Persoonlijk Meesterschap op de werkplek Professionele identiteitsspanningen die aanstaande en beginnende leraren op de werkplek ervaren en hoe ze ermee leren omgaan Jeannette Geldens & Tyche de Groot Kempelonderzoekscentrum Helmond Peter Bom & Han Schipper Christelijke Hogeschool Ede Nancy van Maanen Iselinge Hogeschool Doetinchem april 2016 Wat komt aan bod? 1 Aanleiding PM, project 2 Doel project 3 Deelnemers 4 Interventies 5 Opbrengsten 6 Tot slot 1
1. Aanleiding Persoonlijk Meesterschap De leraar maakt het verschil voor leerlingen zoals de mentor voor de aanstaande leraar (Geldens, 2007; Popeijus & Geldens, 2009) 1. Aanleiding Persoonlijk Meesterschap (vak)inhoudelijke kennis van de leraar pedagogisch didactische interventies van de leraar persoon van de leraar 3 componenten van doorslaggevend belang om te kunnen spreken van een goede leraar, een leraar met Persoonlijk Meesterschap (Gennip & Vrieze, 2008) 2
1. Aanleiding Persoonlijk Meesterschap collectief binnenkant buitenkant Professionaliteit van leraren (Onderwijsraad, 2013) individueel 1. Aanleiding project Bekend zowel uit dagelijkse onderwijspraktijk als uit onderzoek (Diepe, 2014; Geldens & Eersel, 2014; Pillen, 2013; Ploeg & Scholte, 2004) dat leraren professionele identiteitsspanningen ervaren op de werkplek 3
1. Aanleiding project Professionele identiteitsspanningen Leraren ervaren in de beroepsuitoefening dan een conflict tussen wat zij persoonlijk relevant vinden (persoonlijke dimensie) wat zij relevant vinden voor hun beroep (professionele dimensie) Beijaard: Met name de persoonlijke dimensie loopt het gevaar om snel ondergesneeuwd te geraken door druk en verwachtingen van buitenaf (Oers, 2014, p.11) 1. Aanleiding project Voorbeeld van veel voorkomende spanning Zorg willen dragen voor leerlingen versus de verwachting om te onderwijzen Desiree, eerstejaars In mijn stageklas vond ik het moeilijk om consequent op te treden tegenover kinderen. Ik was bang dat de kinderen mij niet meer aardig zouden vinden. Nadat het vakantie was geweest en een nieuwe stageweek startte, had ik de knop omgedraaid. Ik had een meisje uit de kring gezet. Het was een ontzettend grote drempel, maar ook een heel groot leerpunt! 4
1. Aanleiding project Vertel je verhaal.wissel uit in 2 of 3 tallen 1. Herken je het voorbeeld bij jezelf, en/of bij een (aanstaande of beginnende) leraar? Wat was de concrete situatie? 2. Wat deed deze spanning met jou of met deze leraar? Wat betekent deze spanning voor jou en jouw handelen op de werkplek? (of voor deze leraar) 3. Wat betekent dit voor de begeleiding van (aanstaande of beginnende) leraren? 1. Aanleiding project Wat heeft de uitwisseling opgeleverd? 5
1. Aanleiding project Professionele identiteitsspanningen kunnen zorgen voor gevoelens van onzekerheid en verlies aan passie, betekenisvolheid, betrokkenheid en controle over eigen handelen Kunnen risico op burn out en uitval vergroten en vormen mede gezien komend lerarentekort, een urgent probleem! (CBS & TNO, 2015; Hidding, 2013; MOC&W, 2013) 2. Doel project Aanstaande en beginnende leraren leren omgaan met professionele identiteitsspanningen Hierdoor ervaren ze agency op de werkplek en ontwikkelen ze Persoonlijk Meesterschap Agency = controle hebben over eigen handelen, vereist autonomie en eigenheid van leraren (Beijaard, 2009; Ketelaar, 2012) Agency is nodig voor ontwikkeling van professionele identiteit van leraren (Beijaard & Olsen, 2013; Van der Heijden, Geldens, Beijaard & Popeijus, 2015; Eteläpelto, Vähäsantanen, Hökkä & Paloniemi,2013) 6
2. Doel project Ontwikkelen van Persoonlijk Meesterschap, leidt tot leraren met stabiele positieve identiteit, die hart en ziel behouden voor hun leerlingen en voor het vak (CEPM, 2014a, 2014b) Leraren houden het langer vol in onderwijs en hebben grotere invloed op leren van leerlingen (Day & Gu, 2014) Hiermee kan mogelijk ook uitval van toekomstige leraren worden voorkomen 3. Deelnemers 1 e jaars (n=195) 3 e jaars (n=47) beginnende leraren (n=10) binnen Samen (academisch) opleiden en hun begeleiders van hogescholen en werkveld strategisch partner 7
4. Interventies Vragenlijst spanningen aanstaande en beginnende leraren (n=252) dialoog in leerwerkgemeenschappen over gekozen spanning over hoog scorende spanning plan van aanpak ontwerpen, uitvoeren, evalueren (agencymeter) evaluatieve vragenlijst aanstaande en beginnende leraren (n=54) diepte interviews met aanstaande en beginnende leraren (n=11) en begeleiders (n=14) 5. Opbrengsten belicht vergroten kennis over en inzicht in: spanningen van (aanstaande) leraren leren omgaan met spanningen (vanuit agency) en de begeleiding ervan interventies, voorbeelden en tools voor begeleiding herkenbare verbetering van leren omgaan met spanningen, in het bijzonder vanuit agency 8
5. Opbrengsten in productvorm Toolbox handreiking, dvd, 14 spanningskaarten met werkwijzekaart Dvd Algemene presentatie H.1 Vragenlijst spanningen H.2 Spanningskaarten H.3 Spanningen, Plan van aanpak vanuit agency: Agencymeter, Evaluatie H.4 Evaluatieve vragenlijst H.5 Interviewguide H.6 Begeleidingssuggesties H.7 Theorie 5. Opbrengsten Vragenlijst spanningen Resultaten (n=252) 9
5. Opbrengsten Vragenlijst spanningen (gebaseerd op Diepe, 2014; Pillen, 2013) Versie voor aanstaande en beginnende leraren (Cronbach s alpha.709) 1. Het gevoel een student/beginnende leraar te zijn versus de verwachting om je te gedragen als een ervaren leraar. 2. Zorg willen dragen voor leerlingen versus de verwachting om te onderwijzen. 1 e jrs,3 e jrs, starters 3. Het gevoel van niet competent zijn in termen van kennis versus de verwachting om een expert te zijn. 1 e jrs 4. Ervaren van een verschil tussen de eigen, vaak impliciete theorieën en de theorieën die relevant zijn voor het lesgeven. 1 e jrs 5. Blootgesteld worden aan tegenstrijdige institutionele opvattingen. 6. Tijd willen steken in het oefenen van lesgeven versus de druk ervaren om tijd te investeren in andere taken die deel zijn van de leraarstaken. 3 e jrs, starters 7. De integriteit van de leerlingen respecteren versus het gevoel deze integriteit tegen te werken. 8. Leerlingen als gehele personen behandelen versus het gevoel ze te moeten behandelen als leerlingen met leerprestaties. 9. Ervaren van moeilijkheden in het houden van emotionele afstand. 10. Balans werk en privé en werkdruk van het leraarsberoep. 3 e jrs, starters 11. Ervaren van tegenstrijdige verbondschap met leerlingen en collega s. 12. Conflicten ervaren tussen de eigen oriëntaties gericht op het leren van onderwijzen en die van anderen. 13. Moeilijkheden ervaren in benaderingen van onderwijzen. 14. Moeilijkheden ervaren in benaderingen van ouders. 5. Opbrengsten Plan van aanpak vanuit agency: Agencymeter Agencymeter Te gebruiken bij een nulmeting en bij het evalueren van het plan van aanpak om te leren omgaan met de gekozen professionele identiteitsspanning. Citeertitel: Geldens, J., Groot, T., Bom, P., Schipper, H., & Maanen, N. v. (2015). Agencymeter. Utrecht: Center of Expertise Persoonlijk Meesterschap. Score oneens.. eens 1 2 3 4 Autonomie {1} Eigenheid [2] Controle [3] In de stage / op de werkplek weet ik wat er van me verwacht wordt... kan ik mezelf zijn neemt mijn mentor mijn mening serieus houdt mijn mentor rekening met mijn leerbehoeften kan ik mijn persoonlijke ontwikkeling laten zien heb ik een goed beeld van mijn persoonlijke kwaliteiten als leraar geeft mijn mentor mij ruimte om mezelf als leraar te laten zien geeft mijn mentor mij persoonsgerichte feedback die ik kan gebruiken heb ik eigen inbreng in (de aanpak van) mijn lesactiviteiten heb ik eigen inbreng in (de aanpak van) mijn niet lesgebonden activiteiten kan ik mijn handelen in allerlei omstandigheden sturen kan ik al mijn verschillende taken goed managen [1] Ryan, R.M. & Deci, E.L. (2002). Overview of self determination theory: An organismic dialectical perspective. In E.L. Deci & R.M. Ryan (Eds.), Handbook of selfdetermination research (pp. 3 33). [2] Bots, M. & Putter, J. d. (2014). Het authentieke portfolio. Ruimte waar mogelijk, ondersteuning waar nodig. Verslag van een pilot in twee lerarenopleidingen over het toepassen van richtlijnen gericht op het bevorderen van authenticiteit in portfolio s. Helmond / Utrecht, KOC/ Marnix academie. [3] Grondlegger attibrutietheorie: Fritz Heider. De vragen zijn gericht op interne locus of control, stabiel en variabel. 10
5. Opbrengsten Evaluatie plan van aanpak: evaluatieve vragenlijst Kempel n=32 (van de 195) CHE n=18 (van de 47) Iselinge n=4 (van de 10) Conclusies Gebleken is dat voor ruim 1 op de 5 (aanstaande) leraren een plan van aanpak nodig was (n = 252) 1e afname vragenlijst (n = 54) 2 e afname vragenlijst Spanning 2 meeste plannen van aanpak Van de 54 leraren met een plan van aanpak: heeft 76% geleerd met de gekozen spanning om te gaan ervaart 94% het werken o.b.v. een plan van aanpak zinvol 5. Opbrengsten Begeleidingssuggesties Afname vragenlijst een eigen voorbeeld geven afname in midden van stage semester Gesprek bewustwording prof. identiteitsspanningen begeleider zelf voorbeelden geven bespreek de spanningen vanuit persoonlijke èn professionele identiteit Plan van aanpak alleen bestemd voor (aanstaande) leraren bij wie spanning speelt (aanstaande) leraren met dezelfde spanning in gesprek over plan van aanpak benut agency (autonomie, eigenheid, controle) 11
5. Opbrengsten Begeleidingssuggesties Reflectie / evaluatie van het plan van aanpak zorg voor voldoende diversiteit in groepen Algemene begeleidingssuggesties vertrek vanuit persoonlijke verhalen maak koppeling met beroepsidentiteit bespreek de resultaten van de vragenlijst en de werkwijze binnen de begeleidersbijeenkomsten ook met stagebegeleiders 6. Tot slot Krachten en beperkingen Combinatie van kwantitatief en kwalitatief onderzoek; kan positief van invloed zijn op inhoudelijke kwaliteit en betrouwbaarheid van conclusies en aanbevelingen (Johnson & Onwuegbuzie, 2004) Contextgebonden onderzoek van 3 hogescholen geeft kennis over en inzicht in spanningen en hoe ermee om te gaan; resultaten zijn niet zonder meer generaliseerbaar naar andere hogescholen Vervolgonderzoek naar leren omgaan met spanningen vanuit agency gewenst 12
Literatuur Beijaard, D. (2009). Leraar worden en leraar blijven. Over de rol van identiteit in professioneel leren van beginnende docenten (intreerede). Eindhoven: Technische Universiteit Eindhoven School of Education. Beijaard, D., & Olsen, B. (2013, July 1 5, 2013). The role of agency in becoming and being a teacher (symposium). Paper presented at the ISATT conference 'Excellence of teachers? Practice, policy, research', Ghent. CBS & TNO. (2015). Een op de zeven werknemers heeft burn outklachten (Persbericht). Den Haag: CBS en TNO. Center of Expertise Persoonlijk Meesterschap. (2014a). Proposities CEPM 2.0. Interne notitie. Utrecht: Center of Expertise Persoonlijk Meesterschap. Center of Expertise Persoonlijk Meesterschap. (2014b). Indicatoren Persoonlijk meesterschap. Utrecht: Center of Expertise Persoonlijk Meesterschap. Day, C., & Gu, Q. (2014). Resilient teachers, resilient schools. Building and sustaining quality in testing times. London / New York: Routledge. Diepe, R., v. (2014). Verbanden tussen professionele identiteitsspanningen en de leraar leerling relatie. Masterthesis Onderwijskunde, Universiteit Utrecht / Kempelonderzoekscentrum Hogeschool de Kempel, Utrecht / Helmond. Eteläpelto, A., Vähäsantanen, K., Hökkä, P., & Paloniemi, S. (2013). What is agency? Conceptualizing professional agency at work. Educational Research Review, 10, 45 65. Geldens, J., & Eersel, S. v. (Eds.). (2014). Persoonlijk Meesterschap en de rol van interactie in de persoonswording van leerlingen. Utrecht: Center of Expertise Persoonlijk Meesterschap. Gennip, H. v., & Vrieze, G. (2008). Wat is de ideale leraar? Studie naar vakkennis, interventie en persoon. Nijmegen: ITS Radboud Universiteit. Heijden, H. R. M. A., van der, Geldens, J., Beijaard, D., & Popeijus, H.L. (2015). Characteristics of teachers as change agents. Teachers and Teaching: Theory and Practice 21(6): 681 699. Literatuur Hidding, L. (2013). Werkdruk in het primair onderwijs: Gevangen in de normjaartaak. In R.Kneyber & J. Evers (Eds.), Het alternatief: Weg met de afrekencultuur in het onderwijs! (pp. 142 153). Amsterdam: Uitgeverij Boom. Johnson, R. B., & Onwuegbuzie, A. J. (2004). Mixed Methods Research: A Research Paradigm Whose Time Has Come. Educational researcher, 33(14), 14 26. doi:10.3102/0013189x033007014. Ketelaar, E. (2012). Teachers and innovations: On the role of ownership, sense making, and agency (Proefschrift Technische Universiteit Eindhoven). Eindhoven: Technische Universiteit Eindhoven. Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap. (2013). Begeleiding van beginnende leraren in het beroep. Raamplan voor regionaal te starten projecten. Den Haag: Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap. Oers, J. v. (2014). In gesprek met... professor Douwe Beijaard. Ook met je school in onderhandeling kunnen gaan! Schoolbestuur, 34(2), 10 11. Onderwijsraad (2013). Verkenning Leraar zijn. Den Haag: Ministerie OC&W. Pillen, M. (2013). Professional identity tensions of beginning teachers (Proefschrift Technische Universiteit Eindhoven). Eindhoven: Eindhoven School of Education. Popeijus, H. L. & Geldens, J. Eds. (2009). Betekenisvol leren onderwijzen in de werkplekleeromgeving. Antwerpen / Apeldoorn, Garant. Ploeg, J. v.d. & Scholte, E. (2004). Arbeidssatisfactie onder leerkrachten. Pedagogiek, 23(4), 276 290. Center of Expertise Persoonlijk meesterschap (meer informatie: www.cepm.nl) samenwerking van: 13