4 De regio s in de wereldeonomie Meerkeuzevrgen 4.1 De Wereldnk lssifieert lnden nr inkomensniveu. Tot de lge inkomenslnden worden lnden gerekend met een inkomen per hoofd dt lger ligt dn zo n $ 1.000 $ 2.000 $ 3.000 d $ 4.000 4.2 Tot de ontwikkelingslnden ehoren lnden wrvn het inkomen per hoofd ligt eneden zo n: $ 1.000 $ 4.000 $ 8.000 d $ 12.000 4.3 In vergelijking met een lnd uit de hoge inkomenstegorie kenmerkt een lnd in de lge inkomenstegorie zih door een groot ndeel vn dienstverlening in de produtie. lge fhnkelijkheid vn de export vn een of enkele grondstoffen. groot ndeel vn lndouw in de produtie. d grote ijdrge n het roeikseffet. 4.4 De poverty trp of rmoedevl houdt in dt lnden met een lg inkomen weinig kunnen spren, wrdoor ze weinig kunnen investeren, wrdoor de produtiviteit en het inkomen lg lijft. weinig kunnen exporteren wrdoor het inkomen lg lijft. veel moeten importeren, wrdoor het inkomen lg lijft. d te fhnkelijk zijn vn de export vn een of enkele grondstoffen, wrdoor het inkomen lg lijft. 4.5 Welke ontwikkelingslnden heen in de prktijk het meeste sues? Ontwikkelingslnden die hun investeringen overwegend finnieren met innenlndse espringen. leningen vn uitenlndse overheden. leningen vn uitenlndse prtiulieren. d leningen vn het IMF. Opgven hoofdstuk 4 1
4.6 Als een lnd zih ontwikkelt vnuit de lge inkomenstegorie nr de hoge inkomenstegorie zien we dt de motor hter de eonomishe groei geleidelijk n vershuift vn industrie nr lndouw nr dienstverlening. lndouw nr dienstverlening nr industrie. lndouw nr industrie nr dienstverlening. d dienstverlening nr lndouw nr industrie. 4.7 Voor een lnd dt ftorgedreven groeit, is de elngrijkste motor hter de eonomishe groei de inzet vn lnd, grondstoffen en ongeshoolde reid. direte investeringen vnuit het uitenlnd. de inzet vn hooggeshoolde reid. d zelf ontwikkelde nieuwe tehnologieën. 4.8 Een lnd dt investeringsgedreven groeit, is voorl gevoelig voor dling vn de grondstofprijzen in de wereld. nieuwe tehnologishe vindingen. het uiteenvllen vn innovtieve lusters in een lnd. d een finniële risis in de regio. 4.9 Binnen de tegorie ontwikkelingslnden ondersheiden we de opkomende eonomieën. De snelst groeiende regio in de wereldeonomie ws in het fgelopen deennium Ltijns-Amerik. Oost-Azië en de Pifi. Zuid-Azië. d Oost-Europ en Centrl-Azië. 4.10 Het inkomen per hoofd in de Afriknse lnden is lg. Dit wordt voorl veroorzkt door het gerek n duurzme energie. grondstoffen in de regio. politieke en eonomishe stiliteit. d reid. 4.11 De eonomishe orde vn de Verenigde Stten kn worden eshreven ls groepskpitlisme. individueel kpitlisme. een overlegeonomie. d soile mrkteonomie. Opgven hoofdstuk 4 2
4.12 Het groeipotentieel vn de Ameriknse eonomie op lnge termijn hngt smen met de eonomishe orde. Een zwk punt vn de Ameriknse eonomishe orde is de mrktwerking. de zelfstndigheid vn het edrijfsleven. het innovtievermogen. d de mte vn smenwerking tussen overheid en edrijfsleven. 4.13 Een sterk punt vn de Jpnse eonomishe orde voor het groeipotentieel op lnge termijn, is de mrktwerking. zelfstndigheid vn het edrijfsleven. werking vn finniële prikkels. d hoogte vn de sprquote. 4.14 In het Rijnlndmodel heeft het ingrijpen vn de overheid voorl invloed op de goederenmrkten. dienstenmrkten. reidsmrkt. d finniële mrkten. 4.15 De Verenigde Stten, de Europese Unie en Jpn hdden rond de eeuwwisseling vershillende struturele mro-eonomishe prolemen, die ook in het egin vn de eenentwintigste eeuw de politieke gend zullen eheersen. Deze prolemen zijn: Verenigde Stten EU Jpn tekort lopende rekening hoge werkloosheid lge eonomishe groei hoge werkloosheid hoge infltie tekort lopende rekening hoge infltie lge eonomishe lge sprquote groei d hoge werkloosheid hoge werkloosheid tekort lopende rekening 4.16 Ontwikkelingslnden kunnen kiezen tussen een eonomishe orde volgens de Wshington onsensus of volgens de Beijing onsensus. De Wshington onsensus legt meer dn de Beijing onsensus de ndruk op: levenskwliteit ls doel een lnge termijnoriënttie privtisering d finniële onfhnkelijkheid Opgven hoofdstuk 4 3
4.17 Ontwikkelingslnden kunnen kiezen tussen een eonomishe orde volgens de Wshington onsensus of volgens de Beijing onsensus. De Beijing onsensus legt meer dn de Wshington onsensus de ndruk op: een snelle resultten ( shoktherpie ) het ntionle elng politieke urgerrehten d het feit dt er mr een universele weg nr eonomishe ontwikkeling is. 4.18 De lopende rekening vn de etlingslns omvt de goederenlns. de goederen- en dienstenlns. de goederen- en dienstenlns, de inkomensrekening en de inkomensoverdrhten. d de goederen- en dienstenlns en de finniële rekening. 4.19 De uitgven vn een Nederlndse ingezetene n een vkntie in Spnje wordt in de Nederlndse etlingslns niet geoekt. geoekt op de goederenlns. geoekt op de dienstenlns. d geoekt op de inkomensrekening. 4.20 Het overmken vn geld door een Nederlndse ingezetene vn Turkse fkomst nr zijn fmilie in Turkije wordt in de Nederlndse etlingslns niet geoekt. geoekt op de finniële rekening. geoekt op de inkomensrekening. d geoekt op de inkomensoverdrhten. 4.21 Een Nederlndse trnsportondernemer vervoert goederen voor Philips Nederlnd vn Eindhoven nr Miln. Het ftuuredrg edrgt 10.000. Dit edrg wordt in de Nederlndse etlingslns niet geoekt. geoekt op de dienstenlns. geoekt op de goederenlns. d geoekt op de finniële rekening. 4.22 Direte investeringen worden in de etlingslns geoekt op de goederenlns. de inkomensrekening. de finniële rekening. d vermogensoverdrhten. Opgven hoofdstuk 4 4
4.23 In een epld jr zijn de volgende sldi vn de etlingslns ekend: Lopende rekening +41 Vermogensoverdrhten 2 Finniële rekening zonder offiiële reserves 16 Sttistishe vershillen 0 De offiiële reserves nemen toe met 23. f met 25. f met 23. d toe met 25. 4.24 Een onevenwihtigheid op het sldo vn de lopende rekening vn de etlingslns werkt door in de innenlndse eonomie. Als een lnd een tekort heeft op de lopende rekening, zl overige omstndigheden gelijklijvend de rente stijgen, wrdoor de estedingen en de import zullen dlen. de rente dlen, wrdoor de estedingen en de import zullen stijgen. de rente stijgen, wrdoor de estedingen en de import zullen stijgen. d de rente dlen, wrdoor de estedingen en de import zullen dlen. 4.25 Door een negtief sldo op de lopende rekening dlt de wisselkoers, wrdoor de onurrentiepositie veretert. dlt de wisselkoers, wrdoor de onurrentiepositie verslehtert. stijgt de wisselkoers, wrdoor de onurrentiepositie veretert. d stijgt de wisselkoers, wrdoor de onurrentiepositie verslehtert. 4.26 Een elngrijke verklring voor de opkomst vn de dynmishe Azitishe eonomieën is de grondstoffenrijkdom vn de regio. de politieke en eonomishe stiliteit in de regio. de hoge innenlndse espringen en investeringen. d de prioriteit die is gegeven n hoger onderwijs in plts vn in het sis- en voortgezet onderwijs. 4.27 Volgens de Singporese intelletueel Kishore Mhuni is de opkomst vn Azië geseerd op de toepssing vn zeven pijlers vn westerse wijsheid. Tot die zeven pijlers rekent hij niet: de meritortie de vrije mrkteonomie een lierle demortie d de rehtstt Opgven hoofdstuk 4 5
4.28 Een elngrijk proleem ij de overgng vn een plneonomie nr een mrkteonomie is de introdutie vn geld en prijzen. het ontstn vn een ondergrondse eonomie. de presttiegerihte houding vn de werknemers. d de nivellering vn de inkomensverdeling. Opgven 4.29 De koopkrht per hoofd vn de evolking edrgt in Indi ongeveer 10% vn die in Nederlnd. Ongeveer 42% vn de Indiërs leeft vn minder dn $1,25 koopkrht per dg. Bron: UNDP, Humn development report 2011 Kunnen we uit deze gegevens fleiden dt er geen mrkt is voor luxueuze produten in Indi? Wrom is het in het eigen elng vn de rijke lnden om de rmoede in de ontwikkelingslnden te estrijden? Welke ijdrge kunnen de rijke lnden leveren n de estrijding vn de rmoede in de ontwikkelingslnden? 4.30 Afrik in diepe risis Hoewel de ndht voor de kredietrisis voorl uitgt nr de gevolgen voor het Westen, mkt de reessie niet lleen slhtoffers in de geïndustriliseerde lnden. Het Interntionl Monetir Fonds (IMF) meldde eergisteren dt de eonomie in Afrik ten zuiden vn de Shr zwr te lijden krijgt onder de reessie elders. De prijzen vn grondstoffen, wr veel Afriknse lnden het vn moeten heen, zijn fors gedld. Investeringsstromen drogen op en overoekingen vn werknemers in het uitenlnd nr het thuislnd worden snel minder. Drmee komt een rupt einde n de opleving die het ontinent in de nieuwe eeuw doormkte. Hoewel de omstndigheden in de wereldeonomie nu ongeruikelijk sleht zijn, is de vrg gerehtvrdigd hoe duurzm de Afriknse renissne ws. Het IMF riep eergisteren op om een edrg vn 25 miljrd dollr (19,6 miljrd euro) vrij te mken om de eonomishe en finniële stiliteit vn de Afriknse lnden te wrorgen. Het kn nog lstig worden om dr enthousisme voor op te wekken. De industriële wereld kmpt met zijn eigen prolemen en overheidsgeld is shrs n het worden. Begrotingstekorten lopen op, stimuleringsprogrmm s kosten extr geld en de steun n de finniële setor trekt een wissel op de kredietwrdigheid vn zelfs de sterkste lnden. Opgven hoofdstuk 4 6
Het wordt l moeilijk genoeg om het drgvlk voor de estnde ontwikkelingshulp te hndhven. Bij ezuinigingen wordt, ook in Nederlnd, l door veel prtijen met meer dn gngre elngstelling nr het udget voor ontwikkelingssmenwerking gekeken. De nieuwe zuinigheid op dit geied krijgt inmiddels gezelshp vn toenemende sepsis over de effetiviteit vn de hulp. Jongste loot n deze stm is de Zminse eonome Dmis Moyo, met hr oek Ded Aid (Doodlopende Hulp). Hoewel het Afriknse ontinent veel te divers is om over èèn km te sheren, kn worden gesteld dt in de meeste lnden de estuurlijke ultuur, de morl vn de elite, orruptie en nepotisme tot de voornmste ostkels ehoren. Hier openrt zih het eeuwige dilemm: het verminderen of zelfs stoppen vn hulpstromen, zols uteurs ls Moyo - epleiten, kn voor een omwenteling zorgen, wrij de mhtige top vn de smenleving zijn legitimiteit en greep verliest. Mr de tol die de evolking in eerste instntie moet etlen, is zeer moeilijk te rehtvrdigen. En zonder eerlijke kns op de wereldmrkt zullen er vervolgens weinig vruhten te plukken zijn. Stoere tl over het fouwen vn hulp sherpt het det. Zeker: een wereld wrin Afriknse lnden met ehoorlijk estuur, zonder hndelselemmeringen en met volledige toegng tot de interntionle kpitlmrkt hun eigen oontjes doppen, is te verkiezen oven de huidige, wrin zij eperkt zijn in hun eonomishe ewegingsvrijheid, gedrogeerd worden door de hulp en geregeerd door zelfzuhtige elites. Mr hoe dt te ereiken? De shok die Afrik nu door de reessie krijgt, kn deze disussie nieuw leven inlzen. Minder hulp klinkt stoer, mr de evolking wordt drvn de dupe. Bron: NRC Next, 12 mrt 2009 d Welke prolemen zijn symptomtish voor het Afriknse ontinent? Groeien Afriknse lnden ftorgedreven, investeringsgedreven of innovtiegedreven? Motiveer uw ntwoord. Welke gevolgen heeft uw ntwoord ij voor de gevoeligheid vn het Afriknse ontinent voor ontwikkelingen in de wereldeonomie? Welk vernd estt er tussen politieke stiliteit en eonomishe groei? 4.31 Opkomende eonomieën het kwetsrst voor protetionisme Opkomende eonomieën zullen het hrdst gerkt worden, moht de politiek interntionl nr protetionistishe mtregelen grijpen om de risis te estrijden. Dit heeft het onderzoeksureu Cpitl Eonomis woensdg in een rpport geshreven. Bij Tsjehië en Hongrije hngt het ruto innenlnds produt (p) voor 80% vn de export f en ij Tiwn ijvooreeld voor 60%. Drmee zijn deze lnden het gevoeligst voor het oprihten vn hndelsrrières of Opgven hoofdstuk 4 7
ndere protetionistishe mtregelen, ldus eonoom Neil Shering vn Cpitl Eonomis. Sinds de ltste G20-top midden novemer heen zeventien vn de twintig lnden innen dit orgn hndelsrestrities ingevoerd. Dit onludeerde de Wereldnk in mrt. Dt stt hks op de toen gedne elofte dt de twintig grootste industrielnden en opkomende eonomieën protetionisme zouden vermijden. Protetionistishe retoriek doet het goed tijdens een reessie, ldus Shering. De dreiging is erg groot, en ls het eonomish ntionlisme toeneemt, heen opkomende eonomieën en Oost-Europ het meest te vrezen. Bron: Het Finnieele Dgld, 3 pril 2009 (verkorte weergve) In welke regio s in de wereldeonomie evinden zih de elngrijkste opkomende eonomieën? Welke prolemen ontstn tijdens de overgng vn een pln- nr een mrkteonomie zols die in Centrl Europ heeft pltsgevonden en in Oost-Europ nog steeds pltsvindt? Veel West-Europese edrijven heen in het fgelopen deennium een deel vn de produtie verpltst nr Centrl- en Oost-Europ. Welke voordelen iedt de komst vn Westerse edrijven de lnden in Centrl- en Oost-Europ? Vrgstukken V4.1 Jpnse eonomie gt zwr weer tegemoet N de ineenstorting vn de Sovjet-Unie met hr entrle plneonomie grpten de Jpnners dt zij nog de enige overgeleven suesvolle soilistishe eonomie in de wereld hdden. In westerse ogen wordt Jpn meestl ls een mrkteonomie geperipieerd: een eetje urieuze mrkteonomie, mr toh We egrijpen mr niet wrom de Jpnse eonomie zih niet herstelt, zols dt ij mrkteonomieën n een inzinking geruikelijk is. Dt verndert plotseling ls we de Jpnse eonomie niet meer ls een mrkteonomie eshouwen, mr ls een plneonomie: een eetje urieuze plneonomie, mr toh Op het niveu vn doelstellingen heen het Jpnse model en het Europese Rijnlndse model met zijn uitgereide verzorgingsstt veel met elkr gemeen, in het ijzonder wt etreft de wrde die wordt geheht n inkomensgelijkheid. In eide systemen implieert dit een omuiging vn de regels vn het mrktmehnisme die het evenwiht tussen effiieny en verdeling wijzigt, ten ndele vn het eerste en ten gunste vn de ltste. In Jpn zijn hierij kritishe grenzen overshreden, wrdoor Opgven hoofdstuk 4 8
mrkten niet meer goed funtioneren en de eonomie in grote moeilijkheden is gerkt. ( ) Meer mrktwerking en onderlinge onurrentie vormen een edreiging vn fundmentele wrden en normen vn de olletivistishe, op groepsloyliteit en -solidriteit geseerde Jpnse smenleving en drmee ook vn de -Jpnse identiteit. Bron: NRC Hndelsld, 5 jnuri 2002 (verkorte weergve) d Geef de elngrijkste kenmerken vn de Jpnse eonomishe orde weer. In welke opzihten komen het Jpnse model en het Rijnlndmodel overeen en in welke opzihten vershillen ze vn elkr? Wrom zijn mrktwerking en onurrentie prolemtish in de Jpnse ultuur, terwijl ze ij uitstek pssen in de Angelsksishe ultuur? Welke lessen kunnen de opkomende eonomieën in Zuidoost-Azië trekken uit de huidige risis vn de Jpnse eonomishe orde? V4.2 Het Interntionl Monetir Fonds eshouwt het grote tekort op de lopende rekening vn de Verenigde Stten (dt shommelt ronde de 4 proent vn het ruto innenlnds produt) ls één vn de grootste gevren vn de wereldeonomie. De opvtting vn het IMF wordt estreden door de Ameriknse regering. Volgens de Ameriknse regering weerspiegelt het tekort op de lopende rekening dt er in de VS meer wordt geïnvesteerd dn gesprd. Hieruit lijkt dt Amerik een goede plek is om te investeren. De inkomende investeringsstroom genereert volgens de Ameriknse regering rendement dt terugvloeit nr de investeerders. Bestrijding vn deze ontwikkeling zou sleht eleid zijn. d e f Uit welke deellnsen estt de lopende rekening vn de etlingslns? Welke invloed heeft een direte investering in de Verenigde Stten op de Ameriknse etlingslns op korte en lnge termijn? Wrom is het Ameriknse tekort op de lopende rekening volgens het IMF een proleem dt moet worden opgelost? Wrom ziet de Ameriknse overheid geen proleem in het tekort op de lopende rekening? Hoe zou de Ameriknse overheid het tekort op de lopende rekening terug kunnen rengen? Welke gevolgen zou een Ameriknse eleid geriht op vermindering vn het tekort heen op de wereldeonomie? Opgven hoofdstuk 4 9
V4.3 In de tel hiern zijn de kerngegevens vn de regio s Oost-Azië en Ltijns-Amerik weergegeven. Kerngegevens Oost-Azië en Ltijns-Amerik (2010) Oost-Azië Ltijns-Amerik Bnp per hoofd ($, koopkrhtpriteit) 3.696 7.735 Eonomishe groei (in %) 9,7 6,2 Andeel lndouw in het p (%) 11 6 High teh export (% totle industriële 29 11 export) Bruto-investeringen vn de 41 20 prtiuliere setor (% p) Instroom uitenlndse direte 3,0 0,9 investeringen (% p) Rente en flossing op de uitenlndse 4,8 13,8 shuld (% export vn goederen en diensten) Bron: Wereldnk (dt.worldnk.org) Eonomishe ontwikkeling kn ftorgedreven, investeringsgedreven en innovtiegedreven zijn. Welk type eonomishe ontwikkeling mken Oost-Azië en Ltijns-Amerik door? Voor welke externe ftoren zijn eonomieën die op deze mnier groeien, gevoelig? Veel lnden in Oost-Azië en Ltijns-Amerik heen in het verleden hun munten gekoppeld n de dollr. Welke voordelen en welke gevren rengt een dergelijke koppeling met zih mee? d Welke regio heeft volgens u de este groeivooruitzihten? Opgven hoofdstuk 4 10