4 De regio s in de wereldeconomie

Transcriptie

1 4 De regio s in de wereldeconomie Meerkeuzevrgen De Wereldnk clssificeert lnden nr inkomensniveu. Tot de lge inkomenslnden worden lnden gerekend met een inkomen per hoofd dt lger ligt dn zo n $ 950 $ c $ d $ Tot de ontwikkelingslnden ehoren lnden wrvn het inkomen per hoofd ligt eneden zo n: $ 950 $ c $ d $ In vergelijking met een lnd uit de hoge inkomensctegorie kenmerkt een lnd in de lge inkomensctegorie zich door een groot ndeel vn dienstverlening in de productie. lge fhnkelijkheid vn de export vn een of enkele grondstoffen. c groot ndeel vn lndouw in de productie. d grote ijdrge n het roeikseffect De poverty trp houdt in dt lnden met een lg inkomen weinig kunnen spren, wrdoor ze weinig kunnen investeren, wrdoor de productiviteit en het inkomen lg lijft. weinig kunnen exporteren wrdoor het inkomen lg lijft. c veel moeten importeren, wrdoor het inkomen lg lijft. d te fhnkelijk zijn vn de export vn een of enkele grondstoffen, wrdoor het inkomen lg lijft Welke ontwikkelingslnden heen in de prktijk het meeste succes? Ontwikkelingslnden die hun investeringen overwegend finncieren met innenlndse espringen. leningen vn uitenlndse overheden. c leningen vn uitenlndse prticulieren. d leningen vn het IMF Als een lnd zich ontwikkelt vnuit de lge inkomensctegorie nr de hoge inkomensctegorie zien we dt de motor chter de economische groei geleidelijk n verschuift vn industrie nr lndouw nr dienstverlening. lndouw nr dienstverlening nr industrie. c lndouw nr industrie nr dienstverlening. d dienstverlening nr lndouw nr industrie. 34 Oefeningen hoofdstuk 4

2 Voor een lnd dt fctorgedreven groeit, is de elngrijkste motor chter de economische groei de inzet vn lnd, grondstoffen en ongeschoolde reid. directe investeringen vnuit het uitenlnd. c de inzet vn hooggeschoolde reid. d zelf ontwikkelde nieuwe technologieën Een lnd dt investeringsgedreven groeit, is voorl gevoelig voor dling vn de grondstofprijzen in de wereld. nieuwe technologische vindingen. c het uiteenvllen vn innovtieve clusters in een lnd. d een finnciële crisis in de regio Binnen de ctegorie ontwikkelingslnden onderscheiden we de emerging mrkets. De snelst groeiende regio in de wereldeconomie ws in het fgelopen decennium Ltijns-Amerik. Oost-Azië en de Pcific. c Zuid-Azië. d Oost-Europ en Centrl-Azië Het inkomen per hoofd in de Afriknse lnden is lg. Dit wordt voorl veroorzkt door het gerek n duurzme energie. grondstoffen in de regio. c politieke en economische stiliteit. d reid Een vrijhndelsgeied kenmerkt zich door onderlinge invoertrieven, mr geen gemeenschppelijk invoertrief n de uitengrenzen. het ontreken vn onderlinge invoertrieven en een gemeenschppelijk invoertrief n de uitengrenzen. c het ontreken vn zowel onderlinge invoertrieven ls een gemeenschppelijk invoertrief n de uitengrenzen. d zowel onderlinge invoertrieven ls een gemeenschppelijk invoertrief n de uitengrenzen Een doune-unie kenmerkt zich door onderlinge invoertrieven, mr geen gemeenschppelijk invoertrief n de uitengrenzen. het ontreken vn onderlinge invoertrieven en een gemeenschppelijk invoertrief n de uitengrenzen. c het ontreken vn zowel onderlinge invoertrieven ls een gemeenschppelijk invoertrief n de uitengrenzen. d zowel onderlinge invoertrieven ls een gemeenschppelijk invoertrief n de uitengrenzen. Oefeningen hoofdstuk 4 35

3 Een Nederlndse sportrtikelenhndelr heeft de keus uit een Nederlndse voetl vn 40, een Frnse voetl vn 35 en een Ameriknse l vn 30. Voor uitenlndse voetllen hnteert Nederlnd een importtrief vn 20%. N het ontstn vn een doune-unie wrvn Nederlnd en Frnkrijk wel deel uitmken mr de VS niet, ontstt hndelsschepping. hndelsverschuiving. c hndelsvernietiging. d hndelsschepping noch hndelsverschuiving Een Nederlndse sportrtikelenhndelr heeft de keus uit een Nederlndse voetl vn 40, een Frnse voetl vn 35 en een Ameriknse l vn 30. Voor uitenlndse voetllen hnteert Nederlnd een importtrief vn 40%. N het ontstn vn een doune-unie wrvn Nederlnd en Frnkrijk wel deel uitmken mr de VS niet, ontstt hndelsschepping. hndelsverschuiving. c hndelsschepping noch hndelsverschuiving. d hndelsvernietiging Een Nederlndse textielhndelr heeft de keus uit een Nederlndse trui vn 40, een Frnse trui vn 35 en een Indonesische trui vn 30. Voor uitenlndse truien hnteert Nederlnd een importtrief vn 20%. N het ontstn vn een doune-unie wrvn Nederlnd en Frnkrijk wel deel uitmken mr Indonesië niet, ontstt voor de Nederlndse smenleving per verkochte trui een welvrtswinst vn 5 1 c 5 d Een gemeenschppelijke mrkt onderscheidt zich vn een doune-unie doordt ij een gemeenschppelijke mrkt de trifire elemmeringen tussen de deelnemende lnden zijn fgeschft. de non-trifire elemmeringen tussen de deelnemende lnden zijn fgeschft. c een gemeenschppelijke invoertrief n de uitengrenzen is ingesteld. d de onderlinge invoertrieven tussen de deelnemende lnden gelijk zijn Een economische unie onderscheidt zich vn een gemeenschppelijke mrkt doordt ij een economische unie de trifire elemmeringen tussen de deelnemende lnden zijn fgeschft. de non-trifire elemmeringen tussen de deelnemende lnden zijn fgeschft. c een gemeenschppelijke invoertrief n de uitengrenzen is ingesteld. d het economische eleid tussen de deelnemende lnden wordt gecoördineerd De Verenigde Stten, Cnd en Mexico vormen smen de NAFTA. De NAFTA is een vooreeld vn een vrijhndelsgeied. doune-unie. c gemeenschppelijke mrkt. d economische unie. 36 Oefeningen hoofdstuk 4

4 De economische orde vn de Verenigde Stten kn worden eschreven ls groepskpitlisme. individueel kpitlisme. c een overlegeconomie. d socile mrkteconomie Het groeipotentieel vn de Ameriknse economie op lnge termijn hngt smen met de economische orde. Een zwk punt vn de Ameriknse economische orde is de mrktwerking. de zelfstndigheid vn het edrijfsleven. c het innovtievermogen. d de mte vn smenwerking tussen overheid en edrijfsleven Een sterk punt vn de Jpnse economische orde voor het groeipotentieel op lnge termijn, is de mrktwerking. zelfstndigheid vn het edrijfsleven. c werking vn finnciële prikkels. d hoogte vn de sprquote In het Rijnlndmodel heeft het ingrijpen vn de overheid voorl invloed op de goederenmrkten. dienstenmrkten. c reidsmrkt. d finnciële mrkten De Verenigde Stten, de Europese Unie en Jpn hdden rond de eeuwwisseling verschillende structurele mcro-economische prolemen, die ook in het egin vn de eenentwintigste eeuw de politieke gend zullen eheersen. Deze prolemen zijn: Verenigde Stten EU Jpn tekort lopende rekening hoge werkloosheid lge economische groei hoge werkloosheid hoge infltie tekort lopende rekening c hoge infltie lge economische groei lge sprquote d hoge werkloosheid hoge werkloosheid tekort lopende rekening De lopende rekening vn de etlingslns omvt de goederenlns. de goederen- en dienstenlns. c de goederen- en dienstenlns, de inkomensrekening en de inkomensoverdrchten. d de goederen- en dienstenlns en de finnciële rekening. Oefeningen hoofdstuk 4 37

5 De uitgven vn een Nederlndse ingezetene n een vkntie in Spnje wordt in de Nederlndse etlingslns niet geoekt. geoekt op de goederenlns. c geoekt op de dienstenlns. d geoekt op de inkomensrekening Het overmken vn geld door een Nederlndse ingezetene vn Turkse fkomst nr zijn fmilie in Turkije wordt in de Nederlndse etlingslns niet geoekt. geoekt op de finnciële rekening. c geoekt op de inkomensrekening. d geoekt op de inkomensoverdrchten Een Nederlndse trnsportondernemer vervoert goederen voor Philips Nederlnd vn Eindhoven nr Miln. Het fctuuredrg edrgt Dit edrg wordt in de Nederlndse etlingslns niet geoekt. geoekt op de dienstenlns. c geoekt op de goederenlns. d geoekt op de finnciële rekening Directe investeringen worden in de etlingslns geoekt op de goederenlns. de inkomensrekening. c de finnciële rekening. d vermogensoverdrchten In een epld jr zijn de volgende sldi vn de etlingslns ekend: Lopende rekening +41 Vermogensoverdrchten 2 Finnciële rekening zonder officiële reserves 16 Sttistische verschillen 0 De officiële reserves nemen toe met 23. toe met 25. c f met 23. d toe met Een onevenwichtigheid op het sldo vn de lopende rekening vn de etlingslns werkt door in de innenlndse economie. Als een lnd een tekort heeft op de lopende rekening, zl overige omstndigheden gelijklijvend de rente stijgen, wrdoor de estedingen en de import zullen dlen. de rente dlen, wrdoor de estedingen en de import zullen stijgen. c de rente stijgen, wrdoor de estedingen en de import zullen stijgen. d de rente dlen, wrdoor de estedingen en de import zullen dlen Door een negtief sldo op de lopende rekening dlt de wisselkoers, wrdoor de concurrentiepositie veretert. dlt de wisselkoers, wrdoor de concurrentiepositie verslechtert. c stijgt de wisselkoers, wrdoor de concurrentiepositie veretert. d stijgt de wisselkoers, wrdoor de concurrentiepositie verslechtert. 38 Oefeningen hoofdstuk 4

6 In een systeem vn vste wisselkoersen is een npssing vn de wisselkoers toegestn ls er sprke is vn een fundmentele onevenwichtigheid. Een lnd mg zijn munt devlueren ls er sprke is vn hoge innenlndse estedingen en een tekort op de lopende rekening. hoge innenlndse estedingen en een overschot op de lopende rekening. c lge innenlndse estedingen en een tekort op de lopende rekening. d lge innenlndse estedingen en een overschot op de lopende rekening Een elngrijke verklring voor de opkomst vn de dynmische Azitische economieën is de grondstoffenrijkdom vn de regio. de politieke en economische stiliteit in de regio. c de hoge innenlndse espringen en investeringen. d de prioriteit die is gegeven n hoger onderwijs in plts vn in het sisen voortgezet onderwijs In Ltijns-Amerik heen de overheden een ntl eleidswijzigingen in gng gezet. Welke vn de eleidswijzigingen heeft niet succesvol pltsgevonden? Vn importsustitutie nr exportevordering. Vn een torenhoge infltie nr een veel lgere infltie. c Vn een torenhoge uitenlndse schuld nr een veel lgere uitenlndse schuld. d Vn protectionisme nr vrijhndel Een elngrijk proleem ij de overgng vn een plneconomie nr een mrkteconomie is de introductie vn geld en prijzen. het ontstn vn een ondergrondse economie. c de presttiegerichte houding vn de werknemers. d de nivellering vn de inkomensverdeling. Opgven De Wereldnk legt de rmoedegrens ij een inkomen vn $2 per dg. Bij een inkomen vn minder dn $1 per dg spreekt de Wereldnk vn extreme rmoede. Voor Indi met in totl een evolking vn ruim 1,1 miljrd mensen zijn de rmoedegegevens ls volgt: 35% vn de evolking leefde in de periode vn minder dn $1 per dg 80% vn de evolking leefde in de periode vn minder dn $2 per dg De 10% rmste Indiërs verdienen 4% vn het totle inkomen De 10% rijkste Indiërs verdienen 31% vn het totle inkomen. Het inkomen per hoofd edroeg in Indi in 2005 $ 736 tegen $ in Nederlnd. Uitgedrukt in koopkrchtpriteit ws is het verschil minder groot: $3.452 tegen $ Bron: UNDP, Humn development report 2007/8 Kunnen we uit deze gegevens fleiden dt er geen mrkt is voor luxueuze producten in Indi? Wrom is het in het eigen elng vn de rijke lnden om de rmoede in de ontwikkelingslnden te estrijden? Oefeningen hoofdstuk 4 39

7 c Welke ijdrge kunnen de rijke lnden leveren n de estrijding vn de rmoede in de ontwikkelingslnden? Afrik in diepe crisis Hoewel de ndcht voor de kredietcrisis voorl uitgt nr de gevolgen voor het Westen, mkt de recessie niet lleen slchtoffers in de geïndustriliseerde lnden. Het Interntionl Monetir Fonds (IMF) meldde eergisteren dt de economie in Afrik ten zuiden vn de Shr zwr te lijden krijgt onder de recessie elders. De prijzen vn grondstoffen, wr veel Afriknse lnden het vn moeten heen, zijn fors gedld. Investeringsstromen drogen op en overoekingen vn werknemers in het uitenlnd nr het thuislnd worden snel minder. Drmee komt een rupt einde n de opleving die het continent in de nieuwe eeuw doormkte. Hoewel de omstndigheden in de wereldeconomie nu ongeruikelijk slecht zijn, is de vrg gerechtvrdigd hoe duurzm de Afriknse renissnce ws. Het IMF riep eergisteren op om een edrg vn 25 miljrd dollr (19,6 miljrd euro) vrij te mken om de economische en finnciële stiliteit vn de Afriknse lnden te wrorgen. Het kn nog lstig worden om dr enthousisme voor op te wekken. De industriële wereld kmpt met zijn eigen prolemen en overheidsgeld is schrs n het worden. Begrotingstekorten lopen op, stimuleringsprogrmm s kosten extr geld en de steun n de finnciële sector trekt een wissel op de kredietwrdigheid vn zelfs de sterkste lnden. Het wordt l moeilijk genoeg om het drgvlk voor de estnde ontwikkelingshulp te hndhven. Bij ezuinigingen wordt, ook in Nederlnd, l door veel prtijen met meer dn gngre elngstelling nr het udget voor ontwikkelingssmenwerking gekeken. De nieuwe zuinigheid op dit geied krijgt inmiddels gezelschp vn toenemende scepsis over de effectiviteit vn de hulp. Jongste loot n deze stm is de Zminse econome Dmis Moyo, met hr oek Ded Aid (Doodlopende Hulp). Hoewel het Afriknse continent veel te divers is om over èèn km te scheren, kn worden gesteld dt in de meeste lnden de estuurlijke cultuur, de morl vn de elite, corruptie en nepotisme tot de voornmste ostkels ehoren. Hier openrt zich het eeuwige dilemm: het verminderen of zelfs stoppen vn hulpstromen, zols uteurs ls Moyo epleiten, kn voor een omwenteling zorgen, wrij de mchtige top vn de smenleving zijn legitimiteit en greep verliest. Mr de tol die de evolking in eerste instntie moet etlen, is zeer moeilijk te rechtvrdigen. En zonder eerlijke kns op de wereldmrkt zullen er vervolgens weinig vruchten te plukken zijn. Stoere tl over het fouwen vn hulp scherpt het det. Zeker: een wereld wrin Afriknse lnden met ehoorlijk estuur, zonder hndelselemmeringen en met volledige toegng tot de interntionle kpitlmrkt hun eigen oontjes doppen, is te verkiezen oven de huidige, wrin zij eperkt zijn in hun economische ewegingsvrijheid, gedrogeerd worden door de hulp en geregeerd door zelfzuchtige elites. Mr hoe dt te ereiken? De schok die Afrik nu door de recessie krijgt, kn deze discussie nieuw leven inlzen. Minder hulp klinkt stoer, mr de evolking wordt drvn de dupe. Bron: NRC Next, 12 mrt 2009 c d Welke prolemen zijn symptomtisch voor het Afriknse continent? Groeien Afriknse lnden fctorgedreven, investeringsgedreven of innovtiegedreven? Motiveer uw ntwoord. Welke gevolgen heeft uw ntwoord ij voor de gevoeligheid vn het Afriknse continent voor ontwikkelingen in de wereldeconomie? Welk vernd estt er tussen politieke stiliteit en economische groei? 40 Oefeningen hoofdstuk 4

8 Lnden Asen tekenen verdrg Tien Zuidoost-Azitische leiders heen dinsdg in Singpore hun hndtekening gezet onder een hndvest, dt vn de regio een Azitische unie nr Europees model moet mken. De leiders noemen het verdrg een mijlpl : de Asen, de orgnistie vn de tien lnden, heeft in de 40 jr vn hr estn nooit eerder een vstomlijnd progrmm gehd. Het hndvest evt fsprken op het geied vn economie, milieu en mensenrechten. Het ontreekt echter n middelen om die fsprken ook f te dwingen. Op economisch geied is het hndvest mitieus. Het wil dt Zuidoost-Azië l in 2015 een unie is zonder grenzen en elstingen. Dt Europese idel lijkt echter nog ver weg. Diverse lidstten heen een llesehlve vriendschppelijke onderlinge verstndhouding. Ntionlistische reflexen lokkeren l jren lles wt lijkt op uitenlndse inmenging. Het hndvest weerspiegelt dt proleem. Het eplt dt er geen enkele dwng vn uitenf op een lidstt zl worden uitgeoefend. Het hndvest kn drom volgens wrnemers l guw een ppieren tijger lijken. Een mislukking ligt l om de hoek. Het verdrg moet door de prlementen vn lle lidstten worden goedgekeurd. De Filippijnen heen l gewrschuwd dt het congres in Mnill het wrschijnlijk niet zl ondertekenen ls Birm niet tot de orde wordt geroepen. Als de Filippijnen fvllen kn het hndvest meteen weer de prullenk in. Bron: De Volkskrnt (Michel Ms), 20 novemer 2007 (verkorte weergve) c Welke vormen vn regionle economische integrtie estn er in de prktijk? Welk proleem ontstt ls lnden een vrijhndelszone vormen, dt wil zeggen, ls zij de trieven onderling fschffen, mr ten opzichte vn derde lnden een verschillend trief hnteren? Hoe wordt dit in de prktijk opgelost? Wt zouden de voordelen zijn vn een gemeenschppelijke mrkt voor de Asenlnden? Opkomende economieën het kwetsrst voor protectionisme Opkomende economieën zullen het hrdst gerkt worden, mocht de politiek interntionl nr protectionistische mtregelen grijpen om de crisis te estrijden. Dit heeft het onderzoeksureu Cpitl Economics woensdg in een rpport geschreven. Bij Tsjechië en Hongrije hngt het ruto innenlnds product (p) voor 80% vn de export f en ij Tiwn ijvooreeld voor 60%. Drmee zijn deze lnden het gevoeligst voor het oprichten vn hndelsrrières of ndere protectionistische mtregelen, ldus econoom Neil Shering vn Cpitl Economics. Sinds de ltste G20-top midden novemer heen zeventien vn de twintig lnden innen dit orgn hndelsrestricties ingevoerd. Dit concludeerde de Wereldnk in mrt. Dt stt hks op de toen gedne elofte dt de twintig grootste industrielnden en opkomende economieën protectionisme zouden vermijden. Protectionistische retoriek doet het goed tijdens een recessie, ldus Shering. De dreiging is erg groot, en ls het economisch ntionlisme toeneemt, heen opkomende economieën en Oost-Europ het meest te vrezen. Bron: Het Finncieele Dgld, 3 pril 2009 (verkorte weergve) In welke regio s in de wereldeconomie evinden zich de elngrijkste opkomende economieën? Welke prolemen ontstn tijdens de overgng vn een pln- nr een mrkteconomie zols die in Centrl Europ heeft pltsgevonden en in Oost-Europ nog steeds pltsvindt? Oefeningen hoofdstuk 4 41

9 c Veel West-Europese edrijven heen in het fgelopen decennium een deel vn de productie verpltst nr Centrl- en Oost-Europ. Welke voordelen iedt de komst vn Westerse edrijven de lnden in Centrl- en Oost-Europ? Vrgstukken 4.1 V4.1 Jpnse economie gt zwr weer tegemoet N de ineenstorting vn de Sovjet-Unie met hr centrle plneconomie grpten de Jpnners dt zij nog de enige overgeleven succesvolle socilistische economie in de wereld hdden. In westerse ogen wordt Jpn meestl ls een mrkteconomie gepercipieerd: een eetje curieuze mrkteconomie, mr toch We egrijpen mr niet wrom de Jpnse economie zich niet herstelt, zols dt ij mrkteconomieën n een inzinking geruikelijk is. Dt verndert plotseling ls we de Jpnse economie niet meer ls een mrkteconomie eschouwen, mr ls een plneconomie: een eetje curieuze plneconomie, mr toch Op het niveu vn doelstellingen heen het Jpnse model en het Europese Rijnlndse model met zijn uitgereide verzorgingsstt veel met elkr gemeen, in het ijzonder wt etreft de wrde die wordt gehecht n inkomensgelijkheid. In eide systemen impliceert dit een omuiging vn de regels vn het mrktmechnisme die het evenwicht tussen efficiency en verdeling wijzigt, ten ndele vn het eerste en ten gunste vn de ltste. In Jpn zijn hierij kritische grenzen overschreden, wrdoor mrkten niet meer goed functioneren en de economie in grote moeilijkheden is gerkt. ( ) Meer mrktwerking en onderlinge concurrentie vormen een edreiging vn fundmentele wrden en normen vn de collectivistische, op groepsloyliteit en -solidriteit geseerde Jpnse smenleving en drmee ook vn de Jpnse identiteit. Bron: NRC Hndelsld, 5 jnuri 2002 (verkorte weergve) c d Geef de elngrijkste kenmerken vn de Jpnse economische orde weer. In welke opzichten komen het Jpnse model en het Rijnlndmodel overeen en in welke opzichten verschillen ze vn elkr? Wrom zijn mrktwerking en concurrentie prolemtisch in de Jpnse cultuur, terwijl ze ij uitstek pssen in de Angelsksische cultuur? Welke lessen kunnen de emerging mrkets in Zuidoost-Azië trekken uit de huidige crisis vn de Jpnse economische orde? 4.2 V4.2 In de periode edroeg het Ameriknse tekort op de lopende rekening vn de etlingslns jrlijks ongeveer $850 miljrd. Het Interntionl Monetir Fonds eschouwt het grote tekort op de lopende rekening vn de Verenigde Stten (dt schommelt tussen de 4 en 6 procent vn het ruto innenlnds product) ls één vn de grootste gevren vn de wereldeconomie. De opvtting vn het IMF wordt estreden door de Ameriknse regering. Volgens de Ameriknse regering weerspiegelt het tekort op de lopende rekening dt er in de VS meer wordt geïnvesteerd dn gesprd. Hieruit lijkt dt Amerik een goede plek is om te investeren. De inkomende investeringsstroom genereert volgens de Ameriknse regering rendement dt terugvloeit nr de investeerders. Bestrijding vn deze ontwikkeling zou slecht eleid zijn. Uit welke deellnsen estt de lopende rekening vn de etlingslns? Welke invloed heeft een directe investering in de Verenigde Stten op de Ameriknse etlingslns op korte en lnge termijn? 42 Oefeningen hoofdstuk 4

10 c Wrom is het Ameriknse tekort op de lopende rekening volgens het IMF een proleem dt moet worden opgelost? d Wrom ziet de Ameriknse overheid geen proleem in het tekort op de lopende rekening? e Hoe zou de Ameriknse overheid het tekort op de lopende rekening terug kunnen rengen? f Welke gevolgen zou een Ameriknse eleid gericht op vermindering vn het tekort heen op de wereldeconomie? 4.3 V4.3 In de tel hiern zijn de kerngegevens vn de regio s Oost-Azië en Ltijns- Amerik weergegeven. Kerngegevens Oost-Azië en Ltijns-Amerik Oost-Azië Ltijns-Amerik Bp per hoofd ($, koopkrchtpriteit, 2007) Gemiddelde economische groei per jr ( , in %) 9,6 4,5 Andeel lndouw in het p (%, 2007) 10 5 Bruto-investeringen (% p, 2007) Goederen- en dienstenlns (% p, 2007) 7 1 Industriële export (% totle goederenexport, 2006) Hightech export (% totle goederenexport, 2006) Instroom uitenlndse directe investeringen ($ mld, 2006) Ontwikkelingshulp ($ per cpit, 2006) 4 12 Rente en flossing op de uitenlndse schuld (% export vn goederen en diensten, 2003) 9 29 Bron: Wereldnk, World development Report, 2009 Economische ontwikkeling kn fctorgedreven, investeringsgedreven en innovtiegedreven zijn. c d e Welk type economische ontwikkeling mken Oost-Azië en Ltijns-Amerik door? Voor welke externe fctoren zijn economieën die op deze mnier groeien, gevoelig? Veel lnden in Oost-Azië en Ltijns-Amerik heen in het verleden hun munten gekoppeld n de dollr. Welke voordelen en welke gevren rengt een dergelijke koppeling met zich mee? Welke vormen vn regionle economische smenwerking vinden we in Azië en Ltijns-Amerik? Welke voordelen heeft dit voor eide regio s? Welke regio heeft volgens u de este groeivooruitzichten? Oefeningen hoofdstuk 4 43