Certificate Program Healthcare Management

Certificate Program Healthcare Management Het verhaal achter de cijfers, cashflow analyse en sturen op ratio s Drs. ing. Sander Oude Luttikhuis 08-02-2017 Leadership Entrepreneurship Stewardship

Even voorstellen 2 Drs ing. Sander Oude Luttikhuis Mobiel: 06 10 89 25 11 www.capaxcapitalpartners.com sander@capaxcapitalpartners.com Profiel Opleiding Financieel sparringpartner voor ondernemingsraden, managers en directeuren in de Zorg, Food & Agri. Business Valuation, Rotterdam School of Management Business administration, Erasmus University Rotterdam Ervaring Capax Capital Partners, partner Zanders Corporate Finance, director M&A Troostwijk Introman Fusies en Overnames, M&A consultant Havenbedrijf Rotterdam, project manager vastgoed transacties Enkele Recente Projecten Opzetten leasebedrijf voor medische apparatuur Investeringsselectie voor GGZ Fusie begeleiden tussen ziekenhuis en handkliniek Overig Sinds 2007 verbonden aan Nyenrode Universiteit als Senior lecturer Corporate Finance Sinds 2013 verbonden aan Wageningen Universiteit als docent kapitaalmarkten en alternatieve financieringsvormen

3 Over Capax Capital Partners Capax Capital Partners biedt investeerders inzicht in de markt van middelgrote bedrijven in Europa met het oog op investeringsmogelijkheden. Capax Capital Partners is hierbij een vooruitstrevende aanbieder, coördinator en adviseur van privaat en project gerelateerd eigen vermogen en vreemd vermogen. Hoofdzakelijk richt Capax Capital Partners zich op situaties waarbij behoefte is aan gestructureerde en innovatieve financiering. Capax Capital Partners opereert in een internationale context waarbij haar focus voornamelijk ligt op het vormgeven en uitvoeren van portfolio-strategieën. Sectoren - Zorg - Food - Agri Focus op Europa - Risicodragend Kapitaal - Vreemd Vermogen - Kapitaalmarkt Financiering

4 Agenda voor vandaag 8 februari 2017 Financiële overzichten Nederlandse zorgmarkt in vogelvlucht Quiz: waar zijn de geldstromen? Financiële analyse & ratio s Quiz Horizon

5 Leerdoelen voor 8 februari 2017 Het belang van financiële overzichten > meer dan cijfers alleen Leren lezen en interpreteren van financiële informatie > het verhaal achter de cijfers Het maken van een financiële analyse aan de hand van ratio s > kijken door de bril van investeerders & financiers Na afloop van vandaag de basisprincipes van financiële analyse toe kunnen passen op eigen organisatie en business cases in relatie tot de eisen van banken en investeerders.

7 Financiële overzichten: Quiz Vraag Welke financiële overzichten kennen wij? Antwoord Wat is het nut van deze financiële overzichten? Waarom is financieel management van belang?

De Nederlandse zorg in cijfers

De Nederlandse zorg in cijfers (2)

11 De Nederlandse zorg vanuit kredietverstrekking Ontwikkeling Gewijzigde bevoorschotting uit hoofde van prestatie bekostiging en DOT Consequentie voor zorginstelling Toenemend beslag op werkkapitaal in de komende jaren Minder nieuwbouw en daarbij verstrekken banken geen 30 jarige leningen meer Langlopende financiering neemt naar waarschijnlijkheid af > 10-15 jarige leningen is tegenwoordig vaak max tegenwoordig > dit leidt weer tot herfinancieringsrisico s Verdwijnen vergoeding van kapitaallasten (op budget basis) voor interest en afschrijving Minder makkelijk verkrijgen van financiering Omzet daadwerkelijk afhankelijk van productie Minder stabiele cash flow Banken en Basel III Herijken en mogelijk afbouwen van financieringen in de zorg

12 De Nederlandse zorg vanuit kredietverstrekking Ontwikkeling Banken en financiers zullen strenger toe gaan zien op het naleven van convenanten Consequentie voor zorginstelling Business cases + scenarioplanning + liquiditeitsplanningen + weten wat de impact is van de grootste risico s Banken zullen concentratierisico in de zorg in de komende jaren willen afbouwen Noodzaak tot alternatieve financieringsmogelijkheden Financieel management (mede afgedwongen door zorgverzekeraars en financiers) is daarom ontzettend belangrijk!!

Levenscyclus van organisaties Iedere fase kent eigen financiële dynamiek Succes en/of complexiteit # 1 # 1 Ontwikkelen van zorgproducten Testen v/d markt! Acceptatie door markt: betalende zorgconsument en uitbreiding van zorgproducten Bekend en volledig geaccepteerd: Stabiel, sturen op efficiency en vasthouden van marktpositie Transformerende instelling Instelling zit in de wildernis : Rationaliseren, innoveren en ondernemen Pionier Groei Volwassen Transformatie of verval Tijd

14 Geldstroomanalyse: de drie functies van een organisaties Zorgproduct en diensten Markt Van zorgconsume nten Kapitaalmarkt Eigen vermogen Vreemd vermogen Opera7onele bedrijfsvoering Investeringen Financiering Het domein van de financiële overzichten Investeringsbeslissing: Zelf doen of uitbesteden? Opzoek naar geldstromen? Kwaliteit en stabiliteit van geldstromen? Rendement op je investering? Wat is het geïnvesteerd kapitaal (IC) ROIC? Financieringsbeslissing: Eigen vermogen of Vreemd vermogen? Zekerheid en stabiliteit van geldstromen? Rendement voor vermogensverschaffers? Te vergeven zekerheden? Rente?

Quiz: opzoek naar waarde; waar zijn de geldstromen en wat vertellen ze? 60 min.

Introductie U wordt ingehuurd door een investeringsmaatschappij om te beoordelen of Kliniek X Nederland een goede investeringsmogelijk is. Van de investeringsmaatschappij hebt u de opdracht aangenomen te kijken naar de geldstromen van deze organisatie en daar een oordeel over te geven vanuit investeringsoptiek. De volgende onderwerpen kijkt u naar. Financiële overzichten van Kliniek X: -Bepaal de EBITDA. -Waarom is EBITDA belangrijk? -Bepaal het geïnvesteerd kapitaal (Invested Capital = IC). -Waarom is IC belangrijk? -Bepaal het rendement (ROIC) op het geïnvesteerd kapitaal (IC). -Waarom is de ROIC belangrijk? -Welke waarde kent u en uw team toe aan Kliniek X Nederland? Onderbouw uw analyse. -Wat adviseert u de participatiemaatschappij te doen? Onderbouw uw oordeel met stevige argumentatie. Op de volgende pagina s staan de balans en resultatenrekening van Kliniek X Nederland.

Profiel Ruwaard van Putten Ziekenhuis Algemeen profiel Algemeen ziekenhuis gevestigd in Spijkenisse Opgericht in 1986 Biedt nagenoeg alle basisspecialismen voor regio: Spijkenisse, Hoogvliet, Voorne-Putten, Rozenburg en Albrandswaard Medewerkers: 973 (per 1 januari 2013) Financieel profiel Omzet (mln) Winst (mln) Balanstotaal (mln) 2010 64-1 70 2011 66-5 74 2012 (voorlopige cijfers) 68-4 73

Managementsamenvatting Ruwaard van Putten Ziekenhuis Balans Balans Ruwaard van Putten Ziekenhuis X 1.000,-- Aciva 2010 2011 Passiva 2010 2011 Vaste Activa 51,068 51,296 Eigen vermogen 15,497 11,177 Vlottende activa 19,025 20,017 Vreemd vermogen 32,241 26,983 Liquide middelen 107 3,158 Vlottende passiva 22,462 36,311 Totaal activa 70,200 74,471 Totaal passiva 70,200 74,471 Wat is de balans eigenlijk? Balans = overzicht van bezittingen (activa) en schulden (schulden)

Managementsamenvatting Ruwaard van Putten Ziekenhuis Resultatenrekening Resultatenrekening: Ruwaard van Putten Ziekenhuis x 1.000,-- Resultatenrekening 2010 2011 Omzet (bedrijfsopbrengsten) 64,759 66,630 Totaal bedrijfslasten 64,378 70,455 Bedrijfsresultaat / EBIT 381-3,825 financiële lasten -1,375-1,228 Resultaat voor belasting -994-5,053 Vennootschapsbelasting - - Resultaat na belasting -994-5,053 afschrijvingen vaste activa 4,960 5,201 EBITDA* 5,341 1,376 Aflossing langlopende schulden -1,945-1,945 *EBITDA = Earnings Before Interest & Tax & Depreciation & Amortisation Resultaat voor belasting & interest & afschrijving & amortisatie Wat is de resultatenrekening eigenlijk? Resultatenrekening = overzicht van opbrengsten (+) en kosten (-)

Managementsamenvatting Ruwaard van Putten Ziekenhuis Financiële ratio s Ratio's: Ruwaard van Putten Ziekenhuis 2010 2011 Delta 2010-2011 Rentabiliteit -2% -8% -6% ROIC 1% -10% -10% Solvabiliteit 22% 15% -7% Debt / Equity 2.2X 2.6X 0.4X Debt / EBITDA 6.4X 21.0X 14.6X ICR 0.3X -3.1X -3.4X DSCR 1.6X 0.4X -1.2X Current ratio 85% 64% -21% Wat zijn financiële ratio s eigenlijk? Ratio s = zijn verhoudingsgetallen en geven verdere betekenis aan financiële data/ informatie. Je leert er cijfers mee lezen.

Return On Invested Capital (Rendement op geïnvesteerd vermogen) 1 8.0% 6.0% ROIC Ruwaard EBIT / (Eigen Vermogen + Rentedragende schulden) 4.0% 2.0% -2.0% -4.0% -6.0% -8.0% -1-12.0% 0.8% 2010 2011-9.5% ROIC Norm Mate waarin de investeringen van een organisatie geld genereren. Wordt vaak afgezet tegen de totale vermogenskosten van de organisatie. Balans Resulatenrekening Wat zegt deze negatieve ROIC? Ac7va Materiële vaste activa Passiva Eigen vermogen Omzet (bedrijfsopbrengsten) Totaal bedrijfslasten Bedrijfsresultaat (EBIT) financiële lasten Negatieve ROIC bij Ruwaard duidt op waarde vernietiging VloBende ac7va Vreemd vermogen Resultaat voor belasting Vennootschapsbelasting Liquide middelen Vlottende passiva Resultaat na belasting Totaal activa Totaal passiva

Solvabiliteit (financiële weerbaarheid) 25.0% Solvabiliteit Ruwaard Eigen vermogen / Balanstotaal. 2 22.1% 15.0% 1 5.0% 15.0% Mate waarin een organisatie over een buffer beschikt om eventuele verliezen op te vangen. 2010 2011 Solvabiliteit Norm Wat zegt deze solvabiliteit? Balans Ac7va Materiële vaste activa Passiva Eigen vermogen Solvabiliteit loopt bij Ruwaard terug > organisatie teert in op reserves VloBende ac7va Vreemd vermogen Liquide middelen Vlottende passiva Totaal activa Totaal passiva

Debt / Ebitda (mate van financial leverage) 25.00 20.00 21.02 Debt / EBITDA Totaal rente dragende schulden / EBITDA. 15.00 10.00 5.00-6.40 2010 2011 Debt / EBITDA Norm Mate waarin een organisatie in staat is haar rentedragende schulden terug te betalen. Geeft een ruwe schatting hoeveel tijd een organisatie hiervoor nodig heeft. Balans Ac7va Passiva Resulatenrekening Omzet (bedrijfsopbrengsten) Wat zegt deze leverage? Totaal bedrijfslasten Materiële vaste activa VloBende ac7va Liquide middelen Eigen vermogen Vreemd vermogen Vlottende passiva Bedrijfsresultaat (EBIT) financiële lasten Resultaat voor belasting Vennootschapsbelasting Resultaat na belasting Leverage loopt onverantwoord op door terugval in EBITDA > met het EBITDA niveau in 2011 duurt het 21.02 jaar voordat het vreemd vermogen is afgelost Totaal activa Totaal passiva afschrijvingen vaste activa EBITDA

Debt service cover ratio: capaciteit om vreemd vermogen te servicen 1.80 1.60 DSCR EBITDA / (te betalen interest + reguliere aflossingen). 1.40 1.61 1.20 1.00 0.80 0.60 0.40 0.20-0.43 2010 2011 DSCR Norm Mate waarin een organisatie in staat is haar financiële verplichtingen te voldoen. Resulatenrekening Omzet (bedrijfsopbrengsten) Totaal bedrijfslasten Bedrijfsresultaat (EBIT) financiële lasten Resultaat voor belasting Vennootschapsbelasting Resultaat na belasting afschrijvingen vaste activa EBITDA Wat zegt deze Debt Service Cover Ratio? DSCR zakt onder 1 waarmee de organisatie niet meer in staat is haar interest en aflossingsverplichtingen te voldoen Aflossing rentedragende schulden (reguliere aflossingen)

Current ratio (liquiditeitsratio) 1.60 1.40 1.20 Current ratio Kortlopende vorderingen incluis liquide middelen / kortlopende schulden 1.00 0.80 0.60 0.40 0.20-0.85 0.64 2010 2011 Current ratio Norm Mate waarin de verschaffers van het kort vreemd vermogen uit de vlottende activa kunnen worden betaald Balans Ac7va Materiële vaste activa Vlottende activa Liquide middelen Totaal activa Passiva Eigen vermogen Vreemd vermogen Vlottende passiva Totaal passiva Wat zegt deze current ratio? Current ratio bij Ruwaard ligt onder 1 en geeft aan dat de organisatie niet meer in staat is om uit haar kortlopende vorderingen de kortlopende verplichtingen te voldoen

Om mee te nemen.. ü ü Financiële overzichten zijn gestandaardiseerde weergave van cijfers. Ieder economisch actieve instelling en of project heeft een balans en resultatenrekening. Winst representeert geen koopkracht. EBITDA wel! ü ROIC (return on invested capital) is de belangrijkste indicator om de performance van investeringen te meten, uitgedrukt in een percentage. ü Men spreekt van waarde creatie wanneer de ROIC groter is dan de vermogenskosten (Rente). ü Ratio s zijn af te leiden vanuit de (1) de operationele activiteiten (resultatenrekening), (2) investeringsactiviteiten (activazijde balans) en (3) financieringsactiviteiten (passivazijde balans) Operationeel > voortbrengen diensten en producten Investeren > in kapitaalgoederen en werkkapitaal uit hoofde van operationele activiteiten Financieren > eigen vermogen en vreemd vermogen

En dan nog dit.. ü ü ü Ratio s geven verantwoordingsinformatie, stuurinformatie, en benchmarkinformatie; met ratio analyse is de vrije geldstroom in perspectief te plaatsen Ratio s vervullen een signaalfunctie voor de financiële positie van een organisatie De belangrijkste ratio s zijn: i. ROIC (return on invested capital) ii. Solvabiliteit (financiële weerbaarheid) iii. Debt / EBITDA (mate van vreemd vermogensfinanciering > schuld) iv. DSCR (Debt service cover ratio > capaciteit van de geldstroom om interest en aflossing te voldoen) v. Current ratio (vlottende activa / vlottende passiva)

Investor Healthy Quiz 60 min.

32 Quiz: Horizon Jeugdzorg en Onderwijs benadert u als potentiële investeerder / financier. In eerste aanleg wordt een investeringsbedrag van 50mln gevraagd. 1. Bereken de volgende financiële ratio s van Horizon voor 2013: Return on invested Capital (ROIC) Debt / EBITDA Debt Service Cover Ratio (DSCR) 2. Beoordeel de financiële positie en performance van Horizon. 3. Zet uw bevindingen en overwegingen als potentiële investeerder op een flip-over en licht uw aanpak en bevindingen kort toe. 4. Wat is uw oordeel als potentiële investeerder; bent u bereid de gevraagde EUR 50mln te investeren en onder welke voorwaarden? Licht uw oordeel kort toe.

33 Quiz: U bent gevraagd de volgende ratio s (in het rood) van Horizon te berekenen. Ratio Definition Norm Interpretatie 2010 2011 Rentabiliteit Rendement op geïnvesteerd kapitaal (ROIC) Resultaat / Totale opbrengsten EBIT / (EV + Rentedragende schulden) Solvabiliteit Eigen vermogen / Balanstotaal Debt / Equity Debt / EBITDA ICR (interest coverage ratio) DSCR (debt service coverage ratio) Current Ratio Totaal rente dragende schulden / Eigen vermogen Totaal rente dragende schulden / EBITDA > 1.5% Relatieve resultaatmarge van een organisatie > 7.5% Mate waarin de investeringen van een organisatie geld genereren. Wordt vaak afgezet tegen de totale vermogenskosten van de organisatie > 20% Mate waarin een organisatie over een buffer beschikt om eventuele verliezen op te vangen < 2.0X Mate waarin een organisatie met vreemd vermogen is gefinancierd < 3.5X Mate waarin een organisatie in staat is haar rentedragende schulden terug te betalen. Geeft een ruwe schatting hoeveel tijd een organisatie hiervoor nodig heeft EBIT / te betalen interest > 2.0X Mate waarin een organisatie in staat is interest te betalen EBITDA / (te betalen interest + reguliere aflossingen) Kortlopende vorderingen incluis liquide middelen / kortlopende schulden > 1.3X Mate waarin een organisatie in staat is haar financiële verplichtingen te voldoen > 1.5X Mate waarin de verschaffers van het kort vreemd vermogen uit de vlottende activa kunnen worden betaald

Balans Horizon Jeugdzorg en Onderwijs 2013 Balans per 31-12-2013 ACTIVA 31-12-2013 PASSIVA 31-12-2013 Bedrijfsgebouwen en terreinen 34.452.368 Kapitaal Algemene reserve 1.491.710 27.106.887 Machines en installaties 464.312 Bestemmingsreserve 7.486.442 Andere bedrijfsmiddelen 2.964.922 Bestemmingsfonds 3.344.101 Materiële vaste activa in Eigen vermogen 39.429.140 uitvoering 135.282 Materiële vaste activa 38.016.884 Personeelsvoorzieningen 649.481 Overige voorzieningen 4.799.539 Totaal vaste activa 38.016.884 Voorzieningen 5.449.020 Vorderingen op debiteuren Overige vorderingen Vooruitbetaalde bedragen Nog te ontvangen bedragen Overige overlopende activa Vorderingen uit hoofde van subsidies 362.991 431.877 271.463 1.303.8475 49.865 3.204.249 Langlopende schulden 24.377.900 Langlopende schulden 24.377.900 Schulden uit hoofde van subsidies Schulden aan kredietinstelling Crediteuren Aflossingsverplichtingen langlopende schulden 12.161.809 18.299 3.320.136 783.916 Belastingen en sociale 3.170.523 premies Schulden terzake pensioen 91.982 Nog te betalen salarissen 159.919 Vorderingen 6.124.293 Vakantiegeld 2.583.720 Vakantiedagen 1.266.832 Overige schulden 2.824.504 Liquide middelen 54.608.964 Nog te betalen kosten Vooruit ontvangen bedragen 2.681.399 210 Overige passiva 430.832 Totaal vlottende activa 60.733.256 Kortlopende schulden 29.494.080 TOTAAL ACTIVA 98.750.140 TOTAAL PASSIVA 98.750.140

Resultatenrekening Horizon Jeugdzorg en Onderwijs 2012-2013 Exploitatierekening 2013 2012 Personele lasten -84.208.449-94.717.614 Afschrijvingen -4.247.164-2.822.248 Huisvestingslasten -10.250.973-13.977.622 Automatiseringskosten -1.453.082-969.608 Apparaatskosten -7.359.521-7.436.730 Verzorgingskosten -8.282.708-8.858.777 Lasten -115.801.896-128.782.599 Subsidies Rijksbijdragen 117.443.340 138.393.896 Overige bedrijfsopbrengsten 10.309.839 3.236.569 Baten 127.753.179 141.630.465 Saldo financiële lasten en baten 328.898 663.259 Exploitatieresultaat 12.280.181 13.511.125 Resultaatsbestemmingen -12.280.181-13.511.125 Saldo 0 0

Geldstroomoverzicht Horizon Jeugdzorg en Onderwijs 2013 Kasstroom uit operationele activiteiten Ref. 2013 2012 Bedrijfsresultaat 11.399.803 13.201.856 Aanpassingen voor: - afschrijvingen 4.448.381 2.822.248 - mutaties voorzieningen -1.324.532 1.873.234 3.123.849 4.695.482 Veranderingen in vlottende middelen: - vorderingen 2.104.233 2.963.413 - vorderingen/schulden uit hoofde van subsidies -1.483.938 6.973.654 - kortlopende schulden (excl. schulden aan kredietinstellingen) 152.629-23.621.469 772.925-13.684.402 Kasstroom uit bedrijfsoperaties 15.296.577 4.212.936 Ontvangen interest 185.352 319.294 Betaalde interest -8.980-10.025 Rechtstreekse eigen vermogensmutaties -2.590.882 1.391.835-2.414.510 1.701.104 Totaal kasstroom uit operationele activiteiten 12.882.067 5.914.040 Kasstroom uit investeringsactiviteiten Investeringen materiële vaste activa -3.108.299-2.141.346 Desinvesteringen materiële vaste activa 18.508.796 4.839.658 Totaal kasstroom uit investeringsactiviteiten 15.400.497 2.698.312 Kasstroom uit financieringsactiviteiten Aflossing langlopende schulden -17.968.856-12.043.612 Totaal kasstroom uit financieringsactiviteiten -17.968.856-12.043.612 Mutatie geldmiddelen 10.313.708-3.431.260

Uitwerking Ratio Quiz: de ratio s zonder additionele 50mln 37

Uitwerking Ratio Quiz: de ratio s met additionele 50mln 38

39 Wrap up: de behandelde thema s ü Interpreteren van financiële overzichten (balans en resultatenrekening) ü Sturen op geldstromen ü Financiële analyse en ratio s ü Kijken vanuit een investeerder / financier naar de zorg (eigen vermogen / vreemd vermogen) ü Sturen op financiële kengetallen en ratio s ü Keuze tussen vreemd en eigen vermogen (Financieringsstructuur) >>>> Belangrijkste les: onderken het belang van geldstromen en hoe deze met ratio s betekenis te kunnen geven!!!!