie optreedt of dat vergelijkbare gemeenten in een zelfde situatie verkeren. Indicatoren die een specifiek voor Lelystad optredende ongunstige situatie opleveren, waar Lelystad zelf mogelijk een verschil kan maken in het aanpakken ervan, zijn de emissie van CO2, de chemische kwaliteit van het oppervlaktewater, het vandalisme, de arbeidsongeschiktheid en betere ontsluiting hoofdwegen. 67

68 7.7 Problemen waar alle Flevolandgemeenten mee worstelen Problemen waar alle Flevolandgemeenten mee worstelen zijn de hoge concentratie aan vluchtige organische stoffen, het lage aanbod aan podiumkunsten, het onvoldoende bewegen, de leegstand van kantoorruimte en het lage BRP/hoofd. 7.8 Problemen die Lelystad met grote steden gemeen heeft Ook heeft Lelystad door de ontwikkelingen in het verleden veel problemen gemeen met de grote gemeenten. Het hierbij gaat het om het hoge aandeel arme huishoudens, langdurige werkloosheid, lage levensverwachting, veel gewelds- en vermogensdelicten, hoge (jeugd)werkloosheid, en veel voortijdige schoolverlaters. 7.9 Soms kunnen de oplossingen niet van de gemeente zelf worden verwacht Veel van deze problemen die Lelystad gemeen heeft met de andere Flevolandgemeenten en de grote steden laten zien dat met eigen gemeentelijk beleid daar doorgaans niet makkelijk iets aan kan veranderen. Genoemde gemeenten zijn hierin mede afhankelijk van de conjunctuur en het beleid van Provincie, Rijk en EU Lelystad heeft 16 zeer hoog scorende indicatoren Lelystad heeft ook een aantal zeer hoog scorende indicatoren, vooral op ecologisch gebied. Dit zijn: Ecologisch kapitaal: Bodemsanering GCN stikstofoxiden GCN fijn stof Kans op ramp Afstand tot openbaar groen Aandeel recreatief binnenwater Stadsverwarming Windenergie Gasverbruik huishoudens Sociaal-cultureel kapitaal: Afstand ziekenhuis Bevolkingsontwikkeling Aanbod basisscholen Economisch kapitaal: Voorraad bedrijventerreinen Aandeel verouderd bedrijventerrein Aandeel starters 68

69 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad High en medium tech werkgelegenheid Op basis van de hoog scorende indicatoren worden de contouren van de identiteit van Lelystad zichtbaar Opgave voor de toekomst De gemeente heeft als opgave een aantrekkelijk woon- en recreatieklimaat te scheppen en de economische basis van de gemeenschap te versterken. De uitbreiding van de luchthaven zal hierbij een belangrijke rol kunnen spelen. In hoeverre dit streven botst met belangen van een groeiende recreatiesector en hoe daarmee op duurzame wijze om te gaan vormt een belangrijke uitdaging voor de toekomstige ontwikkeling van de gemeente. 69

70 70

71 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad 8 BIJLAGEN Bijlage 1 Uitleg Telos methodiek Aanpak In het kort komt het beoordelen van de duurzaamheid van een stad volgens de Telosmethode neer op het volgende. 4 Telos gebruikt het zogeheten driekapitalenmodel, waarin een onderscheid wordt gemaakt tussen het economische, ecologische en sociaal-culturele kapitaal. Dit zijn de drie pijlers waarop de essentie van duurzame ontwikkeling steeds is gebaseerd. Duurzame ontwikkeling wordt opgevat als een ontwikkelingsproces gericht op het bevorderen van een evenwichtige groei (het in balans zijn) van de veerkracht en kwaliteit van de natuur (het ecologisch kapitaal), van het lichamelijke en geestelijke welzijn van mensen (het sociaal-cultureel kapitaal) en van de houdbaarheid van de economische productie en consumptie (het economisch kapitaal). Om te kunnen spreken van duurzame ontwikkeling moet worden voldaan aan drie eisen: Er moet sprake zijn van het gelijktijdig verbeteren van het economisch, ecologisch en het sociaal-cultureel kapitaal. Verbetering van het ene kapitaal mag niet ten koste gaan van één of beide andere kapitalen. De ontwikkeling moet houdbaar zijn over generaties heen: er mag geen afwenteling in de tijd plaatsvinden. De ontwikkeling moet ook houdbaar zijn op mondiaal niveau of, anders geformuleerd: er mag geen afwenteling in de ruimte plaatsvinden. Onze ontwikkeling mag niet ten koste gaan van die in andere gebieden en andere landen. Met deze integrale benadering wordt nadrukkelijk voor een breed perspectief op duurzame ontwikkeling gekozen. Het begrip heeft zowel een strategische dimensie (de langere termijn), als een normatieve dimensie (verantwoordelijkheid voor 4 Zie ook 71

72 andere schaalniveaus en toekomstige generaties). Het werken aan duurzame ontwikkeling vraagt een commitment van alle betrokkenen om op zoek te gaan naar integrale oplossingen. Onderzoeksmethode Om duurzame ontwikkeling te kunnen meten, heeft Telos de duurzaamheidbalans methode ontwikkeld. In een duurzaamheidbalans worden de drie kapitalen ontleed in voorraden, eisen, indicatoren en hun normen (figuur 8.1). Figuur 8.1 De relevante begrippen uit de duurzaamheidbalans Begrip Kapitaal Voorraad Eisen Indicatoren Normen Omschrijving De drie essentiële delen, subsystemen van het totale maatschappelijk systeem: ecologie, sociaal-cultureel en economie. De essentiële elementen die samen de kwaliteit en kwantiteit van een kapitaal bepalen. De lange termijn doelen die geformuleerd worden voor de ontwikkeling van een voorraad in het onderzochte gebied. Graadmeters waarmee de eisen kunnen worden geoperationaliseerd. Normatief vastgestelde maatstaven met behulp waarvan de score van indicatoren wordt beoordeeld. In het onderstaande schema wordt de samenhang van deze begrippen kort toegelicht. Figuur 8.2 De samenhang tussen kapitalen, voorraden, eisen, indicatoren en normen 72

73 Duurzaamheidsbenchmark 2014 van Lelystad De indicatoren kunnen betrekking hebben op objectieve grootheden, zoals het % groen in een wijk, of op jaarlijkse wijzigingen in een bestand, zoals het aantal opgeleide leerlingen, of op de perceptie door de bevolking van een aspect, zoals de tevredenheid over de gezondheidszorg. Ook kunnen indicatoren worden gekozen voor de identiteit of de dominante houding ten aanzien van duurzaamheid in de stad. Dit laatste type indicatoren is niet bij deze benchmark gebruikt. Voor de andere indicatoren geldt dat de voorkeur uitgaat naar het gebruik van gegevens over de omvang van bestanden en mutaties daarin en dat alleen bij uitzondering is volstaan met gegevens over de perceptie door de bevolking. Voor iedere indicator wordt een meetschaal opgesteld. Deze meetschaal bestaat uit normatief vastgestelde maatstaven die een nul- en een streefwaarde kennen met daartussen gelegen grenswaarden. In de balans en bij de benchmark wordt deze klassenindeling op de volgende manier zichtbaar gemaakt. Figuur 8.3 Klassenindeling Voor het bepalen van de grenswaarden wordt gebruikgemaakt van beleidsdocumenten van rijk, en provincies, vergelijkingen in de tijd, vergelijkingen tussen gemeenten en de resultaten van maatschappelijke discussies. De weging van de indicatoren valt af te lezen uit de grootte van de hoekpunt die ze innemen in het taartdiagram dat voor elke voorraad wordt gemaakt. De straal van de taartpunt geeft aan hoe dicht de actuele situatie de als doel geformuleerde situatie nadert. Hoe groter de straal, hoe beter de score op duurzaamheid. Dit maakt dat de uitkomsten overzichtelijk kunnen worden gepresenteerd en in één oogopslag de goed en minder goed scorende aspecten worden getoond. Een bezwaar van deze systematiek is dat erg slecht scorende indicatoren verschijnen als een heel klein 73