Individueel paper. Blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten op social media en de injunctieve alcoholnorm

Transcriptie

1 Individueel paper Blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten op social media en de injunctieve alcoholnorm Eveline Bruin Dr. E. S. Smit Universiteit van Amsterdam Communicatiewetenschap Practicum Academische en Onderzoeksvaardigheden Aantal woorden: 2934

2 Volgens het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2016) voldeed een derde van de Nederlanders van 18 jaar of ouder in 2015 niet aan de nieuwe norm van de Gezondheidsraad om geen dan wel maximaal één glas alcohol per dag te drinken. Daarnaast viel in 2015 één op de tien volwassenen in Nederland in de categorie zware drinkers (mannen die minstens één keer per week zes of meer glazen alcohol per dag drinken of vrouwen vier glazen of meer per dag). De zware en overmatige drinkers bevinden zich vooral in de leeftijdscategorie 18- tot 30- jarigen. Het gebruik van alcohol kost de samenleving jaarlijks ongeveer 2,3 tot 2,9 miljard euro door bijvoorbeeld vroegtijdig overlijden, studievertraging en zorgkosten. Alcoholgebruik zorgt vooral onder jongeren voor veel nadelige maatschappelijke gevolgen, die voorkomen dienen te worden. Het blijkt dat social media hier een belangrijke rol in spelen, omdat het lezen van alcoholgerelateerde berichten met een positieve inhoud ten aanzien van alcoholgebruik de bereidheid tot drinken bij jongeren verhoogt (Hln, 2016). Bovendien blijkt uit hetzelfde onderzoek dat een verhoogde blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten op social media leidt tot een positiever beeld van hoe sociale contacten denken over het zelf plaatsen van alcoholgerelateerde berichten op social media. Dit zorgt er vervolgens voor dat de bereidheid tot alcohol drinken verhoogd wordt. Volgens het literatuuroverzicht van Geusens en Beullens (2016) zou blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten die sociale contacten op social media delen als gevolg hebben dat jongeren overschatten hoeveel van hun sociale contacten alcohol gebruiken en de mate waarin deze contacten alcoholgerelateerd gedrag goedkeuren onjuist inschatten. De vraag die in dit onderzoek dan ook centraal staat is: Wat is de relatie tussen blootstelling aan social mediaberichten over alcohol en de perceptie van de injunctieve alcoholnorm? Uit twee experimenten met universiteitsstudenten en adolescenten (Fournier et al., 2013; Litt & Stock, 2011) bleek dat blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten op social media een effect had op de perceptie van de injunctieve alcoholnorm en uit het experiment van Teunissen et al. (2012) bleek dat vooral alcoholgerelateerde berichten op social media leidt tot een verandering in de perceptie van de injunctieve alcoholnorm. Verder heeft eerder onderzoek aangetoond dat de relatie tussen blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten op social media en drinkgedrag gemedieerd wordt door een positieve perceptie van de injunctieve alcoholnorm (Geusens en Beullens, 2016). Echter is er nog geen relatie aangetoond tussen de frequentie van blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten en de perceptie van de injunctieve alcoholnorm. Deze kennis kan gebruikt worden om eerder onderzoek aan te vullen en meer inzicht te verkrijgen in de relatie tussen de frequentie van blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten en de perceptie van de injunctieve alcoholnorm. Omdat overmatig alcoholgebruik veel 2

3 maatschappelijke problemen met zich meebrengt en de samenleving veel geld kost, zijn de resultaten uit dit onderzoek ook van belang voor alcoholpreventie- en overheidsinstanties. Aan de hand van de resultaten kan namelijk besloten worden of de huidige manier van communiceren over alcohol via social media effectief is of dat er veranderingen aangebracht moeten worden. Volgens de social norms theory (Berkowitz, 2004; Perkins & Berkowitz, 1986; Perkins, 1997) hangt de frequentie van blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten op social media samen met de mate waarin het aantal sociale contacten dat alcohol consumeert en alcoholconsumptie goedkeurt wordt ingeschat. Jongeren die vaker blootgesteld worden aan alcoholgerelateerde berichten op social media schatten het aantal sociale contacten dat alcohol consumeert en alcoholconsumptie aanvaardt namelijk relatief hoog in. Op basis van deze theorie wordt onderstaande hypothese getest: H1: Er bestaat een sterke positieve samenhang tussen blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten op social media en de perceptie van de injunctieve alcoholnorm. Theoretisch kader Om bovenstaande abstracte begrippen meetbaar te maken is het van belang deze te definiëren zodat er geen verwarring ontstaat over de betekenis ervan. Blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten op social media is als volgt gedefinieerd: de frequentie waarop personen berichten op Facebook, Twitter, Snapchat, Instagram waarnemen waarin een directe link met alcohol wordt gemaakt. Berichten zijn direct alcoholgerelateerd als hier drinkgedrag te zien is, wordt aangekondigd of als er in een bericht direct door middel van een afbeelding of video alcoholische consumpties te zien zijn. Onder de perceptie van de injunctieve alcoholnorm wordt de mate waarin alcoholgebruik goed- of afgekeurd wordt door sociale contacten verstaan. Er wordt verwacht dat de onafhankelijke variabele blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten op social media een sterke positieve samenhang heeft met de afhankelijke variabele perceptie van de injunctieve alcoholnorm. Hoe meer blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten op sociale media, hoe groter de perceptie van de injunctieve alcoholnorm, en andersom. Een grafische weergave van deze verwachting is te zien in Figuur 1. 3

4 Blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten op social media Perceptie van de injunctieve alcoholnorm Figuur 1 Conceptueel model Methode Om antwoord te geven op de onderzoeksvraag is er een online survey afgenomen onder 160 studenten van 18 tot 25 jaar. Deze onderzoeksstrategie maakt het mogelijk om in korte tijd een groot aantal mensen te bereiken waarbij de statistische gegevens direct geanalyseerd kunnen worden (Scheepers, 2016). Bovendien wordt door deze onderzoeksstrategie de kans op het geven van sociaal wenselijke antwoorden verkleind doordat de antwoordcategorieën zijn gestandaardiseerd en er geen interviewer aanwezig is. De grote mate van standaardisatie van vragen zorgt bovendien voor een consistente en dus betrouwbare meting. Volgens onderzoek van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2016) blijkt dat jongeren van 18 tot 25 jaar tot de groep overmatige en zware drinkers behoren. Bovendien maakt deze doelgroep volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (2015) het meest gebruik van social media. Om tijd te besparen zijn vrienden, familie en kennissen uit de doelgroep via een gemakssteekproef benaderd. Voordat de online survey verspreid werd zijn de twee variabelen geoperationaliseerd waarna de items in vragen verwerkt zijn. De onafhankelijke variabele blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten op sociale media is gemeten aan de hand van de volgende item: frequentie waarneming alcoholgerelateerde berichten. Vervolgens is deze item verwerkt in de enquêtevraag Hoe vaak per week zie je alcohol gerelateerde berichten op sociale media? en is gemeten op een vijfpuntsschaal van 1 nooit tot 5 heel vaak (Bijlage I). Als zesde antwoordcategorie is weet ik niet toegevoegd. De volgende vier items die de afhankelijke variabele perceptie van de injunctieve alcoholnorm meten zijn afkomstig uit het onderzoek van Lee, Geisner, Lewis, Neigbors en Larimer (2007): elk weekend alcohol drinken, elke dag alcohol drinken, dronken autorijden en alcohol drinken tot buiten bewustzijn. Dit onderzoek richt zich ook op de perceptie van de injunctieve alcoholnorm en hanteert dezelfde definitie van deze variabele. Alle items zijn gemeten op een vijfpunts-likertschaal van 1 sterk afgekeurd tot 5 sterk goedgekeurd en om verwarring te voorkomen is er duidelijk aangegeven dat het gaat om hoe de ondervraagde denkt 4

5 dat de items beoordeeld zullen worden door zijn of haar sociale contacten. Om consistentie en betrouwbaarheid te behouden is dezelfde schaal als in het onderzoek van Lee et al. (2007) op alle items toegepast. Dit is te zien in Bijlage I onder de vraag In hoeverre worden de volgende gedragingen af- of goedgekeurd door jouw sociale contacten?. Alle verkregen data worden geanalyseerd in het data-analyseprogramma SPSS. Allereerst dient er bepaald te worden of de items die de perceptie van de injunctieve norm meten een samengestelde schaal kunnen vormen. Dit zal gebeuren aan de hand van een factoranalyse. Vervolgens wordt er een betrouwbaarheidsanalyse uitgevoerd, waarna bepaald kan worden of de items een betrouwbare schaal vormen. Als dit het geval is wordt de Pearsons correlatiecoëfficiënt berekend om een relatie aan te tonen tussen de onafhankelijke en afhankelijke variabele. Deze keuze is gebaseerd op het feit dat beide variabelen zijn gemeten op interval of ratio niveau en er sprake is van symmetrische relatie. Resultaten De uiteindelijke steekproef bestond uit 168 respondenten. 2 van hen gaven geen geldig antwoord op één van de vragen, waardoor deze gegevens niet bruikbaar waren. Om deze reden is er besloten deze respondenten niet in de steekproef mee te nemen en de betreffende gegevens uit de dataset te verwijderen. Dit betekent dat er van 166 respondenten bruikbare gegevens waren om te analyseren. Uiteindelijk hebben er 103 vrouwen (61.4%) en 63 mannen (38.6%) succesvol deelgenomen aan de online survey, met een gemiddelde leeftijd van 23 jaar. 63 van deze respondenten (38%) gaven aan als hoogst genoten opleiding hoger algemeen en voorbereidend wetenschappelijk onderwijs te hebben. De vraag Hoe vaak per week zie je alcoholgerelateerde berichten op social media? bevatte de antwoordmogelijkheid weet ik niet en zes respondenten hebben dit als antwoord gegeven. Omdat dit antwoord niet heel relevant is en geen grote consequenties heeft voor het totaal aantal respondenten is deze waarde als missing value aangegeven. Allereerst is bepaald aan de hand van een factoranalyse of de items Elke dag alcohol drinken, Elk weekend alcohol drinken, Dronken autorijden en Alcohol drinken tot buiten bewustzijn de perceptie van de injunctieve alcoholnorm meten en een samengestelde schaal kunnen vormen. In totaal zijn er twee componenten met een eigenwaarde hoger dan één (Bijlage II, tabel 1), wat ook duidelijk te zien is aan de Scree Plot omdat twee bolletjes zich bevinden boven de knik (Bijlage II, figuur 2). In de Rotated Component Matrix is te zien dat Alcohol drinken tot buiten bewustzijn en Dronken autorijden het eerste component vormen en Elk weekend alcohol drinken en Elke dag alcohol drinken het tweede component (Bijlage II, 5

6 tabel 3). Omdat aan de gegeven antwoorden te zien is dat respondenten denken, of zij nou veel of weinig blootgesteld worden aan alcoholgerelateerde berichten op social media, dat hun sociale contacten alcohol drinken tot buiten bewustzijn en dronken autorijden sterk afkeuren, kan er vanuit gegaan worden dat zulk alcoholgerelateerd gedrag de perceptie van de injunctieve alcoholnorm niet positief beïnvloedt. Vandaar dat er gekozen is om van de items Elk weekend alcohol drinken en Elke dag alcohol drinken een samengestelde schaal te maken en de andere twee items achterwege te laten. Omdat dit twee items betreft en een betrouwbaarheidsanalyse alleen uitgevoerd mag worden met minimaal drie items wordt dit overgeslagen en is de Pearsons correlatiecoëfficiënt berekend voor de samengestelde schaal De perceptie van de injunctieve alcoholnorm en item Frequentie waarneming alcoholgerelateerde berichten welke de blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten op social media meet. Een voorwaarde voor het uitvoeren van een correlatie bij twee interval- of ratiovariabelen is de afwezigheid van een kromlijnig verband (Scheepers, 2016). Aan de spreidingsdiagram (Bijlage II, tabel 4) is te zien dat aan deze voorwaarde wordt voldaan en de Pearsons correlatiecoëfficiënt mag worden uitgevoerd. Uit de resultaten komt naar voren dat er een zwakke positieve samenhang is (r =0,20, n =160) tussen de perceptie van de injunctieve alcoholnorm en de frequentie waarop alcoholgerelateerde berichten op social media worden waargenomen (Bijlage II, tabel 5). Dit betekent dat hoe meer mensen alcoholgerelateerde berichten op social media waarnemen, hoe hoger de perceptie van de injunctieve alcoholnorm wat betreft elk weekend en elke dag alcohol drinken, en andersom. Conclusie en discussie Op basis van de gevonden resultaten kan geconcludeerd worden dat er een relatie is tussen de frequentie van blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten op social media en de perceptie van de injunctieve alcoholnorm wat betreft elke dag en elk weekend alcohol drinken. De hypothese wordt deels bevestigd omdat het inderdaad een positieve samenhang betreft, maar geen sterke samenhang. Blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten op social media is gemeten aan de hand van één item, namelijk de frequentie waarneming alcoholgerelateerde berichten en de perceptie van de injunctieve alcoholnorm uiteindelijk aan de hand van twee items, namelijk elke dag en elk weekend alcohol drinken. Het klein aantal items kan verklaren waarom de samenhang zwak is, omdat meerdere aspecten die nu niet meegenomen zijn de concepten wellicht beter meten. Verder onderzoek zou dit moeten uitwijzen. 6

7 Alcoholpreventie-instanties en overheidsinstanties die social media inzetten om hun doelgroep te bereiken weten aan de hand van de verkregen onderzoeksresultaten dat de frequentie waarop alcoholgerelateerde berichten op social media worden gezien een zwakke positieve samenhang heeft met de perceptie van de injunctieve alcoholnorm. Studenten die vaker blootgesteld worden aan alcoholgerelateerde berichten op social media denken niet dat hun sociale contacten relatief heftig alcoholgedrag als dronken autorijden en drinken tot buiten bewustzijn goedkeuren, maar wel dat zij elk weekend of elke dag alcohol drinken goedkeuren. Rekening houdend met de social norms theory (Berkowitz, 2004; Perkins & Berkowitz, 1986; Perkins, 1997) betekent dit dat studenten relatief heftig alcoholgedrag niet snel zullen vertonen, maar wellicht wel meer dagelijks of in het weekend alcohol gaan drinken. Dit kan er uiteindelijk wel toe leiden dat studenten steeds meer roekeloos gedrag vertonen. Vandaar dat het verstandig is dat alcoholpreventie-instanties en overheidsinstanties hun doelgroep nog steeds blijven benaderen via social media, maar dat zij dan relatief heftig alcoholgerelateerde berichten verspreiden. Dit soort alcoholgedrag wordt namelijk sterk afgekeurd door sociale contacten volgens de studenten ongeacht of zij veel of weinig blootgesteld worden aan alcoholgerelateerde berichten op social media. Verder draagt deze kennis bij aan de al bestaande wetenschappelijke kennis met betrekking tot dit onderwerp. Echter zou er gekeken kunnen worden naar andere items die het concept Blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten op social media meten waarbij er niet alleen rekening wordt gehouden met de frequentie, maar ook met bijvoorbeeld de inhoud. Dit zodat bekend is hoe alcoholpreventieinstanties en overheidsinstanties bijvoorbeeld het best met hun doelgroep kunnen communiceren om het overmatig gebruik van alcohol te verminderen of zelfs te voorkomen. Verder kent dit onderzoek een aantal beperkingen. De operationalisatie van de twee variabelen is niet goed doordacht wegens gebrek aan tijd. Dit had als gevolg dat de items niet helemaal relevant waren en de concepten niet goed meten. In vervolgonderzoek is het dus wenselijk om voldoende tijd aan de operationalisaties te besteden door bijvoorbeeld de items vooraf te testen. Op deze manier kan met meer zekerheid gesteld worden dat de items daadwerkelijk het concept meten. Ook is het van belang dat de antwoordschalen per item gelijk zijn zodat alle wenselijke analyses uitvoerbaar zijn. Nu konden niet alle items een samengestelde schaal vormen en kon er geen betrouwbaarheidsanalyse uitgevoerd worden. Verder heeft het uitvoeren van de gemakssteekproef ertoe geleid dat er geen gelijke verdeling was qua achtergrondkenmerken. Nu bestond de uiteindelijke steekproef namelijk uit veel hoogopgeleiden en vrouwen. Dit maakte de steekproef niet representatief voor de gehele onderzoekspopulatie. In vervolgonderzoek, waarbij meer tijd beschikbaar is, zou beter gekozen 7

8 kunnen worden voor een gestratificeerde steekproef waarbij respondenten onderling vergelijkbaar zijn op bepaalde achtergrondkenmerken (Scheepers, 2016). Ondanks deze beperkingen is dit onderzoek waardevol omdat het meetinstrument gebaseerd is op bestaand onderzoek, waardoor het betrouwbaar is en door het online afnemen van de survey hoefde de verkregen data niet handmatig ingevoerd te worden, waardoor eventuele invoerfouten zijn voorkomen. Reflectie In het individueel paper heb ik allereerst de wetenschappelijke en maatschappelijke relevantie aangepast door nog een keer goed het artikel van Geussens en Beullens (2016) te lezen en daarna goed na te denken over wat de relevantie is van de onderzoeksresultaten voor alcoholpreventie- en overheidsinstanties. Hoe communiceren zij bijvoorbeeld nu met hun doelgroep en wat voor consequenties hebben de uitkomsten van het onderzoek hierop. Voor de wetenschappelijke relevantie heb ik op een rijtje gezet welke aspecten van het onderwerp al onderzocht zijn en waar nog aanvulling nodig was. De wetenschappelijke en maatschappelijke relevantie heb ik in het individueel paper aangepast omdat het nog niet concreet genoeg vertelde wat alcoholpreventie- en overheidsinstanties aan de onderzoeksresultaten konden hebben en sprak de wetenschappelijke relevantie tegen van wat er eerder in het verslag werd beschreven. In de groepsopdracht werd alleen beschreven dat eerder onderzoek tot de ontdekking is gekomen dat de perceptie van de injunctieve alcoholnorm een mediator is die de relatie tussen blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten op social media en drinkgedrag verklaart, maar dat een daadwerkelijke relatie tussen blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten op social media en de perceptie van de injunctieve alcoholnorm nog niet is onderzocht. Maar omdat wij blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten op social media hebben gemeten aan de hand van een item, namelijk de frequentie waarneming alcoholgerelateerde berichten op social media, is dit ook wetenschappelijk relevant omdat dit aspect nog niet belicht is. Verder is in het individueel paper de hypothese aangepast, omdat deze eerst suggereerde dat causaliteit aangetoond kan worden, maar met een survey is dit niet mogelijk omdat een survey alleen een relatie kan aantonen. Daarnaast kan niet aangetoond worden of blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten op social media een oorzaak is van de verandering in de perceptie van de injunctieve alcoholnorm omdat cross-sectionele studies geen uitsluitsel kunnen geven over de causale richting, aangezien socialisatie- en selectiemechanismen niet onderscheiden kunnen worden (Geussens & Beullens, 2016). Voor vervolgonderzoek is het wel interessant dit te onderzoeken omdat aangetoond is dat bij vriendengroepen socialisatie- en 8

9 selectiemechanismen optreden waarbij gelijkaardige gedragingen en attitudes eerst aan de basis liggen waarna die gedragingen en attitudes worden overgenomen. Mocht het onderzoek dus anders en/of beter worden uitgevoerd dan zou ik ervoor kiezen om te achterhalen of blootstelling aan alcoholgerelateerde berichten op social media een oorzaak is van een verandering in de perceptie van de injunctieve alcoholnorm. Omdat bij vriendengroepen socialisatie- en selectiemechanismen optreden is het interessant het concept blootstelling niet alleen te meten aan de hand van de frequentie, maar ook aan de hand van bijvoorbeeld de inhoud van de berichten en te kijken wie de afzender is van deze berichten. Want misschien zit er een verschil in effect als de alcoholgerelateerde berichten afkomstig zijn van alcoholpreventie- en overheidsinstanties dan bijvoorbeeld van vrienden. Verder is een andere soort steekproef wenselijk om te zorgen voor gelijke achtergrondkenmerken en representativiteit zodat dit geen invloed heeft op de resultaten. Iemand die bijvoorbeeld HBO als hoogst genoten opleiding heeft kan bijvoorbeeld meer alcoholgerelateerde berichten zien op social media en deze positiever associëren dan iemand die MBO als hoogst genoten opleiding heeft. We kunnen nu namelijk wel spreken van een verband tussen de twee variabelen, maar we kunnen door de gemakssteekproef niet zeggen dat dit geldt voor de rest van de onderzoekspopulatie. 9

10 Referenties Berkowitz, A. D. (2004). The social norms approach: Theory, research, and annotated bibliography. Social Norms Theory and Research, Geraadpleegd op 19 januari, van Centraal Bureau voor de Statistiek. (2015). Gebruik sociale netwerken sterk toegenomen. Geraadpleegd op 22 januari 2017, van Fournier, A. K., Hall, E., Ricke, P., & Storey, B. (2013). Alcohol and the social network: Online social networking sites and college students perceived drinking norms. Psychology of Popular Media Culture, 2(2), doi: /a Geusens, F. & Beullens, K. (2016). Spelen sociale netwerksites een rol in de alcoholconsumptie van jongeren? Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, 44(3), Hln. (2016). Alcoholgerelateerde berichten op sociale media zetten jongeren aan tot drinken. Geraadpleegd op 19 januari 2017, van teerde-berichten-op-sociale-media-zetten-jongeren-aan-tot-drinken.dhtml Lee, C. M., Geisner, I. M., Lewis, M. A., Neighbors, C., & Larimer, M. E. (2007). Social motives and the interaction between descriptive and injunctive norms in college student drinking. Journal of Studies on Alcohol and Drugs, 68(5), Litt, D. M., & Stock, M. L. (2011). Adolescent alcohol-related risk cognitions: The roles of social norms and social networking sites. Psychology of Addictive Behaviors, 25(4), doi: /a Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. (2016). Belangrijkste feiten en trends alcohol Gedownload op 19 januari 2017, van elangrijkste-feiten-en-trends-alcohol-2016/belangrijkste-feiten-en-trends-alcohol pdf. Perkins, H. W. (1997). College student misperceptions of alcohol and other drug norms among peers: Exploring causes, consequences, and implications for prevention programs. In H. W. Perkins (Ed.), Designing Alcohol and Other Drug Prevention Programs in Higher Education: Bringing Theory into Practice (pp ). Newton, MA: The Higher Education center for Alcohol and Other Drug Prevention. 10

11 Perkins, H. W., & Berkowitz, A. D. (1986). Perceiving the community norms of alcohol use among students: Some research implications for campus alcohol education programming. International journal of the Addictions, 21(9-10), Scheepers, P. (2016). Theorieën, hypothesen en operationalisaties. In P. Scheepers, W. Jansen, M. Savelkoul & J. Tijmstra. (Red.), Onderzoeksmethoden (9e herziene druk). Amsterdam: Boom uitgevers. Teunissen, H. A., Spijkerman, R., Prinstein, M. J., Cohen, G. L., Engels, R. C. M. E., & Scholte, R. H. J. (2012). Adolescents conformity to their peers pro-alcohol and antialcohol norms: The power of popularity. Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 36(7), doi: /j x. 11

12 Bijlage I: Survey Proefpersoneninformatie Hartelijk bedankt dat je de tijd wil nemen om mee te doen aan dit onderzoek. Met dit onderzoek willen we inzicht krijgen in de relatie tussen het gebruik van sociale media en alcoholconsumptie. Dit onderzoek wordt uitgevoerd door studenten die het Practicum Academische en Onderzoeksvaardigheden volgen aan de Universiteit van Amsterdam. Het is belangrijk om te vermelden dat er in dit onderzoek geen goede of foute antwoorden zijn. Wij zijn juist benieuwd naar jouw persoonlijke mening over sociale media en alcohol. Het invullen van de vragenlijst is geheel anoniem. Deelname aan dit onderzoek is geheel vrijwillig en duurt ongeveer 5-10 minuten. Er zijn geen risico s verbonden aan uw deelname aan dit onderzoek. Door verder te gaan naar de volgende pagina kun je beginnen met het invullen van de vragenlijst. Met vriendelijke groet, Dr. Eline Smit en Dr. Simon Zebregs 12

13 Informed consent Ik verklaar hierbij op voor mij duidelijke wijze te zijn ingelicht over de aard en methode van het onderzoek, zoals uiteengezet in de proefpersoneninformatie op de vorige pagina. Ik stem geheel vrijwillig in met deelname aan dit onderzoek. Ik behoud daarbij het recht deze instemming weer in te trekken zonder dat ik daarvoor een reden hoef op te geven. Ik besef dat ik op elk moment mag stoppen met het onderzoek. Als mijn onderzoeksresultaten gebruikt worden in wetenschappelijke publicaties, of op een andere manier openbaar worden gemaakt, dan zal dit volledig geanonimiseerd gebeuren. Mijn persoonsgegevens worden niet door derden ingezien zonder mijn uitdrukkelijke toestemming. Als ik meer informatie wil, nu of in de toekomst, dan kan ik me wenden tot de projectleiders: Dr. Eline Smit en Dr. Simon Zebregs, per adres: Afdeling Communicatiewetenschap, Universiteit van Amsterdam, Postbus 15791, 1001 NG Amsterdam; ; Voor eventuele klachten over dit onderzoek kan ik me wenden tot het lid van de Commissie Ethiek namens ASCoR, per adres: ASCoR secretariaat, Commissie Ethiek, Universiteit van Amsterdam, Postbus NG Amsterdam; ; Een vertrouwelijke behandeling van uw klacht of opmerking is daarbij gewaarborgd. Ik begrijp de bovenstaande tekst en ga akkoord met deelname aan het onderzoek 1 Ja 2 Nee 13

14 Inleiding Leeftijd Geslacht Opleidingsniveau Eigen drinkgedrag De volgende vragen gaan over het eigen drinkgedrag. Bij het beantwoorden van de vragen wordt voornamelijk gerefereerd naar standaardglazen. Voorbeelden van standaardglazen zijn: één glas bier = één standaardglas één glas wijn = één standaardglas één glas sterkedrank (bijvoorbeeld whiskey) = twee standaardglazen één glas mixdrank = twee standaardglazen Items dag van de week & aantal alcoholische consumpties Op hoeveel doordeweekse dagen (maandag tot en met donderdag) drink je alcohol in een gemiddelde week? Op een doordeweekse dag drink ik standaardglazen: o 0 o 1 o 2 o 3 o 4 o 5 o 6 o Meer dan 6 Op hoeveel weekenddagen (vrijdag tot en met zondag) drink je alcohol in een gemiddeld weekend?

15 Op een weekenddag drink ik standaardglazen: o 0 o 1 o 2 o 3 o 4 o 5 o 6 o Meer dan 6 Achtergrondinformatie eigen drinkgedrag: Definitie eigen drinkgedrag: Het aantal alcoholische consumpties dat een persoon per week nuttigt. Alcoholische consumpties zijn drankjes met alcoholpercentage boven de 2%. Voorbeelden hiervan zijn bier, wijn, whiskey, cognac, rum, vodka, jenever etc. Indicatoren De definitie wordt gemeten aan de hand van de volgende indicatoren: Dag van de week: doordeweekse dag (maandag t/m vrijdag) of weekenddag (zaterdag en zondag). Aantal alcoholische consumpties: aantal standaardglazen per gelegenheid. Soort alcoholische consumptie: zwakke alcoholische drankjes en sterke alcoholische drankjes. De gelegenheid: diner of borrel, uitgaan of avond op de bank. 15

16 Attitude ten opzichte van het drinken van alcohol De volgende vragen gaan over je attitude ten opzichte van het drinken van alcohol. Onder je attitude wordt je houding of instelling tegenover het drinken van alcohol verstaan. Je kunt op een 5-puntsschaal aangeven in hoeverre jij het eens bent met onderstaande stellingen. Het drinken van alcohol vind ik acceptabel Het drinken van alcohol onder de 18 jaar vind ik acceptabel Het drinken van alcohol tot dronkenschap vind ik acceptabel Het drinken van alcohol vind ik alleen schadelijk als je drie glazen of meer in de week drinkt Het drinken van alcohol tijdens het uitgaan is vanzelfsprekend Het drinken van geen alcohol tijdens het uitgaan kost me moeite Het drinken van alcohol zorgt ervoor dat het uitgaan leuker is Antwoordschaal: Likert-schaal 1. Helemaal mee oneens 2. Mee oneens 3. Neutraal 4. Mee eens 5. Helemaal mee eens 16

17 Blootstelling aan sociale media berichten over alcohol De volgende vragen gaan over alcohol gerelateerde posts op social media. Onder alcohol gerelateerde posts verstaan wij berichten op social media waarin direct een associatie wordt gemaakt met drank. Je kunt hierbij denken aan iemand die een foto van zichzelf deelt waarop hij of zij aan het drinken is of dat iemand in een bericht aankondigt te gaan drinken. Vraag 1 Kun je per sociaal medium aangeven hoe vaak je deze per dag gebruikt? Facebook Twitter Snapchat Instagram Nooit soms vaak Nooit soms vaak Nooit soms vaak Nooit soms vaak Vraag 2 Hoe vaak per week zie je alcohol gerelateerde berichten op social media? 1) Nooit 2) Bijna nooit 3) Redelijk vaak 4) Vaak 5) Heel vaak 6) Weet ik niet Vraag 4 Nu volgen er enkele stellingen. Geef aan in hoeverre je het eens bent met deze stellingen. Ik associeer de alcohol gerelateerde berichten met geweld Ik associeer de alcohol gerelateerde berichten met dronkenschap Ik associeer de alcohol gerelateerde berichten met gezelligheid Ik associeer de alcohol gerelateerde berichten met feesten

18 Achtergrondinformatie bij de items over blootstelling aan sociale media berichten over alcohol Definitie blootstelling aan sociale media berichten over alcohol: De frequentie waarin personen op Facebook, Twitter, Snapchat, Instagram berichten waarnemen waarin een directe link met alcohol wordt gemaakt. Berichten zijn direct alcohol gerelateerd als hier drinkgedrag te zien is, wordt aangekondigd of als er in een bericht direct door middel van een afbeelding/video direct alcoholische consumpties te zien zijn. De volgende vragen gaan over alcohol gerelateerde posts op social media. Onder alcohol gerelateerde posts verstaan wij berichten op social media waarin direct een associatie wordt gemaakt met drank. Je kunt hierbij denken aan iemand die een foto van zichzelf deelt waarop hij of zij aan het drinken is of dat iemand in een bericht aankondigt te gaan drinken. 18

19 Injunctieve alcoholnorm In de volgende vraag worden er vier gedragingen voorgelegd. Geef bij elk van deze gedragingen aan in hoeverre jouw sociale contacten dit gedrag goedkeuren. Hierbij is het van belang rekening te houden met het feit dat de vragen niet over jezelf gaan, maar je in staat ben je te verplaatsen in hoe jouw sociale contacten deze vragen zouden beantwoorden. Items: Elk weekend alcohol drinken Elke dag alcohol drinken Dronken autorijden Alcohol drinken tot buiten bewustzijn 5-puntsschaal van 1 (sterk afgekeurd) tot 5 (sterk goedgekeurd) Vraag 1: In hoeverre worden de volgende gedragingen af- of goedgekeurd door jouw sociale contacten? Elk weekend alcohol drinken Elke dag alcohol drinken Dronken autorijden Alcohol drinken tot buiten bewustzijn Antwoordopties: sterk afgekeurd - afgekeurd - geen mening - goedgekeurd - sterk goedgekeurd Achtergrondinformatie bij de items over de injunctieve alcoholnorm: Definitie injunctieve alcoholnorm: In hoeverre wordt alcoholgebruik goed- of afgekeurd door andere personen? 19

20 Descriptieve norm De volgende vragen gaan over je eigen drinkgedrag en het drinkgedrag dat je bij anderen ziet. In de vragen wordt vaak gevraagd een inschatting te maken van je eigen drinkgedrag of dat van anderen. Hiermee worden alleen alcoholische consumpties bedoeld, alcoholvrije varianten van alcohol hoef je niet mee te rekenen. Vraag 1: Hoe vaak denk je dat jouw vrienden gemiddeld drinken door de week week? 1) Minder dan 1 keer per week 2) 1 a 2 keer per week 3) 3 a 4 keer per week 4) Vaker dan 4 keer per week 5) Mijn vrienden drinken niet 6) Weet ik niet Vraag 2: Hoe vaak denk je dat jouw vrienden gemiddeld drinken in het weekend? 1) Minder dan 1 keer per weekend 2) 1 a 2 keer per weekend 3) 3 a 4 keer per weekend 4) Vaker dan 4 keer per weekend 5) Mijn vrienden drinken niet 6) Weet ik niet Vraag 3: Als je vrienden drinken, hoeveel standaardglazen drinken zij dan door de weeks? Voorbeelden van standaardglazen zijn: één glas bier = één standaardglas één glas wijn = één standaardglas één glas sterkedrank (bijvoorbeeld whiskey) = twee standaardglazen één glas mixdrank = twee standaardglazen o 0 o 1 o 2 o 3 o 4 o 5 o 6 o Meer dan 6 20

21 Vraag 4: Nu volgen er enkele stellingen. Geef bij elke stelling aan in hoeverre je het hiermee eens bent. 1 = Helemaal mee oneens 2 = Mee oneens 3= Neutraal 4 = Mee eens 5= Helemaal mee eens Wanneer mijn vrienden drinken, wil ik graag mee drinken Ik drink ook wel eens met mijn vrienden mee, ook als ik daar helemaal geen zin in heb Mijn vrienden kunnen mij makkelijk overtuigen om te drinken Achtergrondinformatie items descriptieve norm: Definitie descriptieve norm: Normen met betrekking tot alcohol die worden gevormd door het observeren van gedragingen van anderen in de online sociale omgeving. De volgende vragen gaan over het posten van alcohol gerelateerde berichten op sociale media. Onder alcohol gerelateerde berichten wordt alle vormen van content verstaan, waarin jij zelf persoonlijke berichten in de aanwezigheid van alcohol in alle mogelijke vormen (in tekstvorm of foto) op sociale netwerksites plaatst. 1) Hoe vaak post je gemiddeld berichten op sociale media? a) Nooit b) Enkele keren per jaar c) Enkele keren per maand d) Één keer per week e) Twee keer per week f) Drie tot vijf keer per week g) Vaker dan 5 keer per week 2) Als je post op sociale media, hoe vaak hebben die berichten dan te maken met alcohol? a) Elke keer b) Vaak c) Soms d) Een enkele keer e) Nooit (indien dit antwoord is gegeven, ga door naar einde van dit onderdeel) 21

22 Hieronder volgt een aantal stellingen. Geef aan in hoeverre je het eens bent met onderstaande stellingen. 1) Ik post wel eens foto s of berichten die te maken hebben met alcohol, omdat ik denk dat dit soort berichten mij veel positieve reacties oplevert. a) Helemaal mee oneens b) Mee oneens c) Neutraal d) Mee eens e) Helemaal mee eens 2) Ik post wel eens foto s of berichten die te maken hebben met alcohol, omdat ik denk dat dit van mij verwacht wordt. a) Helemaal mee oneens b) Mee oneens c) Neutraal d) Mee eens e) Helemaal mee eens 3) Ik post wel eens foto s of berichten die te maken hebben met alcohol, omdat ik dat leuk vind. a) Helemaal mee oneens b) Mee oneens c) Neutraal d) Mee eens e) Helemaal mee eens 4) Ik post wel eens berichten over alcohol op sociale media, omdat ik graag laat zien aan anderen dat ik alcohol drink. a) Helemaal mee oneens b) Mee oneens c) Neutraal d) Mee eens e) Helemaal mee eens 5) Ik post wel eens foto s of berichten over alcohol, omdat mijn vrienden dat ook doen. a) Helemaal mee oneens b) Mee oneens c) Neutraal d) Mee eens e) Helemaal mee eens 6) Ik denk dat de sociale media die ik gebruik, goed weergeven hoe ik omga met alcohol. a) Helemaal mee oneens b) Mee oneens c) Neutraal d) Mee eens e) Helemaal mee eens 22

23 Drinkers identiteit De volgende stellingen gaan over het drinken van alcohol. Geef aan in hoeverre jij het eens bent met deze stellingen. Stellingen: Het begrip drinkers identiteit wordt gemeten aan de hand van acht stellingen. 1. Drinken is onderdeel van mijn zelfbeeld. 2. Drinken is onderdeel van wie ik ben. 3. Drinken is onderdeel van mijn persoonlijkheid. 4. Drinken is een groot onderdeel van mijn dagelijks leven. 5. Anderen zien drinken als onderdeel van mijn identiteit. 6. Ik ben in staat om mezelf te zien als een niet-drinker. 7. Het is makkelijk om mezelf voor te stellen als niet-drinker. 8. Ik voel me comfortabel bij het idee dat ik niet of weinig drink. Antwoordschaal: Likert-schaal 1. Helemaal mee oneens 2. Mee oneens 3. Neutraal 4. Mee eens 5. Helemaal mee eens Bedankt voor het invullen van de vragenlijst, druk op volgende om de vragenlijst af te sluiten. 23

24 Bijlage II: SPSS resultaten Component Eigenwaarde 1 1, ,080 3,582 4,490 Tabel 1: Factoranalyse met eigenwaarden Figuur 2: Scree Plot Component 1 2 Alcohol drinken tot buiten,851 bewustzijn Dronken autorijden,800 Elk weekend alcohol drinken,900 Elke dag alcohol drinken,780 Tabel 3: Omgekeerde factoranalyse 24

25 Tabel 4: Spreidingsdiagram De perceptie van de injunctieve alcoholnorm Tabel 5: Pearsons correlatiecoëfficiënt Pearson Correlatie N Frequentie waarneming alcoholgerelateerde berichten,