Reflecteren met onderbouwleerlingen is zinvol! Maar waarom en hoe?

Transcriptie

1 Reflecteren met onderbouwleerlingen is zinvol! Maar waarom en hoe? Figuur 1: Leerlingen reflecteren samen. Daltonschool de Bongerd in Oene Bernadette Palm

2 Het belang van reflecteren Het vergroten van kennis; Bijdrage aan zelfgestuurd leren; Het vergroten van verantwoordelijkheid; Beter inzicht in het eigen leerproces; Het vergroten van zelfvertrouwen (Sins, 2014).

3 Onderzoek naar reflectie in de onderbouw Start vanuit een ambitie: De Bongerd is kleine daltonschool en werkt met drie-combinatieklassen en dit vraagt om een zelfstandige en verantwoordelijke werkhouding. Onderzoeksdoel: verantwoordelijkheid vergroten door inzicht te geven in het leerproces (Sins, 2014).

4 Reflecteren en verantwoordelijkheid Jonge leerlingen krijgen inzicht in hun manier van werken en leren (Pauw, 2007; Sins, 2014). De inzichten worden gebruikt om het leerproces te verbeteren en te sturen (Pauw, 2007; Sins, 2014). De leerling wordt meer eigenaar van het leerproces en krijgt meer verantwoordelijkheid (Berends &Wolthuis, 2014; Sins, 2014). Figuur 2: Schematische weergave reflectie en verantwoordelijkheid.

5 Literatuuronderzoek en vooronderzoek Verantwoordelijk zijn wordt in de onderbouw in kleine stapjes aangeleerd. Bijvoorbeeld: eigen spullen pakken. Reflectie wordt in de onderbouw nog niet verbonden aan verantwoordelijkheid en vindt in de groepen 1 t/m 3 nog niet plaats. Goede relatie tussen leerkracht en leerlingen (Korthagen, Koster, Melief en Tigchelaar, 2002; Sins, 2014).

6 Reflecteren gaat niet vanzelf (Van Velzen, 2002). Leraren willen meer kennis en vaardiger worden in het begeleiden van mondelinge reflectie. Onderzoeksvraag: Hoe kan de leraar mondelinge reflectie in de onderbouw begeleiden?

7 Uitgangspunt 1 Drie uitgangspunten om reflectie in de onderbouw te begeleiden 1. Starten vanuit kindgerichte leerdoelen (Berends & Wolthuis, 2014; Janson, 2014). Figuur 3: De vooraf geformuleerde leerdoelen hangen boven de. taken van het takenbord.

8 Figuur 4: Memobriefjes met leerdoelen van de zelfstandig werktaken van groep 2. De leerdoelen worden getekend en beschreven..

9 Uitgangspunt 2 2. Vragen stellen: Reflectievragen over beleving, aanpak en inhoud (Berends & Wolthuis, 2014; Hooijmaaijers, Stokhof & Verhulst, 2012). Doorvragen om de leerling zelf na te laten denken (Hooijmaaijers et al., 2012; Sins, 2014). Figuur 5: Het reflectiesymbool de dikke duim is de start van het reflectiegesprek. Welke taak verdient de dikke duim?

10 Beleving Welke taak verdient de dikke duim? Waarom? Welke taak ging niet zo goed? Waarom? Aanpak Hoe heb je het aangepakt? Ben je tegen problemen aangelopen? Hoe heb je het opgelost? Wat voor hulp had je nodig? Had je een goede werkplek gekozen? Waarom? Had je nog meer kunnen doen/ anders kunnen doen? Inhoud Wat heb je van de taak geleerd? Weet je het nu? Waarom wel of niet? Figuur 6: Voorbeeldvragen uit het realisatieontwerp. Overgenomen van Help, reflecteren met onderbouwleerlingen! (p.57), van B. Palm, 2015, MLI Marnix Academie: Utrecht, Nederland.

11 Uitgangspunt 3 3. Coöperatieve werkvormen. Om het blijven na denken en het samen reflecteren te stimuleren. Samen reflecteren zorgt voor: een spiegelbeeld; van elkaar leren (Poos, 2011). Figuur 7: Coöperatieve werkvorm mix en koppel.

12 Implementatie en monitoring van het ontwerp Scholingsmomenten over de uitgangspunten. Oefenen: 1 keer in de week, vier wekenlang, reflecteren met drie vaste leerlingen. Collegiale consultatie. Evalueren eigen leraargedrag d.m.v. logboek en gesprekken. Invullen reflectiekaarten van de leerlingen. Interview met onderbouwleerlingen. Zelfevaluatielijst voor de leraar.

13 Figuur 8: Reflectiekaart van een leerling

14 Resultaten Jonge leerlingen hebben steun aan de vooraf geformuleerde leerdoelen. De leerlingen kunnen beter de reflectievragen over de leerinhoud beantwoorden. Leraren weten nu beter hoe de leerdoelen geformuleerd moeten worden. Doorvragen is essentieel voor het reflectiegesprek. Het blijft een aandachtspunt in verband met sociaal wenselijke antwoorden.

15 Leraren stellen nu vaker verschillende reflectievragen. Reflectievragen beleving Voor de interventie Na de interventie Figuur 9: Resultaten nulmeting en eindmeting. Stelling 5: Ik stel na het zelfstandig werken één keer in de week reflectievragen over de beleving van de taak. Overgenomen van Help, reflecteren met onderbouwleerlingen! (p.76), van B. Palm, 2015, MLI Marnix Academie: Utrecht, Nederland.

16 Leerlingen krijgen inzicht in het eigen leerproces. Filmfragment 1: Kleuters vertellen over het dikke duimen (mondelinge reflectie). Lering van het reflectiegesprek wordt nog niet altijd toegepast in een nieuwe situatie.

17 Het vervolg. Het doorvragen blijft lastig. Er is afgesproken om dit volgend jaar samen verder te oefenen. Om ervoor te zorgen dat de leerling de lering van het reflectiegesprek in nieuwe situaties gaat toepassen, kan de leraar voor en tijdens de taak reflectievragen aan de leerlingen stellen (Berends & Wolthuis, 2014; Sins, 2014).

18 Conclusies en aanbevelingen Leerlingen worden gestimuleerd om zelf na te denken. Leraren zijn vaardiger geworden in het begeleiden van mondelinge reflectie. Leraren blijven oefenen het stellen van (reflectie)vragen en willen de transfer verder onderzoeken. Er is een PLG ontstaan en dit wil het team behouden: Kennis; Vertrouwen; Collegiale consultatie.

19 En heeft deze presentatie u aan het denken gezet? Figuur 10: Thinking cap. Overgenomen van Discovery Education website, van M. A. Hicks, 2013, geraadpleegd op:

20 Literatuur Berends, R. & Wolthuis, H. (2014). Focus op Dalton. Deventer: Saxion Dalton University Press. Hicks, M.A. (2013). Thinking cap. [Clipart] Geraadpleegd op: Hooijmaaijers, T., Stokhof, T. & Verhulst, F. (2012). Ontwikkelingspsychologie voor leerkrachten basisonderwijs. Assen: Van Gorcum. Janson, D. (2014). Doelen stellen met je leerlingen. Geraadpleegd op: Korthagen, F., Koster, B., Melief, K., & Tigchelaar, A. (2002). Docenten leren reflecteren: Systematische reflectie in de opleiding en begeleiding van leraren. Soest:Uitgeverij: H. Nelissen B.V. Palm, B. (2015). Help, reflecteren met onderbouwleerlingen! (Collectief praktijkonderzoek, MLI Marnix Academie, Utrecht, Nederland). Pauw, I. (2007). De kunst van het navelstaren. De didactische implicaties van de retorisering van reflectieverslagen op de pabo. Een exploratieve studie. Zwolle: KPZ InDruk. Poos, E. (2011). Kindportfolio's in theorie en praktijk. Helmond: Uitgeverij Onderwijs Maak Je Samen. Sins, P. (2014). De effectiviteit van reflectie. In R. Berends & P. Sins (red). Reflectie in daltononderwijs: Geschiedenis, Praktijk en Onderzoek. Deventer: Saxion Dalton University Press. Velzen, J. H. van (2002). Instruction and self-regulated learning: promoting students (self-) reflective thinking. Proefschrift, Leiden: Universiteit Leiden.