Handhygiëne in Nederlandse ziekenhuizen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Handhygiëne in Nederlandse ziekenhuizen"

Transcriptie

1 Handhygiëne in Nederlandse ziekenhuizen Elise van Beeck Maatschappelijke Gezondheidszorg & Medische Microbiologie en Infectieziekten Erasmus MC Rotterdam

2 Overzicht presentatie Introductie: waar is het mee begonnen? De interventie: waar zijn we nu mee bezig? Toekomst: waar gaan we ons op richten?

3 Waar het allemaal mee begon

4 Belang van handhygiëne Overdracht virussen en bacteriën Belangrijke preventieve maatregel: naar schatting 15-30% ziekenhuisinfecties voorkombaar

5 Onderzoek naar compliance richtlijnen handhygiëne Vraag: wat is er in de internationale literatuur bekend over compliance handhygiëne in ziekenhuizen? Compliance: in hoeverre wordt er voldaan aan de handhygiëne richtlijnen? Literatuurstudie (Erasmus et al., 2010): Review van gepubliceerde studies naar compliance in ziekenhuizen 96 studies geïncludeerd Resultaat: compliance < 50% Conclusie: voldoen aan richtlijnen handhygiëne internationaal groot probleem

6 Onderzoek naar de factoren die handhygiëne beïnvloeden Gedrags- en omgevingsfactoren van (non)compliance handhygiëne: Hoe hoog is de compliance? Welke factoren zijn er? In welke mate beïnvloeden zij het gedrag? Opzet studie: 24 ziekenhuizen verspreid over Nederland Academisch, Topklinisch, Groot & Klein perifeer 2 afdelingen: IC en heelkunde verpleegafdeling Zorgverleners die direct patiëntencontact hebben

7 Compliance studie Vraag: wat is het handhygiëne gedrag van zorgverleners in Nederlandse ziekenhuizen? Observatiestudie: 4676 potentiële handhygiëne momenten; 402 zorgverleners chirurgie 2341, ICU 2335 Overall compliance: 910 / 4676 = 19,5% Voor contact patiënt: 2%(2-3%) Na contact patiënt: 31% (29-33%)

8 Determinanten studie Vraag: welke factoren beïnvloeden het handhygiëne gedrag van zorgverleners in Nederlandse ziekenhuizen? Determinant: iets wat gedrag beïnvloedt Welke determinanten zijn er? In welke mate beïnvloeden zij het gedrag? Determinantenstudie (Erasmus et al., 2009): Artsen en verpleegkundigen Kwantitatief: vragenlijsten in 24 ziekenhuizen Kwalitatief: focusgroepen/interviews in 5 ziekenhuizen

9 Resultaten vragenlijsten: zelfrapportage Uitkomstmaat: zelf gerapporteerde compliance (0-10), op basis van 13 potentiële handhygiëne momenten Artsen: 7.93 Verpleegkundigen: 8.40

10 Wat waren de determinanten? Resultaten vragenlijsten Artsen: Kennis: gemeten aan de hand van 5 goed/fout vragen Gewoonte: het opvolgen van de handhygiëne richtlijnen is iets wat ik vaak doe Ernst infectie zelf: hoe ernstig zijn de gevolgen van infectie voor mijzelf Attitude: ik vind handhygiëne prettig, belangrijk Cultuur: op mijn afdeling wordt regelmatig aandacht besteed aan het goed opvolgen van de handhygiëne richtlijnen

11 Wat waren de determinanten? Resultaten vragenlijsten Verpleegkundigen: Gewoonte: het opvolgen van de handhygiëne richtlijnen is iets wat ik vaak doe Ervaren gedragscontrole: hoe zeker bent u ervan dat het u lukt om de handhygiëne richtlijnen op te volgen? Descriptieve norm: mijn collega s volgen altijd de handhygiëne richtlijn op Ernst infectie patiënt: hoe ernstig zijn de gevolgen van infectie voor de patiënt Attitude: ik vind handhygiëne prettig, belangrijk Outcome beliefs: doordat ik de handhygiëne richtlijnen opvolg zullen mijn patiënten minder infecties oplopen

12 Wat waren de determinanten? Resultaten focusgroepen/interviews Handhygiëne is belangrijk voor bescherming patiënt en jezelf Artsen hebben behoefte aan wetenschappelijk bewijs voor handhygiëne Handhygiëne wordt vooral uitgevoerd na contact met patiënt, als men zich vies voelt Gewoonte speelt grote rol bij handhygiëne Grote invloed sociale omgeving

13 Conclusies Er is ruimte voor het verbeteren van de handhygiëne Succesvolle interventies moeten aandacht schenken aan het beïnvloeden van gewoonte, kennis, attitude, sociale normen, gedragscontrole en de afdelingscultuur.

14 Toevoeging: invloed omgeving op gedrag (1) (Keizer, Lindenberg, Steg, 2008) Vraag: hoeveel procent gooit flyer op de grond? Geen graffiti (N= 77) : 33% Graffiti (N=77): 69%

15 Toevoeging: invloed omgeving op gedrag (2) (Lindenberg, 2011) Crossnormeffect : een normovertreding van de een, veroorzaakt ook overtreding van een andere norm door een ander. Belangrijk: er is een top-down effect. Mensen met hogere status die zich niet aan normen houden, hebben een grotere invloed op spreiding van de normovertreding. Er is ook een bottom-up effect. Voorbeeld: schoonmaken (vooral zichtbaar schoonmaken), verhoogt de kans dat andere mensen zich aan andere normen houden.

16 Overzicht presentatie Introductie: waar is het mee begonnen? De interventie: waar zijn we nu mee bezig? Toekomst: waar gaan we ons op richten?

17 De ACCOMPLISH studie ACCOMPLISH: Actively Creating COMPLIance Saving Health Doel Compliance verhogen Infecties verminderen Interventiepakket Dispensers Teamtrainingen Feedback E-learning Evaluatie Observatie compliance Prevalentie metingen ziekenhuisinfecties

18 De dispensers

19 De feedback

20 De e-learning

21 De teamtraining: 1

22 De teamtraining: 2

23 De teamtraining: 3 Hoe zorgen we ervoor dat er continue aandacht blijft voor handhygiëne? Hoe voorkomen we dat we terugvallen in oud gedrag (onze oude manier van benaderen/handelen)? Welke obstakels denken we (nog) tegen te komen? En hoe gaan we die aanpakken?

24 Teamtrainingen: ervaringen (1)

25 Teamtrainingen: ervaringen (2)

26 Overzicht presentatie Introductie: waar is het mee begonnen? De interventie: waar zijn we nu mee bezig? Toekomst: waar gaan we ons op richten?

27 Maar we zijn nog niet klaar! 2013: ACCOMPLISH plus pakket Achtergrond - ZonMW: VIMP (verspreidings- en implementatie impuls) - Aanbieden ACCOMPLISH plus-pakket aan 4 ziekenhuizen Doel - Overdracht van kennis en vaardigheden Borgen van de interventie in het deelnemende ziekenhuis

28 De toekomst Doel: Landelijke uitrol van het ACCOMPLISH pakket, waarin jullie als HKM-ers / AVI-ers mogelijk een belangrijke rol kunnen gaan spelen! Resultaat: I wanna wash my hands

29 Bedankt voor uw aandacht! Contact:

30 Referenties Erasmus, V., W. Brouwer, et al. (2009). "A qualitative exploration of reasons for poor hand hygiene among hospital workers: lack of positive role models and of convincing evidence that hand hygiene prevents cross-infection." Infect Control Hosp Epidemiol 30(5): Erasmus, V., T. J. Daha, et al. (2010). "Systematic review of studies on compliance with hand hygiene guidelines in hospital care." Infect Control Hosp Epidemiol 31(3): Keizer, K., Lindenberg, S., Steg, L. (2008). The spreading of disporder. Science 322: Lindenberg, S. (2011). Norm-following behavior and its sensitivity to cues: The workings of graduated intensity effects. Inaugural lecture. Tilburg University: PrismaPrint.

ACCOMPLISH studie: naleving van handhygiene in Nederlandse ziekenhuizen. Ed van Beeck Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC

ACCOMPLISH studie: naleving van handhygiene in Nederlandse ziekenhuizen. Ed van Beeck Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC ACCOMPLISH studie: naleving van handhygiene in Nederlandse ziekenhuizen Ed van Beeck Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC ACCOMPLISH studie Actively Creating COMPLIance Saving Health ZonMw

Nadere informatie

Handhygiene en gedrag: wat werkt wel en wat werkt niet? Ed van Beeck Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC

Handhygiene en gedrag: wat werkt wel en wat werkt niet? Ed van Beeck Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC Handhygiene en gedrag: wat werkt wel en wat werkt niet? Ed van Beeck Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC De handen: bron en verspreider van microorganismen Met indicatie voor isolatie

Nadere informatie

Handen uit de mouwen: 11+1 x sterk. 11+1 x veilig

Handen uit de mouwen: 11+1 x sterk. 11+1 x veilig Handen uit de mouwen: 11+1 x sterk 11+1 x veilig Greet Vos, Erasmus MC Namens de stuurgroep en werkgroep Handen uit de Mouwen HANDEN UIT DE MOUWEN Historie/aanleiding SRZ convenant 12/2/09 Netwerk Veiligheids

Nadere informatie

Resultaten campagnes handhygiëne

Resultaten campagnes handhygiëne Resultaten campagnes handhygiëne Nut van campagnes Universitair ziekenhuis Geneve ziekenhuisbrede campagne met posters, feedback, promotie handalcohol - compliance van 48 naar 66% - nosocomiale infecties

Nadere informatie

ACCOMPLISH symposium

ACCOMPLISH symposium ACCOMPLISH symposium 1 april 2014 Onderzoek mogelijk gemaakt door: Symposium gefinancierd door: Stapsgewijze aanpak van gedragsverandering Stap 1: Probleem analyse E V A L U A T I E Stap 2: Analyse risico

Nadere informatie

1 07 oktober 2011. Handhygiëne Toolkit

1 07 oktober 2011. Handhygiëne Toolkit 1 07 oktober 2011 Handhygiëne Toolkit Aanleiding 2 Handvaten Handhygiëne is de meest effectieve maatregel om (zorggerelateerde) infecties te voorkómen. Invloed op mortaliteit, morbiditeit en welzijn Moeilijk

Nadere informatie

De Infectie preventie RIsico Scan (IRIS), een tool waar we allemaal mee aan de slag moeten?

De Infectie preventie RIsico Scan (IRIS), een tool waar we allemaal mee aan de slag moeten? 24 e dag van de ziekenhuishygiene, 15 december Gent De Infectie preventie RIsico Scan (IRIS), een tool waar we allemaal mee aan de slag moeten? dr. Ina (L.E.) Willemsen Consultant Infectiepreventie Amphia

Nadere informatie

Onderzoek Handalcohol aan bed in het Spaarne Ziekenhuis Inleiding Richtlijn voor medewerkers

Onderzoek Handalcohol aan bed in het Spaarne Ziekenhuis Inleiding Richtlijn voor medewerkers Onderzoek Handalcohol aan bed in het Spaarne Ziekenhuis Mw H. Schijf, werkzaam als Deskundige Infectiepreventie in het Spaarne Ziekenhuis, hschijf@spaarneziekenhuis.nl Inleiding Ignaz Semmelweis, redder

Nadere informatie

Het meten van werk-capabilities

Het meten van werk-capabilities Het meten van werk-capabilities Femke Abma, PhD Universitair Medisch Centrum Groningen, Community and Occupational Medicine Startsymposium Academische Werkplaats Arbeid en Gezondheid, 17 april 2015, Tilburg

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/43550 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Brunsveld-Reinders, A.H. Title: Communication in critical care : measuring and

Nadere informatie

Disclosure slide. Geen (potentiële) belangenverstrengeling. Geen

Disclosure slide. Geen (potentiële) belangenverstrengeling. Geen Disclosure slide Geen (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Project mogelijk gemaaktdoor ZonMw 1 Knelpuntenanalyse zorginfecties Is een kwaliteitstandaard

Nadere informatie

Opdat we aan onze patiënten kunnen zeggen: U bent in goede handen

Opdat we aan onze patiënten kunnen zeggen: U bent in goede handen Opdat we aan onze patiënten kunnen zeggen: U bent in goede handen Preventie van zorginfecties en bestrijding van microbiële resistentie via promotie van de handhygiëne Nationale campagne 2010-2011 Conform

Nadere informatie

Chapter 9 Samenvatting CHAPTER 9. Samenvatting

Chapter 9 Samenvatting CHAPTER 9. Samenvatting Chapter 9 Samenvatting CHAPTER 9 Samenvatting 155 Chapter 9 Samenvatting SAMENVATTING Richtlijnen en protocollen worden ontwikkeld om de variatie van professioneel handelen te reduceren, om kwaliteit van

Nadere informatie

Influenza vaccinatie van ziekenhuismedewerkers

Influenza vaccinatie van ziekenhuismedewerkers Influenza vaccinatie van ziekenhuismedewerkers Achtergrond Het RIVM en Vernet Verzuimnetwerk B.V. hebben een onderzoek uitgevoerd onder ziekenhuismedewerkers naar de relatie tussen de influenza vaccinatiegraad

Nadere informatie

Literatuuronderzoek. Hoe lang mag een waaknaald blijven zitten?

Literatuuronderzoek. Hoe lang mag een waaknaald blijven zitten? HOGESCHOOL VAN AMSTERDAM Literatuuronderzoek Hoe lang mag een waaknaald blijven zitten? Michelle Entius 500635128 LV13-3IKZ1 Stagebegeleiders: Anetha van Waveren Samantha Carrot Literatuuronderzoek Inhoudsopgave

Nadere informatie

Voorlichtingssessie voor zorgmedewerkers

Voorlichtingssessie voor zorgmedewerkers Voorlichtingssessie voor zorgmedewerkers 1 Inhoud Introductie Introductie van de 5 momenten voor handhygiëne toolkit Deel 1 Het belang en de problemen van zorggerelateerde infecties Deel 2 Overdracht van

Nadere informatie

Dr. Hilde Verbeek 15 april 2014. Department of Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 1

Dr. Hilde Verbeek 15 april 2014. Department of Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 1 Dr. Hilde Verbeek 15 april 2014 Department of Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing 1 Doelstelling Nurses on the Move Bijdragen aan verbetering kwaliteit van zorg in verpleeg- en

Nadere informatie

Comorbiditeit & richtlijnen: gaat dat samen?

Comorbiditeit & richtlijnen: gaat dat samen? Comorbiditeit & richtlijnen: gaat dat samen? TRANZO ZORGSALON 14 oktober 2010 Marjolein Lugtenberg TRANZO, UvT/ PZO, RIVM Richtlijnen o Ter verbetering van kwaliteit van zorg o Bron van evidence-based

Nadere informatie

Inspiratiesessie: Clinical Leadership Project (CLP): leiding geven voor betere patiëntenzorg. Dirk Gils 21/03/2013

Inspiratiesessie: Clinical Leadership Project (CLP): leiding geven voor betere patiëntenzorg. Dirk Gils 21/03/2013 Inspiratiesessie: Clinical Leadership Project (CLP): leiding geven voor betere patiëntenzorg Dirk Gils 21/03/2013 2 sinds 1/09/ 2009 is AZ Turnhout één regionaal ziekenhuis. ruim 1700 medewerkers 160 artsen

Nadere informatie

Zoeken naar evidence

Zoeken naar evidence Zoeken naar evidence Faridi van Etten-Jamaludin Clinical librarian Medische Bibliotheek AMC 2 december 2008 Evidence Based Practice? Bij EBP worden klinische beslissingen genomen op basis van het best

Nadere informatie

KWALITEIT VAN ZORG VERBETEREN EEN KWESTIE VAN CULTUUR? Hub Wollersheim, Marlies Hulscher, Theo van Achterberg

KWALITEIT VAN ZORG VERBETEREN EEN KWESTIE VAN CULTUUR? Hub Wollersheim, Marlies Hulscher, Theo van Achterberg KWALITEIT VAN ZORG VERBETEREN EEN KWESTIE VAN CULTUUR? Hub Wollersheim, Marlies Hulscher, Theo van Achterberg Vertrekpunt Er is veel praktijkvariatie De praktijk van de zorg kan heel vaak nog beter Er

Nadere informatie

Hoe weet ik waarom mijn interventies werken en voor wie?

Hoe weet ik waarom mijn interventies werken en voor wie? Hoe weet ik waarom mijn interventies werken en voor wie? Maartje van Stralen: Mine Yildirim: Femke van Nassau: Mia Kösters: Hoe evalueer ik hoe mijn interventie werkt? Analyse van mediatoren Hoe evalueer

Nadere informatie

Hoe was je je handen goed? J.G. van der Hoeven

Hoe was je je handen goed? J.G. van der Hoeven Hoe was je je handen goed? J.G. van der Hoeven Wat is het probleem? Cooper MA. Nature 2011;472:april 7:32 Antibiotica resistentie Leidt tot hogere sterfte Verhoogt het risico van verspreiding Verlaagt

Nadere informatie

Nurse versus physician-led care for the management of asthma

Nurse versus physician-led care for the management of asthma TRAM onderzoek Nurse versus physician-led care for the management of asthma Maarten C Kuethe1, Anja A P H Vaessen-Verberne1, Roy G Elbers2, Wim MC Van Aalderen3 1. Paediatrics, AMPHIA Hospital, Breda,

Nadere informatie

Kees Keizer

Kees Keizer Kees Keizer Mail@keeskeizer.com Zwerfafval en beleving Achtergrond Beleving burger als maat bij evaluatie taken in publieke ruimte: Reiniging Zwerfafval dissatisfier Interesse verschillende gemeentes Zwerfafval

Nadere informatie

- Geplaatst in VISUS EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE?

- Geplaatst in VISUS EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE? - Geplaatst in VISUS 4-2017 - EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE? Om de verschillen tussen de kennis uit het laatste wetenschappelijk bewijs en de klinische praktijk kleiner te maken is de afgelopen

Nadere informatie

HANDHYGIENE? HANDHYGIENE! Paul J Caesar Afd. Hygiëne en Infectiepreventie MCL

HANDHYGIENE? HANDHYGIENE! Paul J Caesar Afd. Hygiëne en Infectiepreventie MCL HANDHYGIENE? HANDHYGIENE! Paul J Caesar Afd. Hygiëne en Infectiepreventie MCL Workshops FRIESLAND COLLEGE, april 2006 ZHI NEDERLAND 5-10% OPGENOMEN PATIENTEN / JAAR (CA. 80.000 PAT.) MCL ca 27000 opn/jaar

Nadere informatie

Richtlijn Mammacarcinoom

Richtlijn Mammacarcinoom Richtlijn Mammacarcinoom Truus Smit-Hoeksma Waterlandziekenhuis, Purmerend Fase in de richtlijnontwikkeling - uitwerken conclusie literatuursearch - schrijven aanbevelingen Aanleiding voor aanvullingen

Nadere informatie

Chapter 11. Nederlandse samenvatting

Chapter 11. Nederlandse samenvatting Chapter 11 Nederlandse samenvatting Chapter 11 Reumatoïde artritis (RA) is een chronische aandoening die wordt gekenmerkt door ontstekingen van de gewrichten. Symptomen die optreden zijn onder andere pijn,

Nadere informatie

Patiënt empowerment. Is de patiënt er klaar voor?

Patiënt empowerment. Is de patiënt er klaar voor? HOOFDARTIKEL Patiënt empowerment. Is de patiënt er klaar voor? F. Van Laer(1), D. Verhelst (2), H. Jansens (1), E. Goovaerts (1) (1) Team ziekenhuishygiëne, UZA (2) Student verpleegkundige-ziekenhuishygiënist,

Nadere informatie

Bevorderen van terugkeer naar werk van kankerpatiënten Gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek

Bevorderen van terugkeer naar werk van kankerpatiënten Gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek Bevorderen van terugkeer naar werk van kankerpatiënten Gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek Sietske Tamminga Angela de Boer Jos Verbeek Monique Frings-Dresen Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid

Nadere informatie

Zorgbundel CVS. D. Vandijck

Zorgbundel CVS. D. Vandijck NVKVV Congres, 28 maart 2011, Oostende Zorgbundel CVS D. Vandijck Universiteit Gent Maatschappelijke Gezondheidskunde & Gezondheidseconomie Interuniversitair Centrum voor Gezondheidseconomisch Onderzoek

Nadere informatie

Wat is er toch gaande in de lucht!

Wat is er toch gaande in de lucht! Wat is er toch gaande in de lucht! J. J. (Hans) Duvekot, gynaecoloog/perinatoloog Afdeling Verloskunde Erasmus MC, University Medical Centre Rotterdam The Netherlands Disclosure slide (potentiële) belangenverstrengeling

Nadere informatie

Inhoud. Voorwoord 9. Samenstelling van de werkgroep 11

Inhoud. Voorwoord 9. Samenstelling van de werkgroep 11 Inhoud Voorwoord 9 Samenstelling van de werkgroep 11 Samenvatting 13 Samenvatting van de aanbevelingen 13 Symptomen van het PD 13 Criteria voor PD 14 Risicofactoren 14 Meetinstrumenten 14 Patiëntenperspectief

Nadere informatie

Inzetten van ervaring

Inzetten van ervaring Inzetten van ervaring 26 februari 2016 Bart Debyser Marijke Deman Bart Robbrecht Annelies Verkest 1 Perso presentatie Overzicht 1. Wat is ervaringsdeskundigheid? 2. Ons verhaal 3. Ervaringswerkers en inzetbaarheid

Nadere informatie

Leren van wat goed gaat, hebben we daar tijd voor?

Leren van wat goed gaat, hebben we daar tijd voor? S Y M P O S I U M 19 november 2015, 11.45 17.00 uur Erasmus Universiteit Rotterdam, Erasmus Paviljoen Leren van wat goed gaat, hebben we daar tijd voor? Dit symposium wordt georganiseerd door het Kenniscentrum

Nadere informatie

Implementatie van Samen Beslissen

Implementatie van Samen Beslissen Implementatie van Samen Beslissen Successen en uitdagingen Drs. Hoda Al-Itejawi, arts-onderzoeker VU Medisch Centrum Overzicht Implementatie-studie Implementatiegraad Evaluatie en gebruik van de keuzehulp

Nadere informatie

Focus wie ooit gediagnosticeerd moet nog behandeld worden. Prof. dr. Jan Hendrik Richardus Dr. Robine Hofman Abby Falla, MSc

Focus wie ooit gediagnosticeerd moet nog behandeld worden. Prof. dr. Jan Hendrik Richardus Dr. Robine Hofman Abby Falla, MSc Focus 2016-2017 wie ooit gediagnosticeerd moet nog behandeld worden Prof. dr. Jan Hendrik Richardus Dr. Robine Hofman Abby Falla, MSc Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC, Rotterdam Nationale

Nadere informatie

Doorsudderen of klaarstomen?

Doorsudderen of klaarstomen? Workshop Doorsudderen of klaarstomen? Zelfmanagementondersteuning in de opleiding tot zorgverlener (ontwerpsessie) 2-5-2012 Doorsudderen of klaarstomen? 1 Doel workshop Ingrediënten verzamelen om de opleiding

Nadere informatie

Meer tijd voor de patiënt

Meer tijd voor de patiënt Het Productieve Verpleegteam Meer tijd voor de patiënt CC Zorgadviseurs officieel licentiehouder van The Productive Ward 20-30% meer tijd voor patiëntenzorg hogere werknemerstevredenheid minder ziekteverzuim

Nadere informatie

De zorg is onze passie, verbeteren ons vak. Productive Ward

De zorg is onze passie, verbeteren ons vak. Productive Ward Productive Ward Verbeter de kwaliteit, veiligheid en doelmatigheid van uw zorg door reductie van verspilling Brochure Productive Ward CBO 2012 CBO, Postbus 20064, 3502 LB UTRECHT Alle rechten voorbehouden.

Nadere informatie

Evidence-Based Nursing. Bart Geurden, RN, MScN

Evidence-Based Nursing. Bart Geurden, RN, MScN Evidence-Based Nursing Bart Geurden, RN, MScN Trends in Verpleegkunde Jaren 1980: Systematisch werken Focus op proces Jaren 1990: Verpleegkundige diagnostiek Focus op taal Aandacht verschuift van proces

Nadere informatie

Belangenverklaring. L. Ottevanger. In overeenstemming met de regels van de Inspectie van de Gezondheidszorg (IGZ)

Belangenverklaring. L. Ottevanger. In overeenstemming met de regels van de Inspectie van de Gezondheidszorg (IGZ) Belangenverklaring In overeenstemming met de regels van de Inspectie van de Gezondheidszorg (IGZ) Naam: Organisatie: L. Ottevanger Erasmus MC Ik heb geen 'potentiële' belangenverstrengeling Cryotherapie

Nadere informatie

Evidence Based Nursing

Evidence Based Nursing Evidence Based Nursing - filosofie - Bart Geurden, RN, MScN Van verpleegkundige Diagnostiek naar evidence-based handelen Medische Diagnostiek >1900 Multi- Disciplinaire Problemen 1980- Verpleegkundige

Nadere informatie

Verbeteren van gezondheidsvaardigheden van ouderen in Europa EU-FP7-IROHLA. NCVGZ April 2013 Andrea de Winter. Jaap Koot & Menno Reijneveld

Verbeteren van gezondheidsvaardigheden van ouderen in Europa EU-FP7-IROHLA. NCVGZ April 2013 Andrea de Winter. Jaap Koot & Menno Reijneveld Verbeteren van gezondheidsvaardigheden van ouderen in Europa NCVGZ April 2013 Andrea de Winter EU-FP7-IROHLA Jaap Koot & Menno Reijneveld Omvang en aard van problemen met gezondheidsvaardigheden Doelen

Nadere informatie

Een nationale campagne voor handhygiëne: een project van het federaal platform voor ziekenhuishygiëne

Een nationale campagne voor handhygiëne: een project van het federaal platform voor ziekenhuishygiëne Een nationale campagne voor handhygiëne: een project van het federaal platform voor ziekenhuishygiëne Dr. Bart Gordts NSIH symposium Brussel, 20 feb 04 Verspreiding van resistentie tov antibiotica Selectieve

Nadere informatie

PATIËNTEN INFORMATIE. Verpleging in isolatie

PATIËNTEN INFORMATIE. Verpleging in isolatie PATIËNTEN INFORMATIE Verpleging in isolatie 2 PATIËNTENINFORMATIE Algemeen U bent opgenomen, of uw naaste is opgenomen, in het Maasstad Ziekenhuis en wordt in isolatie verpleegd. U bent door uw behandelend

Nadere informatie

Verbetering van therapietrouw. Peter W de Leeuw Afd. Interne Geneeskunde Academisch Ziekenhuis Maastricht

Verbetering van therapietrouw. Peter W de Leeuw Afd. Interne Geneeskunde Academisch Ziekenhuis Maastricht Verbetering van therapietrouw Peter W de Leeuw Afd. Interne Geneeskunde Academisch Ziekenhuis Maastricht Therapietrouw bij hypertensie Vrouw, 47 jaar, bloeddruk 184/102 mm Hg Diagnose: Essentiële hypertensie

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting De laatste jaren wordt in steeds meer zorginstellingen aandacht besteed aan infectiepreventie en patiëntveiligheid. Een van de redenen is de toenemende antibiotica resistentie van bacteriën

Nadere informatie

Infectie RIsico Scan (IRIS) risico s in beeld

Infectie RIsico Scan (IRIS) risico s in beeld ABR Netwerk, 5 september Vucht Infectie RIsico Scan (IRIS) risico s in beeld dr Ina (LE) Willemsen Consultant Infectiepreventie Amphia ziekenhuis Breda Werkpakket verantwoordelijke IRIS Amphia ziekenhuis

Nadere informatie

Na de uitzending De geleerde lessen van het St. Antonius ziekenhuis

Na de uitzending De geleerde lessen van het St. Antonius ziekenhuis Na de uitzending De geleerde lessen van het St. Antonius ziekenhuis Loes Pijnenborg, manager afdeling Kwaliteit, Veiligheid en Verantwoording (KVV) Richelle Griffioen, medewerker afdeling KVV 23 september

Nadere informatie

Psychologie van de duurzaamheid

Psychologie van de duurzaamheid Date 10-02-2015 1 Psychologie van de duurzaamheid Leonie Venhoeven Promovendus Rijksuniversiteit Groningen Date 10-02-2015 2 Hoe duurzaam zijn jullie? Date 10-02-2015 3 Date 10-02-2015 4 Waarom duurzaamheid?

Nadere informatie

Evidence based nursing: wat is dat?

Evidence based nursing: wat is dat? Evidence based nursing: wat is dat? Sandra Beurskens Lector kenniskring autonomie en participatie van mensen met een chronische ziekte Kenniskring autonomie en participatie EBN in de praktijk: veel vragen

Nadere informatie

Sneltesten voor respiratoire virussen: geschikt voor point-of-care? 13 juni 2017 Werkgroep Algemene Medische Microbiologie

Sneltesten voor respiratoire virussen: geschikt voor point-of-care? 13 juni 2017 Werkgroep Algemene Medische Microbiologie Sneltesten voor respiratoire virussen: geschikt voor point-of-care? 13 juni 2017 Werkgroep Algemene Medische Microbiologie Andrea Bruning, MD PhD AIOS Medische Microbiologie Overzicht Introductie - Point-of-care

Nadere informatie

Handhygiëne Compliance-systemen Mens en Gedrag. Wilco Visser

Handhygiëne Compliance-systemen Mens en Gedrag. Wilco Visser Handhygiëne Compliance-systemen Mens en Gedrag Wilco Visser Diversey en infectiepreventie Diversey Care is meer dan leverancier van reinigings- en hygiëne-systemen. Diversey Consulting sinds 2008 Voedselveiligheid

Nadere informatie

Hoe kunnen we activiteiten meer betekenisvol maken? 7/10/2015 betekenisvolle activiteiten Valerie Desmet

Hoe kunnen we activiteiten meer betekenisvol maken? 7/10/2015 betekenisvolle activiteiten Valerie Desmet Hoe kunnen we activiteiten meer betekenisvol maken? 1 Welkom 4 groepen 4 kleuren 2 Kennismaking Wie ben je? Waar werk je? Welke activiteit was betekenisvol voor jou? Waarom? 3 Zelfzorg 4 Huishoudelijke

Nadere informatie

Ik zorg dus ik Phamous. Meten en verbeteren. Achtergronden: Multidisciplinaire Richtlijn Schizofrenie 2012 (1)

Ik zorg dus ik Phamous. Meten en verbeteren. Achtergronden: Multidisciplinaire Richtlijn Schizofrenie 2012 (1) Implementatie van shared decision making in het behandelproces door invoering van FUR (Follow Up Rom) gesprekken 31 januari 2013 Marga van Leersum Verpleegkundig Specialist (MANP) UMCG, UCP Ik zorg dus

Nadere informatie

Evidence Based Practice in de alledaagse praktijk. Definitie EBP 16-4-2015

Evidence Based Practice in de alledaagse praktijk. Definitie EBP 16-4-2015 Evidence Based Practice in de alledaagse praktijk Lies Braam, verpleegkundig specialist neurologie 26 maart 2015 V &VN neurocongres Definitie EBP Bij EBP gaat het om klinische beslissingen op basis van

Nadere informatie

De ontwikkeling en evaluatie van een online borstreconstructie keuzehulp

De ontwikkeling en evaluatie van een online borstreconstructie keuzehulp De ontwikkeling en evaluatie van een online borstreconstructie keuzehulp Mammacongres 2017 Jacqueline ter Stege Psycholoog/PhD student Afd. Psychosociaal Onderzoek en Epidemiologie Antoni van Leeuwenhoek

Nadere informatie

Onderzoek naar voorschrijven door Verpleegkundig Specialisten. Anneke Francke, mede namens Marieke Kroezen (NIVEL) 19 juni 2014

Onderzoek naar voorschrijven door Verpleegkundig Specialisten. Anneke Francke, mede namens Marieke Kroezen (NIVEL) 19 juni 2014 Onderzoek naar voorschrijven door Verpleegkundig Specialisten Anneke Francke, mede namens Marieke Kroezen (NIVEL) 19 juni 2014 In de praktijk horen we niet alleen dat de kwaliteit van het voorschrijven

Nadere informatie

Arbeidsre-integratie van werknemers met burn-out:

Arbeidsre-integratie van werknemers met burn-out: Arbeidsre-integratie van werknemers met burn-out: ontwikkeling van een zorgpad 21-09-2017 Dr. Lotje Lambreghts Prof. Dr. Lode Godderis Achtergrond Burn-out: een syndroom dat bestaat uit (vooral) gevoelens

Nadere informatie

Zorgpaden: Evidence Based or Wishful thinking?

Zorgpaden: Evidence Based or Wishful thinking? Zorgpaden: Evidence Based or Wishful thinking? Jeroen van Oostrum Hoofd Business Intelligence Center 24 november 2009 Stellingen Stelling 1: Patiëntuitkomstmaten, zoals heropnames, complicaties en patiënttevredenheid,

Nadere informatie

Het effect van een schouderbeschermer op schouderklachten en productiviteit van steigerbouwers

Het effect van een schouderbeschermer op schouderklachten en productiviteit van steigerbouwers Het effect van een schouderbeschermer op schouderklachten en productiviteit van steigerbouwers L.A.M. Elders, T.I.J. van den Berg, A. Burdorf Erasmus MC, Rotterdam l.elders@erasmusmc.nl Tel: 06-55741585

Nadere informatie

Praten over palliatieve zorg in een oncologische context in Vlaanderen

Praten over palliatieve zorg in een oncologische context in Vlaanderen Praten over palliatieve zorg in een oncologische context in Vlaanderen Melissa Horlait, PhD CHI-Congres 11 december 2017 Mechelen Palliatieve zorg Palliatieve zorg Vroege palliatieve zorg Overlijden Model

Nadere informatie

De impact van het gezondheidsonderzoek Henk J. Smid, directeur ZonMw

De impact van het gezondheidsonderzoek Henk J. Smid, directeur ZonMw De impact van het gezondheidsonderzoek Henk J. Smid, directeur ZonMw Missie ZonMw stimuleert gezondheidsonderzoek en zorginnovatie Vooruitgang vraagt om onderzoek en ontwikkeling. ZonMw financiert gezondheidsonderzoek

Nadere informatie

Acceptatie nieuwe energiebronnen

Acceptatie nieuwe energiebronnen Date 18-12-2013 1 Acceptatie nieuwe energiebronnen Linda Steg Rijksuniversiteit Groningen, Vakgroep Psychologie Date 18-12-2013 2 Date 18-12-2013 3 Steg & De Groot (2012); Steg, Perlaviciute, Van der Werff

Nadere informatie

Intelligente coaching van mensen via smartphones

Intelligente coaching van mensen via smartphones Intelligente coaching van mensen via smartphones Vrije Universiteit Amsterdam Afdeling Informatica / Kunstmatige Intelligentie Michel Klein Body@Work symposium 23 mei 2012 Overzicht Wie zijn wij? Voorbeeld

Nadere informatie

Kennis en attitude van verpleegkundigen ten aanzien van decubitus

Kennis en attitude van verpleegkundigen ten aanzien van decubitus Kennis en attitude van verpleegkundigen ten aanzien van decubitus Dr. Dimitri Beeckman Florence Nightingale School of Nursing & Midwifery, King s College London Arteveldehogeschool Gent Plaats hierover

Nadere informatie

Wijs bewijs. Werkcollege Evidence based toezicht. Congres Leren loont, 10 november 2011

Wijs bewijs. Werkcollege Evidence based toezicht. Congres Leren loont, 10 november 2011 Wijs bewijs Werkcollege Evidence based toezicht Congres Leren loont, 10 november 2011 Dr. Marielle Klerks, IvhO en MJP Effecten van toezicht Dr. Marianne van Ooyen, WODC, EUR en Tier Werkcollege 1. Theorie

Nadere informatie

Beheersen van stoffenrisico's

Beheersen van stoffenrisico's Beheersen van stoffenrisico's Focus op multidimensionale beheersstrategieën 2 Inhoud van deze presentatie Waarom onderzoek naar beheersstrategieën bij TNO Welke kennisontwikkeling vindt plaats Human factor,

Nadere informatie

Debby Gerritsen. Kaf van Koren weten wat werkt

Debby Gerritsen. Kaf van Koren weten wat werkt Debby Gerritsen Kaf van Koren weten wat werkt Doelen UKON 1) Kennis ontwikkelen (=onderzoek) 2) Deze kennis delen en vertalen in praktische producten voor deskundigheidsbevordering (=onderwijs en opleiding)

Nadere informatie

Werkhervatting na allogene stamceltransplantatie. Sabine Harinck Verpleegkundig Specialist Hematologie

Werkhervatting na allogene stamceltransplantatie. Sabine Harinck Verpleegkundig Specialist Hematologie Werkhervatting na allogene stamceltransplantatie Sabine Harinck Verpleegkundig Specialist Hematologie Wat te verwachten? Allogene stamceltransplantatie Inleiding en aanleiding onderzoek Methode van onderzoek

Nadere informatie

Onderzoek naar gezondheidsvaardigheden in psychosociale oncologie

Onderzoek naar gezondheidsvaardigheden in psychosociale oncologie Onderzoek naar gezondheidsvaardigheden in psychosociale oncologie Dr Mirjam Fransen Amsterdam UMC, Universiteit van Amsterdam Afdeling Sociale Geneeskunde, locatie AMC Deze presentatie 1. Waarom onderzoek

Nadere informatie

Implementatie van de richtlijn angststoornissen

Implementatie van de richtlijn angststoornissen Implementatie van de richtlijn angststoornissen De lange termijn behandeleffecten Door: Maarten van Dijk (Hoofdwetenschappelijk bureau HSK/GZ-psycholoog) Achtergrond Studie binnen team angststoornissen

Nadere informatie

ROM in de verslavingszorg

ROM in de verslavingszorg ROM in de verslavingszorg Seminar NETQ Healthcare: Innovatie in de Geestelijke Gezondheidszorg Utrecht, 9 juni 2009 Suzan Oudejans, Arkin Academy AIAR Proefschrift Resultaten meten Resultaten van de zorg

Nadere informatie

Samen aan de slag met theorie en praktijkervaringen om uw implementatie een stap verder te krijgen

Samen aan de slag met theorie en praktijkervaringen om uw implementatie een stap verder te krijgen Samen aan de slag met theorie en praktijkervaringen om uw implementatie een stap verder te krijgen Disclosure slide (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties

Nadere informatie

Patient inclusie in de PCPCC trial ( )

Patient inclusie in de PCPCC trial ( ) Patient inclusie in de PCPCC trial (2014-2016) Onderzoek naar de inzet van een keuzehulp bij de behandelkeuze van prostaatkanker Maarten Cuypers, MSc. Social Psychology, Tilburg University Najaarsvergadering

Nadere informatie

MOSAIC studie Informatiebrief voor cases

MOSAIC studie Informatiebrief voor cases 1 MOSAIC studie Informatiebrief voor cases Informatiebrief betreffende het onderzoek (MOSAIC studie): de gevolgen van acute hepatitis C virus infectie bij HIV positieve en HIV negatieve mannen die seks

Nadere informatie

PATIËNTENPARTICIPATIECULTUUR OP MICRONIVEAU IN ALGEMENE EN PSYCHIATRISCHE ZIEKENHUIZEN

PATIËNTENPARTICIPATIECULTUUR OP MICRONIVEAU IN ALGEMENE EN PSYCHIATRISCHE ZIEKENHUIZEN 23 JANUARI 2020 PATIËNTENPARTICIPATIECULTUUR OP MICRONIVEAU IN ALGEMENE EN PSYCHIATRISCHE ZIEKENHUIZEN Presentatie: belang van het thema in het kader van: Het P4Pprogramma Het derde meerjarige programma

Nadere informatie

SAMENVATTING (DUTCH SUMMARY)

SAMENVATTING (DUTCH SUMMARY) SAMENVATTING (DUTCH SUMMARY) 146 INFECTIEPREVENTIE IN INDONESISCHE ZIEKENHUIZEN Infectiepreventie en antibioticaresistentie Ondanks alle energie die wordt gestopt in het voorkomen ervan, blijven infecties

Nadere informatie

HOOFDSTUK 1: INLEIDING

HOOFDSTUK 1: INLEIDING 168 Samenvatting 169 HOOFDSTUK 1: INLEIDING Bij circa 13.5% van de ouderen komen depressieve klachten voor. Met de term depressieve klachten worden klachten bedoeld die klinisch relevant zijn, maar niet

Nadere informatie

Cover Page. Author: Beuzekom, Martie van Title: Latent risk factors in operating theatres and intensive care units Issue Date:

Cover Page. Author: Beuzekom, Martie van Title: Latent risk factors in operating theatres and intensive care units Issue Date: Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/19916 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Beuzekom, Martie van Title: Latent risk factors in operating theatres and intensive

Nadere informatie

Ruggespraak. Ruggespraak. Presentatie Ariette Sanders - Netwerkbijeenkomst Platform Gedeelde Besluitvorming - Maart 2013 RUGPIJN? agenda.

Ruggespraak. Ruggespraak. Presentatie Ariette Sanders - Netwerkbijeenkomst Platform Gedeelde Besluitvorming - Maart 2013 RUGPIJN? agenda. agenda Ruggespraak Kennismaking Achtergrond van het onderzoek Methode Resultaten Discussie Conclusie A.R.J. Sanders1, W.Verheul2, T.Magneé2, H.M.Pieters, P. Verhaak2, N.J. de Wit1,, J.M. Bensing2 RUGPIJN?

Nadere informatie

Ziekenhuizen. Persoonlijke hygiëne patiënt en bezoeker

Ziekenhuizen. Persoonlijke hygiëne patiënt en bezoeker Ziekenhuizen Persoonlijke hygiëne patiënt en bezoeker Werkgroep Infectiepreventie Vastgesteld: juli 2012 Revisiedatum: juli 2017 Dit document mag vrijelijk worden vermenigvuldigd en verspreid mits steeds

Nadere informatie

Hygiëne en Infectiepreventie

Hygiëne en Infectiepreventie Hygiëne en Infectiepreventie Wat betekent dit voor jou als doktersassistente? donderdag 12 november 2015 Wat is Infectiepreventie? Wie/wat zijn deskundigen infectiepreventie? Wat is de rol van medewerkers

Nadere informatie

Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken

Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken Handhygiëne in de opleiding verpleegkunde door David De Wandel NATIONALE CAMPAGNE 2010-2011 Inhoud Inleiding: waar staan

Nadere informatie

Onderzoek naar het functioneren van arts-assistenten in ziekenhuizen

Onderzoek naar het functioneren van arts-assistenten in ziekenhuizen Onderzoek naar het functioneren van arts-assistenten in ziekenhuizen BIJLAGE 1 Vragenlijst Vragen die betrekking hebben op de borging van de kwaliteit van de zorg. A. Algemeen Ik werk momenteel als arts

Nadere informatie

16/02/2013. Op weg naar een betere transmurale zorg

16/02/2013. Op weg naar een betere transmurale zorg Op weg naar een betere transmurale zorg Balliu Kristof Wondzorgconsulent Brandwondencentrum Neder Over Heembeek Wondzorgcoördinator wondz.org Situering van een wondzorgspecialist in de thuiszorg. Als wondverpleegkundige

Nadere informatie

Waarom schrijven specialisten ouderen- geneeskunde psychofarmaca voor?

Waarom schrijven specialisten ouderen- geneeskunde psychofarmaca voor? UMCG Waarom schrijven specialisten ouderen- geneeskunde psychofarmaca voor? Verenso Jaarcongres 2011 Dr. S.U. Zuidema (Sytse) Afdeling Eerstelijnsgeneeskunde UMC St Radboud Nijmegen Afdeling Huisartsgeneeskunde

Nadere informatie

218 SAMENVATTING De prevalentie van overgewicht en obesitas bij kinderen is de laatste jaren sterk toegenomen. In Nederland hebben 12.8% van de jongen

218 SAMENVATTING De prevalentie van overgewicht en obesitas bij kinderen is de laatste jaren sterk toegenomen. In Nederland hebben 12.8% van de jongen Samenvatting 217 218 SAMENVATTING De prevalentie van overgewicht en obesitas bij kinderen is de laatste jaren sterk toegenomen. In Nederland hebben 12.8% van de jongens en 14.8% van de meisjes overgewicht,

Nadere informatie

Systematische review als middel tot synthese van bestaande kennis

Systematische review als middel tot synthese van bestaande kennis Systematische review als middel tot synthese van bestaande kennis Trudy Bekkering, epidemioloog Cebam, 2018 1 Inhoud Achtergrond Wat is een systematische review? Hoe systematische reviews maken? Verschillende

Nadere informatie

MRSA in de verloskunde Dépistage MRSA en gynécologie Sara Pinxten

MRSA in de verloskunde Dépistage MRSA en gynécologie Sara Pinxten MRSA in de verloskunde Dépistage MRSA en gynécologie Sara Pinxten Verpleegkundig ziekenhuishygiëniste AZ Sint-Jan Brugge-Oostende AV Probleemstelling uit de praktijk Sedert januari 2010 gebeurt in AZ Sint-Jan

Nadere informatie

ehealth in de Zorg 'een aanvulling of bedreiging' Erik Zwarter Managementadvies van Erasmus MC http://about.me/erikzwarter

ehealth in de Zorg 'een aanvulling of bedreiging' Erik Zwarter Managementadvies van Erasmus MC http://about.me/erikzwarter ehealth in de Zorg 'een aanvulling of bedreiging' Erik Zwarter Managementadvies van Erasmus MC http://about.me/erikzwarter 1 Het Erasmus MC 2012 1.200.000.000 omzet 9500 fte, 11.000 medewerkers 162 opnames/dag

Nadere informatie

INFECTIERISICO VERMINDEREN

INFECTIERISICO VERMINDEREN INFECTIERISICO VERMINDEREN In deze folder leest u welke maatregelen het UCCZ Dekkerswald treft om de kans op een infectie voor u zo klein mogelijk te maken. Wat is een infectie? Infecties w orden veroorzaakt

Nadere informatie

Werkwaarden voor volwassenen met dyslexie. Joost de Beer Neurodiversiteit in leren en werken Jaarcongres Impuls & Woortblind Nijkerk, 2 november 2018

Werkwaarden voor volwassenen met dyslexie. Joost de Beer Neurodiversiteit in leren en werken Jaarcongres Impuls & Woortblind Nijkerk, 2 november 2018 Werkwaarden voor volwassenen met dyslexie Joost de Beer Neurodiversiteit in leren en werken Jaarcongres Impuls & Woortblind Nijkerk, 2 november 2018 Even voorstellen Joost de Beer Achtergrond: algemene

Nadere informatie

Interdisciplinaire wondzorg & het perspectief van verpleegkundigen BUT FIRST THINGS FIRST. DISCLAIMER: Ik heb geen conflict of interest.

Interdisciplinaire wondzorg & het perspectief van verpleegkundigen BUT FIRST THINGS FIRST. DISCLAIMER: Ik heb geen conflict of interest. BUT FIRST THINGS FIRST Interdisciplinaire wondzorg & het perspectief van verpleegkundigen DISCLAIMER: Ik heb geen conflict of interest. PRESENTATIE MEDE MOGELIJK DOOR: Anniek Leijnse en Lissa Wijnker Anne

Nadere informatie

De kost van preventie en behandeling van decubitus in Vlaamse ziekenhuizen en WZC

De kost van preventie en behandeling van decubitus in Vlaamse ziekenhuizen en WZC De kost van preventie en behandeling van decubitus in Vlaamse ziekenhuizen en WZC 20 November 2014 Liesbet Demarré Promotor: Prof. dr. D. Beeckman Co-promotor: Prof. dr. L. Annemans INLEIDING Types gezondheidseconomisch

Nadere informatie

Living Lab van de energietransitie. www.tertium.nl

Living Lab van de energietransitie. www.tertium.nl Living Lab van de energietransitie www.tertium.nl 1. Gespreksleiding 2. Wetenschap & Samenleving 3. Participatie Natasja van den Berg Menno van der Veen @tertiumnl www.tertium.nl Inhoud 1. Korte inleiding

Nadere informatie

Dr. W. Paans, Lector Verpleegkundige Diagnostiek, Hanzehogeschool Groningen

Dr. W. Paans, Lector Verpleegkundige Diagnostiek, Hanzehogeschool Groningen Dr. M.L.A.Luttik, Senior onderzoeker Lectoraat Verpleegkundige Diagnostiek, Projectleider IWP Familiezorg, Hanzehogeschool Groningen/Trainer Familiezorg, FamiliezorgGroningen m.l.a.luttik@pl.hanze.nl Dr.

Nadere informatie