CM. Hogenstijn Het Algemeen Welzijn van het Volk Een politiek- en rechtshistorische Studie van Deventer in de Patriottentijd NlJMEGEN 2005
Inhoudsopgave Lijst van afkortingen Woord vooraf Inleiding ix xi i Deel I: Historische inleiding in de institutionele en rechtsgeschiedenis van Deventer Hoofdstuk i Hanzestad in de Middeleeuwen 13 Hoofdstuk 2 Grensvestiging van de Republiek 53 2.1 Historische ontwikkeling van Overijssel onder de Republiek 53 2.2 Historische ontwikkeling van Deventer onder de Republiek 76 2.3 Het institutionele kader 82 2.3.1 Het derde stadrecht (1642) 82 2.3.2 De Deventenaren 85 2.3.3 De magistraat en de gezworen gemeente 90 2.3.4 Stedelijke ambten, commissien en commissies 103 2.3.5 Buitenlandse commissien 110 2.4 Het functioneren van de stedelijke overheid m 2.4.1 Bevoegdheden en werkzaamheden van de regeringscolleges 112 2.4.2 Rechterlijke organisatie en rechtspraak 122 2.4.3 De regering en de kerken 128 Deel II Bovenlokale factoren van richtinggevende betekenis voor de Patriottenbeweging Hoofdstuk 3 Internationale en buitenlandse ontwikkelingen 141 3.1 Vernieuwende ontwikkelingen in het denken over Staat en recht in de eeuw der Verlichting 141 3.2 Invloedrijke denkers over recht en Staat 148 3.2.1 Samuel Pufendorf 148 3.2.2 Christiaan Wolff 150 3.2.3 Charles de Montesquieu 153 3.2.4 Jean-Jacques Rousseau 155 3.2.5 John Locke 158
3.2.6 William Blackstone 162 3.2.7 Andrew Fletcher 165 3.2.8 Richard Price 166 3.2.9 Joseph Priestley 168 3.2.10 Thomas Paine 169 3.3 De Amerikaanse vrijheidsoorlog en onafhankelijkheid en de staatsvorming aldaar 173 3.4 Grond-of mensenrechten 178 Hoofstuk 4 Ontwikkelingen in de Republiek der Verenigde Nederlanden 187 4.1 Vernieuwende ontwikkelingen in de rechtswetenschap en het juridisch onderwijs 187 4.2 Invloedrijke denkers over recht en Staat 193 4.2.1 Jan Wagenaar 193 4.2.2 Rutger Jan Schimmelpenninck 198 4.3 Politieke ontwikkelingen 202 4.3.1 Zeven staatjes vol onbehagen 202 4.3.2 De Schotse Brigade 211 4.3.3 Consequenties van de Vierde Engelse oorlog, de onafhankelijkheid en de erkenning van de Verenigde Staten 215 4.4 De beweging van de Patriotten 220 Hoofdstuk 5 Ontwikkelingen in het gewest Overijssel 233 5.1 Overijssel treedt op de voorgrond 233 5.2 Invloedrijke denkers over recht en Staat 240 5.2.1 Joan Derk van der Capellen 240 5.2.2 Jan Willem Racer 252 5.3 Politieke en juridische hoofdthema's in Overijssel 257 5.3.1 De drostendiensten ter discussie 257 5.3.2 Van der Capellen uit de Staten gestoten en vervolgd 268 5.3.3 De drostendiensten afgeschaft en Van der Capellen gerehabiliteerd 271 5.3.4 De overstemmingskwestie geregeld 282 5.3.5 Terugblik op de Overijsselse hoofdthema's 297 5.4 De kleine steden en hun rechten 300 5.4.1 De kleine landstadjes in verzet 300 5.4.2 De rechten van de kleine steden die in de Patriottentijd ter discussie stonden 303 a. Het ijkrecht 303 b. Het jachtrecht en de jurisdictie ten aanzien van jachtdelicten 304 VI
5-4-3- De strijd om erkenning van de rechten van de kleine steden in de Patriottentijd 308 Deel III Wording en 'acta et gesta' van de Patriottenbeweging te Deventer Hoofdstuk 6 Ontwikkelingen in de stad Deventer 315 6.1 De invloed van de vernieuwende ontwikkelingen in de rechtswetenschap en het juridisch onderwijs aan het Athenaeum Illustre 315 6.2 Invloedrijke verbreiders van verlichte ideeen over recht en Staat in Deventer 330 6.2.1 Simon de Vries 330 6.2.2 Gerhard Dumbar de jongere 333 6.3 Politieke en economische ontwikkelingen 350 6.4 De eerste petitie en de oprichting van het burgercomite 361 6.$ De 'vrije keur' van 22 februari 1783 en de 'begeving der commissien' 372 6.6 Het vrijkorps 391 Hoofdstuk 7 Het streven naar constitutionele vernieuwing in Deventer 411 7.1 De burgerij eist staatkundige vernieuwing 411 7.2 De burgercommissie verzamelt en rubriceert ingediende bezwaren 424 7.3 'Gecommitteerden' komen me een concept-regeringsreglement 439 7.4 De oppositie tegen het concept-regeringsreglement krijgt vorm 453 7.5 De tegenstellingen worden scherper. de gilden gaan van het Patriotse naar het Prinsgezinde kamp 466 7.6 De laatste successen en de repressie van de Patriottenbeweging in 1787 484 Hoofdstuk 8 Epiloog 509 8.1 De restauratie van 20 September 1787 509 8.2 Ondergronds voortbestaan van de Patriottenbeweging 526 8.3 Slotbeschouwing 535 Bijlage 1 Chronologisch overzicht 545 Bijlage 2 Stadhouders van Overijssel 551 Bijlage 3 Personele Samenstelling van de stadsregering (met enkele genealogische kanttekeningen) 552 Bijlage 4 Acte van Qualificatie 1 december 1782 557 Bijlage 5 Wetten van het vrijkorps 3 maart 1783 560 Bijlage 6 Concept-regeringsreglementvan de stad Deventer, 10 februari 1787 565 vu
Samenvatting 589 Resume 597 Summary 605 Lijst van geraadpleegde archivalia 613 Lijst van in druk versehenen bronnen 623 Lijst van geraadpleegde literatuur 646 Register van persoonsnamen 693 Register van aardrijkskundige namen 709 Register van zaken 717 VIll