Bio (EEG) feedback Reflecties vanuit de klinische praktijk Kannercyclus 09-05-2011 Dr. EWM (Lisette) Verhoeven
Neurofeedback -Een vraag uit de spreekkamer-
Minimaal 1500
Literatuur 2008 literatuur search Slechts een paar studies Kleine groepen Geen controle groep
Literatuur Vooral onderzoek bij volwassenen ADHD Traumatisch hersenletsel Epilepsie Depressie Migraine Angst stoornissen Minder onderzoek gedaan bij kinderen Vooral ADHD
Januari 2010 Rapport ITS Radboud universiteit Interventies voor kinderen met ASS en/ of een verstandelijke beperking In opdracht van college voor zorgverzekeringen(cvz)
Onderzoek ITS
Behoefte aan gedegen onderzoek!
Onderzoek Kouijzer et al. Zorgt neurofeedback voor verbetering: Cognitief functioneren ASS kenmerken (sociale vaardigheden) Meetinstrumenten cognitieve taken vragenlijsten bij ouders (leerkrachten)
Onderzoek Kouijzer et al. 8-12 jaar PDD-nos vast protocol Studie 1 7 EEG feedback, 7 wachtlijst controle 8-12 jaar ASS Studie 2 Individueel protocol 10 EEG feedback, 10 wachtlijst controle verbetering EEG groep op -cognitie selectieve aandacht, inhibitie, set-shifting, concept generation, goal setting -Sociale vaardigheden bij ouders gemeten Behoudt resultaten na 12 maanden verbetering EEG groep op -cognitie: set-shifting - Sociale vaardigheden Ouders merkten wel verbetering, leerkrachten niet Behoudt resultaten na 6 maanden
Onderzoek Kouijzer et al. 3 Invloed a-specifieke effecten aandachtstraining, een op een contact met therapeut tijdens sessies verwachtingen over de behandeling/behandeluitkomst
Onderzoek Kouijzer et al. 8-12 jaar PDD-nos vast protocol Studie 1 7 EEG feedback, 7 wachtlijst controle 8-12 jaar ASS Studie 2 Individueel protocol 10 EEG feedback, 10 wachtlijst controle 12-18 jaar ASS Studie 3 Individueel protocol 13 EEG feedback, 12 skin conductance, 10 controle verbetering EEG groep op -cognitie selectieve aandacht, inhibitie, set-shifting, concept generation, goal setting -Sociale vaardigheden enkel bij ouders gemeten Behoudt resultaten na 12 maanden verbetering EEG groep op -cognitie: set-shifting - Sociale vaardigheden Ouders merkten wel verbetering, leerkrachten niet Behoudt resultaten na 6 maanden verbetering EEG groep op -cognitie: set-shifting behoudt resultaten na 6 maanden
Vragen nav onderzoek Kouijzer Niet iedereen response op feedback (54%), wie wel? Invloed van leeftijd? Invloed groepsgrootte
Vragen nav onderzoek Kouijzer Geen functionele verklaring: Wat is de reden dat neurofeedback helpt? Wat is het onderliggende mechanisme?
Vragen nav onderzoek Kouijzer Nog weinig kennis over de relatie tussen EEG en gedrag. Waar is verandering te verwachten / welke meetinstrumenten
Vragen nav onderzoek Kouijzer In eerste studie ADHD protocol gevolgd lage beta / theta golven Slecht 2 golven uit 19 QEEG channels!
Vragen nav onderzoek Kouijzer In latere studies individueel protocol gevolgd Individuele doelen, mbt frequenties van de hersengolven en locatie. Niet te veel variatie voor onderzoek? Per individu een andere gedragsverandering/uitkomstmaat? Case studies?
Vragen nav onderzoek Kouijzer Bij ASS lijken veel hersengebieden betrokken Vergrootte hemisferen, cerebellum, nucleus caudatus (Stanfield et al., 2008) Pathologie van de frontaal kwab, amygdala, temporaal cortex, parietaal cortex (Amaral et al., 2008) Ook dieper liggende hersengebieden betrokken! EEG enkel uitvoerbaar op corticale delen
Twee vragen aan Mirjam Invloed individuele protocol Neurofeedback enkel op cortex
Neurofeedback: : stand van zaken Effectiviteit bij ASS nog niet bewezen Effectiviteit bij andere aandoeningen, bv ADHD ook discutabel (de Hen & Geurts, Tijdschrift voor Neuropsychologie 2008) de vraag of neurofeedback ingezet kan worden als evidence based behandeling van ADHD kan vooralsnog alleen met een nee beantwoord worden. Er is dus onvoldoende grond voor de stellige uitspraken die onder andere te vinden zijn op het internet en in populair-wetenschappelijke artikelen.
Behoefte aan verder onderzoek!
Neurofeedback: : stand van zaken -Wat zeggen we tegen ouders/cliënten? -
Achtergrond Link neurofeedback met oude traditie: Operante conditionering
Operante conditionering Leerproces: gedrag gevolgd door beloning/bestraffing. Geen reflexmatige reacties worden door een stimulus uitgelokt Zijn spontaan van aard
Operante conditionering Skinner box Directe beloning gewenst gedrag
ASS en operante conditionering Voor bed/slapengaan training Taal/verbaal gedrag Woede uitbarstingen eetproblemen
ASS en operante conditionering ABA: Applied Behavior Analysis Toegepaste gedragsanalyse Mutisme Stapsgewijze aanpak Beloning voor elke verbale uiting Beloning verbale uiting als reactie verbale uiting van een ander Beloning verbale klanken gelijk aan klanken ander Uitbreiding naar woorden/zinnen
Achtergrond Link neurofeedback met nieuwe traditie: Steeds meer interventies op basis van technologie
Technologische interventies Digitale ondersteuning E-health /digitale coaches Games Leren herkennen emoties (status B, vergelijkend onderzoek) Virtual reality Praktische en sociale vaardigheden(status A, RCT) Biofeedback EEG(neurofeedback)
Biofeedback Biofeedback: het terugkoppelen van informatie uit het lichaam EEG Hartslag Bloeddruk Huidgeleiding/temperatuur Ademhaling Spiertonus
Biofeedback
de Pen Registreert te hard,knijpen, onrustige bewegingen lampje branden moeilijker te bewegen Mensen die terugkoppeling (moeilijker bewegen) kregen hadden lagere hartslag minder lichamelijke stress
Biofeedback Games
Mindball Game
Biofeedback games Vrije tijd, educatief, entertainment
Biofeedback in Dr Leo Kannerhuis
Biogids: : stressmeter Biofeedback: het terugkoppelen van informatie uit het lichaam EEG Hartslag Bloeddruk Huidgeleiding/temperatuur Ademhaling Spiertonus
Bortsband Hartslag Biogids: : stressmeter Hartslagvariabiliteit Signaal bij te hoog stressniveau Zichtbaar via pebble Privevia mobiele telefoon Ontspannings oefening/activiteit
Stress meter: eerste ervaringen Cliënt A, jongerenkliniek Gebruik stressmeter gedurende 1 maand Krijgt cliënt beter zicht welke activiteiten stress geven? Resultaat beter inzicht welke activiteiten stress geven Geen verbeterd inzicht welke activiteiten ontspanning bieden
ASHLEY, UW TECHNOLOGIE ASSISTENT Slaan we door?
Dank voor uw aandacht