1 1 DEC /50/A.7, MB Hoen A.M.A. (050) A.M.A.Hoen@provinciegroningen.nl

Transcriptie

1 /& groningen Martinikerkhof 12 Aan Provinciale Staten Postbus AP Groningen UJ Datum Briefnummer Zaaknummer Behandeld door Telefoonnummer Antwoord op Bijlagen Onderwerp 1 1 DEC /50/A.7, MB Hoen A.M.A. (050) A.M.A.Hoen@provinciegroningen.nl LTO Noord - subsidie verzoek m.b.t. projectplan LCHTend Voorbeeld m.b.t. aanpak de problematiek rondom de storende zichtbaarheid van verlichte stallen in het donkere buitengebied Geachte dames en heren, U) cc UJ UJ o 1. Aanleiding n 2010 is gezamenlijk door de Natuur en Milieufederatie Groningen (NMFG) en LTO Noord een belevingsonderzoek uitgevoerd over lichtuitstoot van melkveestallen. Uw staten hebben aangedrongen niet te vrijblijvend om te gaan met de resultaten van het belevingsonderzoek, omdat de storende zichtbaarheid van verlichte melkveestallen verder voorkomen en gereduceerd dient te worden. Hierbij informeren wij u over het vervolg. 2. Samenvatting Wij hebben contact opgenomen met LTO Noord en met de NMFG over een vervolg. Daarbij hebben wij als uitgangspunt aangegeven, dat de storende zichtbaarheid van verlichte melkveestallen verder voorkomen en gereduceerd dient te worden. Uitgaande van het belevingsonderzoek met een inventarisatie van ruim 20 mogelijkheden om de uitstoot van lichthinder terug te dringen, dient nu te worden nagegaan hoe die mogelijkheden praktisch en financieel kunnen worden toegepast. Het nu vorenliggende vervolgproject is opnieuw samen met LTO Noord en de Natuur en Milieufederatie Groningen ontwikkeld, een en ander in goede afstemming met de provincie Fryslan. Wij onderschrijven de stappen uit het project: het verlenen voorlichting en het creëren van bewustwording, het werken met inspirerende voorbeelden en met name het opstellen van een convenant. Wij hebben dan ook besloten dat wij voor de uitvoering van dit vervolgproject een eenmalige subsidie te verlenen van maximaal ,--. Deze subsidie dekken wij uit de kredieten Uitvoering Milieutaken ( ,--) en het krediet Landbouw (ook ,-). Wij zijn van mening dat een bijdrage uit de milieuhoek is gerechtvaardigd, omdat met een convenant een aanzienlijke bijdrage geleverd wordt aan het handhaven onze kernkarakteristiek duisternis op het platteland; een bijdrage uit de landbouwhoek, omdat hiermee een positieve bijdrage geleverd 06-HB-SG-001 vi!.- p Gronmqf" i ( ^ VH (fl i \ ^. rt'l 1 (Me'ntver' 1 Kfïi!r ^*

2 wordt aan de verbetering van de relatie boer-burger zoals die in de dialoog met de landbouw aan de orde is. 3. nleiding n 2010 is in opdracht van de provincie Groningen door Natuur en Milieufederatie Groningen (NMFG) en LTO Noord een belevingsonderzoek uitgevoerd over lichtuitstoot van melkveestallen. Directe aanleiding voor het onderzoek was dat in de Provinciale OmgevingsVerordening (POV) is vastgelegd dat de lichtuitstoot de norm van 150 lux tussen bepaalde tijdstippen niet overschreden mag worden. Dat is gedaan, omdat in het POP duisternis als te beschermen kernkwaliteit van het Groninger landschap is opgenomen. Probleem is tevens, dat de in de POV opgenomen norm voor lichtuitstoot niet handhaafbaar is, omdat de gehanteerde norm in "lux" is Deze norm is licht dat schijnt op een oppervlak en niet voor lichtuitstoot in horizontale richting. Bovendien zijn aan de tijden dat het licht schijnt verschillende belangen van landbouwer en burger verbonden die per locatie en niet in het algemeen nader ingevuld dienen te worden. Het belevingsonderzoek bevatte een inventarisatie van ruim 20 mogelijkheden om de uitstoot van lichthinder terug te dringen. Uw staten hebben in juni 2011, bij de behandeling van dit belevingsonderzoek in de Statencommissie Omgeving en Milieu bij ons erop aangedrongen niet te vrijblijvend om te gaan met de resultaten van het belevingsonderzoek. 4. Resultaten verrichte belevingsonderzoek Het belevingsonderzoek uit februari 2011 is gezamenlijk opgezet en uitgevoerd door de provincie Groningen, Milieufederatie Groningen en LTO Noord, dit in samenspraak met de provincie Fryslan. Daarbij zijn tevens bewoners uit de buurt van melkveestallen, melkveehouders, Libau, de WUR en armaturenfabrikanten betrokken. Een belangrijk resultaat van het onderzoek was dat partijen (LTO, milieufederatie, bedrijven en bewoners) elkaar gevonden hebben en dat er wederzijds begrip is ontstaan. Belangrijke praktische resultaten waren: D besteed bij het ontwerpen en bouwen van melkveestallen aandacht aan de effecten van verlichting D kijk bij de plaatsing van de stal op het erf naar de ligging ten opzichte van de omgeving D verlicht gericht in de stal zodat er minder licht op de schermen aan de zijkant valt D laat de voor de koe gewenste donkere uren (6 tot 8 uur) aansluiten bij de wensen van de buurt. Tevens is uit het onderzoek duidelijk geworden, dat wanneer de landschappelijke inpassing van een melkveestal wordt beoordeeld, lichtemissie daar deel van uit moet maken. Ontwerpers van stallen, lichtproducenten en melkveehouders kunnen veel winnen door in een vroeg stadium het effect van verlichting op de omgeving mee te nemen. 5. Het Vervolg Wij hebben de resultaten van het belevingsonderzoek medio 2011 aan uw Staten voorgelegd, uitgaande van de visie dat de sector zelf de nodige maatregelen dient te nemen. Uw Staten waren van mening, dat wij ons niet te vrijblijvend moeten opstellen m.b.t. het voorkomen en reduceren van lichtuitstoot. Op grond hiervan hebben wij wederom met LTO Noord en de Milieufederatie contact opgenomen. Wij zijn gezamenlijk tot de conclusie gekomen dat met het uitwerken met een convenant tussen LTO Noord, NMFG en het bedrijfsleven (licht armaturen- en gordijnenfabrikanten) de kans groot is dat gewenste reële en concrete maatregelen worden doorgevoerd.

3 Daarbij spreekt ons bijzonder aan dat met werken met een convenant de partijen zelf komen met nodige oplossingen en die ook zelf doorvoeren. De partijen zijn zich ervan bewust, dat wanneer zij zelf niet met controleerbare afspraken over tijd, zichtbaarheid en lichtuitstoot komen, de provincie die zelf zal opleggen via de Provinciale Omgevingsverordening. nmiddels is ook in de provincie Fryslan de behoefte ontstaan aan het nemen van verdere concrete maatregelen. Op grond hiervan werken de Milieufederaties Groningen en Fryslan, LTO Noord Groningen en Fryslan en bedrijfsleven (o.a. armaturen- en schermenfabrikanten) nu gezamenlijk een convenant uit. Wij onderschrijven de inhoud van het vervolgproject (zie bijlage voor omschrijving). Wij verwachten dat daadwerkelijk de storende zichtbaarheid van verlichte melkveestallen (vermindering lichtintensiteit, contrastwerking en helderheid) verder voorkomen en gereduceerd wordt. Een convenant tussen betrokken partijen is daarbij naar onze mening een goed middel. Uiteraard zullen wij de uiteindelijke resultaten van het project en met name het opgestelde convenant beoordelen aan de hand van ons eigen beleid op het gebied van het reduceren en voorkomen van lichtuitstoot bij melkveestallen. Daarbij zal de provincie kijken naar aspecten gebied van aan-uit-tijden, lichtuitstoot, lichtintensiteit en omgang met de omwonenden. Ook zal het convenant nader aan de Provinciale Omgevingsverordening gespiegeld worden (de eisen daarin handhaven/aanpassen en/of werken met een supplement zoals een convenant). Wij vertrouwen er op u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Hoogachtend, Gedeputeerde Staten van Groningen:, voorzitter. secretaris. Bijlagen: Nr. Titel Bijgevoegd Ter inzage in de Statenkast 1 Beschrijving van project "lichtend X voorbeeld" 2 Projectplan "lichtend Voorbeeld" juli 2012 X

4 Bijlage : omschrijving van het project "Lichtend voorbeeld". Doel Het doel van onderhavig onderzoeksproject is om in gezamenlijkheid via een breed gedragen aanpak de problematiek rondom de storende zichtbaarheid van verlichte stallen in het donkere buitengebied van Friesland en Groningen te voorkomen en te reduceren. n een convenant tussen de milieufederaties in Groningen en in Fryslan, het bedrijfsleven en LTO Noord Groningen en Frylan zullen haalbare, controleerbare en handhaajbare afspraken over tijd, zichtbaarheid en lichtuitstoot worden vastgelegd. Met het convenant kunnen daarna gemeenten en provincie de opgenomen maatregelen handhaven. Draagvlak Om de uitvoering van dit convenant tot een succes te maken, is het van belang dat er voldoende draagvlak voor is. Naast het ontwikkelen van een convenant zullen daarom gemeenten, melkveehouders, de achterban van de milieufederaties, het bedrijfsleven (producenten, architecten, leveranciers en ontwerpers van verlichting, schermen en stallen) in dit proces meegenomen moeten worden aan de hand van inspirerende voorbeelden en voorlichting over de problematiek en mogelijke oplossingen. Nieuwe en bestaande bedrijven Bij de vorming van een convenant dient onderscheid gemaakt te worden tussen nieuwe en bestaande bedrijven. Voor nieuwe bedrijven dient al in de ontwerpfase rekening gehouden te worden met de problematiek en dienen maatregelen genomen worden om de lichtemissie te beperken. Binnen dit project wordt derhalve een toetsingskader voor nieuwe bedrijven ontwikkeld. Dit toetsingskader kunnen gemeenten en bedrijven al in de ontwerpfase toepassen om vast te leggen hoe lichtemissie vanuit de stal naar omgeving voorkomen zal worden. Bij bestaande bedrijven ligt het gecompliceerder: deze zijn al vergund en gebouwd. Maar ook bij deze bedrijven zijn er maatregelen te nemen om de lichtuitstoot te reduceren. nspirerende voorbeelden waarin de lichtemissie succesvol is gereduceerd, dragen hieraan bij. Aanpak De Milieufederaties Groningen en Fryslan en LTO Noord stellen voor om drie groepen activiteiten uit te voeren die uiteindelijk moeten leiden tot haalbare, betaalbare en handhaafbare afspraken in een convenant, met als doel lichtoverlast vanuit melkveestallen te reduceren met behulp van: 1. voorlichting en bewustwording 2. inspirerende voorbeelden en met name 3. een convenant Juist in de realisatie van deze onderdelen in gezamenlijkheid zit de meerwaarde: het een versterkt het ander met als uiteindelijk doel: het convenant.

5 Ad. 1. Voorlichting - 1 startbijeenkomst voor bestuurders, LTO Noord bestuurders en gemeente- - en provincieambtenaren - 2 startbijeenkomsten melkveehouderij sector - 1 bijeenkomst voor achterban Natuur en Milieuorganisaties in Groningen en Friesland. De bijeenkomsten zijn gericht op het geven van voorlichting over de problematiek, de oplossingsrichtingen en het werken met een convenant. Ad. 2 : nspirerende voorbeelden n beide provincies (Fryslan en Groningen) worden inspirerende voorbeelden geïnventariseerd waar verbeteringen ten aanzien van lichtemissie naar de omgeving gerealiseerd zijn, dit zowel voor ten aanzien van bestaande als ook voor nieuwe bedrijven. Hiermee wordt beoogd voor nieuwe en bestaande bedrijven inzichtelijk te maken welke maatregelen praktisch en qua kosten en resultaat inpasbaar zijn in de melkveehouderij en waar rekening mee moet worden gehouden bij implementatie. Tevens wordt aan de hand van inspirerende voorbeelden bij nieuwe en bestaande bedrijven een toetsingskader opgesteld, hoe gemeenten rekening kunnen houden met verlichting en de zichtbaarheid van stallen en welke stimuleringsmaatregelen zij kunnen nemen om de problematiek op te lossen. Ad. 3 Convenant De aanbevelingen vanuit de vorige projecten in Groningen (belevingsonderzoek) en Fryslan (meer technisch) dienen omgezet te worden in concrete afspraken en maatregelen. Om deze afspraken voldoende te waarborgen worden deze vastgelegd in een convenant tussen de milieufederaties in Groningen en Frylan, het bedrijfsleven en LTO Noord Groningen en Fryslan met daarin haalbare, controleerbare en handhaafbare afspraken over vooral tijd, zichtbaarheid en lichtuitstoot. De inhoud van het convenant zal aan de hand van de uitkomsten van de informatiebijeenkomsten, de inspirerende voorbeelden bij nieuwe en bestaande bedrijven en een reeks van gesprekken met de projectgroep opgesteld worden. De vertegenwoordigers van de verschillende organisaties zijn verantwoordelijk voor afstemming van de inhoud van het convenant met hun achterban. Kosten en dekking De kosten van het project bedragen ,20. De financieringsopbouw ziet er als volgt uit: Financiering ^ Ö911li Financiering LTO Noord fonds Provincie Fr Provincie Gr LTO Noord bijdrage 2871 Milieufederaties 3940,2 Productsch. Zuivel 22300

6 Van de provincie wordt een subsidie van , gevraagd. De provincie Fryslan heeft inmiddels te kennen gegeven om ,- bij te dragen. Ook de overige bijdragen zijn zeker gesteld.

7 mmb Land- en Tuinbouw Organisatie Noord Vestiging Drachten ^tsfïb^ provincie y^ii^^^ groningen ng.d.d.: 1 2 JUL 2012 Provincie Groningen T.a.v. de heer A.M.A. Hoen Postbus AP GRONNGEN Corr.nr,: Afd.: Zaaknr,; m^ ^r Doori<iesnummer: Datum: 10 juli 2012 Faxnummer: Referentie: B446\SK\gdv\ Betreft: LCHTend Voorbeeld Geachte heer Hoen, Projectplan Hierbij ontvangt u namens LTO Noord Friesland en Groningen, de Friese Milieu Federatie (FMF) en de Natuur en Milieufederatie Groningen (NMG) het door Projecten LTO Noord geschreven projectplan "LCHTend voorbeeld". Doel Het doel van dit project is om in gezamenlijkheid via een breed gedragen aanpak de problematiek rondom de storende zichtbaarheid van veriichte stallen in het donkere buitengebied van Friesland en Groningen te voortkomen en reduceren. Het plan is opgesteld samen met de Natuuren Milieufederaties in Friesland en Groningen waarbij de wensen van beide Provincies zijn meegenomen. Hien/oor hebben parlijen periodiek met elkaar overieg gehad. De bedoeling is aanbevelingen vanuit het vorige onderzoek in Friesland (optimale veriichting van melkveestallen) en Groningen (belevingsonderzoek lichtemissie melkveestallen) om te zetten in concrete afspraken en maatregelen. De meenvaarde van dit project vertaalt zich in: Draagvlak (het project draagt bij aan het draagvlak in de sector, overheid en NGO's) Vooriichting (het project geeft voorbeelden hoe aanpassingen te implementeren) Convenant (het project heeft als doel om tot concrete afspraken te komen) Bewustwording (het project wil het gevoel van urgentie benadrukken) Begroting De begroting is tot op detailniveau met partijen besproken. n het projectplan staat de begroting op hoofdlijnen. Er is kritisch naarde begroting gekeken en getracht zoveel als mogelijk met elkaar te combineren. Vanwege de kabinetsplannen dienen we in de begroting te rekenen met 21% btw i.p.v. 19%. Uiteindelijk is de totale begroting voor beide Provincies uitgekomen op LTO Noord vraagt een bijdrage van de Provincie Groningen ter hoogte van We hopen dat u het belang van dit project onderschrijft.

8 Mocht u nog vagen hebben, dan kunt u contact opnemen met Taeke Wahe van LTO Noord, twahle(5)ltonoord.nl of met Sylvia Koenders van Projecten LTO Noord, skoenders0)proiectenltonoord.nl Uw reactie zien we met belangstelling tegemoet. Met vriendelijke groet, Bijlage: het projectvoorstel en de gedetailleerde begroting

9 B Datum: Projectplan: Opgesteld door: Contactpersoon: Friese Milieu Federatie Juli 2012 Morra KH Drachten Postbus AD Drachten T F KvK Bank lnfo@projectenltonoord.nl www. projectenltonoord. nl Vestigingen: Zwolle, Drachten, Haarlem, Wageningen LCHTend voorbeeld stappenplan op weg naar een convenant om de lichtemissie van melkveestallen te beperken natuur en mllteu nllteu Fgniningen 391/SK/gdv/ Projecten LTO Noord Postbus AD DRACHTEN Sylvia Koenders en Bianca Domhof skoenders@proiectenltonoord.nl bdomhof@proiectenltonoord.nl T F ifi mmm projecten

10 NHOUDSOPGAVE Pagina 2 van NLEDNG, ACHTERGROND EN BESCHRJVNG HUDGE STUATE 3 2. DOEL 5 3. UTVOERNG, TOEKOMSTGE STUATE EN PLANNNG Voorlichting nspirerende voorbeelden Convenant Planning Beoogde partijen KOSTEN EN FNANCERNG 13 Financieringsopbouw 13 LCHTend voorbeeld

11 1. NLEDNG, ACHTERGROND EN BESCHRJVNG HUDGE STUATE Pagina 3 van 13 Het donkere buitengebied van het Groninger en Friese platteland wordt als grote meen/i/aarde gezien van deze provincies ten opzichte van andere provincies. De provincie Groningen heeft in het Provinciaal Omgevingsplan (POP) de gebiedskenmerken "stilte" en "duistemis" zelfs benoemd als kernkwaliteit van het Groninger landschap. Het beleid rondom duistemis is nog volop in ontwikkeling. De provincie Groningen heeft als eerste provinciaal beleid voor duistemis vomi gegeven in concrete nonnen in de omgevingsverordening. De provincie Groningen wil de benoemde kemkwaliteit behouden of verideteren. Dit geldt ook voor de provincie Friesland. "Donkerte" is in het Friese streekplan als één van de kemkwaliteiten van de provincie benoemd. De provincie vraagt bij de inrichting (en beheer) van de ruimte ook aandacht voor deze bijzondere landschappelijke kwaliteit van de provincie, namelijk de vrijwel ongestoorde duistemis. Het thema "duistemis" wordt niet alleen genoemd in overiieidsplannen, maar staat in het algemeen steeds meer in de belangstelling. Onder andere door activiteiten van de Natuur en Milieufederaties zoals "de Nacht van de Nacht", zijn inwoners zich bewust van de schoonheid van de donkere nachten. Steeds meer bedrijven en gemeenten sluiten zich aan bij "de Nacht van de Nacht" door slim, zuinig en duurzaam met hun nachtelijke veriichting om te gaan. De nachtelijke verlichting neemt met 4 a 5 % per jaar toe. Er komen namelijk steeds meer bronnen van veriichting; namelijk rotondes, tennisbanen, voetbalvelden, straatveriichting, tankstations, bedrijfsteneinen etc. Daarnaast is een van de toenemende bronnen van licht in het duistere buitengebied de veriichting van melkveestallen. Bij de inrichting van de veriichting van een melkveestal moeten ondememers rekening houden met steeds meer aspecten. Melkveehouders willen hun stal zo inrichten, dat er voldoende veriichting is bij het uitvoeren van de weri<zaamheden in de stal. Daamaast moet de veriichting voor het welzijn en gezondheid van de dieren in de stal optimaal zijn. Een derde aandachtspunt is het effect van het licht op de omgeving. Het zo goed mogelijk combineren van deze punten roept vaak vragen op. Ook kan de groei, vmchtbaariieid en melkproductie van koeien worden verbeterd, door de daglichtperiode buiten de zomemnaanden met lamplicht te veriengen tot 16 uren licht (en 8 uren donker). Hien/oor wordt een veriichtingssteri<te geadviseerd van minimaal 150 lux, gemeten op koehoogte. Lokale en regionale overiieden zoeken naar handreikingen op het gebied van veriichting. Vanwege dienwelzijn en diergezondheid worden nieuwe melkveestallen steeds opener Dit zorgt voor een goed klimaat voor de dieren. n een melkveestal is natuuriijke ventilatie van groot belang, omdat koeien veel wannte afgeven. Doordat stallen steeds opener worden, vindt er lichtuitstoot naar buiten plaats. Van storende lichtuitstoot is met name sprake op tijdstippen dat het buiten donker is en dat de stal compleet veriicht wordt. n 2009 is in Friesland en Groningen in de provinciale politiek een debat aangezwengeld over lichtuitstoot van melkveestallen in deze provincie. Dit ook in samenhang met schaalvergroting en als gevolg daan/an de bouw van steeds grotere melkveestallen. LTO Noord en de Natuur en Milieufederatie Groningen hebben dit ondenwerp opgepakt voor nader onderzoek, om richting te kunnen geven aan de discussie. Zowel Friesland als Groningen zijn provincies met veel open buitengebied en met veel melkveehouders. De melkveehouderij hoort thuis in de landschappen in deze provincies. Echter, de maatschappelijke acceptatie van veriichte stallen lijkt af te nemen. n opdracht van LTO Noord is in 2010 in Friesland onderzoek gedaan naar de optimale veriichting van melkveestallen. Dit mede naar aanleiding van de discussie over dit ondenwerp in de provincie Friesland. Het doel van LCHTend voorbeeld

12 Pagina 4 van 13 het onderzoek was om de mogelijkheden in kaart te brengen, die gericht waren op het tenjgdringen van lichtuitstoot en dit vast te leggen in een adviesdocument voor melkveehouders en beleidsmakers. n Groningen is door LTO Noord, de Natuuren Milieufederatie Groningen en de provincie Groningen in datzelfde jaar onderzoek gedaan naar de beleving van de lichtuitstoot van melkveestallen bij omwonenden. Het doel van dit project was het onderzoeken van de beleving van (storende) lichtemissie van melkveestallen. Tijdens dit onderzoek is door uitvoerige discussies tussen melkveehouders, burgers en experts het probleem nauwkeurig gedefinieerd en zijn er mogelijke oplossingen in kaart gebracht. De Provinciale Staten van zowel Groningen als Friesland heeft inmiddels aangegeven graag verder te willen met de aanbevelingen uit het project. Er is behoefte om op basis van deze aanbevelingen met de sector tot concrete afspraken te komen, zodat gewaarborgd wordt dat de problematiek rondom lichtemissie van melkveestallen in het buitengebied in de toekomst tot de verieden tijd zal behoren. Ook LTO Noord, de Natuur en Milieufederatie Groningen en de Friese Milieu Federatie (in het ven/olg genoemd de milieufederaties) willen graag verder op de ingeslagen weg: de aanbevelingen uit het eenjere onderzoek omvonnen tot harde afspraken die enerzijds op voldoende draagvlak kunnen rekenen binnen de sector en anderzijds de overtieid de garantie bieden dat deze ook het gewenste resultaat opleveren. Daamaast is er de behoefte om gemeenten en melkveehouders aan de hand van inspirerende voortdeelden voor te lichten over de problematiek en mogelijke oplossingen. Daarom hebben de verschillende betrokken partijen de handschoen opgepakt om de aanbevelingen en maatregelen om te zetten in concrete afspraken en inspirerende voort)eelden. Voor de uitvoering hien/an is het vooriiggende projectvoorstel ontwikkeld. Het projectvoorstel richt zich erop meenvaarde te realiseren door invulling te geven aan de volgende onderdelen: Draagvlak (het project draagt bij aan het draagvlak in de sector, overtieid en NGO's) Vooriichting (het project geeft voorbeelden hoe aanpassingen te implementeren) Convenant (het project heeft als doel om tot concrete afspraken te komen) Bewustwording (het project wil het gevoel van urgentie benadrukken) Gemeente Tytsleri<steradiel De Friese gemeente Tytsjeri^steradiel heeft zelf het initiatief genomen, om ook met lichthinder aan de slag te gaan. Dat project is echter alleen gericht op melkveehouders in deze gemeente. De aanpak die "LCHTend voorbeeld" voorstaat is breder en moet over de provinciegrenzen heen leiden tot een uitrolbare aanpak en resultaten. Aangezien de lokale LTO Noord afdeling bij het gemeentelijke project betrokken is en de provinciale LTO Noord organisatie bij dit project, is het logisch dat onderiing en/aringen worden uitgewisseld. Hiemiee is een koppeling gelegd waar beide projecten voordeel van kunnen hebben. LCHTend voorbeeld

13 Pagina 5 van DOEL Het doel van dit project is om in gezamenlijkheid via een breed gedragen aanpak de problematiek rondom de storende zichtbaartieid van veriichte stallen in het donkere buitengebied van Friesland en Groningen te voori<omen en te reduceren. Om dit te bereiken moeten de aanbevelingen vanuit de vorige projecten omgezet worden in concrete afspraken en maatregelen. Om deze afspraken voldoende te waarborgen, worden deze vastgelegd in een convenant tussen de milieufederaties, het bedrijfsleven en LTO Noord Groningen en Friesland met daarin haalbare, controleerijare en handhaaft)are afspraken over bijvoort)eeld tijd, zichtbaartieid en lichtuitstoot. Om de uitvoering van dit convenant tot een succes te maken, is het van belang dat er enerzijds voldoende draagvlak voor is en anderzijds genoeg houvast biedt voor provincie en gemeenten om naleving te kunnen waarijorgen. Naast een convenant zal dit project daarom gemeenten, melkveehouders, de achtertjan van de milieufederaties samen met het bedrijfsleven (producenten, architecten, leveranciers en ontwerpers van veriichting, schennen en stallen) aan de hand van inspirerende voortdeelden vooriichten over de problematiek en mogelijke oplossingen. Dit om inzichtelijk te maken hoe voorgestelde maatregelen ook daadweri^elijk geïmplementeerd kunnen worden op agrarische bedrijven en geïncorporeerd kunnen worden in gemeentelijk- en provinciaal beleid. Hierbij dient onderscheid gemaakt te worden tussen nieuwe en bestaande bedrijven. Voor nieuwe bedrijven kan al in de ontwerpfase rekening gehouden worden met de problematiek en kunnen maatregelen genomen worden om de lichtemissie naar de omgeving te beperi<en. Zo kan bij nieuwbouw, daar waar mogelijk, bijvoortdeeld rekening gehouden worden met de oriëntatie (dwars-/lengterichting) van de stal ten opzichte van de omgeving (bijvoortieeld een dorp, landschapselementen en bestaande bebouwing op het bouwblok). Binnen dit project willen we een toetsingskader voor nieuwe bedrijven ontwikkelen. Dit toetsingskader kunnen gemeenten en bedrijven al in de ontwerpfase toepassen om vast te leggen hoe lichtemissie vanuit de stal naar omgeving voortkomen zal worden. Aan de hand van inspirerende voort)eelden zal tevens inzichtelijk gemaakt worden welke aanpassingen aan de melkveestallen in de ontwerpfase haalbaar zijn om toe te passen. BijvooriDeeld het licht om 21:00 uur uit doen, in hoogte verstelbare veriichting, een tijdschakelaar en andere al toegepaste praktijkvoortjeelden. Bij bestaande bedrijven ligt het gecompliceerder: deze zijn al vergund en gebouwd. Maar ook bij deze bedrijven zijn er maatregelen te nemen om de lichtuitstoot naar de omgeving te reduceren. Het doel is om binnen dit project inspirerende voorbeelden te presenteren van stallen, waarin de lichtemissie succesvol is gereduceerd. Op deze manier willen we inzichtelijk maken wat haalbare oplossingen zijn en wat de kosten zijn van deze aanpassingen. Daamaast zullen we gemeenten vooriichten over de mogelijkheden die zij hebben om te stimuleren en er op toe te zien dat ook deze stallen in de toekomst maatregelen hebben genomen, om de zichtbaarheid van de veriichte stal te reduceren. LCHTend voorbeeld

14 3. UTVOERNG, TOEKOMSTGE STUATE EN PLANNNG Pagina 6 van 13 Voorgesteld wordt om drie groepen activiteiten uit te voeren die uiteindelijk moeten leiden tot haalbare, betaalbare en handhaafldare afspraken in een convenant, met als doel lichtoveriast vanuit ligboxenstallen te reduceren met behulp van: 1. vooriichting 2. inspirerende voortjeelden 3. convenant 3.1 Voorlichting Deze vooriichting bestaat uit verschillende onderdelen. Eén startbijeenkomst voor bestuurders, LTO Noord bestuurders en gemeente- en provincieambtenaren, Aanleiding: Het blijkt dat de oplossingen/ resultaten uit het Friese en Groningse onderzoek niet bij alle gemeenten bekend zijn en dat er binnen de provincies en gemeenten veel verschillen bestaan over de aanpak van deze problematiek. Gemeenten hebben als eerste overtieidslaag direct te maken met nieuwe voorschriften voor veriichting in en zichtbaartieid van melkveestallen in het buitengebied. Het doel is via infonneren en discussiëren de gemeenten te motiveren en te activeren. Aanpak en doelgroep: Er wordt een centrale vooriichtings- en discussiebijeenkomst georganiseerd voor ambtenaren van gemeenten en provincies, bestuurders, eventueel aangevuld met experts. Tijdens deze bijeenkomst wordt de problematiek geschetst en worden de resultaten van de onderzoeken gepresenteerd. Ook wordt het plan van aanpak richting een convenant gepresenteerd en ven/olgens is er gelegenheid tot discussie. Aansluitend is er een excursie naar aansprekende voortjeeldbedrijven. De uitkomsten van deze discussie en excursie zullen meegenomen worden bij de uitweri<ing van het verdere project. Gewenst resultaat: - De problematiek en uitkomsten van de eerdere onderzoeken zijn bekend onder provincie- en gemeenteambtenaren, bestuurders en Statenleden - De plan van aanpak richting een convenant is bekend onder provincie- en gemeenteambtenaren - De mogelijke richting van een convenant, de problematiek rondom bestaande en nieuwe stallen en de vragen, opmeridngen en input van de gemeenten hierover zijn bekend. LCHTend voorbeeld

15 Pagina 7 van 13 Twee startbijeenkomsten melkveehouderijsector Aanleiding: Het blijkt dat de oplossingen/ resultaten uit het Friese en Groningse onderzoek niet bij alle melkveehouders bekend is en dat er tussen melkveehouders veel verschillende inzichten en en/aringen bestaan over de aanpak van deze problematiek. Melkveehouders krijgen in hun bedrijfsvoering direct te maken met nieuwe voorschriften voor veriichting in en zichtbaartieid van melkveestallen in het buitengebied. Zij zijn hiemiee een belangrijke partner in het convenant. Aanpak en doelgroep: n zowel de provincie Friesland als Groningen wordt een vooriichtings- en discussiebijeenkomst georganiseerd voor melkveehouders. Gedacht wordt aan een opzet gelijk aan die van de melkveecafés (Melkveeacademie) met expertboeren en het bedrijfsleven, mogelijk aangevuld met experts. Tijdens deze bijeenkomsten wordt de problematiek geschetst en worden de resultaten van de onderzoeken gepresenteerd. Ook wordt het plan van aanpak richting een convenant gepresenteerd en ven/olgens is er gelegenheid tot discussie. Aansluitend is er een excursie naar aansprekende voortjeeldbedrijven. De uitkomsten van deze discussie en excursie zullen meegenomen worden bij de uitwerking van het verdere project. Gewenst resultaat: De problematiek en uitkomsten van de eerdere onderzoeken zijn bekend bij melkveehouders. De plan van aanpak richting een convenant is bekend bij melkveehouders. De mogelijke inhoud van het convenant, de problematiek rondom bestaande en nieuwe stallen en de vragen, opmerkingen en input van de melkveehouders hierover zijn bekend. Eén bijeenkomst voor achterban Natuuren Milieuorganisaties in Groningen en Friesland. Aanleiding: Vanuit de achtert)an van Natuur en Milieuorganisaties in Groningen en Friesland is gebleken dat zij veel zorgen hebben over de toename en zichtbaartieid van veriichte ligboxenstallen in het buitengebied. Zij waanderen het agrarische landschap onder andere vanwege de daar nog aanwezige duistemis. Zij zijn hiermee een belangrijke partner in het convenant. Aanpak en doelgroep: Voor de provincie Friesland en Groningen wordt één gezamenlijke vooriichtings- en discussiebijeenkomst georganiseerd voor achteriaan van Natuur en Milieuorganisaties en geïnteresseerde burgers. Tijdens deze bijeenkomst wordt de problematiek geschetst en worden de resultaten van de onderzoeken gepresenteerd. Ook wordt het plan van aanpak richting een convenant gepresenteerd en ven/olgens is er gelegenheid tot discussie. Aansluitend is er een excursie naar aansprekende voort)eeldbedrijven. De uitkomsten van deze discussie en excursie zullen meegenomen worden bij de uitweri<ing van het verdere project. LCHTend voorbeeld

16 Pagina 8 van 13 Gewenst resultaat: De problematiek en uitkomsten van de eerdere onderzoeken zijn bekend bij de achtert)an van de milieufederaties. De plan van aanpak richting een convenant is bekend bij de achtert)an van de milieufederaties. De mogelijke inhoud van het convenant, de problematiek rondom bestaande en nieuwe stallen en de vragen, opmerkingen en input van de achtertjan van de milieufederaties hierover zijn bekend. 3.2 nspirerende voorbeelden Aanleiding: Om de uitvoering van dit convenant tot een succes te maken, is het van belang dat er enerzijds voldoende draagvlak voor is binnen de sector en anderzijds genoeg houvast biedt voor provincie en gemeenten om naleving te kunnen waarborgen. Naast een convenant zal dit project daarom gemeenten en melkveehouders aan de hand van inspirerende voortjeelden vooriichten over de problematiek en mogelijke oplossingen. Dit om inzichtelijk te maken hoe voorgestelde maatregelen ook daadwericelijk geïmplementeerd kunnen worden op agrarische bedrijven en geïncorporeerd kunnen worden in gemeentelijk- en provinciaal beleid. Bij de ontwikkeling van nieuwe vonmen en materialen is er verschil tussen nieuwe en bestaande stallen. Nieuwe stallen kunnen al in de ontwerpfase maatregelen nemen om lichtemissie te reduceren. Bij bestaande stallen ligt het gecompliceerder: zij zijn al vergund en gebouwd, maar kunnen ook nog wel degelijk maatregelen nemen om de bestaande lichtemissie te reduceren. Aanpak en doelgroep: n beide provincies (Friesland en Groningen) worden inspirerende voorbeelden geïnventariseerd waar verbeteringen ten aanzien van lichtemissie naar de omgeving gerealiseerd zijn. Nieuwbouw: Het doel is om binnen dit project een toetsingskader voor gemeenten ten aanzien van nieuwe bedrijven te ontwikkelen, waardoor al in de ontwerpfase vastgelegd wordt hoe lichtemissie vanuit de stal naar omgeving voori<omen zal worden. Getracht wordt hiertjij aan te sluiten bij nieuwbouwplannen van bedrijven in Friesland en Groningen die of aan de vooravond staan met betrekking tot de keuze hoe lichtemissie te voortkomen of recentelijk tot een goede keuze zijn gekomen. Naast vanzelfsprekend de agrariër zullen bouwbedrijf/adviseurs, het bedrijfsleven (lampen- en schermfabrikant) en eventueel Wageningen UR Livestock Research (specialisatie veriichting bij melkveestallen) betrokken wonjen. Daamaast zullen de maatregelen ter inspiratie dienen voor de melkveehouderijsector De uitkomsten hien/an kunnen input leveren voor bijvooriseeld de keukentafelgesprekken in Groningen of de Nije Pleats gesprekken in Friesland. Bestaande stallen: Ook zal een inventarisatie gemaakt worden van bedrijven waan/an de omgeving aangeeft de lichtemissie als storend te en/aren. Het projectteam maakt samen met Wageningen UR Livestock Research een selectie van twee bedrijven, in elke provincie één. Het bouwbedrijf/ installatiebedrijf bekijkt in overieg met de agrariër (eventueel aangevuld met een expert) welke mogelijkheden er zijn om de lichtuitstoot te reduceren en welke optimale veriichtingsadviezen voor LCHTend voorbeeld

17 Pagina 9 van 13 het melkvee in het advies kunnen worden meegenomen. Eventuele op- en aanmeridngen vanuit omwonenden worden hiertdij meegenomen. Hier wordt samen met de ondernemer een plan van aanpak voor opgesteld. Het bedrijfsleven (o.a. doekspecialisten en lichtbedrijven) wordt hier actief bij betrokken, zodat zij ook kunnen adviseren over nieuwe ontwikkelingen en technieken. Naast kennis zal van het bedrijfsleven gevraagd worden (financieel) bij te dragen met betrekking tot mogelijke oplossingen en innovaties. Als bijdrage vanuit het project is hien/oor in de begroting per stal opgenomen ( in totaal). Aan de hand van de en/aringen bij de pilotbedrijven, zal er een advies richting gemeenten opgesteld worden over de mogelijkheden die zij hebben om te stimuleren en er op toe te zien dat ook deze stallen in de toekomst maatregelen hebben genomen, om de zichtbaartieid van de veriichte stal te reduceren. ndien mogelijk wordt gebmik gemaakt van al bestaande voort)eelden, hiertoe worden het bedrijfsleven, milieufederaties, de sectoren gemeenten gevraagd om deze aan te leveren. Communicatie: De uitkomsten van de pilots worden gecommuniceerd richting burgers, gemeenten en melkveehouders via media en vakbladen. Gewenste resultaten: - Aan de hand van inspirerende voortdeelden bij nieuwe en bestaande bedrijven is inzichtelijk gemaakt welke maatregelen praktisch en qua kosten en resultaat inpasbaar zijn in de melkveehouderij en waar rekening mee moet worden gehouden bij implementatie. - Aan de hand van inspirerende voorbeelden bij nieuwe en bestaande bedrijven wordt een toetsingskader opgesteld, hoe gemeenten rekening kunnen houden met veriichting en de zichtbaartieid van stallen en welke stimuleringsmaatregelen zij kunnen nemen om de problematiek op te lossen. - De uitkomsten van de inspirerende voortdeelden zijn bekend bij gemeenten, melkveehouders en burgers. 3.3 Convenant Aanleiding: Het doel van dit project is om in gezamenlijkheid via een breed gedragen aanpak de problematiek rondom de storende zichtbaartieid van veriichte stallen in het donkere buitengebied van Friesland en Groningen te voortkomen en reduceren. Om dit te bereiken moeten de aanbevelingen vanuit de vorige projecten omgezet worden in concrete afspraken en maatregelen. Om deze afspraken voldoende te waartjorgen worden deze vastgelegd in een convenant tussen de milieufederaties in Groningen en Friesland, het bedrijfsleven en LTO Noord Groningen en Friesland. n dit convenant zullen de partijen haalbare, haalbare, controleertdare en handhaafbare afspraken maken over bijvoortdeeld de tijdstippen waarop het licht aan is, zichtbaartieid en lichtuitstoot. Plan van aanpak: Er wordt een projectgroep opgesteld met daarin LTO Noord Friesland en Groningen, milieufederaties en bedrijfeleven (schemi- en lampenfabrikanten). De achtertian van de genoemde organisaties kunnen hiertjij fungeren als klankbord. n samenweri<ing wordt gestreefd naar de totstandkoming van een convenant tussen de melkveehouderij sector, milieufederaties en het bedrijfsleven met daarin concrete afspraken, over hoe de problematiek rondom de zichtt)aartieid van vertichte melkveestallen in het donkere buitengebied zal worden opgelost. LCHTend voorbeeld

18 Pagina 10 van 13 De inhoud van het convenant zal aan de hand van de uitkomsten van de informatiebijeenkomsten, de inspirerende voort)eelden bij nieuwe en bestaande bedrijven en een reeks van gesprekken met de projectgroep opgesteld worden. De vertegenwoordigers van de verschillende organisaties zijn verantwoordelijk voor afstemming van de inhoud van het convenant met hun achtertjan. Co/Dmu/?/caf/e.' Tijdens een afsluitende bijeenkomst zal het convenant door LTO Noord Friesland en Groningen, milieufederaties en het bedrijfsleven ondertekend worden en de uitkomsten van het gehele project worden gepresenteerd. Het convenant en de uitkomsten van het onderzoek zullen breed gecommuniceerd worden richting burgers, gemeenten en melkveehouders via media en vakbladen. Gewenst resultaat: - Een convenant met daarin concrete en handhaaftjare afspraken over het temgdringen van de problematiek rondom zichtbaartieid van veriichte melkveestallen wat op draagvlak onder zowel melkveehouders als gemeenten kan rekenen. - Er is breed aandacht besteed aan het convenant in media en vakbladen. - Naast de bijeenkomsten zal er ook over de problematiek, uitkomsten van het eerder onderzoek en het plan van aanpak richting een convenant gecommuniceerd worden in diverse media richting melkveesector, burgers en overiieden. Communicatie: De uitkomsten van onderdelen 3.1, 3.2 en 3.3 zullen breed gecommuniceerd worden naar melkveehouders, burgers en gemeenten: Communicatie melkveehouders: Aandacht in Nieuwe Oogst (het ledenblad van LTO Noord) aan de hand van een serie artikelen; Aandacht in bestuurdersnieuws (intern middel voor LTO Noord bestuurders); Artikelen in overige landbouwbladen (Veldpost, Agrarisch Dagblad, Boerderij, Melkveemagazine etc); Aandacht voor het ondenwerp tijdens afdelingsavonden en secton/ergaderingen; nzet nieuwe media (Twitter); Gebmik van provinciale middelen (website, weblog gedeputeerde). Communicatie burgers: Aandacht in nieuwsbrief en website van milieufederaties; Persberichten en artikelen in huis-aan-huis-bladen en regionale kranten (DvhN); ngezonden brief of opiniestuk naar DvhN; nzet nieuwe media (Twitter); Aandacht voor het ondera/erp bij achtert)an, aangesloten organisaties van de milieufederaties en inwoners van de provincie Groningen; Gebmik maken van provinciale middelen (website, weblog gedeputeerde). Communicatie overheden: VNG PO LCHTend voorbeeld

19 Concrete producten project: Pagina 11 van 13 o Bijeenkomsten o twee bijeenkomsten voor melkveehouders o een bijeenkomst voor bestuurders, gemeente- en provincieambtenaren o een bijeenkomst voor achteri)an van Natuur en Milieufederaties in Groningen en Fryslan. e nventarisatie inspirerende voort)eelden Toetsingskader voor (nieuwe) bedrijven Advies voor gemeenten en provincie Een convenant tussen melkveehouderijsector (LTO Noord Friesland en Groningen), milieufederaties en bedrijfsleven. 3.4 Planning Voorgestelde planning in tijd is oktober 2012 tot en met 1 oktober 2013 (ondertekening convenant) (NB een en ander is aftiankelijk van de besluitvonning rond de financiering van dit traject). Fase 1, Projectvoorbereiding Fase 2, Gezamenlijke vooriichtingsbijeenkomst burgers Fase 3, Vooriichtingsbijeenkomst veehouders Fase 4, Vooriichtingsbijeenkomst prov./ gem. ambtenaren & bestuurders (incl. aansluitend bedrijfsbezoek) Fase 5, Ontwikkelen toetsingskader (a.d.v inspirerende praktijkvoort)eelden) Fase 5, Opstellen convenant Fase 7, Presentatie convenant Fase 8, Projectgroep bijeenkomsten Fase 9, Communicatie Fase 10, Projectbeheer Fase 11, Afronding project, eindrapportage en financiële afhandeling. Fasel Fase 2 Fase 3 Fase 4 Fase 5 Fases Fase 7 Fase 8 Fase 9 Fase 10 Fasen OW. 12 Nov. 12.,1 Dec (. :. Jan. 13 Feb. 13 Mrt. 13 April 13 Mel 13 Juni 13 Juli 13 Aug. 13 Sept 13 Old 13 Nov. 13 LCHTend voorbeeld

20 Pagina 12 van Beoogde partijen LTO Noord Friesland en Groningen Natuur en Milieufederatie Groningen / Friese Milieu Federatie Wageningen UR Livestock Research (WUR) LTO Vastgoed Projecten LTO Noord Provincie Fryslan Provincie Groningen Een aantal (voort3eeld)gemeenten in Groningen en Friesland (waar het probleem speelt) Libau Nederiandse Stichting voor Veriichtingskunde Hüs en hiem of Vereniging Friese gemeenten Vereniging Groningse gemeenten LCHTend voorbeeld

21 E 4. KOSTEN EN FNANCERNG Voor de uitvoering van dit project bedraagt de totale investering (inclusief btw). Hieronder de begroting en de financieringsopbouw. Activiteit Pagina 13 van 13 Bedrag (incl. btw) Projectvoortjereiding Gezamenlijke vooriichtingsbijeenkomst burgers (incl. aansluitend bedrijfsbezoek) Vooriichtingsbijeenkomsten veehouders Voortichtingsbijenkomst prov./ gem. ambtenaren & bestuurders (incl aansluitend bedrijfsbezoek) Ontwikkelen toetsingskader (a.d.h.v. inspirerende praktijkvoortdeelden) Convenant Presentatie convenant/ slotbijeenkomst Projectgroep bijeenkomsten Communicatie Projectbeheer Onvoorzien Totaal Financieringsopbouw Financier Bedrag Provincie Groningen Provincie Fryslan Productschap Zuivel LTO Noord fonds Eigen bijdrage NMG FMF Eigen bijdrage LTO Noord Totaal LCHTend voorbeeld

22 Gespecificeerd Totaal Bedrag (incl. btw) projectvoorbereiding Gez. voorlichtingsbijeenkomst burgers Voorlichtingsbijeenkomst veehouders Gez. voorlichtingsbijeenkomst prov./gem. ambtenaren& bestuurders Ontw/ikkelen toetsingskader (a.d.h.v. insprirerend praktijkvoorbeeld) Stalaanpassing bij insprirerend voorbeeld bedrijf Convenant Presentatie convenant/ slotbijeenkomst Projectgroepbijeenkomsten Communicatie Projectbeheer Accountantskosten Onvoorzien Totaal