Waaruit zou je kunnen afleiden dat het bewegen van de staart iets te maken kan hebben met een soort van communicatie naar soortgenoten?

Transcriptie

1 Route C 1 Bluwe duikers Omdt lleen de mnnetjes kleine hoorntjes heen, zijn ze goed vn de vrouwtjes te ondersheiden. Een vrouwtje zorgt smen met het mnnetje voor de jongen. In hun territorium willen deze diertjes zo weinig mogelijk opvllen. Hoewel ze een eetje shuw zijn, worden ze soms ls huisdier gehouden. Hun nm is een vertling uit het Afrikns en heeft etrekking op de mnier wrop duikers zih in het struikgews storten wnneer ze edreigd worden. kop luwe duiker Vlk ij hun ogen zitten forse geurklieren die een stof fsheiden. Deze stof, die een eetje ruikt nr een mengeling vn ui en sinsppel, wordt voorzihtig n de top vn een tkje fgegeven. Zo ommunieert een duiker met soortgenoten. Welke ndere mnieren ken je ls het gt om geuren fgeven? Dieren die de omgeving in de gten moeten houden, heen de ogen veell zijwrts in de kop zitten. De luwe duiker heeft ze niet heleml zijwrts zitten. Welk voordeel moet het dier heen vn het feit dt de ogen toh een eetje nr voren geriht zijn? Kijk eens een tijdje nr een luwe duiker. Op welke mnier eweegt hij zijn strt? d Wruit zou je kunnen fleiden dt het ewegen vn de strt iets te mken kn heen met een soort vn ommunitie nr soortgenoten? 2 Dwergnijlprden Deze osewoners zijn voorl s nhts tief. In een dierentuin worden ze op een fstnd vk voor een grote glimmende kei ngezien. Dt glimmen wordt veroorzkt door tlg. Ook mensen heen tlg. Tlg wordt gemkt in orgnen die klieren heten. Wt is de funtie vn tlg?

2 De ouw vn de huid vn een nijlprd kun je vergelijken met die vn een mens. In welke huidlg kun je tlgklieren ntreffen? Mk het juiste hokje zwrt. In de opperhuid. In de leerhuid. In de onderhuidse indweefsellg. Als een dwergnijlprd stil ligt, vertoont het toh voortdurend levensvershijnselen. Vooreelden vn levensvershijnselen zijn: groei, voortplnting en wrneming. Welke vier ndere levensvershijnselen ken je? Oserveer het dier eens goed, misshien kom je er dn sneller hter welke nog edoeld worden. 3 Tpirs Sommige ezoekers vn Burgers' Zoo denken in dit dier een (ietwt dikkere) miereneter te herkennen. De tpir is ehter geen miereneter; het is een plnteneter. Hij is door z'n dikke huid ngepst n de dihte egroeiing in de tropen. De tpir is een dier dt een eetje ijziend is. Vn welke zintuigen zl het dier het dus gedurende nhtelijke tohten moeten heen? Tpirs leven in territori. Op welke mnier kenen ze hun territorium f? Tpirs zijn solitir levende dieren, dt wil zeggen dt ze zoveel mogelijk lleen leven. Wnneer zoeken ze elkrs gezelshp op? d Hoe kun je n de lihmsouw zien dt een tpir een herivoor is? e Teken in het kder een zijnziht vn een tpir. Denk n lle tekenregels die je ij iologie geleerd het!

3 De informtie die je nodig het voor de entwoording vn vrg 4 t/m 8, kun je ij en rondom de orng-oetn - expositie vinden. 4 Neerslg en tempertuur in het tropish regenwoud Twee iotishe ftoren die eplend zijn voor het klimt en de vegettie die drij hoort, zijn de neerslg en de tempertuur. Vul in de tel de ontrekende gegevens in: Neerslg (in mm per jr): Mximl vershil tussen de hoogste en de lgste tempertuur (in C) (edenk het ntwoord voor Nederlnd zelf): Nederlnd Tropish regenwoud Rfflesi rnoldii 5 Rfflesi Rfflesi rnoldii is een plntensoort zonder lderen en stengels, mr heeft loemen vn ir één meter doorsnede. De plnt groeit in een gstheerplnt en met ehulp vn dunne drden zuigt de plnt stoffen op uit de stengels vn de gstheerplnt. Per jr komt er één loemknop die, n het uitkomen, slehts één dg loeit. De loem ruikt nr rottend vlees. Kn er in een rfflesi ssimiltie pltsvinden? Is een rfflesi een utotroof of heterotroof orgnisme? En de gstheerplnt? Het wter verkrijgt een rfflesi op twee mnieren: door opnme uit de gstheerplnt en door een stofwisselingsproes in de plnt zelf. Welk stofwisselingsproes vn de gstheerplnt levert de rfflesi de nodige gluose? d De rfflesi produeert nooit mnnelijke en vrouwelijke voortplntingsellen tegelijkertijd. Wt is de nm vn het delingsproes wruit de eiellen of stuifmeelkorrels zijn ontstn?

4 e Er estn meer insetenloemen die nr rottend vlees stinken. Beplde inseten worden juist door deze geur gelokt, doordt rottend vlees elngrijk is ij de voortplntingsylus vn deze inseten. Wrvoor geruiken inseten rottend vlees? Kun je ook uitleggen wrom? 6 Biotishe en iotishe ftoren In een levensgemeenshp stt elke dier- en plntensoort onder invloed vn iotishe en iotishe ftoren. In het tropish regenwoud spelen llerlei ftoren een (elngrijke) rol. Mk het hokje zwrt ls je vindt dt een ftor die hieronder genoemd stt een iotishe ftor is. liht esmettelijke ziektes prsieten neerslg roofdieren tempertuur soortgenoten overstromingen odem profielshets vn een tropish regenwoud

5 7 Orng-oetns Orng-oetns zijn menspen en komen lleen mr op Sumtr en Borneo voor. Mnnetjes heen grote wngflppen en zijn een stuk groter dn de vrouwtjes. De nm is fkomstig vn orng, wt mens etekent en hutn, het woord voor os. Uit welke drie tegorieën voedingsmiddelen estt zijn voedsel voornmelijk? Een orng-oetn is enorm ngepst n het oomleven. Zo heen z'n shouder- en heupgewrihten ruime drimogelijkheden en is de shoudergordel, wr het dier n hngt, erg stevig geouwd. Uit welke eenderen estt de shoudergordel? Welke drie ndere npssingen n het oomleven kun je opnoemen? orng-oetn d Hoewel orng-oetns voornmelijk in de oomkruinen leven, komen ze soms op de grond. Op welk deel vn de voet loopt de orng-oetn?

6 e Volwssen mnnelijke orng-oetns ondersheiden zih vn vrouwtjes en jonge orng-oetns door zogenmde wngflppen. Het uitgroeien vn die huidplooien wordt veroorzkt door hormonen. In welke orgnen worden deze hormonen gemkt? f Orng-oetns, gorill s, himpnsees en dwerghimpnsees zijn lleml verwnt n de mens. Drom worden ze menspen genoemd. Deze verwntshp is niet ij lle vier soorten even sterk. Welke vn ovengenoemde menspen is het minst verwnt n de mens? Leg je ntwoord uit. 8 Het tropish regenwoud In Indonesië neemt de hoeveelheid tropish regenwoud shrikrend f. De verwoesting vn het regenwoud op het eilnd Borneo gt onverminderd voort. Bomen worden in een hoog tempo gekpt en de resten worden pltgernd. Door deze verrnding wordt de grond vruhtr. De produten die de oeren er op verouwen, zijn estemd voor eigen onsumptie of voor verkoop op lokle mrktjes. N enkele jren is de grond niet meer geshikt voor lndouwdoeleinden. Is de odem vn het tropish regenwoud rijk of rm n voedingsstoffen? In het tropish regenwoud vergn (orgnishe) fvlstoffen snel. Binnen twee tot drie weken zijn ze fgeroken. Doordt odemteriën en shimmels hun werk snel doen, wordt de koolstofkringloop er ook snel doorlopen. Wt is de iologishe term voor de groep orgnismen die orgnishe stoffen freken? Wrin worden orgnishe stoffen omgezet, wr lijven de omgezette stoffen en welke orgnismen geruiken de omgezette stoffen opnieuw? d Shimmels zijn heterotrofe orgnismen. Ze nemen wter, zouten en orgnishe stoffen uit hun voedingsodem op. Wt etekent de term heterotroof preies? e De oeren kunnen mr enkele jren leven vn de produten die ze verouwen. De grond lijkt mr een pr jr geshikt te zijn voor lndouwdoeleinden. Geef hiervoor een verklring.

7 9 Epifyten Op omen in het regenwoud groeien epifyten. Epifyten zijn plnten die op de stm en de tkken groeien, mr dr geen stoffen uithlen. epifyten: hertshoornvren, romeli, tillndsi De wortels hngen gedeeltelijk in de luht en evtten ldgroen. Tussen de wortels vn de epifyten verzmelt zih humus. Stoffen die door plnten worden geruikt, zijn onder ndere: koolstofdioxide, gluose, nitrt en wter. Welke vn deze stoffen nemen epifyten niet met hun wortels op uit de omgeving? Mk het juiste hokje zwrt. koolstofdioxide gluose nitrt wter

8 Wrttenzwijnen 10 Wrttenzwijnen eten grs, wortels, knollen, vruhten en ook wel s. Welke voedzme stoffen zitten er in knollen? Om goed in de grond te kunnen wroeten, zkt hij door zijn voorpoten (zie feelding). Wrom zouden zijn ogen zo hoog in de kop stn? grzend en stnd wrttenzwijn Eelt is niets meer dn een verdikking vn de hoornlg. Bij ons ontstt het onder invloed vn veelvuldige druk of wrijving, ijvooreeld op je hnden ls je een hele tuin omspit. Wrttenzwijnen worden georen met eelt. Het zit op de knieën vn de voorpoten, zodt ze gemkkelijker kunnen grzen. Is eelt ij mensen een erfelijke eigenshp? En ij wrttenzwijnen? Bongo s 11 Bongo s leven vk in pren of in kleine kuddes vn. 6 individuen in de dihtegroeide ossen lngs rivieren in West- en Midden-Afrik. Door het heen vn strepen, zijn zij, net ls de tijger, minder opvllend. Omdt het vn nture shuwe dieren zijn die in dihte ossen leven, moeten ze het heen vn een goed gehoor. De omintie tussen een diht os en de shroefvormige horens die wel 90 m lng kunnen worden, is niet erg hndig ls ongo s moeten vluhten. Hoe eshermen ze zih tegen tkken en linen ls ze moeten vluhten?

9 Bltishe ringelroen 12 De Bltishe ringelro is vn hetzelfde geslht ls de gewone zeehond (Pho). Zeehonden zijn zoogdieren met een ngepste lihmsouw. Door de torpedovorm vn hun lihm zijn ze onder wter snel en wendr. Ze kunnen wel twintig minuten lng onder wter lijven. Zeehonden leven voorl lngs kusten. De sterke wtervervuiling dr is voor veel dieren nog steeds een groot proleem. Noem nog twee mnieren vn hoe de zeehond ngepst is n het leven onder wter. In een voedselketen vn de Wddenzee stt de gewone zeehond n het eind. Kn de zeehond een onsument vn de eerste orde zijn? Verklr je ntwoord. Welk soort geit heeft een zeehond? Wnneer dezelfde orgnismen in meerdere vershillende voedselketens voorkomen, ontstt er een voedselwe of voedselnet. De zeehond kn, smen met de mens of een lsholver, n het eind vn een voedselketen voorkomen een voedselwe vn de Noordzee

10 d Als de Wddenzee met gifstoffen vervuild rkt, neemt het plntrdig plnkton deze het eerste op. Wt kun je dn het este eten, 100 g hring, 100 g keljuw of mkt het niets uit? Verklr je ntwoord. e Hoe wordt de opeenhoping vn gifstoffen in een voedselketen ook wel genoemd? f Hieronder zie je shedels vn drie zoogdieren. An het geit kn een onderzoeker fleiden welk dier in verhouding de kortste drmen heeft. Welk dier heeft in verhouding de kortste drmen? Liht je ntwoord toe. shedel gorill shedel zeehond shedel wrttenzwijn Stofwisseling ij vershillende dieren 13 Orgnismen heen vershillende stofwisselingsniveu's. Dit heeft te mken met de lihmstempertuur, de tempertuur vn de omgeving, de tiviteiten vn het orgnisme en zijn lihmsgewiht. In rust en ij een omgevingstempertuur vn 20 0 C worden de volgende dieren onderzoht: een pekri, een zeehond, een stokstrtje en een neushoorn. Welk vn de onderzohte dieren heeft per grm lihmsgewiht de hoogste stofwisselingssnelheid? Leg je ntwoord ij uit. Bij lle zoogdieren wordt de stofwisseling geregeld door een hormoonklier. Deze klier zorgt ook voor de groei vn het lihm. Om goed te funtioneren, krijgt deze hormoonklier een seintje in de vorm vn een hormoon vn een ndere hormoonklier. Welke hormoonklier regelt de groei en de stofwisseling?

11 d Welke hormoonklier heeft een regulerende werking nr ndere hormoonklieren? e Op welke wijze kunnen hormonen vn de ene klier ij de ndere klier tereht komen? Neuseren 14 Neuseren kunnen goed klimmen. Als ze fdlen uit een oom, doen ze dt met hun kop nr eneden geriht. rode neuseer Ze houden drij grip door (omirkel de juiste letter) A B C zih met hun drire hterpoten n de oomstm vst te houden. de voorpoten met lnge ngels rond de oomstm te sln. snel vi de oomstm ls een kt nr eneden te springen. Neuseren leven in een mtrirhle smenleving. Een mtrirhle smenleving wil zeggen dt (omirkel de juiste letter) A B C één mnnetje met zijn hrem smenleeft. de mnnetjes de s zijn. de vrouwtjes de s zijn. Neuseren heen een lnge, eweeglijke neus. Het nut voor deze eren is dt ze drmee mkkelijk (omirkel de juiste letter) A B C een kuiltje in de grond mken om in te slpen. nr plntenwortels onder de grond kunnen wroeten. inseten in de dorre lderlg vinden. einde Route C