Denktankdag Aryan van der Leij

Transcriptie

1 Denktankdag 2018 Aryan van der Leij

2 Natuur en omgeving Hoe rijker de omgeving, des groter de ontwikkelingsmogelijkheden van kinderen economisch educatief directe en indirecte omgeving Om de talenten van kinderen optimale kansen te geven, dient de directe omgeving zo rijk mogelijk te worden ingericht opvoeding voor-/vroegschool onderwijs Lukt dat voldoende in rijke landen? illustratie (1): de vroege catastrofe illustratie (2): pretenties van de Wet op het Basisonderwijs (1994)

3 Illustratie: (1) de vroege catastrofe Studie van Hart & Risley, 2003 Vroege taalontwikkeling in relatie met verschillen in rijkdom (armoede, SES, opleidingsniveau) 42 families alles wat er thuis gebeurde vastgelegd op leeftijd 1-3 jaar observaties, opnames, logboeken,

4 Groei woordenschat Groei woordenschat 13 hoger opgeleid 23 middel/lager opgeleid 6 met uitkering In periode maanden nemen verschillen in woordenschat tussen kinderen uit verschillende milieus sterk toe Leeftijd in maanden

5 Mattheüs effect De rijken worden steeds rijker, de armen steeds armer. Toegepast op leren: eerdere kennis bevordert verder leren kleine verschillen worden met de tijd groter in een verbaal sterke omgeving worden kinderen verbaal steeds sterker verbaal sterkere kinderen krijgen meer aandacht niet alleen thuis, maar ook in de groepen 1 en 2 voor de kinderen die in een verbaal minder sterke omgeving opgroeien dreigt de vroege catastrofe.

6 Taalontwikkeling De basis van laaggeletterdheid Thuis/voorschool Basisschool VO Na-schooll I II III IV Vroege catastrofe Uitvergroot in Groepen 1 en 2 Geconsolideerd in jaren van formele instructie Leeftijd age SES Hoog SES Midden SES Laag

7 Illustratie (2): de pretenties van het BaO Commissie Evaluatie Basisonderwijs (1994)

8 Milieuverschillen In de eerste vier levensjaren treden er gigantische verschillen op door verschillen in taalstimulering tussen milieu s (opleidingsniveau; inkomen): de vroege catastrofe De invloed van milieuverschillen kan worden verkleind door de compenserende kwaliteit van het onderwijs Is die er?

9 Een oud probleem 1984: Proefpeilingsonderzoek (Wesdorp & Hoeksma): ongeveer 10 % van de zesdeklassers (huidige groep 8) zijn functionele analfabeten en nog eens 15 % laaggeletterd 1994: Commissie Evaluatie Basisonderwijs: ondanks invoering Basisonderwijs niet veranderd 2007: Inspectie (De staat van het onderwijs): veel scholen onvoldoende in staat om risicoleerlingen zoveel instructie, begeleiding en oefening te geven dat begin-achterstanden kleiner worden. 2017: Inspectie (De staat van het onderwijs): Nederland is internationaal kampioen verschillen tussen scholen (!) ook met vergelijkbare leerlingen zijn er grote verschillen tussen scholen in prestaties en kwaliteit

10 Compenserende kwaliteit: verschillen tussen scholen ( ) ook tussen scholen met vergelijkbare leerlingen grote verschillen tussen scholen

11 Compenserende kwaliteit: varieert sterk sommige scholen doen het goed, ondanks veel achterstandsleerlingen andere scholen bevestigen achterstand leerlingen ook bij scholen zonder achterstandskinderen komen grote verschillen voor

12 Een nieuw probleem: dyslexie inmiddels is er oog voor dyslexie een gunstige ontwikkeling: dyslexie bestaat immers zie bijv. Van der Leij (2016), Dit is dyslexie. label is erg aantrekkelijk: vergoede zorg buiten de school, extra tijd bij toetsen en examens, gebruik van laptops, etc.. populariteit echter zo groot dat laaggeletterdheid en rol van het onderwijs verhuld dreigen te worden Peters, Tubantia, ; Bosman, AD,

13 Onderwijsvernieuwing via de achterdeur Onderwijs moet aantonen zijn best te hebben gedaan het protocol schrijft het voor (remediërende kwaliteit) didactische resistentie als belamngrijkste voorwaarde voor dyslexie-verklaring Maar: wat de scholen doen is, qua evidence-based practice, rijp en groen vaak gericht op tekstlezen i.p.v. de kern van het probleem: woordlezen overschrijding 3,6 %: werken de poortwachters? Het varieert: Struiksma & Van Kempen (2016), zie volgende dia dyslexie losgezongen van laaggeletterdheid nieuwe elite versus oude meute (analoog aan LOM versus MLK ) komt dat door (immer voortdurende!) onhoudbare selectiecriteria in protocol? dyslexietyperend profiel intelligentiemeting Wanneer gaat daar eindelijk het mes in? (zie Van der Leij, 2016)

14 Remediërende kwaliteit: varieert sterk zie pretenties van het basisonderwijs (1994): in algemene zin niet waargemaakt poortwachtersfunctie-onderwijs (Struiksma en Van Kempen, 2016) verwijzing EED naar buitenschoolse zorg 75% van de scholen: minder dan 3,6 % (33% van de leerlingen) 25% van de scholen: meer dan 3,6 % (67%) poortwachtersfunctie-zorg: varieert ook sterk 60 % van de praktijken behandelt 30 % van de lln. 40 % behandelt dus 70 %

15 Compenserende en remediërende kwaliteit van het onderwijs varieert sterk tussen scholen te veel laaggeletterden komt door: tekortschietende compenserende kwaliteit van het onderwijs te veel dyslectici komt door: tekortschietende remediërende kwaliteit van het onderwijs bij een preventieve aanpak vallen de compenserende (milieu) en remediërende functie (aandoening) samen: bestrijden laaggeletterdheid èn terugdringen dyslexie

16 Waarom lukt dat onvoldoende? klassen zijn kleiner geworden, maar de kinderproblematiek niet werkdruk is (te) hoog (NRC, 22/ ) tijdgebrek (vakken, vergaderingen, ) administratie (LVS, HPen, dossiers, ; Ruimte in Regels, OC&W, 2017) (ook) grote klassen van 30+ (Radio 2 Nieuws, ) staking ( ): twee decennia beknibbelen (Haarlems Dagblad, ) didactiek & instructie & oefenen, oefenen, oefenen krijgen te weinig aandacht leerstofjaarklassensysteem is (zonder aanvullingen) ongeschikt

17

18 Aanpak laaggeletterdheid en reductie kans op dyslexie Jaar/ groep taal-denken technisch lezen spellen begrijpend lezen schriftelijke taalvaardigheid 18

19 Begrippenkader integrale aanpak Nivelleren verschillen kleiner maken door achterstand te voorkomen of te laten inhalen Positief differentiëren risicoleerlingen vroegtijdig selecteren tegemoet komen aan pedagogisch-didactische behoeften extra tijd voor instructie, begeleide oefening, oefening individueel geen wait-and fail : zorgniveau 3 naar voren Doorgaande lijn realiseren vroeg beginnen instructie en begeleid oefenen blijven volhouden

20 Continuüm van zorg

21 Focus: integrale aanpak technisch lezen 5 Vroeg preventief vanaf groep 1 Breed laaggeletterdheid bestrijden en dyslexie voorkomen Lang volhouden in groep Doelgericht ontluikende geletterdheid voorbereidend lezen (teken-klankkoppelingen, woordjes decoderen) beginnende en voortgezet lezen (woordlezen) leeskilometers maken (tekstlezen)

22 Aanpak op schoolniveau laat de leerkracht er niet alleen voor staan maar vul het handelingsrepertoir aan met individuele `teacher-free interventies die effectief zijn gebleken in onderzoek ( evidence-based ) gebruik maken van moderne technologie/ programma s en van extra handen ( tutors : ouders, vrijwilligers, stagiaires, onderwijsassistenten, oudere leerlingen)

23 Aanpak op schoolniveau vergroot expertise van het schoolteam door nascholing van leerkrachten zorgcoördinatoren/ interne begeleiders (Ib-ers) doelgerichte betrokkenheid van schoolleiding betrokkenheid van externe specialisten realiseer bovenschoolse samenwerking in SWV

24 Bovenschoolse aanpak samenwerkingsverbanden SWV-coordinator, school-externe informatie voorziening, monitoring, evaluatie gespecialiseerde kennis inzetten (SWV, SBD, instituten voor ondersteunende expertise) participatie van de gemeenten, als verantwoordelijke jeugdzorg (financiering van de dyslexiezorg preventief inzetten) verschillen tussen scholen verdwijnen: scholen/leraren leren van elkaar platformbenadering, zie bijv.: SWV Hoeksche Waard; jeugdteamhw.nl/jeugdteam/bouw_41900; leestalent.nl/leestalent-presenteert-bouw-op-de-nationale-dyslexie-conferentie/ Dyslexie in Transitie; dyslexie-in-transitie.eduseries.nl/

25 Bovenschoolse aanpak doelstelling: afname (60-65 %) aantallen laaggeletterde leerlingen (niveau D-E; laagste 25 %) formele diagnoses dyslexie zittenblijvers in groep 3-7 toename aantal relatief hoge adviezen voor VO operationalisering didactische resistentie leerlingen die er onvoldoende van profiteren, kunnen met recht ernstig dyslectisch genoemd worden (ong. 3,5 %) 9

26 Voorbeeld: integrale aanpak technisch lezen, evidence-based Groep halfjaar Groep 1 I Groep 1 II Groep 2 I Groep 2 II Groep 3 I Groep 3 II Groep 4 I Groep 4 II Groep 5 I Groep 5 II Groep 6 I Groep 6 II ontluikende geletterdheid voorbereidend, aanvankelijk, voortgezet technisch lezen tekstlezen, leeskilometers maken, woordenschat, brug naar begrijpend lezen Letters in Beweging LiB Bouw!! Begeleid Hardop Lezen BHL

27 Letters in beweging zelfstandig omputerprogramma gericht op ontluikende geletterdheid voor leerlingen van 4 5 jaar met geringe kennis van het alfabet en een zwak klankbewustzijn Groep 1, 2 risico op laaggeletterdheid stimuleert foneembewustzijn en letterkennis adaptieve hulp met feedback

28 Letters in beweging Effect Onderzoek training 15 weken, een keer per week minuten (3-4 uur in totaal) middenperiode van groep 2 (l.j. KG2). Na afloop flinke vooruitgang in alfabetische kennis: foneembewustzijn en letterkennis ontluikende geletterdheid Op termijn: voorkomt achterstand: effect op snelheid van woorden lezen, spelling en begrijpend lezen Leerkrachten zijn positief Zie: Bus e.a. 2011; Kegel e.a., 2010; Van der Kooy-Hofland, V. Kegel, C.& Bus, A. (2011); Kegel, C. A. T. (2011)

29 Bouw! Computer- en tutorondersteund leesprogramma gericht op voorbereidend, aanvankelijk en voortgezet lezen voor leerlingen met risico op leesproblemen met of zonder familiair risico op dyslexie vanaf halverwege groep 2 / begin groep 3 tot halverwege groep 45 Tutoren, volgende dia Gebruik online geschikt voor school en thuis

30 Tutoren 7 Oudere leerling Ouders thuis Vrijwilliger Onderwijsassistent/ stagiaire

31 Bouw! Effect Onderzoek Experiment 1, begin Groep 3 tot halverwege Groep 4 (Regtvoort e.a., 2013) Experiment 2, begin halverwege Groep 2 tot halverwege Groep 4 (Zijlstra, 2015) 2-3 keer per week minuten, in totaal uur Directe effecten: betere leesprestaties (en spelling, begrijpend lezen) meer zelfvertrouwen minder hulp in de klas of remedial teaching buiten de klas Op langere termijn (groep 7/8): aanzienlijke reductie in laaggeletterdheid zittenblijven diagnoses ernstige enkelvoudige dyslexie

32 Begeleid Hardop Lezen hardop lezen van teksten simultaan, koor-, voorlezen of voorgelezen worden gericht op toepassing van lezen: leeskilometers maken door het lezen van teksten in boekjes leerlingen uit groep 4, 5 en 6 die zwak lezen (de laagste vijftien procent) met een geschoolde volwassen lezer. naast het verbeteren van de leestechniek is het oogmerk het bevorderen van een positieve leeshouding

33 Begeleid Hardop Lezen Effect Onderzoek leerlingen uit groep 4, 5 en 6 (de laagste vijftien procent) 12 weken, 4 x 20 minuten per week (in totaal 16 uur) begeleid door een getrainde onderwijsassistent. Effect op het lezen van woorden en teksten op leesplezier niet op begrijpend lezen en de woordenschat Hoe langer er werd getraind, des te groter het effect. Zie: Blok e.a., 2011; Oostdam e.a., 2011.

34 Naar een integrale totaal aanpak (zie dia 18) Vraagstukken: VVE in integrale aanpak t.b.v. stimulering taal-denken uitbreiding met spelling de sprong van leeskilometers maken naar zelfstandig veel lezen en schriftelijke taalvaardigheid de toepassing in en het instrueren en oefenen van begrijpend lezen

35 Verder lezen Van der Leij, A. (2016). Dit is dyslexie. Houten: LannooCampus. Daarin ook korte beschrijving van de onderzoeken die eerder genoemd zijn (Bus e.a., Oostdam, Blok). Zijlstra, H., & Van der Leij, A. (2016). Begin vroeg met de strijd tegen leesproblemen. Een onderzoek naar de preventieve aanpak met het programma Bouw! Tijdschrift Taal, 7 (10), Van der Leij, A., Korf, M., & Zijlstra, H. (2016). Het voorkomen van laaggeletterdheid en dyslexie met behulp van Bouw! Nederlands Tijdschrift voor Logopedie, 88, oktober (10), Beker, L. (2016). Revolutionaire methode kan dyslexie voorkomen. Naar School, (6), Van der Leij, A., & Zijlstra, H. (2017). Voorkom laaggeletterdheid en reduceer dyslexie. BasisSchoolManagement, 31, december (8), PS Artikelen kunnen op verzoek worden opgestuurd, zie mailadres. Contact: d.a.v.vanderleij@uva.nl