ABC van de topsector HTS&M

ABC van de topsector HTS&M Veel gebruikte bedrijfskundige afkortingen en begrippen uit de High Tech Systems & Materials-wereld Joost Krebbekx Wouter de Wolf Laurens Barten Pieter Theeuwes

ABC van de topsector HTS&M Veel gebruikte bedrijfskundige afkortingen en begrippen uit de High Tech Systems & Materials-wereld

5 ABC van de topsector HTS&M Voorwoord Berenschot en de industrie zijn één. Berenschot komt uit Dit alles betekent dat we de taal van die industrie spreken de industrie voort en dan met name de textielindustrie in en dat willen we graag met u delen door middel van dit Twente. Net zoals deze tak van de industrie, heeft Beren- ABC-boekje. Hierin zijn veel gebruikte definities en termen schot zich sindsdien ook verder ontwikkeld. Daar waar we op een overzichtelijke wijze gepresenteerd. Natuurlijk is dit vroeger als raadgevend ingenieursbureau veel aan arbeids- boekje niet uitputtend, maar in combinatie met een aantal kundige opdrachten werkten, zijn we nu tot een breed en belangrijke trends is het wel een mooi overzicht geworden. klassiek adviesbureau doorgegroeid. Hierbij bieden wij u dit boekje graag aan. Al die jaren hebben onze medewerkers vele opdrachten Joost Krebbekx gedaan op de werkvloer, in ondersteunende kantoren en Wouter de Wolf directiekamers. We zijn meegegroeid met de industrie. Laurens Barten Sterker nog, we hebben zelfs geholpen om de industrie te Pieter Theeuwes behouden voor ons land. Soms betekent dat helpen bij groeien, andere keren helpen om te snoeien. Sinds een zestal jaren heeft de sector weer nieuw plan opgedaan en mag zich dan ook met recht High Tech Systems & Materials noemen.

6

7 ABC van de topsector HTS&M Definitie van High Tech Systems Veel Nederlandse maakbedrijven maken deel uit van de hoogtechnologische maakindustrie: de topsector High Tech Systems & Materials (hierna HTSM). Onder High Tech Systems verstaan we in algemene zin bedrijfsactiviteiten gericht op de productie en ontwikkeling van apparaten, instrumenten, machines, mechanisaties, automotive, trucks en bussen, vliegtuigen en schepen. Karakteristieke eigenschappen van hightechsystemen zijn: zeer intelligent (embedded systemen, software, sensors) zeer nauwkeurig (nano-elektronica, high precision manufacturing) zeer efficiënt (mechatronica). Figuur 1 de negen topsectoren

8 Het Nederlandse hightech ecosysteem Het HTSM-topgebied is te verdelen in twaalf subsectoren die als volgt zijn afgebeeld in het zogenaamde Innovatiecontract Deze sector is van groot belang voor de Nederlandse econo- van de topsector uit december 2011. mie en de komende jaren een van de weinige groeimotoren voor onze economie die nu zwaar onder druk staat door Exportwaarde 32 miljard 77 miljard Productiewaarde 73 miljard 128 miljard R&D investering 2,2 miljard 3,5 miljard Aantal werknemers 390.000 400.000 Semicon equipment Printing Lighting Energie Solar LS&H Health care High Tech Systems High Tech Materials 35 miljard Embedded Systems 23 miljard High Tech Materials Toegevoegde waarde Embedded Systems Ambitie 2020 Photonics Stand 2009 Nanotechnology Topsector HTSM Mechatronics/manuf overgenomen. Components/circuits door Berenschot berekende macro-economische kengetallen HTSM IC: roadmaps en ecosystemen Nanotechnology de crisis. In het visiedocument van HTSM (2011) zijn de Holst als GTI binnen High Tech Systems ESI valt binnen Embedded systems M2i valt binnen High Tech Materials Security Automotive Aeronautics Space Automotive Aerospace Tabel 1 Onderzoek Berenschot t.b.v. topteam HTS&M Andere topsectoren Figuur 2 De samenhang van de verschillende subsectoren in het HTSM-topgebied

9 ABC van de topsector HTS&M Het HTSM-ecosysteem is echter ook onder te verdelen in Groot bedrijf Midden- en kleinbedrijf OEM er ASML Philips FEI ASMI Océ Mapper Nucletron De Koningh Assembleon PANalytical Toeleveranciers Frencken NTS groep VDL-ETG Norma groep Festo SKF Brandt Meijer Plaatbewerking Bies Variass Labo primaire keten en ondersteunende partijen. Op deze manier komen de samenhang en overeenkomsten van deze subsectoren meer tot hun recht. De primaire keten zelf is in vijf soorten ketenspelers of rollen te verdelen. OEM ers, eigenaren van het eindsysteem en uitbesteders in de supply chain, zijn ketenspelers die ieder een eigen markt kennen en daaruit de eisen voor hun productpakket afleiden. De markt van productiemachines kent vele bekende spelers, zoals Hembrug, ASML, ASMI, FEI, Assembleon en PANalytical, maar ook minder bekende Nederlandse spelers, zoals Timesavers en Voortman. Bekende apparatenbouwers Tabel 2 Voorbeeld van bekende Nederlandse hightechbedrijven (soort en grootte) zijn bijvoorbeeld Philips Health Care, Neopost en Océ. Toeleverende ketenspelers zijn onder te verdelen in vier OEM ers hoeven niet per se groot te zijn, maar kunnen ook archetypen. Het door Berenschot ontwikkelde classificatie- in de categorie MKB vallen. Omgekeerd hoeven toeleveran- model (in opdracht van de NEVAT) gaat uit van twee assen: ciers geen MKB-bedrijven (meer) te zijn. De verticale as geeft de betrokkenheid in de stuklijst (in dit geval van het totale product c.q. de totale productfamilie) aan. Onderaan

10 de as mag men losse onderdelen leveren, bovenaan levert men een compleet systeem. De horizontale as geeft de betrokkenheid in het ontwerpproces aan. Geheel links worden nieuwe systeemconcepten of delen daarvan ontworpen en geheel rechts maakt men alleen alles volgens tekening. De combinatie van deze twee assen resulteert in vier kwadranten en in elk kwadrant is een archetyperol te benoemen. Er zijn dus vier rollen: Innovator: op een hoog stuklijstniveau werkend aan de ontwerpkant. Integrator: op een hoog stuklijstniveau werkend aan de maakkant. Processpecialist: op een laag stuklijstniveau werkend aan de maakkant. Productspecialist: op een laag stuklijstniveau werkend aan de ontwerpkant.

11 ABC van de topsector HTS&M Complete stuklijst OEM Mate van betrokkenheid in stuklijst OEM Technologie en Organisatieapplicatiekennis capaciteit en projectmanagement Productspecialist Processpecialist OEM Conceptueel ontwerpen System System innovator integrator Alleen uitvoeren Product- en applicatie- Gespecialiseerde kennis fabricage-technologie OEM Losse onderdelen Figuur 3 Vier soorten rollen van toeleveranciers Mate van betrokkenheid in het creatieproces

12 OEM ers omvatten en regisseren de complete supply chain, gevisualiseerd in de groene ring. Anteryon: partssupplier van wafer optics en lenzen, maar ook processpecialist optische precisieproducten voor derden. Let op: in één organisatie kunnen soms twee of zelfs drie rollen voorkomen. In vroegere tijden was het zelfs heel gewoon om binnen één onderneming alle rollen te hebben. Het gaat erom welke rol in de markt wordt gezet. Elk kwadrant kent zijn eigen businessmodel, daarom is het ook SKF: partsspecialist van lagers. Wijdeven: partsspecialist van electromotoren en spoelen. Helvoet: processpecialist van rubber- en kunststofdelen. Brandt Fijnmechanische Industrie: processpecialist van draai- en freesonderdelen. lastig om zomaar van rol te veranderen in de markt. Naast deze primaire keten kennen we ook de volgende spehierna volgen enkele voorbeelden om duidelijker te maken lers als belangrijk onderdeel van het ecosysteem: wat wordt bedoeld: Kennisinstituten: bijvoorbeeld TNO, NLR en M2I. Opleidingsinstituut: Mikrocentrum. Universiteiten: bijvoorbeeld TU/e, UT en TU Delft. Belangenorganisaties: bijvoorbeeld DSPE, NEVAT, FHI, TNO: systeeminnovator voor onder Spark Holland: systeeminnovator van auto-samplers. andere modulen van ASML. CCM: systeeminnovator voor systemen van Océ, ALSI. Stork Fokker: systeeminnovator van (bewegende) vleugeldelen en processupplier composietproducten. Nedcar: systeemintegrator assemblage auto s. Vacutech: systeemintegrator van vacuümassies. FME, Metaalunie en Platform High Tech Systems. Overheden: nationale en regionale overheden, maar ook regionale ontwikkelingsmaatschappijen en Syntens.

13 ABC van de topsector HTS&M Macrotrends zorgen voor een vraag Hieronder volgt een overzicht van belangrijke langetermijn- naar meer en nieuwe hightechsystemen trends die de vraag naar systemen mede bepalen: Ontwikkeling Beschrijving Kansen/bedreigingen Bevolkingsgroei Groei van de wereldbevolking zal komende decennia verder toenemen. Schatting VN: meer dan 8 miljard mensen in 2050 Wereldwijde economische groei Schaarste van grondstoffen, energie, voedsel, water Globalisering en opkomende economieën Opkomen van BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India, China) Groei van afzetmarkten wereldwijde economie Meer concurrentie Duurzaamheid Toenemende aandacht voor goede verhouding van people, planet, profit Kansen voor duurzame producten, businessmodellen en energiebezuinigingen Beperkende wetgeving en geen level playing field Klimaatverandering Grote veranderingen in klimaat met uiteenlopende gevolgen per gebied Producten en diensten ter bescherming tegen zeespiegelstijging Grote rampen Lokalisering Toename van lokale productie door veiligheidsissues, protectionisme en voordelen, zoals meer kennisuitwisseling en reductie van transportkosten Meer economische groei van clusters in Nederland Rem op wereldwijde economische groei Veiligheid Meer aandacht voor veiligheid door groeiend onveiligheidsgevoel Groei van veiligheidsproducten Verstedelijking Meer dan de helft van de wereldbevolking woont tegenwoordig in een stad Toename van vervuiling, congestie en criminaliteit Producten die deze problemen oplossen

14 Vergrijzing Toename van het aantal ouderen in de westerse wereld en relatieve afname van het aantal werkende mensen Groei in sectoren gericht op ouderen, zoals health, zorg en leisure Afname van de welvaart door relatief minder aantal werkzame personen Gezondheid Toename van gezondheidsproblemen, zoals overgewicht, chronische ziekten en patiënten met meerdere aandoeningen Belang van gezondheid toegenomen Medische en zorgsector zullen sterk groeien Toename (hightech) medische apparaten Groeiende kosten gezondheidszorg Beleveniseconomie, internet en entertainment Vermaak is steeds belangrijker en groeit daardoor Verdere groei van sectoren die mensen vermaken Bottom of the pyramid Nieuwe businessconcepten voor de grote groep armsten van de wereld Nieuwe businessconcepten In control Toenemende neiging om risico s te mijden c.q. te voorkomen Veel complexe sensor-/actuatornetwerksystemen met hoge mate van regelkringen Veel van deze trends zorgen voor directe marktontwikkelingen die voor het Nederlandse HTSM-cluster van belang zijn: Meer en nieuwe soorten systemen (soms ook als dienst: leasen in plaats van aanschaffen). Systemen die rekening houden met verschillende culturele settings (andere human interfaces). Duurzaamheid wordt belangrijker: hergebruik, minder gebruik energie en (schadelijke) materialen. Systemen die op afstand te bedienen en te onderhouden zijn. Systemen als onderdeel van een netwerk (via internet).

15 ABC van de topsector HTS&M New additive Manufacturing systems New medical devices New bottom-of-the piramid products New information & communication generations New simulators New cars New robots New unmanned planes Figuur 4 Nieuwe hightechsystemen

16 Ook hebben deze trends steeds meer invloed op de manier van ontwerpen (van deze groeiende hoeveelheid) van Steeds meer model based design en koppeling CAE-CAD-CAM. hightechsystemen: Gezien de samenhang van de verschillende subfuncties is Precies en klein; maar hoe te verbinden met de rest van de systeemwereld? een multidisciplinaire/architectuuraanpak een vereiste. Deze puzzels dienen niet alleen bij de OEM ers opgelost te Om snelheid te maken bij de ontwikkelprocessen is de kwaliteit van functiedenken (functioneel kunnen opdelen en op de juiste wijze specificeren: bouwblokken) cruciaal om beheerst parallel te kunnen werken. Door deze werkwijze is interfacemanagement (wijzigingsbeheer op de overeengekomen interfaces) erg belangrijk. Hightechsystemen worden steeds meer sensornetwerken (storingen en up-time). Energie in gebruiksfase en materiaalgebruik in aanmaakfase en recyclefase gaan de ontwerpen van hightechsystemen beïnvloeden binnen nu en vijf jaar. worden, maar ook steeds meer in de keten als een toeleveren uitbesteedprobleem.

17 ABC van de topsector HTS&M BEGRIPPENLIJST 1st tier supplier vaak zes sigma. Dit staat voor een 99,99966% foutloos pro- Dit begrip komt oorspronkelijk uit de automotive en geeft ces, oftewel 3 tot 4 fouten per miljoen. Motorola stelde dit de diepte van de keten aan. Vaak worden 1st, 2nd en 3rd doel op zes sigma voor alle productieprocessen. Deze term tier gebruikt om aan te geven hoe de relatie vanuit de werd later overgenomen als bijnaam voor alle bedrijfskun- OEM er wordt gezien. De 1st tier supplier is de eerstelijns dige en technische activiteiten om dit doel te bereiken. toeleverancier en direct toeleverend aan de OEM er. De 2nd tier supplier levert aan de 1st tier supplier, etc. Me as u re fine De Six sigma Six sigma (zes sigma in het Nederlands) is een manage- fouten te ontdekken en te verwijderen, de procesvariatie te A n aly is om evidence based, door de oorzaken van defecten of C o n tr ol ola in de VS ontwikkeld in 1986. Het doel van six sigma se mentstrategie. Oorspronkelijk is deze strategie door Motor- reduceren. De term six sigma komt vanuit de statistiek- en productie- I m p ro v e processen. De mate van sigma duidt de volwassenheid van een proces aan; hoe foutloos is het proces? Het hoofddoel is figuur 5 DMAIC stappenplan van SixSigma

18 ASL: approved supplier list Lijst van toeleveranciers die door een bepaalde organisatie gescreend zijn op bepaalde eisen/prestaties en daarmee vrij te gebruiken zijn bij alternatieve inkoopafwegingen. Asset recovery Asset recovery, ook wel investeringsherstel of bronherstel genoemd, is het proces van het maximaliseren van de waarde van activa aan het einde van de levensduur door middel van effectief hergebruik, modificatie of recycling van grondstoffen. Steeds meer hightech OEM ers denken na over het opzetten van asset recovery-activiteiten. Businesscase Een businesscase een zakelijke rechtvaardiging van een Black belt project of andersoortige investeringen, zoals new business Black belt of master black belt zijn de experts die de six developmentactiviteiten of acquisities. De essentie is dat de sigmamethodiek uitdragen binnen de organisatie. Deze opbrengsten (baten) van een project of investering inzichte- behoren tot de special six sigma-infrastructuur van mensen lijk worden gemaakt en vervolgens worden gekwantificeerd binnen de organisatie ( black belts, green belts, orange (in Euro s). De opbrengsten worden vervolgens gerelateerd belts, etc.). Een black belt leidt green belts op, en pakt de aan de investeringen (kosten) van het project. Dat betreft grote projecten aan als projectleider. zowel eenmalige kosten (CAPEX) en wederkerende kosten (OPEX). Vervolgens kan daarmee de return on investment of de terugverdientijd van het project worden uitgerekend.

19 ABC van de topsector HTS&M Naast de financiële onderbouwing, worden in een busines- CAD (Computer Aided Design) scase ook andere projectmanagementaspecten beschreven, CAD is een afkorting voor computergesteund ontwerpen. zoals risicobeheersing, organisatie en planning. Met behulp van 2D- en 3D-softwaresystemen kan een ontwerp worden getekend. 2D-ontwerpen worden gebruik voor BPR (Business Process Redesign) technische tekeningen, 3D-ontwerpen voor onder andere BPR is het compleet herontwerpen van een bestaand proces. het aansturen van CNC-machines. Met verbetertechnieken, zoals lean en six sigma wordt een bestaand proces via kleine stappen geoptimaliseerd. Het kan CAE (Computer Aided Engineering) echter zijn dat men tegen weeffouten aanloopt, waardoor CAE is een allesomvattende term voor het gebruik van com- een herontwerp van het proces nodig is om een grote(re) puters bij de ontwerp-, analyse- en productiefase. Bij de ont- verbeterstap te maken. werpfase wordt verwezen naar CAD (tekenprogramma s). Bij analyse kan men denken aan programma s voor het BtB/BtC (Business to Business/Business to Consumer simuleren, valideren en optimaliseren van statische, dyna- Er wordt vaak onderscheid gemaakt in de eindmarkten van mische, thermische eigenschappen van een (samengesteld) High Tech Systems. De professionele klanten (business- product. Ook kan het gebruikt worden om een gietproces te to-business) en de consument (business-to-consumer zijn simuleren. Bij de productiefase wordt verwezen naar CAM. eindmarkten met een grote invloed op het samenstellen van een productportfolio en de marketing (communicatie) van CAM (Computer Aided Manufacturing) het bedrijf naar zijn klanten. CAM typeert het gebruik van software om machines en tools (numeriek) te besturen. Een 2D-/3D-ontwerp vanuit een CAD-tekening wordt omgezet in een productieopdracht,

20 bijvoorbeeld CNC-machines. Rapid prototyping (zoals visualiseren. Het certificeringsprogramma is van toepassing 3D-printen) gebruikt ook CAM. op materialen, deelassemblages en kant-en-klare producten. Call rate Het cradle-to-cradle-certificeringsprogramma bevat eisen Deze kwaliteitsindicator wordt vaak bij consumentenpro- voor: ducten gebruikt en geeft het aantal klantenklachten weer product-/materiaaltransparantie; mens-/ die in de garantieperiode zijn ontstaan. Cradle-to-cradle (gate-to-cradle, cradle-to-gate) Bij cradle-to-cradle houdt een ontwerper van producten rekening met de productie- en gebruiksfase van een product,. maar vooral ook met de afdankfase. Bij het ontwerp milieugezondheidsveilige eigenschappen van materialen product-/materiaalhergebruik productie van schone energie watergebruik tijdens het fabricageproces sociale eerlijkheid en bedrijfsethiek. van een cradle-to-cradle -product wordt nagedacht over Closed loop hoe de materialen na de gebruiksfase weer goed benut kun- In overeenstemming met de cradle-to cradle-gedachte kan nen worden,. zonder verlies van kwaliteit of functionaliteit. een materiaalketen volledig gesloten worden. Er is dan sprake Het boek Cradle to Cradle, Remaking the Way we Make van een closed loop. Dit houdt in dat alle materialen en Things, is geschreven door Braungart en McDonough. onderdelen volledig zijn her te gebruiken voor nieuwe producten, of biologisch afbreekbaar zijn. Bij hergebruik mag geen Cradle-to-cradle-certificering is een vierlaagsbenadering downcycling optreden, wat betekent dat de eigenschappen van die bestaat uit een basic-, silver-, gold-, en platinumniveau het gerecyclede materiaal niet minder zijn dan de virgin-mate- om constante verbetering van het cradle-to-cradle-traject te rialen. Bij biologisch afbreekbaar betreft het materialen die in de natuur (relatief) snel kunnen worden gecomposteerd.

21 ABC van de topsector HTS&M problemen te identificeren, voordat men doorgaat in de volgende fase van het proces. De uiteindelijke design review Groei geeft akkoord voor het lanceren van het product. Recycling DoE (Design of Experiments) Grondstof Biosfeer Consument Technosfeer Grondstof Dit begrip, experimenteel ontwerpen, is een ontwerpmethode gebaseerd op de statistiek. Aan de hand van experimenten worden processen verbeterd. In de verschillende experimenten wordt aan de hand van parameters een experi- Biologische afbraak Productie ment gewijzigd. Door deze wijzigingen probeert men inzicht te krijgen in bepaalde (on)gewenste effecten en correlaties. Figuur 6 Closed loop Een DoE wordt vaak in een six sigma-aanpak gebruikt. Om een keten volledig te sluiten, zal het inwinnen, schei- Normaal experimenteren: Design of experiments: den en herwinnen van onderdelen en materialen volledig Instelparameters één voor één testen, d.w.z.: Varieer parameter 1 tot de optimale instelling, en daarna, varieer parameter 2 tot de optimale instelling. Grafisch is b.v. het volgende gebeurd: De Instelparameters worden samen gevarieerd. Grafisch gebeurt b.v. het volgende: parameter 2 parameter 2 ingericht moeten zijn. Design review = geteste instelling Een design review is een mijlpaal in een productontwikkelingsproces, waarbij het ontwerp wordt geëvalueerd aan de hand van gekozen requirements. Het doel is om de resultaten van de gedane activiteiten te verifiëren en eventuele parameter 1 Bron: Quality target.com Figuur 7 DOE Wat is het verschil? parameter 1

22 Ecodesign Bij ecodesign wordt de volledige levenscyclus van een pro- Ecodesign is een relatief nieuw begrip, dat het streven duct of proces bekeken en worden de hoogste milieubelas- uitdrukt om bij het ontwerp van een proces of product niet tingen het eerst aangepakt. Ecodesign kan plaatsvinden door alleen rekening te houden met economische, technische en een product te herontwerpen of door de markt te analyseren menselijke criteria, maar ook met milieucriteria. Vroegere en bij te sturen. methodologieën zorgden er vooral voor dat milieuschade werd hersteld na het vrijkomen van schadelijke stoffen ERP (Enterprise Resource Planning) (ontwikkeld sinds het groeiende milieubewustzijn en de Met ERP wordt in de regel een softwareprogramma bedoeld. opkomst van de groene beweging in de jaren 1970). Dit Dit soort computerprogramma s wordt voornamelijk bin- worden end-of-pipe-oplossingen genoemd. Een typisch nen organisaties gebruikt ter ondersteuning van alle proces- voorbeeld hiervan is een autokatalysator, die schadelijke sen binnen het bedrijf. Een ERP-programma bestaat meestal stoffen afbreekt net voor deze de uitlaat verlaten. uit kleine deelprogramma s (modules) die allemaal een specifieke taak ondersteunen. Bij ecodesign wordt een proces volledig herontworpen zodanig dat schadelijke stoffen in veel mindere mate, of hele- Een voordeel van een ERP-systeem is dat gegevens van maal niet, aangemaakt worden. Ecodesign streeft naar het bijvoorbeeld klanten en producten slechts eenmaal inge- vermijden van afval door middel van preventie. Dit bespaart voerd hoeven te worden, omdat een enkele database wordt niet alleen materiaal om de vervuilende stoffen aan te gehanteerd. Naast het feit dat de kans op inconsistente data maken, maar ook tijd, geld en energie om de vervuilende wordt verkleind, kan een ERP-systeem veel andere voordelen stoffen weer af te breken. bieden, zoals een efficiëntere manier van werken, betere communicatie en kostenreductie.

23 ABC van de topsector HTS&M Early supplier involvement ductportfolio meegenomen (opzet marketingplan). Oftewel, Hiermee wordt bedoeld dat het verstandig is om bij inno- zit de businesscase goed in elkaar? Focus op de klantwensen vatie- en productontwikkelprojecten in een vroegtijdig is daarbij het sleutelwoord. stadium belangrijke toeleveranciers te betrekken. FTR (First Time Right) Engineering Vanuit de lean-filosofie is FTR een niet weg te denken term. Engineering kan worden samengevat als het toepassen van Het gaat erom dat binnen het productieproces het kwa- wetenschappelijke, economische, sociale en praktische liteitsniveau dusdanig is, dat alles in een keer goed gaat. kennis voor het kunnen ontwerpen, produceren en onder- Oftewel: alle producten worden foutloos geproduceerd en houden van onder andere machines, producten, systemen, diensten foutloos geleverd. materialen en processen. FCP (Functie Creatie Proces) FCP is het verder uitwerken van ideeën voor nieuwe producten en diensten. Na het genereren van haalbare ideeën (er is vaak al een eerste screeningfase waar ideeën afvallen) worden de behoeftes in het voorontwikkelproces of Functie Creatie Proces vertaald in haalbare functies voor het product of de dienst. De vraag is: wat zijn precies de functies die een product of dienst moet uitvoeren en welke eisen worden daaraan gesteld? In deze fase wordt ook de slaagkans in de markt, de financiële aantrekkelijkheid en de fit met het pro- Figuur 8 First time right

24 FMEA (Failure Mode Effect Analysis) Mogelijk falen: van elk uniek deel worden op een In een FMEA onderzoekt men het gevolg van mogelijk falen brainstorm -achtige wijze mogelijke faaltoestanden van een product of een proces. Daardoor kunnen op voor- opgesomd. hand constructieve of procesmaatregelen worden getroffen die dit mogelijk falen voorkomen. Oorzaak: van elk mogelijk falen wordt de oorzaak vermeld. Effect van het falen: elk mogelijk falen wordt Het FMEA-proces doorloopt de volgende opeenvolgende stadia: onderzocht op de gevolgen ervan. Ontdekkingswijze van het falen: gezamenlijk worden door het multidisciplinair team de kans, Modelvorming. Het systematisch opdelen van een product, werktuig of proces in de ontdekking en het gevolg op het mogelijk falen ingeschat. unieke delen. Dit wordt, door de deskundige, vooraf aan het FMEA-proces gedaan. Aan de inschattingen worden, door vergelijking met bekende zaken, waarden toegekend. Deze waarden worden FMEA-proces. Door een team, met deelnemers met elkaar vermenigvuldigd. Aldus wordt het totale risico van verschillende achtergronden, wordt elk berekend: T = K x O x G (Totaal risico = Kans op x Ontdek- uniek deel beoordeeld op de volgende zaken: kingswijze x Gevolg schade). Functie: de opsomming van functies van het product, werktuig of proces. Dit wordt primair Forecasting gedaan om de teamleden die niet bekend zijn met de Forecasten is het voorspellen van benodigdheden, resulta- materie, de kans te geven zich in te leven. ten of gebeurtenissen die nog niet hebben plaatsgevonden. Forecasten kan worden gedaan op basis van kwalitatieve

25 ABC van de topsector HTS&M data (marktonderzoek, enquêtes, etc.) of kwantitatieve data ISO 26000 (historische data en/of trends). Er is altijd een mate van ISO 26000 is een richtlijn voor het implementeren van risico s en onzekerheden aanwezig bij forecasten. Forecasten MVO (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen) in een is gekoppeld aan het opslingereffect. organisatie. De richtlijn gaat hierbij uit van zeven MVOprincipes, en zeven MVO-kernonderwerpen die vallen onder Green belt maatschappelijke verantwoordelijkheid. Deze principes Een green belt is een expert die de six sigmamethodiek vormen de basis bij elk besluit en elke activiteit van een uitdraagt binnen de organisatie. Deze behoren tot de special organisatie. Het gaat om de volgende principes: six sigma-infrastructuur van mensen binnen de organisatie 1. Accountability (verantwoordelijkheid nemen ( black belts, green belts, orange belts, etc.). Een green en verantwoording afleggen). belt voert projecten uit onder leiding van een (master black 2. Transparantie. belt). Dit zijn vaker de middelgrote projecten. 3. Ethisch gedrag. 4. Respect voor stakeholderbelangen. Installed base 5. Respect voor wet- en regelgeving. OEM ers leveren hightech systemen af aan hun klanten 6. Respect voor internationale gedragsnormen. die vervolgens hun systemen in gebruik nemen. Over het 7. Respect voor mensenrechten. algemeen weten OEM ers wie hun systemen gebruiken en waar ze waar ook ter wereld - staan. Deze verzameling van Naast de MVO-principes, benoemt ISO 26000 zeven MVO- actieve systemen wordt de installed base genoemd. kernthema s die in elke organisatie aandacht moeten krijgen. Deze kernthema s zijn onderverdeeld in 36 subthema s, de zogeheten MVO-issues. Organisaties moeten zelf bepalen of en in hoeverre een bepaald MVO-issue relevant is, maar

26 ze moeten in elk geval iets doen met deze zeven kernon- JIT (Just In Time) derwerpen. Per subthema geeft ISO 26000 richtlijnen om JIT is een logistieke methode voor voorraadbeheersing beho- invulling te kunnen geven aan de thema s. rend tot lean. Het betekent precies op tijd leveren wat de klant of ketenpartner nodig heeft. 7 2 Maatschappelijke betrokkenheid Mensenrechten Het doel van JIT is om levering en productie zodanig op elkaar af te stemmen dat voorraad geminimaliseerd wordt. Dit zorgt uiteindelijk voor lagere (voorraad)kosten. Behoorlijk bestuur 6 Milieu Jobber 1 3 Organisatie Arbeidsomstandigheden Toeleveranciers in de HTSM-keten die alleen machinecapaciteit verhuren en verder geen toegevoegde waarde leveren. KPI (Key Performance Indicator) KPI is een variabele om de prestatie van een (deel)proces 5 4 Consumenten aangelegenheden Eerlijk zaken doen Bron: website Ahrend Figuur 9 ISO 26000 of organisatie te meten. Het is een managementinstrument om de strategische doelstellingen te vertalen naar de praktijk (operationele doelstellingen). Een KPI voldoet aan het SMART-principe: Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden. Een voorbeeld van een KPI is de interne afkeur, als percentage van de gerealiseerde omzet.

27 ABC van de topsector HTS&M Interne afkeur (% van de omzet) in week 48 Extra materiaal verbruik (% van de omzet) in week 48 Lean Voor lean is een aantal benamingen te noemen: lean manufacturing (slanke productie), lean production of het Toyota 40% 30% 50% 60% 70% 20% 80% 10% 0% 90% 100% 40% 30% 50% Production System (TPS). De methode komt van origine 60% 70% 20% 80% 10% 0% 90% 100% uit Japan, van Toyota. Door een slanke productie moet de kwaliteit van het product omhoog gaan en de kosten gereduceerd worden. Dit moest leiden tot een verbetering van het bedrijfsresultaat. Lean manufacturing is ontstaan vanuit denken in processen en is een bottom-up verbetermethodiek. Herstelkosten ext. afkeur (% van de omzet) in november 40% 30% 20% 50% 60% 8 70% 80% 10% 0% Gemiddeld aantal dagen later verzonden van orders 90% 100% 10 Reduceren van Muda (verspilling), Mura (doorstroom) 12 6 14 4 16 2 18 0 20 De belangrijkste aspecten van lean zijn: en Muri (overbelasting). Waarde voor klanten staat centraal, betrekking hebbend op primaire processen zoals: engineering, manufacturing, distributie en services. Figuur 10 Voorbeeld KPI-weergave Processen benaderen vanuit de gedachte wat het doel van het proces is en welke waarde dit toevoegt voor klanten.

28 Een nulmeting van processen en kijken hoe processen beter kunnen verlopen. LCA (Life Cycle Analysis) Dit is een methode om de milieu-impact van producten te meten over de gehele levensfase van een product (van De oorsprong van lean manufacturing is terug grondstof tot end-of-lifefase). te leiden naar een lange serie van innovaties: Venetiaans Arsenaal (1450) flowproductie van koopvaardijschepen. Franse Leger (1780s) uitwisselbaarheid van onderdelen. Henry Ford (Highland Park, 1914) seriematige productie van Ford T-model. Duits concept taktzeit (eind jaren 30 vorige eeuw) een station verricht alle voorgeschreven handelingen binnen de afgesproken (op output afgestemde) tijd alvorens aan een volgend product te beginnen Figuur 11 LCA