Grondwetsbegrip en grondwetsidee

Transcriptie

1 Grondwetsbegrip en grondwetsidee Notion et idèe de constitution G.EM. van der Tang sanderg lnstituut 1998 Gouda Quint

2 lnhoudsopgave Inleiding 1 Achttienhonderd grondwetten 1 2 Veelsoortigheid en universaliteit van de grondwet 4 3 Grondwetsbegrip, grondwetsconcepties, grondwetsidee 8 4 Het onderzoek 10 Hoofdstuk I Constitutie en grondwet 1 Het woord constitutie 15 2 Het 'algemene', descriptieve constitutiebegrip Economische constitutie Politieke constitutie Sociale constitutie 26 3 Juridische constitutiebegrippen Materieel en formeel begrip De constitutie in materiè'le zin Constitutie als fundamenteel associatierecht Constitutie als grondslagenrecht met betrekking tot het 33 staatsverband De inhoud van de constitutie - essentiele benaderingen Constitutie in materiéle zin - proeve van een omschrijving De grondwet (constitutie in formele zin) Constitutie en grondwet - terminologie Elementen van het formele constitutiebegrip 50 4 Besluit 60 Hoofdstuk II Grondswetscreatie 1 Inleiding 65 2 Het ontstaan van het klassieke grondwetsbegrip Leges fundamentales en gezagsovereenkomsten Fundamentele wetten en grondwetten in de Nederlandse Republiek De staatsregelingen van de zeventiende eeuw Covenants en colonial charters Unie van Utrecht en Plakkaat van Verlatinge 81 vn

3 (hoofdstuk II) 3 De eerste grondwetsbeweging in Amerika De grondwetten van de Amerikaanse revolutie De Federale Constitutie 3.3 Het Amerikaanse voorbeeld 4 De grondwetten van de Franse revolutie De Assemblèe consumante en de Constitutie van Het ontwerp van de Gironde en de Constitutie van Directoire en Consulaat: de grondwetten van het jaar III en het jaar 110 Vili 4.4 Een constitutioneel laboratorium; Sieyès Invloed van 'La Grande Nation' H 5 De Staatsregeling van De Nationale Vergadering Het Pian van Constitutie en het Dikke Boek Staatsgreep en Staatsregeling De inhoud van de Staatsregeling 1" 5.5 Het einde der revolutie 1 6 Slot l 42 Hoofdstuk III Grondwetsidee 1 Inleiding i45 2 Grondwet en verdragsleer De leer der pacten 14" 2.2 Van staatsverdrag naar grondwet; de leer van de pouvoir constituant Doorwerking van de verdragstheorie Grondwetsherziening Grondwet, revolutie en contrarevolutie Revolutionaire grondwetgeving Afkeermotief en anticipatiemotief Geoctroyeerde grondwet en 'constitution-pacte' ('vereinbarte 17 Verfassung') 4 Constitutionalisme en grondwet Het begrip constitutionalisme Het klassieke constitutionalisme; politiek-maatschappelijke context Opkomst van de statelijk-institutionele grondwet I De grondwetsidee van het klassieke constitutionalisme 1^ Grondwet en staatsvorming Het rationalisatiemotief Machtsbeperking en controle op machtsuitoefening 'Idealbegriff der Verfassung' Problemen van het negentiende-eeuwse constitutionalisme 210 vin 89

4 (hoofdstuk III) 5.1 Het gezag van de grondwet Mislukte grondwetgeving Frankrijk - het echec van Het succes van een grondwet De grondwetsidee in Latijns-Amerika Onmacht en onvolkomenheid van de grondwet: 'wirkliche 224 Verfassung' en constitutie in materiele zin 5.6 Een discussie in de Nederlandse staatsrechtswetenschap Recapitulatie 230 Hoofdstuk IV Desillusies en dilemma's 1 De grondwet in de twintigste eeuw Verbreiding van de grondwet Het raadsel van de grondwet Transformaties van de grondwetsidee Formalisering en ritualisering De grondwetten van de 'nieuwe' staten 'Me-tooism' Pervertering van de grondwet Cnsis van het constitutionalisme Vier schrijvers over de grondwet Opbloei'Verfassungsideal' Vermaatschappelijking van de grondwet Drie voorlopers De programmatische grondwet; India Grondwet en sociaal constitutionalisme De normatieve kracht van de grondwet Gezag van de grondwet versus capitulatie voor 'de feiten' Herleving rationalisatiemotief 'Verfassung und Verfassungswirklichkeit' Nogmaals: het rationalisatiemotief Normatieve kracht van de grondwet en constitutionele rechtspraak Geen normativiteit uit eigen kracht Bedenkingen Desillusies en dilemma's 321 Hoofdstuk V Grondwet en constitutie 1 Recente ontwikkelingen - het vroegere Oostblok en Afrika 'Wille zur Verfassung' - 'Wille zur Macht' Op zoek naar de materiele constitutie Constitutionalisering van de grondwet 340 IX

5 (Hoofdstuk V) 3.2 Supraconstitutionaliteit: constitutionele grenzen aan 344 grondwetsherziening Rechterlijke toetsing van grondwetsherziening De grondwet als basiswet Toekomst van de staat toekomst van de grondwet? Besluit 377 Résumé 381 Geraadpleegde literatuur 391 Personenregister 421 X