Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken Handhygiëne in de opleiding verpleegkunde door David De Wandel NATIONALE CAMPAGNE 2010-2011
Inhoud Inleiding: waar staan we anno 2011? Handhygiëne als complex gedrag Studenten verpleegkunde en handhygiëne: Een goede start is het halve werk Een mix van kennis, attitudes en vaardigheden Aanbevelingen en conclusies
Inleiding: waar staan we anno 2011? Materiaal docentendag 2009 Literatuur: handhygiene compliance studenten? Huidige aanpak in de opleidingen Verpleegkunde gegradueerde verpleegkundige algemeen ziekenverpleger
Inleiding: waar staan we anno 2011? Materiaal docentendag 2009 125 slides! hoe wanneer waarom
Inleiding: waar staan we anno 2011? Literatuur: handhygiene compliance studenten? directe observatie = gouden standaard verpleegkundigen: kennis, overtuigingen én compliance beter dan artsen in opleiding beperkt onderzoek naar studentengedrag
Inleiding: waar staan we anno 2011? Opleiding Verpleegkunde HBO5- en Bacheloropleiding kennis, attitudes EN vaardigheden? vertaling naar het werkveld? evaluatie en consequenties? vertaling naar doelstellingen / studiefiches multimodale didactische aanpak? cursus up-to-date en volledig?
Inhoud Inleiding: waar staan we anno 2011? Handhygiëne als complex gedrag Studenten verpleegkunde en handhygiëne: Een goede start is het halve werk Een mix van kennis, attitudes en vaardigheden Aanbevelingen voor de docent
Gedragsvoorspelling: het ASE-model (Kennis) Attitude Barrières Externe variabelen of achtergrondvariabelen Sociale invloed Gedragsintentie Gedrag Eigen-effectiviteit (Waargenomen gedragscontrole) Vaardigheden Feedback het Attitude - Sociale Invloed - Eigen Effectiviteit model (De Vries et al., 1995)
Handhygiëne als complex gedrag gedragsdeterminant Externe variabelen Kennis Attitude Sociale invloed Demografische (persoonlijkheid, leeftijd, geslacht) en situationele variabelen Theoretisch of praktisch, toegepast door mens of maatschappij De houding die men heeft ten aanzien van bepaald gedrag. Attitudes worden gevormd op basis van kennis, overwegingen en waarderingen. Mensen hebben bepaalde overwegingen om zich op een bepaalde manier te gedragen, het zijn redenen diemensen voor bepaald gedrag hebben. Aan overwegingen worden waarderingen gekoppeld, beoordelingen in positieve of negatieve zin. Een waardering voor het gevolg dat het gedrag in kwestie zal hebben speelt een belangrijke rol bij de vorming van attitudes en vooral de kennis die een persoon heeft over de consequenties van bepaald gedrag heeft eenbelangrijke plaats in de uiteindelijke attitude. Naast de attitude beïnvloedt de gedragsdeterminant sociale invloed de intentie van een persoon. De sociale invloed betreft de mate waarin een persoon al of niet instemt met de opvattingen van personen uit zijn sociale omgeving. De sociale invloed wordt onder andere bepaald door de motivatie om te conformeren en door referentieopvattingen. Dat zijn opvattingen van de persoon over wat anderen denken. Bijreferentieopvattingen gaat het om wat iemand denkt dat anderen denken. Opmerking: de sociale normbetreft de opvattingen van anderen over het gestelde of gewenste gedrag.
Handhygiëne als complex gedrag gedragsdeterminant Eigen-effectiviteit (of waargenomen gedragscontrole) Barrières Vaardigheden Gedragsintentie Gedrag De derde gedragsdeterminant, naast attitudes en sociale invloeden, die de intentie van een persoon bepaalt is de eigen-effectiviteit. De eigen effectiviteit is de inschatting over de haalbaarheid van het gedrag die een persoon maakt, de mate waarin men verwacht de noodzakelijke opdracht tot een goed eind te kunnen brengen. Barrières kunnen de relatie tussen de intentie en het gedrag beïnvloeden. Een drietal factoren kan daarbij een rol spelen. Een eerste barrière is dat een positieve intentie in de loop van de tijd in een negatieve intentie kan veranderen. Ten tweede kan de omzetting van een positieve intentie in gedrag worden beïnvloed door allerlei voorwaarden die de patiënt aan de intentie koppelt. Als derde kunnen er zich externe omstandigheden voordoen waarop een persoon geen invloed heeft. Deze omstandigheden kunnen een barrière vormen die de gedragsverandering in de weg staat. Om handhygiëne correct toe te passen, is een correcte handontsmettingstechniek onontbeerlijk. Deze praktische vaardigheid is echter geen logisch gevolg van kennis en dient dus afzonderlijk te worden aangeleerd/getraind. Het ontbreken van een correcte techniek kan in het slechtste geval leiden tot gedrag dat alsnog een gezondheidsrisico voor de patiënt of bewoner inhoudt (bv. in geval van onvoldoende effectieve handontsmetting). Het uiteindelijke gedrag van mensen is volgens het ASE-model het beste te voorspellen uit de intentie. De intentie is de bedoeling van mensen om uiteindelijkgedrag te vertonen. Deze bedoeling wordt omgezet in gedrag. Hieronder verstaan we de handhygiëne compliance of opvolging van de gekende aanbevelingen.
Handhygiëne als complex gedrag Handhygiëne Simpel en alledaags Niet alleen van toepassing in de gezondheidszorg Geen zwart-wit denken maar veel grijze zones
Handhygiëne als complex gedrag Compliance is algemeen (te) laag Vrijblijvendheid (adviezen/richtlijnen) Controle en toezicht Probleem van causaliteit (oorzaak-gevolgschade) Plaats op de menselijke prioriteitenlijst? DUS Belang van persisterende en multimodale gedragsbeïnvloeding Belang van vroegtijdig ingrijpen?
Handhygiëne als complex gedrag Gedragsverandering: de Stages of change Figuur: het transtheoretisch model (Prochaska en Diclemente, 2002), aangepast door De Wandel, 2011
Inhoud Inleiding: waar staan we anno 2011? Handhygiëne als complex gedrag Studenten verpleegkunde en handhygiëne: Een goede start is het halve werk Een mix van kennis, attitudes en vaardigheden Aanbevelingen voor de docent
Een goede start is het halve werk Persoonlijke hygiëne vs beroepshygiëne
Een goede start is het halve werk Handhygiënegedrag vóór de leeftijd van 10j. gedragspatroon, ritueel gericht op bescherming tegen infectie enkel bij zichtbaar bevuilde handen MAAR onvoldoende motivatie voor bv. ontsmetting en bijkomende beschermingsmaatregelen bevuiling is niet altijd zichtbaar
Een goede start is het halve werk Opleiding als basis voor de latere praktijk Rechtstreekse invloed op gedrag van startende gezondheidswerkers Bewezen positieve effecten: Leeromgeving Aanwezigheid mentor of rolmodellen Aantal uren stage
Inhoud Inleiding: waar staan we anno 2011? Handhygiëne als complex gedrag Studenten verpleegkunde en handhygiëne: Een goede start is het halve werk Een mix van kennis, attitudes en vaardigheden Aanbevelingen voor de docent
Gedrag als mix van kennis, attitudes en vaardigheden Focus op verschillende gedragsdeterminanten Op zoveel mogelijk verschillende manieren didactische variatie Op zoveel mogelijk verschillende momenten en plaatsen van jong tot oud = levenslang? les simulatie praktijk
Belang van Kennis Conditionele voorwaarde voor garantie op langere termijn Gedragsgeoriënteerd onderzoek kon geen relatie aantonen tussen kennis en compliance in handhygiëne Nochtans is er uit andere domeinen veel ondersteuning voor een investering in kennistoename It is well documented indeed that knowledge does not guarantee adherence. It is much more important, though, to realize that a lack of knowledge, per definition, impedes adherence. (Labeau S, et al. Intensive Care Med 2010 )
Verder DUS Belang van Kennis Eenvoudige (= vereenvoudigde) richtlijnen versus complexe praktijk Aanbieden van kennis tijdens de opleiding Klassieke handhygiëne theorie (cfr. presentatie FOD) Kennis over misverstanden, barrières, lage compliance, kloof theorie-praktijk op stage, Kennis steeds als vereiste voor een correcte attitudevorming
Kennis- en vaardigheidstest met interventie bij laatstejaarsstudenten Significante verbetering na herhaling
Belang van Attitude Waardering van het gevolg van het gedrag Attitudevorming doorheen opleiding sensibilisatie (cfr. video FOD) testimonials (getuigenissen) UV-lamp, kweekbodems, cases uitwisselen pos en neg ervaringen...
Belang van Vaardigheden Belangrijk MAAR Aanvaardbare compliance en een foutieve techniek? volgens critici: focus op technische vaardigheid ten koste van kennis en inzicht / begrip een goede techniek biedt geen garantie op een hoge(re) compliance
Foto: kweek van huidcommensalen / transiënte flora. LINKS = na, rechts = vóór handontsmetting (alcohol)
En wat met de Sociale Invloed? Sociale druk identificatie aan gezondheidswerkers (en dus overname ongewenst gedrag) om erbij te horen Sociale steun senior role models, medestudenten, stagebegeleider belang van heersende norm op de afdeling? En wat met de publieke opinie?
De 5 sleutelcomponenten van de WHO multimodale verbeteringsstrategie Gebaseerd op het bewijs en de aanbevelingen van de WHO richtlijnen voor handhygiëne in de gezondheidszorg (2009), 5 centrale componenten, om handhygiëne te verbeteren in gezondheidszorgvoorzieningen Bron: WHO SYSTEEMVERANDERING Handalcohol op het zorgpunt ( point of care ) en toegang tot een veilige, continue watervoorziening, zeep en handdoeken TRAINING & OPLEIDING Regelmatig opleiding / training geven, gebaseerd op mijn 5 momenten aan alle gezondheidswerkers, alsook de correcte procedures / techniek voor handen ontsmetten (en wassen) EVALUATIE (monitoring) & FEEDBACK Controle van handhygiëne praktijken (compliancemetingen) en infrastructuur, samen met perceptie en kennis bij de gezondheidswerkers, n.a.v. feedback van performantie, GEHEUGENSTEUNTJES (reminders) OP DE WERKVLOER Gezondheidswerkers attent maken op en herinneren aan het belang en de juiste indicaties en procedures INSTITUTIONEEL VEILIGHEIDSKLIMAAT Individuele en institutionele actieve deelname, bewustzijn van individuele en instutionele veranderingscapaciteit en verbetering en patiëntenbetrokkenheid
Inhoud Inleiding: waar staan we anno 2011? Handhygiëne als complex gedrag Studenten verpleegkunde en handhygiëne: Een goede start is het halve werk Een mix van kennis, attitudes en vaardigheden Aanbevelingen en conclusies
Aanbevelingen literatuur Belang van contextualisatie van handhygiëne Evaluatie op het werkveld Focus op voordelen voor jezelf en anderen (itt het belang van het jezelf beschermen ) Minder theoretisch en resultaatgericht Kennis casuïstiek stage
Aanbevelingen literatuur (2) grondig leren of nastreven van verregaand inzicht door reflectie, debat, toepassing, verklaring en toetsen van hypotheses Leren door ervaring!
Conclusies Pleidooi voor vak overschrijdende benadering Infectiepreventieve maatregelen en handhygiëne als rode draad doorheen de ganse opleiding Vertaling naar de onderwijspraktijk (studiefiches aangepaste les-en toetsingsvormen) Belang van didactische variatie
Conclusies (2) Focus op volledige basiskennis (= incl. barrières) in combinatie met gezond verstand, attitudevorming en vaardigheidstraining Betrekken collega s en werkveld / stage Voorbeeldfunctie (sociale steun)
Toekomstperspectieven? Mogen of moeten? Stagecontracten, Arbeidsovereenkomsten, Toezicht en controle Online kennistest (cfr. kwis) Flinke leerlingen worden rolmodel op school en stage (bv. pin?) Peer-education? Projecten? Onderzoek?
Bedankt voor uw aandacht Vragen?