PBS Training van het Schoolteam Dag 2: Draaiboek voor de coach

Transcriptie

1 1 PBS Training van het Schoolteam Dag 2: Draaiboek voor de coach 8:00-8:30 (30 minuten) Binnenkomst met koffie en thee 8:30 9:00 (30 minuten) Welkom, introductie en start van de dag Doel: deelnemers voelen zich welkom en weten wat er vandaag aan bod komt. Deelnemers zijn enthousiast over het vervolg van de PBS-reis! Voorbereiding: - Beamer en laptop - Stapeltje met losse hand-outs voor de deelnemers (ze leveren ze immers allemaal weer in na afloop van de opdrachten) - Flap-over - Plakband/ Markeerstiften - Naambordjes - Briefjes van de hand-outs aanvullen met de elementen van een positief schoolklimaat (welke de leerkrachten tijdens de eerste studiedag bedacht hebben). Deze uitprinten en bij de start van de studiedag op de tafels leggen. - Beloningen (bijvoorbeeld scooby loops of kaartjes met een korte boodschap) om tussendoor uit te delen - Een belletje om de groep na een oefening weer bij elkaar te roepen - Gedragsverwachtingen van de eerste teamdag opnemen in de powerpointpresentatie (of eventueel meenemen op een grote flap) - Tijdens de voorbereidende bijeenkomst van het gedragsteam bespreken welk lid van het gedragsteam de presentatie zal verzorgen over de belangrijke stappen die al genomen zijn (wat is er al opgesteld, uitgeprobeerd en waar hebben we tot nu toe zicht op gekregen) - Voorafgaand aan deze tweede teamdag de intern begeleider de linkerkant van de piramide (powerpoint) laten invullen; wat wordt er op school al ingezet op didactisch gebied. - Kartonnen versie van de piramide - Vijf pijlers van SWPBS op de flap zetten: schoolbreed; preventie; gedragsverwachtingen benoemen, actief aanleren en systematisch bekrachtigen; data-gestuurd werken; samenwerken met de jeugdzorg en met ouders - Door het gedragsteam opgestelde groepsindeling voor: plan voor de positieve schoolcultuur. Noot: de coach staat gedurende de dag opnieuw model in het positief bekrachtigen van gedrag. Door de actieve opzet van de dag, doen zich veel kansen voor om deelnemers in het zonnetje te zetten met een compliment of een kaartje. Behalve het geven van complimenten ( goede vraag die je stelt. Die is denk ik voor iedereen hier relevant!) en het uitdelen van tokens, kan de coach de deelnemers ook op een indirecte manier positief bekrachtigen, bijvoorbeeld door belangrijke inzichten van deelnemers extra te benadrukken ( dat is inderdaad een belangrijk punt ) en op de flap te schrijven.

2 2 Toelichting/ werkvorm: 1. De coach heet de groep welkom (5 minuten) Schoolwide Positive Behavior Support (PBS) University of Oregon Namen trainers Logo werkplek coach De coach heet de deelnemers welkom en licht het doel van deze dag toe, namelijk het verder uitwerken van verschillende methodische elementen van PBS en het actief met elkaar aan de slag gaan om PBS in de praktijk te brengen. Naam school Datum Kenniscentrum Schoolwide PBS, september 2010 versie De coach licht de volgende dia s toe (5 minuten) NB: Laat de IB-er vooraf de linkerkant van de piramide invullen om zo zichtbaar te maken wat er op didactisch gebied al op school ingezet wordt. We reizen verder. We reizen verder. Sinds de eerste studiedag is er hard gewerkt en zijn er gezamenlijk belangrijke stappen gezet op deze PBS-reis. Ons uiteindelijke doel is het creëren van een positieve schoolcultuur waarin kinderen zich in academisch en sociaal opzicht optimaal kunnen ontwikkelen. Om dit doel te bereiken werken we met behulp van vijf pijlers (coach wijst de pijlers aan op de flap) aan de invulling van de PBSpiramide (de coach laat de kartonnen piramide zien). Daarbij richten we ons in eerste instantie op het groene niveau. Daar begint het fundament zich langzaamaan te vormen. Een mooi moment om terug te kijken wat we tot nu toe hebben gedaan. Een lid van het gedragsteam presenteert de belangrijke stappen die al genomen zijn: Wat hebben we tot nu toe gezamenlijk opgesteld? (Hierbij kan gedacht worden aan het opstellen van de basiswaarden van de school en bijbehorende gedragsverwachtingen en het opstellen van lessen in goed gedrag) Wat hebben we tot nu toe uitgeprobeerd? (Hierbij kan gedacht worden aan het uitproberen van lessen in goed gedrag in de verschillende groepen, de verhouding 4:1 hanteren, werken aan een preventief positief contact met ouders (bijvoorbeeld door het sturen van postkaartjes aan de ouders met een boodschap over sterke kanten van hun kind). Waar hebben we tot nu toe zicht op gekregen? (Hierbij kan gedacht worden aan het in kaart brengen van ontwikkelpunten voor de school. Mogelijk zijn er reeds een aantal in het jaarprogramma opgenomen).

3 3 De coach vat de genoemde punten samen en vraagt het schoolteam of zij nog onderdelen gemist hebben. De coach benadrukt de grote inzet van het schoolteam en het gedragsteam. Vervolgens komt de PBS-piramide aan bod. Van te voren vult de IB-er van de school in wat er op didactisch gebied op de verschillende niveaus op school al ingezet wordt. Dit wordt toegelicht door de coach. NB: De coach kan er ook voor kiezen na de introductie van de IB-er de ingevulde piramide te laten toelichten. We zijn bezig met het vormgeven van universele, schoolbrede interventies gericht op alle leerlingen. Dit betreft de invulling van het groene niveau van de piramide. Op deze dia is inzichtelijk gemaakt wat jullie school al in huis heeft en inzet op het gebied van gedrag. Alles wat hiermee te maken heeft, van basisprincipes tot methoden en interventies is hierin opgenomen. Bijvoorbeeld: basiswaarden, eenduidige regels/afspraken, beloningssysteem e.d. 3. De coach licht het programma toe (5 minuten) Ochtend Feedback geven Schoolbreed systeem van belonen Actief toezicht houden Programma 8:30 15:30 Middag Registratie gedragsincidenten Consequenties op ongewenst gedrag Rol van ouders De coach noemt dat het een actieve dag wordt met veel oefening. De coach herhaalt welke onderwerpen de vorige studiedag aan bod zijn geweest. De coach loopt de onderwerpen langs die vandaag aan bod zullen komen. Lunch Kenniscentrum Schoolwide PBS, september 2010 versie De coach herinnert de deelnemers aan de gedragsverwachtingen Verwachtingen Wat verwachten wij van elkaar? De coach herhaalt de gedragsverwachtingen die tijdens de eerste teamdag gezamenlijk zijn opgesteld en gaat na of deelnemers nog aanvullingen hebben.

4 4 Op deze dia staat samengevat waar we ons tijdens deze Schoolbreed tweede studiedag op gaan richten. Allereerst gaan we een eerste plan bedenken voor een positieve schoolcultuur. Het creëren van een positieve schoolcultuur Hoe ziet een positief schoolklimaat er volgens deze school Systemen van waardering en bekrachtiging uit? Voor jullie liggen een aantal briefjes met kreten erop. De coach geeft een aantal leerkrachten de opdracht voor te Actief toezicht houden lezen wat er op de briefjes staat. Vervolgens vertelt de coach dat dit kernelementen zijn van een positieve schoolcultuur die de leerkrachten tijdens de eerste studiedag zelf bedacht hebben. Deze kernelementen weerspiegelen het doel waar wij naartoe werken met de implementatie van SWPBS. De coach vraagt de groep of zij nog kernelementen zouden willen toevoegen. Vervolgens zal er vandaag nagedacht worden over een schoolbreed beloningssysteem en op welke manier er het beste actief toezicht gehouden kan worden. 5. De parkeerflap (5 minuten) De coach gaat na of er punten zijn voor op de parkeerflap. Op de parkeerflap worden vragen en opmerkingen genoteerd waar op dit moment even geen tijd voor is. Aan het einde van het eerste dagdeel of aan het einde van de gehele dag komt de coach hierop terug. Sommige vragen zullen dan wellicht al beantwoord zijn, de overige vragen worden alsnog behandeld.

5 5 9:00-9:35 (35 minuten) Feedback geven Doel: Deelnemers weten waar oprechte feedback aan moet voldoen en ervaren het belang van oprechte, relevante en specifieke feedback. Voorbereiding: - Tekenpapier en potloden Toelichting/ werkvorm: 1. Oefening varkentje (20 minuten) Positieve bekrachtiging Teken een varken De coach deelt de tekenblaadjes en potloden uit en geeft de deelnemers de opdracht om een varken te tekenen. Terwijl de deelnemers aan het tekenen zijn loopt de coacht langs en geeft overdreven complimenten zonder echt goed naar de tekeningen te kijken. Bijvoorbeeld: Wauw, wat kun jij goed tekenen! Jij bent echt een natuurtalent! Dat heb je écht heel goed gedaan! Super! Geweldig gewoon!. De coach let erop niet sarcastisch over te komen. Nadat de deelnemers de tijd hebben gehad om hun varken te tekenen geeft de coach plenair aan dat er geweldige varkentjes zijn getekend en dat er veel talenten tussen de deelnemers zitten. Hierna stelt de coach de volgende vragen: Wat vonden jullie van deze feedback? Hoe was het om op deze manier een compliment te ontvangen? Reacties die naar voren kunnen komen zijn: Het voelde niet gemeend ; De complimenten waren een beetje vluchtig; Ik heb niet eens gehoord dat je het tegen mij had want ik was druk bezig. De coach vraagt vervolgens: Hoe zouden jullie het vinden als ik jullie ook nog zou vragen een paard te tekenen? De coach benoemt dat men waarschijnlijk niet staat te trappelen om ook nog een paard te tekenen. Er wordt niet duidelijk genoeg aangeven waarvoor een compliment wordt gegeven, waardoor het beoogde positieve effect van het compliment achterwege blijft. De coach benoemd dat feedback dus functioneler en specifieker moet zijn. De coach zegt: Ik zal nu functionelere feedback geven. Kijk goed naar je varkentje en luister naar de feedback.

6 6 Vervolgens leest de coach de punten van directe feedback voor: - Wanneer je varken boven aan de bladzijde staat; dan ben je positief ingericht op anderen. - Wanneer je varken in het midden staat, dan ben je realistisch en stel je niet uit. - Wanneer je varken onder aan staat, ben je afwachtend en denk je goed na over dingen. - Wanneer het gezicht van een varken naar links staat, dan ben je vriendelijk voor anderen. - Wanneer het gezicht van een varken naar rechts staat, dan ben je een actief persoon en probeer je vaak nieuwe dingen uit. - Wanneer je het varken van de voorkant hebt getekend; dan ben je een direct persoon en vertel je wat je denkt - Heb je veel details getekend, dan ben je een zorgvuldig persoon. - Heb je een paar details getekend dan ben je energiek en actief. - Heb je 4 poten getekend dan ben je een secuur persoon. - Heb je minder dan 4 poten getekend dan ga je een grote verandering tegemoet. - Heb je grote oren getekend dan ben je een goede luisteraar, - en de lengte van de staart zegt iets over je seksleven. Na het oplezen van de directe feedback vraagt de coach of deze feedback beter aansloot. De coach benoemd dat deze feedback wel specifieker was maar niet persoonlijk. Het was algemene feedback. De coach licht toe: Feedback is pas nuttig als het specifiek is en als het over jezelf gaat. Ook naar kinderen toe geef je op deze manier feedback, dus niet: Goed zo, Britt, maar Britt wat zit je goed op je stoel. Daarnaast is het belangrijk aan te sluiten bij het kind. Bijvoorbeeld een kind dat leert schaatsen, staat te wiebelen op het ijs. Als je zegt: Goed zo!, voelt het kind dat niet zo, het gaat immers bijna vallen! Een compliment kan dan zelfs een averechts effect hebben. Het kind kan zich helemaal niet vinden in het compliment. Beter kun je dan zeggen: Wat goed dat je het probeert!.

7 7 2. De coach licht de volgende dia s toe over de kenmerken van positieve feedback (15 minuten) Bekrachtigen: Positieve Feedback Relevant, oprecht en specifiek Kort en duidelijk Onvoorwaardelijk Kenniscentrum SWPBS, juni 2010 versie 0.1 Kernelement: 4:1.. De Aandachts-emmer Aandachts-emmer Samengevat heeft positieve feedback een krachtig effect als het aan de volgende punten voldoet: allereerst is het van belang dat de feedback relevant, oprecht en specifiek is. In een korte boodschap maak je aan het kind duidelijk waar je feedback op geeft. Bijvoorbeeld: Deze eerste zin heb je heel mooi geschreven!. Positieve feedback wordt ook altijd onvoorwaardelijk gegeven. Dus niet: Gelukkig ben je vandaag wel op tijd, maar Wat fijn dat je op tijd binnen bent!. Kinderen aanmoedigen door het geven van positieve feedback vormt een kernelement van SWPBS. Onderzoek wijst immers uit dat hiermee de kans op gewenst gedrag van kinderen toeneemt. Onderzoek wijst ook uit dat kinderen negatieve feedback het beste kunnen incasseren als zij daarnaast vier keer iets positiefs horen. De verhouding 4:1 (vier positieve punten ten opzichte van een correctie) staat dan ook centraal binnen PBS. Van nature zijn wij er heel goed in om op het negatieve te letten ( zit nou even stil, stoel op 4 poten, wees eens stil ). Stel jezelf eens als doel bij een bepaald kind of kinderen deze verhouding van 4:1 te gaan halen. Het effect dat je bereikt door deze positieve benadering kan een echte eye-opener zijn. Het is iets dat je moet ervaren, dus probeer dit vooral uit! Ter ondersteuning van jezelf kun je systemen bedenken die je helpen om de verhouding 4:1 te halen. Voorbeelden zijn een knikker verplaatsen van de ene broekzak naar de andere als je een compliment geeft; stickers bij je dragen om uit te delen, of een complimententeller gebruiken waarmee je bijhoudt hoeveel je er precies geeft. In de regel hanteren we dus de verhouding van 4:1 bij het geven van feedback. Echter, zoals eerder al eens is benoemd, dient ook rekening te worden gehouden met het aandachtsemmertje van het kind. Sommige kinderen zijn snel tevreden en lijken weinig bekrachtiging nodig te hebben om gewenst gedrag te laten zien. Voor deze kinderen gaat de verhouding 4:1 op. Andere kinderen hebben veel meer bevestiging nodig en vragen dan ook meer om aandacht. Indien zij deze niet op een positieve manier krijgen, zullen zij op een negatieve manier aandacht gaan vragen. Bij hen ligt de verhouding dus anders en kan het bij wijze van spreken wel een 6:1 of een 8:1 zijn. De coach vraagt de leerkrachten op welke manier zij nu feedback geven in de klas. Als laatste checkt de coach of er nog vragen zijn over dit onderdeel.

8 8 9:35-10:30 Plan voor de positieve schoolcultuur Doel: De deelnemers denken na over welke beloningen hen aanspreken om gewenst gedrag extra te bekrachtigen. De deelnemers kennen de functie van een gestructureerd beloningssysteem en denken na over de vorm en organisatie van een schoolbreed beloningsysteem. Voorbereiding: - Groepjesindeling voor de opdracht matrix: positieve schoolcultuur (de indeling van de groepen is vooraf opgesteld door het gedragsteam) - Groepsindeling voor de brainstorm over de vorm en de organisatie van het beloningssysteem (al dan niet vooraf bepaald door het gedragsteam) - Grote vellen waar de matrix positieve schoolcultuur (zie hand-outs) op gekopieerd is. - Werkblad Essentiële componenten van een beloningssysteem (zie hand-outs) - Vooraf in het gedragsteam een verantwoordelijke aanwijzen die ( na afloop van de studiedag) een werkgroepje zal formeren om de gegevens van de matrixopdracht en de brainstorm te verwerken en een eerste voorstel op papier zal zetten voor het plan van de positieve schoolcultuur. - 5 stickertjes per deelnemer Toelichting/ werkvorm: 1. Opdracht: Matrix: positieve schoolcultuur (15 min) De coach licht toe: Een belangrijk onderdeel van het maken van een plan voor de positieve schoolcultuur is het bedenken van beloningen die je kunt inzetten om gewenst gedrag extra te bekrachtigen. In de handouts vind je de matrix voor de positieve schoolcultuur. In deze matrix is een aantal vormen van beloningen opgenomen. Zo dadelijk gaan jullie in groepjes nadenken over welke beloningen bij jullie school passen. Hierbij wordt gekeken naar beloningen die ingezet kunnen worden voor een individuele leerling, een gehele klas, de gehele school, ouders en leerkrachten/ andere medewerkers. Mogelijk bedenken jullie gezamenlijk een vorm van belonen die nog niet is opgenomen in de matrix. Deze kun je dan toevoegen onderaan de matrix. Vragen die centraal staan zijn bij deze opdracht zijn: Wat spreekt je aan? Welke onderdelen zou je willen invoeren?. Hierna krijgt elke deelnemer 5 stickertjes en plakt deze bij de onderdelen (in de vakjes) die hem het meest aanspreekt. NB: Na afloop van de studiedag inventariseert het gedragsteam welke ideeën de meeste stemmen hebben gekregen. Het gedragsteam maakt hier een overzicht van. Indien er veel verschillende ideeën naar voren komen, kan de leerkrachten nogmaals gevraagd worden te stemmen op de leukste onderdelen. In dit geval kan het overzicht nogmaals in het team verspreid worden om tot een verdere prioritering te komen. Het is van belang dat de coach benadrukt dat gebruik van deze elementen van een positieve schoolcultuur naast het uitdelen van kaartjes of fiches voor goed gedrag plaatsvindt (dus niet in plaats van). Deze extra s zijn bedoeld voor kinderen die meer

9 9 ondersteuning en aanmoediging nodig hebben. Daarnaast wordt voor alle leerlingen gewenst gedrag beloond en gewaardeerd met een schoolbreed beloningssysteem. 2. Gewenst gedrag systematisch bekrachtigen De coach geeft een mondelinge toelichting op de volgende dia s (15 minuten) Als leerlingen de gedragsverwachtingen hebben geleerd en geoefend, is het van belang dit gewenste gedrag zo veel mogelijk te stimuleren door er veel aandacht aan te geven. Door een kind dat rustig en respectvol door de gang loopt een complimentje te geven en te benoemen wat het goed doet, neemt de kans toe dat het kind dit gedrag een volgende keer weer laat zien. En ook omstanders leren dat hun emmertje gevuld wordt als zij zich houden aan de gedragsverwachtingen. Om ervoor te zorgen dat dit systematisch gebeurt, ontwikkelen scholen met PBS een beloningssysteem. Bekrachtig verwachtingen systematisch Beloningssystemen schoolbreed In de klas wordt hoeveel beloningen een leerling heeft ontvangen, zowel op schoolbreed als op klassenniveau. Dit kan bijvoorbeeld door een namenlijst van de leerlingen op te hangen waarop zij een kruisje achter hun naam zetten als zij een beloning hebben ontvangen. Zo blijft voor de leerkracht inzichtelijk hoeveel beloningen er per kind uitgedeeld. Deze informatie is belangrijk omdat deze t.z.t. naast de registratie van gedragsincidenten kan worden gebruikt bij het vormgeven individuele handelingsplannen. De coach benadrukt: Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen een schoolbreed beloningsysteem en een beloningsysteem voor in de klas. Mogelijk worden schoolbreed dezelfde beloningen uitgedeeld als in de klas. Echter een school heeft hier eigen keuzes in. Zo kan het ook zijn dat schoolbreed andere beloningen uitgedeeld worden dan in de klas. Ook kan per school verschillen in welke gevallen er gespaard kan worden voor een schoolbrede, een groeps- of individuele beloning. Wat wel vaststaat is dat geregistreerd Voor veel scholen betekent dit onderdeel van PBS een grote culturele omslag. We kennen allemaal het belang van een positieve benadering, met veel ruimte voor complimenten. Maar het hanteren van een gestructureerd beloningsysteem, zowel in de klas als schoolbreed kan best wat onzekerheden met zich meebrengen. Het hanteren van de 4:1 verhouding, het systematisch bekrachtigen van gewenst gedrag en het registeren van het aantal beloningen kan in het begin onwennig en niet natuurlijk aanvoelen. Het vraagt van medewerkers dat zij hun focus (ver)leggen naar wat gaat er goed en hoe vergroot ik de kans dat het goed blijft gaan?. Het is een manier van werken waarbij je jezelf de tijd moet geven om er in te groeien. Ook kan een gestructureerd beloningsysteem vragen oproepen ten aanzien van de motivatie van kinderen. Men kan zich bijvoorbeeld afvragen of kinderen wel intrinsiek gemotiveerd raken door een extrinsieke beloning. Met andere woorden: Laten kinderen alleen het gewenste gedrag zien als zij hiervoor een beloning ontvangen?

10 10 Wat zegt wetenschappelijk onderzoek? (1) Kinderen zijn meer (intrinsiek) gemotiveerd om een opdracht uit te voeren als: het voltooien van de opdracht hen iets oplevert waar zij waarde aan hechten Zij een goede band hebben met de opdrachtgever Kinderen worden afhankelijk van extrinsieke motivatie als deze te voorspelbaar wordt: Bekrachtiging moet relevant zijn You never know when you get a surprise Wat zegt wetenschappelijk onderzoek hier eigenlijk over? De coach benoemt de onderzoeksresultaten zoals genoemd op de dia. De coach geeft daarbij aan dat het gaat om een spanningsveld: het is aan de ene kant belangrijk om leerlingen voldoende te bekrachtigen/belonen (4:1). Tegelijkertijd is het van belang dat een compliment of beloning gemeend is en relevant is voor het kind. En ook het verrassingselement (you never know when you get a surprise!) werkt sterk bij het geven van complimenten/ beloningen. Het moet niet te voorspelbaar worden. Ter aanvulling op deze dia kan nog genoemd worden dat variatie in waardering en beloning het effect verhoogt. Dus wissel af met verschillende vormen van beloningen. Wat zegt wetenschappelijk onderzoek? (2) De coach benoemt de onderzoeksresultaten zoals genoemd op de dia. Extrinsieke beloningen (kaartjes, fiches, etc) zijn extra waardevol tijdens de verwerving van vaardigheden (=leerfase) Erken dus en beloon pogingen & het nemen van risico Beloningen hebben een ondersteunend effect op de intrinsieke motivatie als ze direct volgen op het gewenste gedrag De balans 4:1 geeft kinderen zelfvertrouwen en helpt hen om sociaal vaardig te worden Essentiële componenten van een beloningssysteem Wie zijn er betrokken en deelt de kaartjes uit? (leerkrachten, andere medewerkers etc.) Hoe worden de kaartjes vormgegeven (ontwerp)? Zie de voorbeelden van complimentenkaartjes in hoofdstuk 7 van Goed gedrag kun je leren. Hoe en wanneer worden de kaartjes (of punten, stickers) uitgedeeld? Waar en wanneer kunnen de kaartjes ingeleverd worden? Wat kan de leerling terugkrijgen voor de kaartjes? Waar en wanneer worden de beloningen (in ruil voor de kaartjes) uitgedeeld? Klassikaal of individueel sparen? Wanneer wordt het systeem geëvalueerd? De coach gaat in op de essentiële componenten van een beloningssysteem. Daarnaast benoemt hij enkele voorbeelden van beloningen die vaak gebruikt worden. Te denken valt aan: een positief telefoontje naar huis, zitten op de stoel van de juf, schrijven met een groene pen, extra computertijd, kiezen naast wie je gaat zitten, etc. Gedragsteam werkt het geheel uit tot één systeem van belonen voor de school Beloningssystemen: Gewenst gedrag systematisch bekrachtigen De coach benoemt dat dit voorbeelden zijn van beloningskaartjes die in de VS worden gebruikt. Hij geeft aan: Er zijn ook scholen die werken met fiches o.i.d. Beloningssystemen moeten passen bij de school in kwestie en worden dus op maat gemaakt. (Indien mogelijk vervangen door eigen kaartjes in te scannen

11 11 3. Opdracht: Brainstormen over manieren waarop het beloningssysteem vormgegeven kan worden (25 minuten) De coach licht de opdracht toe. Zoals reeds is verteld, maak je als school zelf een keuze in het type beloningen (kaartjes, fiches, punten e.d). Mogelijk hebben jullie al een idee over wat voor jullie een handige vorm zou zijn. Zo dadelijk gaan we in groepjes brainstormen over de vorm en de organisatie van het beloningssysteem. Samen met je groepje beantwoord je alle vragen van de dia essentiële componenten van een beloningssysteem. Op deze manier denkt het gehele team mee over het schoolbrede beloningssysteem en kunnen alle ideeën worden verzameld. Uiteindelijk zullen hier keuzes in gemaakt worden en zal er een plan voor een schoolbreed beloningssysteem op tafel komen te liggen. Daarvoor worden alle ideeën door het gedragsteam verzameld. Een mogelijke volgende stap is dat er een werkgroep wordt gevormd op initiatief van het gedragsteam. Een aantal leerkrachten zal dus gevraagd worden deel te nemen aan deze werkgroep. Vervolgens zal deze werkgroep de ideeën die vandaag naar voren zijn gekomen in overweging nemen en een eerste plan voor een schoolbreed beloningssysteem uitwerken. Indien dit plan klaar is zal het verspreid worden onder het team. Na de opdracht spreekt de coach deze kort na. Hoe is het gegaan? Wat hebben de groepjes bedacht? Zijn de groepjes ergens tegenaan gelopen? Het kan zijn dat er door het nadenken over een beloningssysteem discussie ontstaat tussen de deelnemers. De coach benadrukt dat het doel is een systeem te bedenken wat effectief is en haalbaar. 10:15-10:30 (15 minuten) Pauze

12 12 10:30-12:10 Actief toezicht houden Doel: De deelnemers krijgen zicht op verbeterpunten ten aanzien van de pleinwacht bij hun op school. De deelnemers kennen de functie van een gestructureerd systeem van toezicht houden en denken na over de vorm en organisatie van het actief toezicht houden tijdens de pleinwacht bij hen op school. Voorbereiding: - Groepsindeling voor de deelnemers (al dan niet vooraf bepaald door het gedragsteam) - Kijkwijzer - Film (maken) van toezicht houden op het plein - Matrix: Elementen van actief toezicht houden - Checklist toezicht houden - Boek Goed gedrag kun je leren - Vooraf in het gedragsteam bespreken dat de volgende onderdelen in werkgroepjes (verder) uitgewerkt zullen worden: plan voor de positieve schoolcultuur (schoolbreed beloningssysteem en consequenties bij ongewenst gedrag), het pleinplan, visualiseren van de gedragsverwachtingen. - Checken mogelijkheden filmpje vertonen. - Print per groepje de opdrachtbeschrijvingen uit de hand-outs van de volgende opdrachten uit: groepsdiscussie consequenties op ongewenst gedrag, oefening twee-minutenregel, oefening reactieprocedure. - Print per groepje de schema s consequenties op ongewenst gedrag uit, voor het klein en het groot probleemgedrag. Voorbereiding carrouselopdracht - Laat de groepjes een pen meenemen tijdens de carrouselopdracht - Print de opdrachtenpagina s van de hand-outs uit zodat je een beschrijving kunt neerleggen bij de verschillende opdrachten van de carrouselopdracht - Zorg ervoor dat je meerdere ruimtes tot je beschikking hebt. Opdracht 2 van de carrouselopdracht moet in ieder geval in een aparte ruimte uitgevoerd worden. Verder is het wenselijk om elke opdracht in een aparte ruimte te laten uitvoeren. Op deze manieren kunnen de groepjes elkaar niet beïnvloeden bij het uitvoeren van de opdrachten. Bovendien kunnen de deelnemers na elke opdracht even de benen strekken als zij de volgende opdracht in een andere ruimte moeten uitvoeren. - Laat elk groepje de ingevulde werkbladen/ schema s meenemen! Op deze manier hebben de andere groepjes geen inzage in eerder ingevulde werkbladen of schema s. Opdracht 1: Elementen van actief toezicht houden - Schema elementen actief toezicht houden (zie blz. 81 van Goed gedrag kun je leren ) kopiëren voor het aantal deelnemers per groepje. Dus: als de groepjes uit vier personen bestaan dan zijn vier exemplaren van het schema voldoende. - Uit de hand-outs de elementen van actief toezicht houden uitknippen en bundelen. Per groepje dient er een set beschikbaar te zijn. - Uit de hand-outs de prioritering van elementen van actief toezicht houden uitprinten. Elk groepje heeft een exemplaar nodig.

13 13 Opdracht 2: Rondkijken en luisteren - Blinddoek klaarleggen. - Regel een aparte ruimte voor deze opdracht. - Tips voor rondkijken en luisteren kopiëren (zie blz van Goed gedrag kun je leren ) kopiëren voor het aantal deelnemers per groepje. Dus: als de groepjes uit vier personen bestaan dan zijn vier exemplaren voldoende. Opdracht 3: Bewegen - Uit de hand-outs de stellingenbladen uitprinten. Per groepje dient er een set beschikbaar te zijn. Opdracht 4: Positief contact en bekrachtigen - Uit de hand-outs het schema positief contact en bekrachtigen van gedrag uitprinten per groepje. Toelichting/ werkvorm: 1. Filmfragment Buitenspelen en toezicht houden en kijkwijzer actief toezicht houden. (30 min) Van tevoren heeft de coach een filmpje gemaakt over het toezicht houden op het plein. Voordat de deelnemers de film gaan bekijken laat de coach hen alvast de vragen van de kijkwijzer doorlezen. Na afloop van de film geeft de coach de volgende opdracht: Iedereen mag nu individueel de kijkwijzer invullen. Deze is bedoeld om na te gaan hoe het toezicht houden bij jullie op school verloopt en of jullie hier tevreden over zijn. Het is niet de bedoeling naar een individuele leerkracht te kijken, maar probeer in het algemeen de vragen van de kijkwijzer te beantwoorden: - zijn we als leerkrachten zichtbaar? - hoe spelen de kinderen? - waar zijn we tevreden over? - wat zouden wij willen veranderen? Dus met andere woorden: wat gaat er al goed en wat zou er nog beter kunnen? Nabespreking: Bij de nabespreking vraagt de coach de deelnemers een aantal punten te noemen waar men in het algemeen tevreden over is en een aantal punten ter verbetering. Vervolgens legt de coach uit waar de ingevulde kijkwijzers voor gebruikt gaan worden: De ingevulde kijkwijzers zullen nu worden ingezameld door het gedragsteam. Het gedragsteam zal (mogelijk middels het formeren van een werkgroepje) inventariseren over welke punten men in het algemeen tevreden is en of er punten ter verbetering zijn.

14 14 Checklist toezicht houden in tweetallen invullen (10 minuten) Na het invullen van de kijkwijzer gaan de deelnemers in tweetallen aan de slag om de checklist toezicht houden in te vullen. De coach geeft hierover aan dat ook deze gegevens worden verzameld en verwerkt door het gedragsteam. De gegevens zullen op passende wijze worden teruggekoppeld naar het schoolteam. 2. Carrouselopdracht (70 min) De coach licht de carrouselopdracht toe: Tijdens de volgende carrouselopdracht staat de matrix elementen van actief toezicht houden centraal. In kleine groepjes gaan jullie aan de slag met de verschillende onderdelen van deze matrix. Op deze manier komen de verschillende elementen van het actief toezicht houden via verschillende opdrachten aan bod. Er worden groepjes gemaakt van 4-6 personen. Voor elke opdracht hebben jullie 15 minuten de tijd, waarna ik aangeef (eventueel met een belletje, klappen in de handen o.i.d. ) dat er gewisseld kan worden. Het is handig binnen het groepje één iemand aan te wijzen die de tijd bewaakt zodat alle opdrachten volledig afgerond kunnen worden. De carrouselopdracht wordt nabesproken aan de hand van een aantal samenvattende slides (zie powerpoint) 12:20-13:00 Lunch

15 15 13:00 14:50 Consequenties op ongewenst gedrag Doel: Deelnemers denken na over welke consequenties zij acceptabel vinden bij verschillende soorten van ongewenst gedrag. Tevens oefenen de deelnemers met een vastgestelde reactieprocedure bij ongewenst gedrag. Voorbereiding: - Groepsindeling voor de deelnemers (al dan niet vooraf bepaald door het gedragsteam) Toelichting/ werkvorm: 1. Incidentenregistratie (10 minuten) De coach licht de volgende dia s toe: Het gedragsincidentenbriefje Plaats Gedrag(ingen) Maatregel(en) O klaslokaal O agressief gedrag O gesprek met leerling O schoolplein O vandalisme O time out/ afzonderen O toiletten O onveilig gedrag O verlies voorrecht O gang/hal O ongehoorzaam zijn O nablijven O gymlokaal O pesten O straf/ strafwerk O kleedkamer O bedreigen O naar achterwacht O speellokaal O verbale agressie/ O schorsing O bibliotheek brutaal O anders, nl: O anders, nl: O vechten O fysieke agressie contact met ouder(s) O obscene taal/ O Ja gebaren O Nee O anders, nl: Registratie Gedragsincident, versie , Golly, A., Roosma, A.H., Reijnders, I &, Baard, M. Incidenten worden op kleine (daartoe ontworpen) briefjes systematisch geregistreerd. Door actief toezicht te houden en deze incidentenregistratie wordt duidelijk waar zich in de school de meeste problemen voordoen. De gegevens die de registratie oplevert kunnen schoolbreed worden gebruikt, maar ook op klassenniveau en op leerling-niveau. Alle volwassenen in de school die betrokken zijn bij de leerlingen nemen deel aan de incidentenregistratie. Op die manier krijgt de school een volledig overzicht van het aantal en type incidenten dat plaatsvindt. Dus als de leerkracht van groep 2 een leerling uit groep 6 ziet vechten, grijpt zij in en vult na afloop een gedragsincidentenbriefje in voor de betreffende leerling. Zij noteert de naam van de leerling, de tijd, de plaats en het soort incident dat heeft plaatsgevonden. Het briefje gooit ze in een daarvoor bestemde brievenbus. Wanneer voor dezelfde leerling in korte tijd veel briefjes worden ingevuld door meerdere leerkrachten, is dit een duidelijk teken dat deze leerling extra ondersteuning nodig heeft. Er kan dan snel, preventief een ondersteuningsplan worden opgesteld. Kortom: het wordt makkelijker en meer gebruikelijk om een leerling uit een andere klas aan te spreken op zijn gedrag. Nu zal dit voor het gros van de kinderen (denk aan de piramide (80%) geen probleem zijn. Voor de bovenste 20% van de piramide kan dit een uitdaging zijn. De coach loopt de onderdelen van het registratiebriefje even kort langs.

16 16 In je groep: ook onderbouw! Pleinincidenten: wie? Algemene ruimtes: wie? Verwijderingsincidenten: wie? Gymincidenten: wie? Inleveren briefjes: wanneer, waar? Met betrekking tot de gedragsincidentenregistratie wordt ook een aantal belangrijke afspraken vastgelegd, zoals: wanneer spreken we van een incident? Wat valt hier allemaal onder? Wanneer spreken we van een ernstig incident? Het is belangrijk hier als team over na te denken en vast te leggen hoe er op divers gedrag van de kinderen ingespeeld wordt. Daarnaast wordt bepaald wie er op de diverse locaties incidenten kan registreren en waar de incidentenregistraties ingeleverd kunnen worden zodat zij verwerkt kunnen worden Verwijderingen per maand, per bouw Januari 2009 t/m januari Januari Februari Maart April Mei Juni Sept Okt Nov Dec Januari OB MB BB Onbekend/niet ingevuld Er wordt binnen de school iemand aangewezen die verantwoordelijk is voor het verwerken van de data, dat wil zeggen: het invoeren van de incidentenregistraties en het maken van overzichten die als uitgangspunt dienen voor de gedragsteambijeenkomsten. Op deze dia is een voorbeeld te zien van het aantal gedragsincidenten per maand, per schooljaar. Er kunnen verschillende overzichten gemaakt worden. Bijvoorbeeld overzichten die ons iets vertellen over welke kinderen regelmatig bij incidenten betrokken zijn, op welke locaties zich de meeste incidenten voordoen, welke consequenties er aan het gedrag van de kinderen verbonden is enz. Het is belangrijk dat jullie als team leren denken over en kijken naar gedrag zodat er goed en eenduidig geregistreerd en gehandeld wordt. 2. Groepsdiscussie consequenties op ongewenst gedrag in groepjes van 4 (30 minuten) Nog toevoegen: Inleidende slides: Waar moeten consequenties aan voldoen? (PMTO) Voorbespreking: Elke school heeft zijn eigen cultuur en dus ook zijn eigen uitdagingen met betrekking tot ongewenst gedrag. Dadelijk wordt in groepjes nagedacht over wat veelvoorkomende ongewenste gedragingen zijn bij jullie op school. Tevens willen ik jullie straks vragen om na te denken over welke consequenties bij deze gedragingen passen. Mogelijk heeft de school teambreed al afspraken gemaakt over hoe men reageert of straft bij bepaalde vormen van ongewenst gedrag. De coach bevraagt de groep hierop en inventariseert kort welke afspraken er al zijn gemaakt en welke consequenties worden gehanteerd. Aansluitend licht de coach de opdracht toe: Het is van belang goed in kaart te brengen welke consequenties jullie op school hanteren en bij welke gedragingen deze consequenties passen. Hiervoor maken jullie gebruik van het schema : consequenties op ongewenst gedrag. In groepjes gaan jullie een overzicht maken van ongewenste gedragingen die bij jullie op school veel voorkomen. Vervolgens gaan jullie nadenken over welke

17 17 consequenties passen bij deze gedragingen. Middels deze groepsdiscussie wordt een eerste aanzet gedaan om te bepalen welke consequenties, en daarbij horende ongewenste gedragingen bij jullie op school, worden onderscheiden. Deze inventarisatie is een belangrijke stap naar eenduidigheid en uniformiteit in handelen binnen het team. Tijdens de nabespreking wordt de groep bevraagt op de volgende punten: - Wat zijn veelvoorkomende ongewenste gedragingen? - Welke consequenties passen bij deze ongewenste gedragingen? 3. Reactieprocedure (35 minuten) De coach licht vervolgens toe dat de deelnemers vandaag gaan oefenen met een correctiestrategie; de reactieprocedure. De coach geeft als voorbeeld een kind dat door de gang loopt en zich niet aan de verwachtingen houdt. Hij loopt bijvoorbeeld schreeuwend door de gang, zit aan spullen die aan de kapstok hangen of hij rent terwijl hij rustig dient te lopen. De coach vertelt dat hij zo dadelijk een voorbeeld zal laten zien van de reactieprocedure. Coach doet het voor! Reactieprocedure en educatieve correctie Stap 1: Klaas, loop rustig over de gang, alsjeblieft. Stap 2: Klaas, loop rustig door de gang en praat op een rustige toon. 2a: Leerkracht loopt weg en wacht 10 seconden. Stap 3: Klaas, ik zie dat je schreeuwend door de gang rent. De afspraak is dat je op een rustige manier door de gang loopt en op een zachte toon praat. Of je loopt nu rustig door de gang of je blijft in de pauze binnen. Wat is je keuze? Stap 4: Oké, dan blijf je in de pauze binnen Leerkracht loopt weg De reactieprocedure wordt gebruikt bij kleine overtredingen. Tijdens de reactieprocedure wordt de leerling verzocht het gewenste gedrag te laten zien. Tijdens de reactieprocedure wordt het kind een keuze voorgelegd: het ongewenste gedrag bijstellen of een consequentie (bijvoorbeeld in de pauze binnen blijven, op de bank zitten e.d.). Wanneer het kind tijdens de reactieprocedure zijn gedrag bijstelt wordt het gewenste gedrag direct bekrachtigd door het kind te complimenteren. De coach doorloopt de genoemde stappen van de reactieprocedure.

18 18 De coach geeft een voorbeeld van de reactieprocedure. NB: Tijdens dit voorbeeld spelen twee leerkrachten (of eventueel de duo-coach) een leerling. Eén van de leerlingen houdt zich niet aan de verwachtingen; deze persoon wordt vooraf geïnstrueerd door te gaan met het ongewenste gedrag na het eerste en tweede verzoek van de leerkracht zodat voor iedereen duidelijk wordt hoe de opbouw van de reactieprocedure eruit ziet. Na het voorbeeld benoemt de coach nog eenmaal kort de stappen van de reactieprocedure. Deze stappen zijn ook te vinden in de hand-outs. De deelnemers gaan in een carrousel oefenen met de reactieprocedure. Hiervoor krijgen zij een beschrijving van de opdracht mee. Een van de deelnemers is steeds een leerkracht, de tweede is een leerling en de derde is de observant. De observant geeft aan het einde van de oefening feedback in de verhouding 4:1. De coach loopt langs de groepjes en coacht waar nodig. Daarbij legt ook hij de focus op de goede punten die hij ziet. De coach benadrukt dat degene in de rol van kind een meewerkend kind speelt zodat het voor degenen die leerkracht zijn gemakkelijk te oefenen is. Als iedereen heeft geoefend in de rol van leerkracht, bespreekt de coach de oefening na: - Hoe lukte het om de stappen van de reactieprocedure vast te houden? - Wat was het effect van de reactieprocedure op jezelf? En op de leerling?

19 19 4. De Twee-minutenregel; uitleg en oefening (35 minuten) De coach licht de tweeminutenregel toe: Consequenties op ongewenst gedrag De twee minutenregel Voorbeeld van afspraken over de twee minutenregel Probleem wordt gesignaleerd Toezichthouder omschrijft het probleem en geeft de leerling een aanwijzing of een correctie of wijst de leerling op het gevolg van het gedrag Leerling gehoorzaamt Leerling gehoorzaamt niet Toezichthouder erkent de Toezichthouder geeft de keuze om medewerking van de leerling alsnog te gehoorzamen (d.w.z. zegt (bedankt, geeft compliment of welk gedrag verwacht wordt). beloning) Gehoorzaamt de leerling nog niet, dan roept de toezichthouder een ander teamlid te hulp We hebben het uitgebreid gehad over het licht schijnen op gewenst gedrag met als doel dit gedrag te laten toenemen. Kinderen blijven natuurlijk kinderen en geen robots. Gelukkig maar! Dit betekent dat ze ook met veel positieve bekrachtiging af en toe uit de band springen en ongewenst gedrag zullen laten zien. Om bij ongewenst gedrag verstoring van de routine zoveel mogelijk te voorkomen en aandacht voor ongewenst gedrag te minimaliseren, is een aantal regels en procedures in het leven geroepen. Een daarvan is de tweeminuten regel. Deze regel houdt in dat leerkrachten of andere medewerkers van de school als toezichthouder nooit langer dan twee minuten met een incident bezig zijn. Indien het bespreken van een incident met de leerlingen meer tijd in beslag gaat nemen dan is het de bedoeling dat een andere leerkracht het overneemt zodat de toezichthouder/pleinwacht weer verder kan gaan. Dit betekent dat de teamleden tijdens het speelkwartier of de pauze inzetbaar moeten zijn (indien mogelijke de leerkracht van het kind zelf). Indien er een incident op het schoolplein plaatsvindt kan bijvoorbeeld een leerling, die niets met het incident te maken heeft, de betreffende leerkracht ophalen uit de lerarenkamer. De pleinwacht/toezichthouder vult een incidentenbriefje in en rapporteert na de pauze aan de leerkracht. Dit soort afspraken worden vastgelegd. Uiteindelijk worden alle pleinafspraken vastgelegd in een pleinplan. In dit pleinplan kunnen de volgende onderdelen beschreven worden: - Gedragsverwachtingen op het plein - Hoe en wanneer worden gedragsverwachtingen aangeleerd - Hoe wordt gewenst gedrag bekrachtigd - Wat zijn consequenties voor ongewenst gedrag - De tweeminuten regel - De time-out op het speelplein - Interventies bij ernstig probleemgedrag op het plein - Welke afspraken zijn gemaakt over het toezichthouden Door het opstellen van een pleinplan is voor iedereen duidelijk en inzichtelijk wat de gedragsverwachtingen zijn, hoe met de gedragsverwachtingen wordt omgegaan, hoe de gedragsverwachtingen worden aangeleerd, hoe gewenst gedrag bekrachtigd wordt op het plein en welke consequenties er zijn voor ongewenst gedrag. De coach licht vervolgens toe dat de deelnemers vandaag gaan oefenen met de twee minuten-regel. De coach speelt als voorbeeld van het schema van de twee minuten-regel uit. Om deze oefening goed neer te kunnen zetten spelen twee leerkrachten ( of eventueel de duo-coach) een leerling. De

20 20 leerkrachten wordt vooraf gevraagd meewerkende leerlingen te spelen. Op deze manier kunnen de stappen van de twee minuten-regel goed gedemonstreerd worden. Vervolgens gaan de leerkrachten in groepjes van vier in carrousel oefenen met de twee minutenregel. Hiervoor krijgen zij een beschrijving van de opdracht mee. Aan het eind van de opdracht heeft elke leerkracht geoefend met het hanteren van de twee minuten-regel. De coach benadrukt, voordat de deelnemers in groepjes uiteen gaan, nogmaals dat het de bedoeling is dat de observanten feedback geven in de verhouding 4:1. De observanten proberen dus ook vooral te letten op wat er goed gaat.

21 21 14:50 15:15 (25 minuten) Parkeerflap, evaluatie en afronding van de dag Doel: deelnemers krijgen antwoord op hun vragen. Deelnemers blikken terug op de dag en gaan met een positief PBS gevoel naar huis Voorbereiding: Kaartjes afsluitende opdracht Toelichting/ werkvorm: 1. Parkeerflap (15 minuten) De coach staat stil bij de vragen/punten op de parkeerflap. Bij elk punt dat hij langsloopt vraagt de coach wie het punt heeft ingebracht en of het punt al voldoende aan bod is gekomen of dat er nog bij moet worden stilgestaan. Als een punt voldoende is behandeld zet de coach er een krul achter. De coach kan zo nodig ook de deelnemers benutten om samen te brainstormen over punten die deelnemers hebben ingebracht. 2. Samenvatting van de dag (10 minuten) De coach pakt het programma van de dag erbij en blikt kort terug op de onderwerpen die aan bod zijn gekomen. 3. Deelnemers krijgen een kaartje met aandachtspunten voor de pleinwacht voor de komende week mee. (5 minuten)