handleiding leerjaar 3 blok 4

Transcriptie

1 blok 4

2 handleiding leerjaar 3 blok 4 Auteurs: Els van den Bosch-Ploegh Brugt Krol Jeannette Nijs-van Noort Ad Plomp Wim Sweers Anne Coos Vuurmans Reken-wiskundemethode voor het basisonderwijs Redactie: Fundamentaal, Culemborg Ontwerp: Criterium, Arnhem Opmaak: Grafi Data, Deventer Voor de illustratieverantwoording van alle beelden in de Handleiding verwijzen wij naar de bijbehorende leerlingenboeken van de groep. ThiemeMeulenhoff ontwikkelt leermiddelen voor Primair Onderwijs, Voortgezet Onderwijs, Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie en Hoger Onderwijs Meer informatie over ThiemeMeulenhoff en een overzicht van onze leermiddelen: of via onze klantenservice (088) ISBN Tweede druk, tweede oplage, 2012 ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2012 De 2e editie van Alles telt is een volledige herziening van de 1e editie ThiemeMeulenhoff, Amersfoort De 1e editie van Alles telt is gebaseerd op Das Zahlenbuch Ernst Klett Verlag GmbH, Stuttgart, Federal Republic of Germany Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 Auteurswet j het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl., dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp ( Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, fi lm en het maken van kopieën in het onderwijs zie De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Deze uitgave is voorzien van het FSC -keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw voor het gebruikte papier op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

3 2 blok 4 overzicht van de leerdoelen Leerlijn Leerdoelen Getalrelaties en getalbegrip De leerlingen leren aantallen t/m 20 herkennen, aflezen, tellen en tekenen met behulp van de vijf-structuur. Met behulp van de eierdoos-structuur leren zij dubbelen. Ook leren zij dubbelen en bijna-dubbelen herkennen en aflezen, opzetten of tekenen op het rekenrek. Zij kunnen tellen t/m 30 met nadruk op vijftallen en tientallen. De leerlingen leren aantallen turven. Maatschrift De leerlingen leren aantallen t/m 20 herkennen, aflezen en tellen met behulp van de vijf-structuur. Met behulp van de eierdoos-structuur leren zij dubbelen. Ook leren zij dubbelen en bijna-dubbelen herkennen en aflezen, opzetten of tekenen op het rekenrek. Zij kunnen tellen t/m 30. De leerlingen leren aantallen turven. Basisvaardigheden optellen en aftrekken De leerlingen leren optellen t/m 10 op het rekenrek. Zij kunnen de relatie leggen tussen 1 meer en 1 minder met het volgende en vorige getal in de telrij. Zij kunnen splits-sommen maken van 8, 9 en 10. De leerlingen moeten kunnen optellen in een context met 2 en 3 getallen. Zij hebben kennis gemaakt met het (herhaald) optellen t/m 10. De leerlingen kunnen aftrekken t/m 10 m.b.v. het rekenrek. Ook kunnen zij in een context aftrekken t/m 10. Zij moeten kunnen aftrekken t/m 10 in kale sommen. Zij hebben het verband leren zien tussen optellen en aftrekken. Maatschrift De leerlingen leren optellen t/m 10 op het rekenrek. Zij kunnen getallen t/m 10 splitsen op het rekenrek. Zij hebben geleerd op te tellen in een context. De leerlingen hebben kennis gemaakt met het optellen t/m 10. De leerlingen moeten aftreksommen t/m 10 herkennen op het rekenrek. Zij kunnen eenvoudige aftreksommen halen en maken uit een context. Oppervlakte De leerlingen hebben kennis gemaakt met oppervlakteberekening met een natuurlijke maat (postzegels). Maatschrift De leerlingen hebben kennis gemaakt met oppervlakteberekening met een natuurlijke maat (postzegels).

4 Alles telt Handleiding 3 3 Leerlijn Leerdoelen Meetkunde De leerlingen hebben vlakvullingen leren maken m.b.v. meetkundige basispatronen. Maatschrift De leerlingen hebben vlakvullingen leren maken m.b.v. meetkundige basispatronen. Tijd De kinderen leren klokkijken met hele en halve uren. Ook kunnen ze het dagritme koppelen aan kloktijden. Maatschrift De kinderen leren klokkijken met hele en halve uren. Ook kunnen ze het dagritme koppelen aan kloktijden. Geld De leerlingen moeten kennis gemaakt hebben met optellen en aftrekken t/m 20 in geldcontext. Zij kunnen betalen met munten en biljetten. Zij kunnen zelf geldbedragen samenstellen. Maatschrift De leerlingen moeten kennis gemaakt hebben met optellen en aftrekken t/m 20 in geldcontext. Zij kunnen betalen met munten en biljetten. Zij kunnen zelf geldbedragen samenstellen.

5 4 blok 4 les 1 en 2 Leerlijn Getalrelaties en getalbegrip Hoofdrekenen en schattend rekenen Maak een keuze uit deze opdrachten. Reken 5 tot 10 minuten. Leerdoelen Nieuwe stof Aantallen t/m 10 en t/m 20 herkennen, aflezen, tellen en tekenen met behulp van de vijfstructuur Oefenen Dobbelsteenpatronen snel herkennen Rekenen met geld Nieuwe stof Aantallen t/m 20 herkennen, aflezen en tellen met behulp van de vijfstructuur Oefenen Tellen op de getallenrij t/m 20 Klokkijken Materiaal Leerlingenboek 3b blz. 2 en 3 Werkschrift 3b1 blz. 2 en 3 Maatschrift 3 blok 3+4 blz. 32 en 33 Plusschrift 3 blok 4 Kwismeester 3b blok 4 Oefensoftware 2 eierdozen van 10, 20 pingpongballen Klassikaal rekenrek Rekenrekjes Het boek Over een kleine mol die wil weten wie er op zijn kop gepoept heeft 1 Getal van de week Het getal van de week is 10. Spoor de kinderen aan zoveel mogelijk opdrachtjes te bedenken, sommen en figuren te maken, voorwerpen te tellen en getallen te zoeken die met 10 te maken hebben. Denk aan 10 tekenen, 10 in het midden van een getallenspin, de plaats van 10 ten opzichte van andere getallen of getalreeksen. Het is allemaal bedoeld om de plaats, waarde, structuur en betekenis van 10 te verduidelijken. Voorbeelden: 10 als 10 vingers, 10 tenen, 5 + 5, 10 in het versje bij verstoppertje spelen, 10 als munt, 10 als biljet, 10 als nummer van een tijdschrift, 10 kralen op een rij van het rekenrek, 10 jaar, 10 weken, lijn 10 met de bus, 10 meter, enzovoort. Door de uiteenlopende belangstelling en mogelijkheden van kinderen, kunnen hierbij makkelijke en moeilijke opgaven en gedachten genoemd worden. 2 Terugtellen Laat de kinderen eerst terugtellen vanaf 10, zowel om de beurt als met z n allen. Probeer later vanaf 20 terug te laten tellen. 3 Getallen benoemen Schrijf een aantal getallen (tot 40) op het bord. Laat ze door de kinderen benoemen. Let op de omkeringen. Noem nu zelf een aantal getallen die de kinderen moeten opschrijven. Maatschrift 1 Getal van de week Het getal van de week is 10. Spoor de kinderen aan zoveel mogelijk opdrachtjes te bedenken. Doe dit in dezelfde vorm als bij suggestie 1 hierboven. 2 Terugtellen Laat de kinderen terugtellen vanaf een getal kleiner dan 10, zowel om de beurt als met z n allen. Wie durft al vanaf 10 en hoger terug te tellen? 3 Getallenrij Schrijf op het bord: 3? 5. Welk getal staat op de plaats van het vraagteken? Doe dat ook met: 6? 8, 7? 9, 4? 5, 8? 10.

6 Alles telt Handleiding 3 5 Waar gaat deze les over? In deze les gebruiken de kinderen het rekenrek om getallen t/m 20 op te zetten, te herkennen en te benoemen en later ook zelf te tekenen. De vijfstructuur speelt daarbij een belangrijke rol omdat die in één keer te overzien is door de rode of witte kleur. Ook getallen rond de 10 kun je in één keer zien. Taal en rekenen Taaltip Besteed dit keer aandacht aan het begrip hoeveel. Hoewel er veel staat hoeft het niet veel te zijn. Leg de kinderen een paar zinnetjes voor waarin hoeveel in de betekenis van weinig voorkomt: Hoeveel kost dit? ( 2) Hoeveel kralen zijn dit? (2 kralen) Hoeveel tijd heb je nodig? (2 minuten) Hoeveel eieren? (2 eieren) Hoeveel weegt dit veertje? (weinig) Stel daarna dezelfde vragen met een antwoord dat een groot getal (bijvoorbeeld 20) heeft, zodat de kinderen duidelijk wordt dat hoeveel niet direct aan veel gekoppeld is. Het woord vraagt naar een hoeveelheid en dat betekent een aantal dat veel of weinig kan zijn. Rekenwoorden Aantal Getal Lastige woorden Hoeveel

7 6 Blok 4 Les 1 en 2 Lesverloop van les 1 C1 C2 C3 hoeveel eieren samen? Gebruik maken van de vijfstructuur Bespreek met de kinderen wat ze zien op de afbeelding in het leerlingenboek. Laat ook echte eierdozen (van 10) zien en laat die vullen met pingpongballetjes op dezelfde manier zoals ze in het leerlingenboek gevuld zijn met eieren. Overzien de kinderen het aantal 5 al? hoeveel kralen op het rek? Gebruik maken van de vijfstructuur Ook op het rekenrek is de vijfstructuur duidelijk zichtbaar. Hoe zie je direct dat er 5 zijn? Wijs er op dat het gaat om de kralen die links staan. Laat dat op het echte rekenrek uitvoeren: eerst alles naar rechts en dan schuiven naar links (liefst zonder te tellen). zet elk aantal in 1 keer op het rek. Gebruik maken van de vijfstructuur Het gaat hier om het opzetten van getallen op de bovenste rij. De dubbelen en bijna-dubbelen komen later pas aan de orde. C4-5 hoeveel eieren samen? Gebruik maken van de vijfstructuur Bespreek samen met de kinderen de afbeelding van de eierdozen in het leerlingenboek. Vertel hen dat het ook nu gaat om alle eieren samen. Hoeveel eieren in de dozen? Hoe zie je dat snel? C6 C7 C8 hoeveel kralen op het rek? Gebruik maken van de vijfstructuur Benoem de aantallen op de rekken in willekeurige volgorde (12, 14, 18, 20, 13, 15, 16, 11). De kinderen wijzen het rekje aan dat erbij hoort. Oefen snel. Observeer welke kinderen uitvallen. Hoe zie je het snel? zet elk aantal in 2 keer op het rek. Gebruik maken van de vijfstructuur Laat de kinderen de getallen op hun rekenrekje opzetten. geef elkaar opdrachten getallen op het rek te zetten. Zelfstandig werken De kinderen werken in tweetallen en geven elkaar opdrachten om getallen in 1 of 2 bewegingen op het rek te zetten.

8 Alles telt Handleiding 3 7 Aandachtspunten bij les 2 (zelfstandig werken) werkschrift blz. 2 en 3 1 Ga na wie nog één voor één telt en wie het getalbeeld ineens ziet en gebruikmaakt van de 5 als steunpunt. 2 Tekenen de kinderen de eerste 5 kralen dicht en van 6 tot 10 open? Hoe tekenen de kinderen de kralen? Er zijn 2 oplossingsmethoden: alle kralen op de bovenste rij of met dubbelen en bijna-dubbelen, verdeeld over 2 rijen. 3 Ga na wie nog één voor één telt en wie het getalbeeld ineens ziet en gebruikmaakt van de 5 als steunpunt. 4 Er zijn 2 oplossingsmethoden: alle getallen boven 10 door de eerste rij vol te maken, of met dubbelen en bijna-dubbelen, verdeeld over 2 rijen. 5 Wie herkent de dobbelsteenpatronen nog niet meteen, maar telt de ogen afzonderlijk? 6 Wie telt nog aantallen munten in plaats van de waarde per munt? maatschrift blz. 32 en 33 1 Het overzien van aantallen kralen op het rekenrek. Hoe tellen de kinderen het totaal? 2 Gebruiken de kinderen de vijfstructuur? 3 Zachtjes hardop meetellen helpt. 4 Geef de kinderen een klokje (de grote wijzer draait dan een hele slag!). 5 De kleine wijzer is belangrijk. Observatie en extra hulp Tijdens de les hebt u bijgehouden welke kinderen uitvielen bij het overzien van aantallen van 2, 3, 4 en 5. Oefen dit nog eens op het rekenrek maar ook met fiches en vingerbeelden. Stap even uit de les Lees het boek Over een kleine mol die wil weten wie er op zijn kop gepoept heeft van Werner Holzwarth (ISBN of mini-editie ISBN ) voor. Daarin komen heel veel wiskundige aanzetten voor. Na het voorlezen kunt u vragen: Welke vorm had de poep van de koe? (Rond en plat als een pizza.) En van het paard? (Rond als een bal.) En van de geit? (Rond als een knikker). Enzovoort. Hoeveel keuteltjes had de geit? (Minder dan 10) En de haas? (Meer dan 10.) En de koe? (1) En het paard? (5). Enzovoort. Afronding Bespreek de opgaven die de kinderen nog moeilijk vonden. Ga ook na hoe de kinderen tellen. Tellen ze één voor één of maken ze gebruik van getalbeelden zoals op de dobbelsteen? Bij opgave 5 van het werkschrift kunt u dat nagaan. Bij maatschrift opgave 1 en 2 zouden de kinderen al hele groepjes in een keer kunnen overzien. Oefen dat nog eens met het rekenrek. Ga na hoe de kinderen tellen en stimuleer het tellen in groepjes van 2, 3 en 5. Hebben de kinderen nog moeite met het klokkijken?

9 8 blok 4 les 3 en 4 Leerlijn Getalrelaties en getalbegrip Hoofdrekenen en schattend rekenen Maak een keuze uit deze opdrachten. Reken 5 tot 10 minuten. Leerdoelen Nieuwe stof Optellen met behulp van de eierdoosstructuur (ook dubbelen) Dubbelen en bijna-dubbelen t/m 20 herkennen en aflezen, opzetten of tekenen op het rekenrek Oefenen Klokkijken Nieuwe stof Optellen met behulp van de eierdoosstructuur Dubbelen en bijna-dubbelen t/m 20 herkennen en aflezen, opzetten of tekenen op het rekenrek Oefenen N.v.t. Materiaal Leerlingenboek 3b blz. 4 en 5 Werkschrift 3b1 blz. 4 en 5 Maatschrift 3 blok 3+4 blz. 34 en 35 Plusschrift 3 blok 4 Kwismeester 3b blok 4 Oefensoftware Rekenrekjes Klassikaal rekenrek Getalkaarten 1 t/m 6 (1 kaart per kind) 2 eierdozen, 20 pingpongballen Getalkaartjes of volgnummers 1 Getallen opzetten tot 10 De kinderen nemen hun rekenrekje. U noemt een getal onder de 10 en de kinderen zetten het getal op. Vraag steeds aan een kind hoe het getal er op zijn rekenrekje uitziet (bijvoorbeeld 5 rood, 2 wit) en vraag (zeker bij dubbelen en bijna dubbelen) of iemand het anders heeft gedaan. 2 Getalbeelden herkennen Zet op het klassikale rekenrek in één beweging een getal op. De kinderen noemen het getal. Vraag af en toe hoe ze het getal snel herkennen (bijvoorbeeld bij 6: 5 rood en 1 wit en bij 9: er blijft nog 1 kraal over). 3 Tellen met sprongen Laat de kinderen tellen met sprongen. Wijs om beurten een kind aan om een getal te tellen. De oneven getallen worden geteld, de even getallen worden getjoept, dus: 1, tjoep, 3, tjoep, 5, tjoep, enzovoort. Tjoep daarna ook de oneven getallen. In principe kan er met alle sprongen getjoept worden (1, 2, tjoep, 4, 5, tjoep, enzovoort). Maatschrift 1 Splitsen Schrijf het getal 9 op het bord. Hoe kan ik 9 splitsen? Schrijf de genoemde splitsingen onder de 9. Zijn er nog meer splitsingen? Doe dit ook met andere getallen. Laat hiermee zien dat een getal op verschillende manieren opgebouwd kan worden. 2 Samenvoegen Geef elk kind in de kring een getalkaart (verdeel getalkaarten t/m 6 gelijk over de groep). Geef een aantal opdrachten. Steeds kunnen enkele kinderen overblijven. Ga bij de kinderen staan die hetzelfde getal hebben. Wie zijn samen 7? Wie zijn samen 8? Maak groepjes van getallen die samen minder dan 7 zijn (minimaal 2 kinderen per groepje). Maak groepjes van getallen die samen meer dan 9 zijn (maximaal 3 kinderen per groepje). Laat de kinderen met elkaar overleggen hoe de groepjes handig gemaakt kunnen worden. Laat iedere keer de resultaten verwoorden. 3 Dubbelen Maak met de kinderen op het bord een lijst van alle bekende dubbelen. Noteer deze zo: Getal Het dubbele Lukt het al tot 20?

10 Alles telt Handleiding 3 9 Waar gaat deze les over? In deze les staat weer het rekenrek centraal. Getallen t/m 20 worden opgezet, benoemd en afgelezen met behulp van de vijfstructuur en met dubbelen en bijna-dubbelen. Het aflezen zal steeds vlotter gaan zonder tellen. Taal en rekenen Taaltip In deze les komt het woord dubbelen regelmatig voor en daarom is het goed er uitgebreid aandacht aan te besteden. Laat de kinderen de volgende uitdrukkingen naspelen of verklaren. Hij lag dubbel van het lachen. Dat heb je dubbel en dwars verdiend. Dat is een dubbeldekker. Ik heb vandaag met tennissen gedubbeld. Geef mij maar een dubbeldrank. Dat zijn ramen met dubbel glas. Jij gooit wel heel vaak dubbel zes! Die postzegel heb ik dubbel. Weet je dat ik een dubbelganger heb? Zij heeft een dubbele longontsteking. 6 is het dubbele van 3. Rekenwoorden Dubbelen Bijna-dubbelen Lastige woorden Evenveel

11 10 Blok 4 Les 3 en 4 Lesverloop van les 3 C1 C2 C3 C4 C5 hoeveel eieren? Dubbelen tot 20 Vraag hoeveel eieren er in elke doos zitten. Hoe zie je dat snel? In de eerste doos zitten 10 eieren. Dat zie je snel omdat er geen lege plekken zijn, maar ook omdat er 2 rijen van 5 eieren zijn. Dat heet het dubbele van 5 = samen 10. Welke dubbele zie je in de tweede doos? (Dubbele van 2. Samen 4.) Neem een eierdoos met pingpongballen en zet alle dubbelen tot 10 op. Vraag steeds: Welke dubbele zie je hier? Hoeveel samen? Richt dan de aandacht op het klassikale rekenrek. Hoe kun je snel 8 pakken? 8 = dubbel 4. Schuif in één greep dubbel 4 naar links. hoeveel kralen op het rek? Dubbelen tot 20 Bespreek alle afgebeelde rekenrekjes. De kinderen zetten steeds het aantal kralen op hun eigen rekje. Hoeveel kralen? Welke dubbelen zie je? Dan gaat u een stapje verder. Zet 3 kralen op. Hoe maak je er handig 6 van? Oefen zo het opzetten van dubbelen. Bespreek alle manieren waarop 6 kralen kunnen worden opgezet. Welke manier vinden jullie handiger? Laat zo ook andere even getallen t/m 10 opzetten. zet elk aantal in 1 keer op het rek. Dubbelen en bijna-dubbelen tot 20 Het gaat hier om het in 1 keer opzetten van dubbelen en bijna-dubbelen. hoeveel eieren samen? Dubbelen en bijna-dubbelen tot 20 Vraag de kinderen hoe je snel ziet hoeveel eieren er samen in de 2 dozen zitten. Welke dubbelen zitten er in de eerste doos? En in de tweede? Een kind mag even getallen tot 20 met pingpongballen opzetten in 2 eierdozen. Bespreek steeds of het nog anders kan. De andere kinderen zetten dezelfde getallen op hun rekenrekje. Ga nu een stapje verder. Laat dubbel 3 opzetten. Wie kan hier makkelijk 7 van maken? Hoe? hoeveel kralen op het rek? Dubbelen en bijna-dubbelen tot 20 Noem de aantallen in willekeurige volgorde (19, 14, 17, 20, 13, 15, 16, 18), terwijl de kinderen het juiste rekje aanwijzen. Oefen snel. Observeer welke kinderen uitvallen. C6-7 zet elk aantal op het rek. Dubbelen en bijna-dubbelen tot 20 Bij opgave 6 eerst de bovenste rij volmaken en verder gaan op de onderste rij. Eigenlijk wordt elk getal gesplitst in 10 + Bij opgave 7 werken met dubbelen en bijna-dubbelen. C8 wat is evenveel? Dubbelen en bijna-dubbelen tot 20 Een combinatie van opgave 6 en opgave 7.

12 Alles telt Handleiding 3 11 Aandachtspunten bij les 4 (zelfstandig werken) werkschrift blz. 4 en 5 Bespreek de bedoeling van de opgaven met de kinderen. Daag de kinderen uit om de kralen niet te tellen maar de aantallen in één keer te zien en in 1 of 2 keer te pakken. Wijs de kinderen erop dat ze, wanneer ze een hoeveelheid kralen tekenen, eerst bedenken hoe een getal eruitziet en dan pas gaan tekenen. Vertel hun dat ze zich duidelijk moeten richten op dubbelen en bijna-dubbelen. 1 Ga na wie de kralen stuk voor stuk telt en wie groepjes van 2, 3, en 5 direct ziet. 2 Wie tekent dubbelen en wie vult aan via de vijfstructuur? 3 Dubbelen en bijna-dubbelen. Lukt het om ze in één keer te zien? 4 Maken de kinderen gebruik van de dubbelen? 5 Let op verwisseling van 4 en 8 uur, 2 en 10 uur (spiegelbeeld!) 6 De kinderen zetten mentaal de klok een uur vooruit en verbinden die tijd met het juiste vakje. maatschrift blz. 34 en 35 1 De kinderen moeten dubbelen herkennen op het rekenrek. Gaat dit al vlot? 2 Vraag ook aan de kinderen hoe een volle doos eieren er op het rekenrek uitziet. Het gaat om het optellen van dubbelen. Rekenen de kinderen al vanaf 10? 3 Nu moeten de kinderen zelf dubbelen op het rekenrek tekenen. 4 Als de kinderen de dubbelen goed kunnen herkennen, kunnen ze dan ook al vlot aflezen hoeveel de bijna-dubbelen zijn? 5 Laat de kinderen oefenen op hun rekenrek om eenzelfde getal op 2 manieren op te zetten. Observatie en extra hulp Tijdens de les hebt u bijgehouden welke kinderen uitvielen bij bepaalde activiteiten. Bouw met deze kinderen het opzetten van dubbelen en bijna-dubbelen op het rekenrek nog eens vanaf het begin op. Begin met getallen tot 10. Oefen elke dag 5 minuten. Stap even uit de les Geef een groepje kinderen een aantal getalkaartjes of volgnummertjes (zoals bij de bakker) en stel vragen als: Wie is het eerst aan de beurt? Wie het laatst? Welk nummer is vóór je aan de beurt? Laat één kind 4 kinderen met een nummer (getalkaartje) op volgorde in een rij te zetten van klein naar groot. Geef vervolgens aan nog 2 andere kinderen (fluister zacht) een nummer. Laat ze zelf hun plek kiezen tussen de andere kinderen en vraag aan de groep te bedenken welk nummer deze 2 kinderen hebben. Afronding De kinderen nemen hun rekenrek voor zich. Geef een getallendictee van dubbelen en bijna-dubbelen. De kinderen zetten de aantallen in 1 of hooguit 2 bewegingen (bij de hogere getallen) op het rek. Observeer welke kinderen er nog moeite mee hebben. Doe het ook andersom. Zet achtereenvolgens enkele getallen in dubbelen en bijna-dubbelen op het klassikale rekenrek op en laat de kinderen steeds de getallen benoemen. Bij maatschrift opgave 1 (en ook werkschrift opgave 1) gaat het over dubbelen. Welke dubbelen onder de 10 kennen de kinderen al uit het hoofd? En welke dubbelen boven de 10? Laat de kinderen oefenen op het rekenrek om getallen op 2 manieren op te zetten.

13 12 blok 4 les 5 herhalen en oefenen Leerlijn Getalrelaties en getalbegrip Leerdoelen Nieuwe stof Aantallen t/m 20 herkennen, aflezen, tellen en tekenen met behulp van de vijfstructuur Dubbelen en bijna-dubbelen t/m 20 herkennen en aflezen, opzetten of tekenen op het rekenrek Oefenen Splitsen van getallen t/m 10 Splitsen van getallen t/m 20 op 2 manieren Nieuwe stof Aantallen t/m 20 herkennen, aflezen en tellen met behulp van de vijfstructuur Dubbelen en bijna-dubbelen t/m 20 herkennen en aflezen, opzetten of tekenen op het rekenrek Oefenen Tellen met dobbelsteenpatronen Splitsingen van 10 Materiaal Werkschrift 3b1 blz. 6 en 7 Maatschrift 3 blok 3+4 blz. 36 en 37 Plusschrift 3 blok 4 Kwismeester 3b blok 4 Oefensoftware Klassikaal rekenrek Hoofdrekenen en schattend rekenen Maak een keuze uit deze opdrachten. Reken 5 tot 10 minuten. 1 Akoestisch tellen De kinderen tellen hardop, zowel om de beurt als met z n allen. Laat ze ook bij willekeurige getallen beginnen. Een kind begint met tellen. Wanneer u in de handen klapt, neemt een ander kind van het tafelgroepje het over. Daarna een andere tafelgroep. Oefen het ritmisch tellen door zachtjes en hardop (elk tweede of derde getal) de getallen te noemen, waardoor het tellen met sprongen voorbereid wordt. 2 Vlot optellen Laat kinderen kriskras de volgende sommen vlot beantwoorden = (6) = (8) = ( 8) = (7) = (7) = (9) = (10) = (9) 3 Doordenkertjes Welk getal komt eerst: 15 of 17, 28 of 26, 30 of 40, 23 of 32? Welke getallen op de getallenlijn zijn groter dan 5, maar kleiner dan 10, groter dan 7,maar kleiner dan 12, groter dan 13, maar kleiner dan 17? Welk getal is 2 kleiner dan 5, 9, 14, 17 en welk getal is 2 groter dan 5, 9, 14, 17? Wat is het minst: 25 of 23, 31 of 29, 12 of 21, 20 of 30? Wat is het vroegst: 5 of 7 uur, 2 of 12 uur, 8 of 6 uur, 10 of 11 uur? Wie is het langst van de groep? Zet de kinderen voor de klas en laat hen de goede volgorde van klein naar groot bepalen. Maatschrift 1 Getalbeelden op het rekenrek Zet een getal op en laat de kinderen zeggen welk getal er op het rek staat. Herhaal dit een aantal keren. Zet daarna een getal op, laat dit even staan en haal het weer weg. Vraag aan de kinderen welk getal er op het rek stond. Herhaal ook dit enkele malen. 2 Optellen Laat de kinderen kriskras de volgende sommen vlot beantwoorden = (3) = (5) = (2) = (6) = (3) = (5) = (4) = (8) 3 Tellen vanaf een willekeurig punt Noem een getal en laat een kind verder tellen. Herhaal dit een aantal malen. Herhaal dit ook met terugtellen. Laat een kind bij 1 beginnen met tellen. Wanneer u in de handen klapt, neemt een ander kind van dezelfde tafelgroep het over. Doe het daarna met een andere tafelgroep. Tel zover de kinderen kunnen komen. Doe hetzelfde met terugtellen, begin bij 20. Herhaal het bovenstaande, maar noem (in plaats van het klappen met de handen) de naam van het kind dat verder gaat tellen.

14 Alles telt Handleiding 3 13 Aandachtspunten bij les 5 (herhalen en oefenen) werkschrift blz. 6 en 7 1 Maak de kinderen attent op de splitsing van een getal via de vijfstructuur en als dubbele. Wijs ook op de bijna-dubbele 13 met 6 of 7 op de bovenste kralenrij. 2 Praat voorlopig over dubbelen en nog niet over even getallen. 3 Niet alleen de uitkomst, maar ook de som erbij is belangrijk: 4 erbij 3 is samen 7. 4 De kinderen hebben de splitsingen onder de 5 nu wel geautomatiseerd. De splitsingen onder de 10 moet u regelmatig blijven oefenen. 5 Even getallen boven de 10 splitsen in 10 en en in dubbelen. maatschrift blz. 36 en 37 1 Het herkennen van getalbeelden op het rekenrek via de vijfstructuur en als dubbele en aan elkaar koppelen. 2 Het herkennen van dubbelen op het rekenrek. 3 Het herkennen van bijna-dubbelen op het rekenrek. 4 Het gebruikmaken van dobbelsteenpatronen. 5 Alle splitsingen van 10 vinden (mist iemand ook 0 10?). Normering Aantal Onvoldoende Voldoende Opgave 1 6 < Opgave 2 6 < Opgave 3 4 < Opgave 4 14 < Opgave 5 4 < Normering Aantal Onvoldoende Voldoende Opgave 1 8 < Opgave 2 6 < Opgave 3 4 < Opgave 4 10 < Opgave 5 9 < 6 6-9

15 14 blok 4 les 6 en 7 Leerlijn Basisvaardigheid optellen Hoofdrekenen en schattend rekenen Maak een keuze uit deze opdrachten. Reken 5 tot 10 minuten. Leerdoelen Nieuwe stof Optellen t/m 10 met het rekenrek De relatie leggen tussen 1 meer en 1 minder met het volgende en vorige getal in de telrij Splitssommen van 8, 9 en 10 Oefenen Van dubbelen naar bijna-dubbelen Klokkijken Nieuwe stof Optellen t/m 10 met het rekenrek Van dubbelen naar bijna-dubbelen Splitsen t/m 10 op het rekenrek Oefenen Klokkijken Materiaal Leerlingenboek 3b blz. 6 en 7 Werkschrift 3b1 blz. 8 en 9 Maatschrift 3 blok 3+4 blz. 38 en 39 Plusschrift 3 blok 4 Kwismeester 3b blok 4 Oefensoftware Slimme handpop Getalkaarten (per kind 1 t/m 15) Klassikaal rekenrek Rekenrekjes Flitskaarten t/m 20 Klokjes Blokken, meetlinten 1 Getal van de week Het getal van de week is 5. Spoor de kinderen aan om opnieuw zoveel mogelijk opdrachtjes te bedenken, die met dit getal te maken hebben. Het is allemaal bedoeld om de plaats, waarde, structuur en betekenis van 5 te verduidelijken. Voorbeelden: 1 hand heeft 5 vingers, 1 voet heeft 5 tenen. Hoeveel vingers en tenen heb je? 2 munten van 5 eurocent zijn samen 10 eurocent. Op het rekenrek zie je steeds 5 kralen van dezelfde kleur (vijfstructuur). Sommen met 5 als uitkomst, zoals Op een getallenlijn tot 20 kun je 4 sprongen van 5 maken. De klok heeft streepjes/getallen bij elke 5 minuten. U noemt een getal en vraagt wat er moet gebeuren om op 5 te komen. Door de uiteenlopende belangstelling en mogelijkheden van kinderen kunnen hierbij makkelijke en moeilijke opgaven en gedachten genoemd worden. 2 Makkelijke sommen Laat enkele kinderen vertellen welke sommen t/m 20 ze makkelijk vinden. Schrijf ze op het bord. Vinden andere kinderen deze sommen ook makkelijk en kunnen ze uitleggen waarom? 3 Sommen bedenken met 2 van de 3 getallen Noem 3 getallen, bijvoorbeeld 2, 4 en 6 en laat zoveel mogelijk sommen bedenken waarin minstens 2 van de getallen voorkomen =, =, 4 2 =, 6 4 =, =, =, enzovoort. Doe dit ook met andere getallen. Misschien zijn er kinderen die sommen bedenken waarbij alledrie de termen voorkomen. Maatschrift 1 Getal van de week Het getal van de week is 5. Zie suggestie 1 hierboven. 2 Rekenen met een slimme handpop Naar een idee van Julie Menne, uit het boek Met sprongen vooruit (ISBN ): introduceer de naam van een pratende handpop, die heel slim is. Dit is en hij kan heel goed rekenen. Wie weet een som waar 6 uitkomt? Luuk? (4 + 2.) De pratende handpop zegt: 6. Ahmed? (2 + 4) Dat is slim, je hebt de som omgekeerd! De pop zegt: 6. Enzovoort. Bij een foute som zegt de slimme handpop niets en schudt hij met zijn hoofd. 3 Wat gaat er fout? Schrijf op het bord deze rij getallen: 1, 2, 3, 5, 4, 6, 7, 8, 9, 10. De kinderen leggen dit na met getalkaartjes. Wat is er fout? Leg de rij goed neer. Idem met: 1, 3, 5, 6, 8, 11, 13, 15. Wat is er fout? Leg de rij goed neer. Idem met: 2, 4, 6, 8, 9, 10, 12. Wat is er fout? Leg de rij goed neer. Laat de kinderen verwoorden wat er precies fout is.

16 Alles telt Handleiding 3 15 Waar gaat deze les over? In deze les wordt een begin gemaakt met het gestructureerd rekenen. Dit houdt in dat de kinderen niet tellend, maar denkend in structuren tot een antwoord komen. Hierbij is het rekenrek het hulpmiddel. Het is van belang dat de kinderen de getalbeelden op het rek inmiddels kennen, gebruikmakend van de vijfstructuur in dezelfde kleur. Het gebruik van het rekenrek wordt op termijn afgebouwd. Dat gaat in fasen: 1 De kinderen schuiven beide termen van een opgave over 1 of 2 staven en vatten het antwoord in één keer op via het bekende getalbeeld. 2 De kinderen schuiven één term op de staaf en denken de tweede term erbij en stellen zich het getalbeeld voor dat zal ontstaan. 3 De kinderen kijken alleen naar het rekenrek en stellen zich de gehele procedure voor. Eerst met kleine getallen en later ook met grotere. De bedoeling is dat de kinderen het rekenrek steeds minder gaan gebruiken en ten slotte optellingen en aftrekkingen kunnen maken zonder het rekenrek. Taal en rekenen Taaltip Wijs op het verband tussen de volgorde van getallen in de telrij en de begrippen vroeger en later. 2 uur is vroeger dan 4 uur, want 2 komt voor 4; 4 uur is later dan 2 uur, want 4 komt na 2. Bedenk met de kinderen een paar zinnetjes met vroeger en later en schrijf die op het bord. Voorbeelden: Het wordt steeds vroeger licht. Vroeger was ik verlegen. Kom morgen maar wat later. Later wil ik piloot worden. Rekenwoorden Getal Lastige woorden Vroeger Later

17 16 Blok 4 Les 6 en 7 Lesverloop van les 6 C1 C2 sommen op het rekenrek. Rekenen met het rekenrek, van tellend rekenen naar gestructureerd rekenen Er wordt een begin gemaakt met het gestructureerd rekenen met het rekenrek. Telhandelingen moeten niet blijven steken door op de vingers te tellen, streepjes te zetten of op een liniaal te tellen. Het is beter dat kinderen werken in structuren. Wees niet verbaasd als kinderen een antwoord direct zien, dat vervolgens niet vertrouwen en dan alsnog gaan tellen. Als dit het zelfvertrouwen gunstig beïnvloedt, dan is dat voorlopig geen probleem. Bespreek de foto in het leerlingenboek. Welke som zien we de kinderen maken? Hoe doen ze dat? Mag dat op beide manieren? Laat beide manieren verwoorden = 7 (5 + 2) en = 7 (1 minder dan dubbel 4). Uiteindelijk gaat het erom dat de kinderen de hoeveelheid 5 direct zien en van daaruit verder rekenen en dat ze een bekende dubbele som: 3 + 3, direct benoemen zonder te hoeven tellen. welke som hoort erbij? Van tellend rekenen naar gestructureerd rekenen Laat deze opgaven stuk voor stuk uitvoeren op het rekenrek. Bespreek ze klassikaal. Maak daarbij gebruik van het rek en laat de manieren zien waarop je kunt rekenen. Maak expliciet welke manieren handig zijn en welke niet. Voor sommige opgaven is een bijzondere aanpak handig. Help de kinderen hierbij. Voorbeelden: = en =. In het laatste geval moet er veel meer bijgeteld worden; het is handig om de som om te keren. Gebruik van dubbelen en bijna-dubbelen. C3-5 Welke som hoort erbij? Rekenen met het rekenrek Bespreek met de kinderen welke sommen zijn afgebeeld. Er is een getal opgezet en er komt een aantal bij. Schrijf de sommen die erbij horen op het bord. Bespreek daarna of je het ook anders kunt uitrekenen met het rekenrek. C4-6 nu jij reken uit maak de sommen. Rekenen met het rekenrek Diverse opgaven waarbij het rekenrek kan worden gebruikt. C7 C8 van dubbelen naar bijna-dubbelen. Rekenen met het rekenrek De dubbelen zijn op de 2 staven opgezet. Wijs de kinderen daar eventueel op. nu jij reken uit Rekenen met het rekenrek Opgaven waarbij het rekenrek kan worden gebruikt.

18 Alles telt Handleiding 3 17 Aandachtspunten bij les 7 (zelfstandig werken) werkschrift blz. 8 en 9 1 Ga na of de opgave duidelijk is. Laat eventueel enkele kinderen de bedoeling uitleggen of leg zelf uit. Bij deze opgave tekenen de kinderen de manier waarop zij de sommen oplossen. Een deel van de kralen is al opgezet. Ze tekenen alleen het tweede lid uit de som erbij. Wijs hen erop dat ze ook het antwoord op de som invullen. 2 Laat de kinderen onderling vergelijken welke sommen ze hebben gevonden. Is hetzelfde als 1 + 7? Welke kun je omkeren en blijft dan dezelfde som? (4 + 4, 5 + 5) 3 Dubbelen en bijna-dubbelen zijn bekend, maar hier komt een splitsing bij. 4 Let erop dat de kleine wijzer echt korter wordt getekend dan de grote wijzer. Waar staat de grote wijzer bij hele uren? maatschrift blz. 38 en 39 1 Begin voor het maken van de opgave met het flitsen van kaarten met getalbeelden t/m 20. Benoem wanneer het om dubbelen of bijnadubbelen gaat en laat de kinderen dit vervolgens zelf ook zeggen. 2 Laat dit verwoorden en zo nodig ook uitvoeren op het rekenrek. 3 Vraag de kinderen: Wat zijn de dubbelen of bijna-dubbelen? Het gaat hier vooral om getalbeelden: de kinderen mogen niet tellen. Wijs de kinderen er eventueel op dat beide staven gebruikt worden. 4 Zien de kinderen dit al zonder het rekenrek te hanteren? 5 Let erop dat de kleine wijzer echt korter wordt getekend dan de grote wijzer. Vraag de kinderen: Waar staat de grote wijzer bij hele uren? Observatie en extra hulp Houd in de gaten welke kinderen maatschrift opgave 1 niet kunnen maken. Neem hen apart en herhaal de uitleg nog eens. Doe hetzelfde met de kinderen die falen bij maatschrift opgave 4. Oefen ook met de begrippen vroeger en later. Laat de kinderen op hun klokje de tijd 12 uur opzetten en daarna 2 uur later en 2 uur vroeger zetten. Stap even uit de les Laat de kinderen torens bouwen van een klein aantal blokken en dan meten hoe hoog die zijn. Daarna kunt u ze de opdracht geven een toren te bouwen van een ander aantal blokken en dan laten voorspellen hoe hoog de toren zal worden. Laat de kinderen hun voorspelling verklaren. Afronding Ga bij maatschrift opgave 1 na of de kinderen de dubbelen en bijnadubbelen er vlot kunnen uithalen. Welke sommen blijven over? Kies een aantal van die sommen uit en laat de kinderen deze opzetten op het rekenrek. Gebruiken ze verschillende manieren? Welke manieren vinden ze het gemakkelijkst? Raken ze ook in de war? Stimuleer ze om eenvoudig te werken. Laat zien dat bij een som als de uitkomst in één oogopslag te zien is, onafhankelijk van op welke staaf/staven wordt opgezet. Hoe is dat bij sommen als 1 + 8? Bij niet-dubbelen heeft het de voorkeur de som op de bovenste staaf uit te voeren. Dat geldt ook voor kinderen die nogal twijfelen. Laat bij opgave 3 de kinderen verwoorden wat ze zien. Bijvoorbeeld: 4 rode kralen op de bovenste staaf en 4 rode kralen op de onderste staaf. Bespreek bij opgave 5 welke klok de vroegste tijd aangeeft en welke de laatste. Bedenk bij ieder tijdstip een activiteit die dan plaatsvindt. Vragen de kinderen zich ook af hoe het zit met dag en nacht?

19 18 blok 4 les 8 en 9 Leerlijn Tijd Hoofdrekenen en schattend rekenen Maak een keuze uit deze opdrachten. Reken 5 tot 10 minuten. Leerdoelen Nieuwe stof Klokkijken: hele en halve uren Dagritme koppelen aan kloktijden Oefenen Buurgetallen Samen 10 Optelsommen t/m 10 Nieuwe stof Klokkijken: hele en halve uren Dagritme koppelen aan kloktijden Oefenen Splitsingen van 10 Getallen aflezen op het rekenrek Optelsommen t/m 10 Materiaal Leerlingenboek 3b blz. 8 en 9 Werkschrift 3b1 blz. 10 en 11 Maatschrift 3 blok 3+4 blz. 40 en 41 Plusschrift 3 blok 4 Kopieerblad 3.32 Kwismeester 3b blok 4 Oefensoftware Fiches Klassikale klok Klokjes Tekenpapier, kleurpotloden Rekenrekjes Kluwen touw, schaar, getalkaarten t/m 21 1 Tellen Laat de kinderen vlot vanaf een wisselend vertrekpunt tellen, zowel heen als terug. Let vooral op de getallen rond de tientallen. 2 Getallen benoemen Wijs willekeurige getallen (t/m 20) aan op de getallenlijn. Laat de kinderen de getallen benoemen. Let op de getallen rond de 10 en op de omkeringen. 3 Een uur later Hoe laat is het als het een uur later is dan: 3 uur, 5 uur, half 2, half 4, 7 uur, 12 uur? Als dit problemen oplevert, geef de kinderen er dan een klokje bij. Maatschrift 1 Tellen Laat de kinderen tellen van 1 t/m 20 en weer terug. Een kind begint te tellen en te lopen. Bij elke stap noemt het kind een getal. Na een aantal geeft het kind de beurt door aan een ander kind dat verder telt en loopt, enzovoort. Herhaal dit een paar keer. 2 Tellen van groepjes Teken groepjes van 3, 4 en 5 fiches op het bord. De kinderen leggen de groepjes na op hun bank. Observeer welke kinderen het aantal in één keer overzien. Laat hen uitleggen hoe ze te werk zijn gegaan. Wijs nu telkens een van de groepjes aan en laat andere kinderen de aantallen benoemen. Sta hier niet te lang bij stil; houd de vaart erin. 3 Splitsingen Schrijf de getallen 1 t/m 4 op het bord. We gaan kijken welke splitsingen van 5 we zo uit ons hoofd kennen. U wijst een getal aan op het bord en de kinderen noemen het aanvullende getal van de splitsing van 5. Geef snelle beurten. Vraag de kinderen om het antwoord direct te geven, zonder te rekenen of te tellen.

20 Alles telt Handleiding 3 19 Waar gaat deze les over? In deze les gaan de kinderen verder met het leren klokkijken. De halve uren komen voor het eerst aan de orde. De juiste tijd moet bij de juiste klok worden gezocht en de klokken moeten een halfuur later of eerder worden gezet. Gebruik hierbij ook steeds een klassikale instructieklok om het verschil tussen een heel uur en een halfuur goed te demonstreren. De kinderen oefenen mee op kleine klokjes. De kinderen leren ook het verloop van een hele dag. Verder wordt er geoefend in het sommen maken t/m 10. Taal en rekenen Taaltip Bij het klokkijken komen veel speciale termen en woorden voor. Bespreek met de kinderen de woorden grote wijzer en kleine wijzer, heel uur, halfuur, (de) tijd. Daarna de uitdrukkingen: met de klok mee, tegen de klok in, de klok staat stil, de klok loopt voor, wat vliegt de tijd, ik heb weinig tijd, ik heb geen tijd, de tijd is om, mijn tijd komt nog wel, wij gaan met de tijd mee. Oefen in deze les nog eens met de begrippen vroeger en later. Hoe laat sta jij op? Wat doe je 1 uur later? Enzovoort. Halve uren zijn lastig, zeker voor wie het Nederlands niet als moedertaal heeft. Niet in alle talen wordt immers het volgende uur genoemd zoals in het Nederlands. (Bijvoorbeeld: in het Turks werkt het als in het Engels: half vier is üç buçuk. Letterlijk: drie een half.) Rekenwoorden Heel uur Halfuur Lastige woorden Grote en kleine wijzer Tijd

21 20 Blok 4 Les 8 en 9 Lesverloop van les 8 C1 C2 C3 C4 C5 allemaal klokken. Klokkijken Stel de kinderen de volgende vragen. Wie kan iets vertellen bij al die klokken? Waarin verschillen ze? En wat is hetzelfde? Ga niet speciaal in op de Romeinse cijfers; daar gaat het hier niet om. De kinderen moeten zich ervan bewust worden dat het niet per se nodig is dat er cijfers op de klok staan om te kunnen zien hoe laat het is. Het is 8 uur op de klok, de wijzers gaan verder; het wordt later. Nu is het een halfuur later. Wat is er gebeurd met de grote wijzer? En met de kleine? Nu is het een uur later. Hoe laat is het nu? Wat kun je zeggen over de wijzers? Laat dit zien op de klassikale klok. Halve uren zijn lastig, zie Taaltip. Blijf er daarom veel mee oefenen. hoe laat is het? Klokkijken Half 2 is een halfuur later dan 1 uur en een halfuur vroeger dan 2 uur, enzovoort. Waar staat de grote wijzer? Waar de kleine wijzer? Tussen welke getallen (uren)? hoe laat is het? Klokkijken Bespreek opgave 3 eerst klassikaal. De kinderen proberen zelf de tijden van de klokken af te lezen en te vergelijken met de groene klok. Op kopieerblad 3.32 kunnen ze de wijzers intekenen en de tijd noteren. Laat enkele kinderen na afloop de tijden benoemen. een hele dag. Tijd: een hele dag van 24 uur Demonstreer tijden op de grote klok vanaf 7 uur s morgens, via het ontbijt en naar school gaan naar 12 uur in de nacht en dan opnieuw naar 7 uur in de morgen. Sta iets langer stil bij tijden die een houvast kunnen betekenen, zoals het Jeugdjournaal om 7 uur of om 7 uur opstaan. Hoeveel keer komt dezelfde tijd voor? Is dat voor alle tijden zo? Hoeveel uren heeft een dag? U kunt laten tellen op de klassikale klok als tweemaal tot 12 of met doortellen tot 24. De kinderen hoeven nog niet te werken met de 24-uurstijd. Zij komen deze tijden natuurlijk wel tegen, dus het is goed om er even aandacht aan te besteden. Verken dan de plaatjes met de kinderen. Welke tijden horen erbij? Wat is ontbijt, lunch, enzovoort? Waarom zie je een wekker, denk je? Als je om 7 uur opstaat, hoe schrijf je dat met getallen? Laat doortellen, terwijl u op de klok de tijden demonstreert. Welke dag is het als kinderen om 2 uur in de middag al aan het skeeleren zijn, denk je? Waarom denk je dat? wat doe jij op een dag? Zelfstandig werken Geef elk kind kopieerblad 3.32 en tekenpapier. De kinderen maken tekeningen van hun activiteiten gedurende een schooldag (opstaan, naar school gaan, pauze, eten, gym, enzovoort). Uit het kopieerblad knippen ze klokken die ze bij de activiteiten plakken. Bespreek dit naderhand met de kinderen.

22 Alles telt Handleiding 3 21 Aandachtspunten bij les 9 (zelfstandig werken) werkschrift blz. 10 en 11 1 Vraag de kinderen: Waar staat de grote wijzer altijd bij een half uur? Wijs erop dat bij half 8 de kleine wijzer nog vóór de 8 staat en niet daarna. Weten alle kinderen in welke richting de wijzers van de klok draaien? 2 Beide wijzers veranderen van plaats. 3 Dit is één van de eerste keren dat de kinderen de woorden uur en half zelfstandig moeten schrijven. 4 Ga na of de kinderen de bedoeling van de opdracht begrijpen. Als er veel fouten worden gemaakt, laat de kinderen dan elke dag even tellen tot 20, heen en terug. Begrijpen de kinderen de woorden: vorige en volgende (getal)? 5 Laat eventueel het rekenrek gebruiken. 6 Ga na of de kinderen handig rekenen. maatschrift blz. 40 en 41 1 Bespreek de afbeelding met de kinderen. Vraag ter voorbereiding van opgave 2 ook hoe de klok staat als het een halfuur later is. Demonstreer dit met een klassikale instructieklok. 2 Ga na of de kinderen begrijpen dat ze een halfuur met een heel uur moeten verbinden en andersom. 3 De kinderen oefenen het aflezen van klokken. 4 Splitsingen van 10 zichtbaar gemaakt op het rekenrek. 5 Ga na of de kinderen direct het aantal overzien of dat ze nog tellen. 6 Vraag hoeveel sommen de kinderen al uit het hoofd kennen. Observatie en extra hulp Ga na welke kinderen nog moeite hebben met het klokkijken en de woorden die daarbij gebruikt worden. Oefen met die kinderen met het klokje in de hand nog eens opgave 4. Koppel tijden aan (vaste) gebeurtenissen op zo n dag. Vergelijk dat ook met een speciale dag zoals zondag. Stap even uit de les Ster maken Neem nogmaals een kluwen (vlieger)touw en een schaar mee naar het schoolplein om een ster te maken. Laat op het schoolplein 21 kinderen in een kring staan. Elk kind wordt genummerd van 1 t/m 21 met een getalkaartje. De kinderen die over zijn, delen de kaartjes uit. Ook spannen zij met behulp van de kluwen touw een lijn van 1 naar 9. Daarna van 9 naar 17, van 17 naar 4, van 4 naar 12, enzovoort. Er worden dus steeds 7 kinderen overgeslagen. Ga door tot ieder kind het touw in handen heeft. Het stervormige figuur dat ontstaat kan in de klas worden nagetekend. Afronding Gaat u bij werkschrift opgave 1 en maatschrift opgave 1 na of de kinderen weten in welke richting de wijzers van de klok draaien. Bespreek de formuleringen: met de klok mee of tegen de klok in. Waar staat de grote wijzer altijd bij een halfuur? Hebben de kinderen de woorden vorige en volgende getal begrepen? Laat bij maatschrift opgave 2 op een klassikale klok 11 uur zien en zeg: 11 uur. Hoe laat is het over een halfuur? Doe dat ook met een kloktijd van half 5 en half 1. Oplossing:

23 22 blok 4 les 10 herhalen en oefenen Leerlijn Basisvaardigheid optellen Tijd Leerdoelen Nieuwe stof De relatie leggen tussen 1 meer en 1 minder met het volgende en vorige getal in de telrij Klokkijken met hele en halve uren Oefenen Splitsen t/m 10 op het rekenrek Van dubbelen naar bijna-dubbelen De telrij t/m 21 Samen 10 Nieuwe stof Optellen t/m 10 met het rekenrek Klokkijken met hele en halve uren Oefenen Even grote hoeveelheden herkennen 1 minder en 2 meer De telrij t/m 20 Materiaal Werkschrift 3b blz. 12 en 13 Maatschrift 3 blok 3+4 blz. 42 en 43 Plusschrift 3 blok 4 Kwismeester 3b blok 4 Oefensoftware Flitskaarten getalbeelden Hoofdrekenen en schattend rekenen Maak een keuze uit deze opdrachten. Reken 5 tot 10 minuten. 1 Volgorde en plaats van getallen Welk getal komt na 29, 48, 61, 52? Laat die getallen op het bord schrijven en vraag ten slotte de getallen in de goede volgorde te zetten. Welk getal komt vóór 60, 44, 32, 57? Laat die getallen op het bord schrijven en vraag ook deze getallen in de goede volgorde te zetten. Doe dit ook met andere getallen. U kunt ook 4 kinderen een getal laten noemen en een ander kind vragen deze getallen te noteren op het bord en ze in de goede volgorde te zetten. 2 Optellen en aftrekken Laat de kinderen de volgende sommen vlot beantwoorden = ( 7) = ( 8) = (17) = (18) = ( 7) = (17) = ( 9) = (19) 7 5 = ( 2) 9 5 = ( 4) 16 5 = (11) 18 5 = (13) = ( 6) = (16) 9 6 = ( 3) 19 6 = (13) = (18) = (16) = (14) = (12) 10 2 = ( 8) = (12) = (11) 8 3 = ( 5) 12 2 = (10) 14 4 = (10) 16 6 = (10) 18 8 = (10) 16 4 = (12) = (20) = (18) 15 3 = (12) 3 Zelfde antwoord Laat de kinderen sommen bedenken die allemaal als antwoord 10 hebben. Laat ze ook sommen met andere antwoorden bedenken. Maatschrift 1 Plaats van de getallen Gebruik de getallenrij t/m 20. Stel vragen als: Wat komt voor? Wat komt na? 2 Tellen met sprongetjes Zet de getallenlijn tot 20 op het bord en doe dat door elk kind een stukje te laten tellen. Stel vragen als: Wie kan met sprongetjes tellen: 1, 3? Wie kan met sprongetjes tellen: 2, 4? Laat de tussenliggende getallen eventueel fluisteren. 3 Getalbeelden herkennen Neem de flitskaarten t/m 10. Laat heel kort een getal zien en laat een kind het getal benoemen. Doe dit vervolgens ook met de getallen t/m 20.

24 Alles telt Handleiding 3 23 Aandachtspunten bij les 10 (herhalen en oefenen) werkschrift blz. 12 en 13 1 Wijs eventueel op de samenhang tussen de sommen, zowel binnen eenzelfde rijtje als tussen de rijtjes onderling. 2 Geef de kinderen als het niet lukt, een klokje in de hand. 3 Laat de kinderen eventueel een rekenrek gebruiken. 4 De kinderen oefenen met de telrij t/m Laat de kinderen eventueel een rekenrek gebruiken. maatschrift blz. 42 en 43 1 Tellen de kinderen de overige kralen nog of overzien ze gelijk het aantal? 2 De kinderen oefenen met het herkennen van wijzerbeelden op de klok. 3 Als tip kunt u de kinderen meegeven dat de paperclips en de kopjesverzameling niet meedoen. 4 De kinderen moet hier 1 minder of 2 meer tekenen. 5 Zachtjes meetellen kan de kinderen helpen met het invullen van de telrij. 6 Zachtjes meetellen kan de kinderen helpen. Normering Aantal Onvoldoende Voldoende Opgave 1 18 < Opgave 2 12 < Opgave 3 6 < Opgave 4 6 < Opgave 5 4 < Normering Aantal Onvoldoende Voldoende Opgave 1 7 < Opgave 2 5 < Opgave 3 9 < Opgave 4 5 < Opgave 5 7 < Opgave 6 10 <

25 24 blok 4 les 11 en 12 Leerlijn Basisvaardigheid optellen Hoofdrekenen en schattend rekenen Maak een keuze uit deze opdrachten. Reken 5 tot 10 minuten. Leerdoelen Nieuwe stof Optellen in een context met 2 en 3 getallen (Herhaald) optellen t/m 10 Oefenen Optelsommen vergelijken Getallen ordenen De telrij t/m 20 Nieuwe stof Optellen in een context Sommen maken rondom 10 Oefenen Optellen in een context Getallen ordenen Splitsflats van 6 t/m 9 Materiaal Leerlingenboek 3b blz. 10 en 11 Werkschrift 3b1 blz. 14 en 15 Maatschrift 3 blok 3+4 blz. 44 en 45 Plusschrift 3 blok 4 Kwismeester 3b blok 4 Oefensoftware Klassikaal rekenrek Rekenrekjes Fiches 2 dobbelstenen, 12 fiches, flitskaarten t/m 12 (per tweetal) 10 kaartjes met sommen tot 6, fiches Lucifers 1 Getal van de week Het getal van de week is 6. Spoor de kinderen aan zoveel mogelijk opdrachtjes te bedenken en sommen te maken die met 6 te maken hebben. Voorbeelden: Met het rekenrek: 6 is 5 rood en 1 wit of als dubbele (boven 3, onder 3). 6 op de klok is onderaan. Bedenken hoe je op 6 kunt uitkomen (getallenlijn tot 10). Hoe kun je 6 gooien met 2 dobbelstenen? (1 en 5, 2 en 4, 3 en 3, 4 en 2, 5 en 1) Wie woont er op huisnummer 6? Wie is er 6 jaar? 2 Getallen benoemen en getallen ordenen Schrijf 4 of 5 getallen onder de 40 op het bord en laat ze benoemen. Let op de omkeringen. Vraag welk getal het kleinst is en welk getal het grootst. Waar horen de andere getallen? 3 Aanvullen tot 10 U noemt een getal en de kinderen bedenken hoeveel er nog bij moet om er 10 van te maken. Doe dit met de rekenrekken erbij. Geef ook enkele kinderen de gelegenheid een getal op te zetten op het klassikale rek dat aangevuld moet worden tot 10. Aanvullen, een belangrijk onderdeel van de rijgstrategie, is een zinvolle oefening. U observeert in hoeverre de kinderen in staat zijn getallen in één beweging of met de vijfstructuur op te zetten. U kunt deze oefening ook doen door het getal niet te noemen, maar op het bord te schrijven. Maatschrift 1 Getal van de week Het getal van de week is 6. Zie suggestie 1 hierboven. 2 Samenvoegen Tel zichtbaar 7 fiches af in de hand. Verdeel ze dan achter uw rug over 2 handen. Open vervolgens (zichtbaar) één hand. Vraag hoeveel fiches er nog in de andere hand zitten. Herhaal dit een aantal malen (ook met andere aantallen fiches). 3 Dobbelstenen Geef de kinderen per tweetal 2 dobbelstenen, 12 fiches en een set flitskaarten t/m 12. Laat de kinderen om de beurt gooien en het aantal ogen leggen met fiches. Daarna zoeken ze er de goede flitskaart (getalkant) bij.