Lezi ng TMA Door Egbert Kalse en Daan van Lent NRC Handelsblad
Van hulzencrisis... Frsy *-. * lttfê{r}ft t r.f# F :,*, :di +.1:4- il Flr rnrrrrrl l*a tle _-:ffi faorïër Frrrxrn sffifhhe '. Ul tfe Frrttr lsnthg.. "fq,
. r. n aar bankencrisis... *"ffiffi
... n aar mondiale recessie... re ffi '''Gw - e5sr
naar landencrisis..:
naar? Chlneso Sub Threatrns tho U.S- ltlavy
Wat gaan we vanmiddag doen: o Hoe is de financiële crisis ontstaan? Welke fouten zaten er in het systeem? Wat hebben we geleerd van de crisis? Wat leveren die lessen nu? Hoe ziet de toekomst eruit?
Hoe isde crisisontstaan? 26-05-093 jaarkred ietcrisls... I I Ampr twae iaar na oemte poblemon metamslhon* ffihohn w*0fi do wdd in groobte ubir sinds de Oob Depnseie t5.m r{.m NI tfltriléfiloííaciële ísíl kedietcrisis, Êuropese Certnle Banlpmpt$milirrd euro in de geldnaíll m?c*táa&nsderlandsowóeid tffifu& neemtvoor 108 millaíd suro toítb Euí0poss ltd6tt0n londigen llsdeíland 0n ABN Amrc tl6d0rlaíd 0v í rêddingsplenn0n aan, van torts l olding. tenbll0n millsrdoí] aan Catf1cr&lJslandse bonl Lrnd$onkr lapitaaínjecties plus in de problemen, spasrdeís hessw honderden miljardon aln lunngnflrêtneeíbihu lteg0eden. gatantiesvtorleningen Iníffi(}b mo ooínoisfl) miljard dollarh de economie, r10m l1,m t0.m &1iílhnte problomen hubergnaren met subpdmohpothebl t1ilffl: ïwee hodgeíondssn van ralsnbank Sear Stsarns sluren dedouron & XÍfi breeh agon ovemamerecoídooí trooí 15 miliard ddeí Ï)(Ut kooon. dbb& Forlis, fo yal 8áÍ[ ol Scothnd en Srntander nemen ABI'IAmm owrvory 72 mld euro flí41 StaatsÍondsen uit ondor moerhbu 0hobi, Cftinl en Singapore íeten tientrllen millarden in nood iilende Ameíilasnse EuÍopese hnien tfrlrí&zrlanbanl Eerr Steams díeigt íaillist to gaetr en wotd ovrrgonunen door JP Mo4rnChrse. tryojrm trqídí& De Amerilarnss owfieid Amerilarnse regenng n0sml d0 conrob oyeí bii kondigt oersroddigspbn Ityp0theelgigsnt0nFsnnie linanciëlesectoraan. Maen freddie Mac. fiffiffi,ïh'* íffiilï,. iiiiri riër"iiiàiit rrs. strnloï en GoHmen sschs i*enunr r,ren'rr rrncr, órlt h0uden 0, $ Destsm en - iliil;;; ;;;;B';i;i i'#lllï,ï;il:;'* Ew*,fffiiliGrmbls,-.,j".;;;;;;;À- neooqspenrvoídr,ï:ï:":; j^:j:^:i:..-, aleestemd, 0ovr Jones ffiilffiffi-- "'"Pr nl 77! punren, groome oenróaliseerd. o'ln oorl' EanloÍ [ngland en Fedenl Reson rgtpn de geldpoís ton om deff.tieísiro le bestrilden. llrur& l{ededands tabiner bereih in navolging wn ondae Euíoposs il,$shn alloord owr msstíegeh l cí6is:6 miliríd enrs uigsven tot 201 l. irn hb mí r9r rug 60p 010 nov d c Íoà mrt rug snp oh ldb mít ltrffi i m, ntjsmtnecllw Dffir
Of ruim 30 jaar crisis? De kredietcdsis is het resultaat van bijna 30 jaar ongebreideld financieel kapitalisme Dow Jonx index 14.000 r{i 'rr 1 8e9irA7: Eerste problemen nurser9enaíen met I subpíimehypotheken. i tnimtt** hedgefondsen van zakenbank 8eaÍ Stearns : slu[en de deuren. -4r---- \t 12.000 1 0.000 0kob êr t 97: 9ev rcocí ash. Beurzen herstellen zich snel door veílaging Íenle door nieuwe presidenl Alan Gre nspan van de FedeÍal Reserve, de Amerikaansê centrale bank. t979 0 conseruatieve 8.000 MaÍgaret IhatcheÍ lomt aan de macht in t983. Eerste modeíne variant van hypotheelobigarie (collaterlarsed,( m0ítgage obligation) ontwikkeld dooí LaÍíy Finl, waaíin hypothe. ken werden opgeknipr en lgzg'hypr-tl.r* in ft VS Ji. heíveípall. met hoge rentes wordt bestreden,fdoor Fed'president Paul Volcker 'l i tg, o, troro,nr,, n.rr,o I Seagan wint de presidentsveíkie. i 2ingen de Verenigde Staten en i begint ziin neolibeíaal beleid. t9í9:0ploopíonds KKB breekt alle recoíds met overname van RJB Nabisco voor 25 miljardollar t9t9- t99ti Savrng and Loanscnsls rn de VS. l600spaarbanken sluften. Schade vooí overhetd:,----- l24miljaíddollar j!.-r I I t3ffi:8ig Eang-dereguleÍingsopeÍatie geeft : iakenbanken in de Ciry veel meer vrilheden f99zcredit 0eíault Swap ICDS, tíedielveaekeíingl wordt ontwikkeld door team van JP Morgan. t997-tg$iarëcírsis gírjpt on zich :_---, heen, h dgeí0nds LTCI\,1 stort in. )-l 1998 ln VS mogen door opíhetíing I I Glass-Steagall Act zakenbanken I I en commerciële banken I I samengaal ) & Fedeíal Reserve {Greenspanl JmÍsti A[' Greenspan woídt bii de tederal Reserye opgevolgd begrnt met íeeks renleverl0gingen. door Ben Eernanke.
De essentie van de crisis Ël 99f TËd finff t-fr-ld,r # *gez,1èl,u*ll,5i *lrlow that's what I call a hreakttrro{lghl"
Hét beeld van de crisis
Of wordt dit het beel d?
De schulden zeepbel groeit Figuur r Schuldenlast steeg in de nreeste ontrrikkelde economieën Totab echuldí van de private en publieke sêctor per land OÁ BBP 480 450 420 390 360 330 300 270 240 210 180 150 í20 1990 92 94 96 98 zdoo m 04 o5 K22oo9 I I snungroei C'emitOeUe gmei LangEaÍÍrefnegalise gíoei CAGR2' "Á verandering, 1990-002000-08 p.p.2o00-o8 1,2 o,5 t 'SchuH'wordgredefinberd als alle leningen op de kredbfnarkí, indlrshí hngetemïnbnirqgen en oh$aties. Asset Backed Securities worden van het to&eal afuefokken. 2 Gompound Annual Grourttr Rate (aar-opj* q*l). Waqneel gege\r ns onlbrelten, wordt de langsn mogdike periode g hanteerd. 3 ZetÍs na correcth voor buílenlardse lenirgen door Britsê UanXen, Utlpen de schulden van Groot-ËrfttanfiC Írogir daír in-jb andeíe landen, behalve Japan. 4 Zelfs na correctie voor buitenhndse bningen door tlederbndse banken en Special Purpose Vehicbs (SPV's), Uift de schu6en;gst hoger dan in Spanie. Dit ziin allemaal eindejaarsgegevens. Bron: centraíe banken; HarcrAnalylics; /- F. McKhsey Global Instihrb, GBS ArftseÍlard
Lessen uit de cri sis
Lessen uit de crisis: o Nieuwe wet VS in aantocht: Meer toezicht Aanpassing toezicht EU o Veel zelfregulering o Basel 3 o Living wills Maar niet.., o Splitsing banken: Blijven ze too big to fail? o Wetgeving bonussen ' Een sterke internationale toezichthouder
Wat levert het op? o Bonussen komen weer terug o Zakenbanken maken winst in concerns o Veel banken E in Europa en VS - zijn nog steeds te groot om fai lliet te gaan
Lessen uit de cri sis? Begaat Ben Bernanke dezelfde fout als Alan Greenspan? Effective Federal Funds Rate (FEDFUNDS) Source: Board of Gwernors of the Federal Reserve System y c o uc, À 2003 2004 2005 2006 2009 research.stlouisfed.org
Het eind is nogniet in zicht l{;t public dabt of major advancad Ëconsnies, líléll-u0ol to l0l{ I è 10o ê t' It tl I 8 0.E o! 1-50 *united -Euro area *Germany -France *ltaly -Japan -United States l(ingdom u,.d "s "s f"s"s"s "S "S
Hoge schuld door consument Figuur z Aandeel van verschillende sectoren in de schuld verschilt per economie Schuld per land,2008 o/o BEP 469 I Ou*rtreU! eeuri;n"n I t+ttrouaens! Financieb instellirben 418 396 I I 350 i 342 VK VK gecoírigeerd rigeerdrigeerd SPV intern.i Frank- ltaliê VS rijk Duits- Cana- China Brazi- lndia land da lië Jaar-opjaar groeirlan schuld in nationàte valutag", ZOOO08 @ @ @ i@@@@@@@@@@@@ 5 10 Husland 1 Brilse fírancide sects is aangepast oííl haar poailie als financiêle hub weer te geven. Zie teónisdre bijlage voor meer iríormatie. 2 N deílaítd b gecsíigeeíd dooí het tdaal aan verp$chlingen van SPV's aí te ir*ken en niet alleen voorn*et Sackêd Securities, zogls in de rest van de landen. 3 Een aanpassírg voor zowelnl als VK.is g daan om de grde internationale bsí&ens ctor te compenseren. Zie tectyrbcíre biilage voor meer iníormdis. 4 Data voor Zwitserland betreffen einde jaar 20O7. Bron: HeverAnalyths; McKinsay Global InstiMe, GBS
De schuldeneconomie bl ijft o Komen we nog van de schuldverslaving af? o Hoeveel bezuinigingen accepteren we? o Zetten we de geldpers aan? o Kan Europa uit de schuldencrisis groeien? o Of gaan we op weg naar een nieuw Bankroet?
Vragen? Door Egbert Kalse en Daan van Lent NRC Handelsblad