Inhoud Voorwoord 5 Overzicht van figuren 25 Overzicht van tabellen 29 INLEIDENDE TITEL 31 HOOFDSTUK I. OPZET 33 HOOFDSTUK II. BEGRENZING 35 HOOFDSTUK III. TERMINOLOGIE 37 HOOFDSTUK IV. STRUCTUUR 39 TITEL I. ONDERZOEKSCONTEXT 41 HOOFDSTUK I. ECHTSCHEIDING DOOR ONDERLINGE TOESTEM- MING (EOT) 43 Afdeling 1. Situering van EOT in het echtscheidingsrecht 43 Afdeling 2. Voorwaarden voor EOT 45 1. Wilsovereenstemming over het principe om uit de echt te scheiden 45 2. Wilsovereenstemming over alle gevolgen van de echtscheiding 46 Afdeling 3. Bemiddeling en EOT 46 1. Bemiddelingstoepassingsgebied en EOT 46 2. Bemiddelingstypes en EOT 47 3. Bemiddelde overeenkomsten voorafgaand aan EOT 48
10 EOT-OVEREENKOMSTEN. EEN EMPIRISCH-JURIDISCHE STUDIE Afdeling 4. Evolutie van het aantal EOT s 49 1. Inleidend 49 2. Periode vóór 1830 49 3. Periode 1830-1971 49 4. Periode 1972-1993 51 5. Periode 1994-2007 52 6. Periode na 2007 52 7. Besluit inzake de evolutie van het aantal EOT s 53 HOOFDSTUK II. OVEREENKOMSTEN VOORAFGAAND AAN EOT 55 Afdeling 1. Situering in het wetboek 55 Afdeling 2. Facultatieve notariële boedelbeschrijving 57 1. Wetgevende evolutie 57 2. Vigerend recht 58 Afdeling 3. Overeenkomst ex artikel 1287 Ger.W. 58 1. Inhoud 58 A. Overeenkomst over de wederzijdse rechten 58 1. Wetgevende evolutie 58 2. Vigerend recht 59 B. Overeenkomst betreffende het wettelijk erfrecht en de reserve van de langstlevende 60 1. Wetgevende evolutie 60 2. Vigerend recht 60 2. Vorm 61 3. Rechtskwalificatie 62 A. Dading 62 B. Draagwijdte 64 4. Tijdstip van uitwerking 66 A. Regeling van de actuele goederen 66 B. Regeling inzake het wettelijk erfrecht en de reserve 67 C. Afwijkingen van het wettelijk tijdstip van uitwerking 68 1. Conventionele afwijking 68 2. Afwijking door de aard van het beding 68 5. Geen voorlopige binding bij afstand van de procedure 68 6. Wijzigbaarheid 69 A. Wijziging tijdens de procedure 69 1. Principe 69
INHOUD 11 2. Uitzondering 69 B. Wijziging na de echtscheiding 70 1. Wijziging in onderling akkoord 70 2. Wijziging op eenzijdig verzoek 70 C. Absolute nietigheid van tegenbrieven 70 Afdeling 4. Overeenkomst ex artikel 1288 Ger.W. 72 1. Inhoud 72 A. Overeenkomsten met betrekking tot de echtgenoten 72 1. Verblijfplaats tijdens de proeftijd 72 a. Wetgevende evolutie 72 b. Vigerend recht 73 2. Eventuele uitkering tussen (ex-)echtgenoten 74 a. Wetgevende evolutie 74 b. Vigerend recht 75 B. Overeenkomsten met betrekking tot de kinderen 76 1. Welke kinderen? 76 a. Wetgevende evolutie 76 b. Vigerend recht 76 2. Ouderlijk gezag en verblijfs- of contactregeling 77 a. Wetgevende evolutie 77 b. Vigerend recht 79 3. Bijdrage in het onderhoud van de kinderen 81 a. Wetgevende evolutie 81 b. Vigerend recht 82 2. Vorm 83 3. Rechtskwalificatie 83 4. Tijdstip van uitwerking 84 5. Voorlopige binding bij afstand van de procedure 84 6. Wijzigbaarheid 85 A. Wijziging tijdens de procedure 85 B. Wijziging na de echtscheiding 85 1. Wijziging in onderling akkoord 85 2. Wijziging op eenzijdig verzoek 86 a. Overeenkomst aangaande de uitkering tussen (ex-)echtgenoten 86 b. Overeenkomst aangaande de kinderen 87 Afdeling 5. Besluit de lege ferenda 88
12 EOT-OVEREENKOMSTEN. EEN EMPIRISCH-JURIDISCHE STUDIE HOOFDSTUK III. THEORETISCHE ONDERZOEKSCONTEXT 91 Afdeling 1. Theoretische benaderingen van overeenkomsten voorafgaand aan EOT 91 1. Rechtseconomische benadering 91 2. Relationele benadering 92 3. Verantwoording van de theoretische keuze 93 Afdeling 2. Relationele contracttheorie (RCT) 94 1. Inhoudelijke analyse 94 A. Discrete vs relationele overeenkomst 94 B. Toepassing 96 2. Contextuele analyse 97 A. Context 97 B. Toepassing 97 3. Basisassumpties 98 HOOFDSTUK IV. EMPIRISCH-JURIDISCHE ONDERZOEKSCONTEXT 99 Afdeling 1. Interdisciplinair project voor de optimalisatie van scheidingstrajecten (IPOS) 100 1. Onderzoeksfocus 100 A. Echtscheidingsproces 100 B. Kwaliteitsverbetering 100 2. Determinantenmodel 101 3. Basisbevraging 101 A. Rekrutering 101 B. Meetinstrumenten 102 Afdeling 2. Empirische studie van overeenkomsten voorafgaand aan EOT 103 1. Onderzoeksdoelstelling 103 2. Onderzoeksmodel 103 3. Steekproefopzet en -trekking 104 4. Onderzoeksopzet 106 A. Gemengde methoden 106 B. Deelonderzoeken 107 C. Methodologische beperkingen 107 Afdeling 3. Wetenschappelijke positionering 108 1. Empirisch-juridische rechtswetenschap 108 A. Empirische rechtswetenschap 109
INHOUD 13 B. Empirische rechtsmethodologie 110 2. Empirisch-juridische studie 110 3. Interdisciplinair onderzoeksveld 112 HOOFDSTUK V. BESLUIT OVER DE ONDERZOEKSCONTEXT 115 TITEL II. INHOUDELIJKE ANALYSE VAN OVEREENKOMSTEN VOOR AFGAAND AAN EOT 117 HOOFDSTUK I. INLEIDEND 119 Afdeling 1. Doelstelling 119 Afdeling 2. Vraagstelling 120 Afdeling 3. Data 120 1. Dataverzameling 120 2. Steekproefsamenstelling 122 A. Data uit de IPOS-bevraging 122 B. Data uit de EOT-overeenkomsten 124 HOOFDSTUK II. METHODE 127 Afdeling 1. Inhoudsanalyse als empirische rechtsmethodologie 127 Afdeling 2. Soorten inhoudsanalyse 128 1. Inhoudsanalyse als systematisch-kwantificerende methode 128 2. Inhoudsanalyse als kwalitatief-interpreterende methode 129 Afdeling 3. Scannen en coderen 129 Afdeling 4. Codeerschema en codeboek 130 Afdeling 5. Betrouwbaarheid van de codering 130 HOOFDSTUK III. TOEPASSING VAN DE INHOUDSANALYSE OP DE EOT-OVEREENKOMSTEN 131 Afdeling 1. Methode van bespreking 131 Afdeling 2. Vorm en structuur van de EOT-overeenkomsten 132 1. Vorm 132 A. Inhoudsanalyse 132 B. Aandachtspunten 133 2. Structuur 134 A. Begingedeelte 135 1. Hoofdtitel 135
14 EOT-OVEREENKOMSTEN. EEN EMPIRISCH-JURIDISCHE STUDIE a. Inhoudsanalyse 135 b. Aandachtspunten 135 2. Aanhef 135 a. Inhoudsanalyse 135 b. Aandachtspunten 136 3. Voorafgaande uiteenzetting 136 a. Inhoudsanalyse 136 b. Aandachtspunten 137 B. Overeenkomstengedeelte 137 1. Inhoudsanalyse 137 a. Titel 137 b. Inhoud 138 2. Aandachtspunten 138 C. Slotgedeelte 139 1. Inhoudsanalyse 139 a. Titel 139 b. Inhoud 139 2. Aandachtspunten 140 Afdeling 3. Inhoudsanalyse van de overeenkomst ex artikel 1287 Ger.W. 140 1. Overeenkomst betreffende de actuele goederen van de echtgenoten 140 A. Regeling van de activa 140 1. Roerende goederen 140 a. Inleidend 140 b. Lichamelijke roerende goederen 141 c. Onlichamelijke roerende goederen 145 2. Onroerende goederen 160 a. Gezinswoning waarop beide echtgenoten een zakelijk recht hebben 161 b. Gehuurde gezinswoning 175 B. Regeling van de passiva 176 1. Inleidend 176 2. Schuldenregeling als verklaring voor orde 176 a. Algemeen 176 b. Inhoudsanalyse 176 c. Aandachtspunten 177 3. Hypothecaire schulden 177 a. Inhoudsanalyse 177 b. Aandachtspunten 178
INHOUD 15 4. Belastingschulden 179 a. Algemeen 179 b. Inhoudsanalyse 181 c. Aandachtspunten 182 5. Andere schulden 183 6. Collectieve schuldenregeling 183 C. Verrekening van vergoedingen 184 1. Algemeen 184 2. Inhoudsanalyse 184 3. Aandachtspunten 185 D. Verzuim van toebedeling van activa en passiva 185 1. Algemeen 185 a. Onbewust vergeten vermogensbestanddelen 186 b. Bewust verzwegen vermogensbestanddelen 186 2. Inhoudsanalyse 186 3. Aandachtspunten 188 2. Overeenkomsten betreffende het erfrecht en de overlevingsrechten 188 A. Erfrecht 188 1. Erfrecht ab intestato 188 a. Algemeen 188 b. Inhoudsanalyse 189 c. Aandachtspunten 190 2. Erfrecht a testato 190 B. Overlevingsrechten 191 1. Inleidend 191 2. In geval van overlijden tijdens de EOT-procedure 192 a. Huwelijksvoordelen in een huwelijkscontract 192 b. Huwelijksvoordelen niet vervat in een huwelijkscontract 195 3. In geval van overlijden na de echtscheiding 196 a. Verval van huwelijksvoordelen 196 b. Behoud van huwelijksvoordelen 196 Afdeling 4. Inhoudsanalyse van de overeenkomst ex artikel 1288 Ger.W. 197 1. Overeenkomsten met betrekking tot de echtgenoten 197 A. Verblijfplaats van de echtgenoten tijdens de proeftijd 197 1. Algemeen 197 2. Inhoudsanalyse 198 3. Aandachtspunten 198
16 EOT-OVEREENKOMSTEN. EEN EMPIRISCH-JURIDISCHE STUDIE B. Uitkering tussen (ex-)echtgenoten 199 1. Inleidend 199 2. Echtgenoten wensen voor altijd geen uitkering te bepalen 200 a. Inhoudsanalyse 200 b. Aandachtspunten 201 3. Echtgenoten wensen voorlopig geen uitkering te bepalen 202 a. Algemeen 202 b. Inhoudsanalyse 202 c. Aandachtspunten 203 4. Echtgenoten wensen een uitkering te bepalen 203 a. Begroting en betaling van de uitkering 203 b. Modaliteiten van de uitkering 206 2. Overeenkomsten met betrekking tot de kinderen 220 A. Welke kinderen? 220 B. Uitoefening van het ouderlijk gezag 221 1. Inleidend 221 2. Gezagsuitoefening over de persoon van de kinderen 222 a. Basisregime: gezamenlijke gezagsuitoefening 222 b. Uitzonderingsregime: uitsluitende gezagsuitoefening 235 c. Getemperde gezagsregimes 238 3. Beheer van de goederen en vertegenwoordiging van de kinderen 241 a. Algemeen 241 b. Inhoudsanalyse 242 c. Aandachtspunten 243 C. Verblijfs- of contactregeling 244 1. Inleidend 244 2. Inschrijving in het bevolkingsregister 245 a. Algemeen 245 b. Inhoudsanalyse 245 c. Aandachtspunten 245 3. Verblijfsregeling 246 a. Algemeen 246 b. Inhoudsanalyse 247 c. Aandachtspunten 262 4. Contactregeling 269 a. Algemeen 269 b. Inhoudsanalyse 270 c. Aandachtspunten 271
INHOUD 17 5. Verblijfs- of contactregeling bij oudere minderjarigen 272 6. Verblijfs- of contactregeling bij meerderjarigen 272 7. Contact met grootouders en familieleden 273 D. Bijdrage in het onderhoud van de kinderen 274 1. Onderhoudsplicht vs onderhoudsbijdrage 274 a. Onderhoudsplicht 274 b. Onderhoudsbijdrage 276 2. Gewone kosten 279 a. Begroting en betaling van de forfaitaire onderhoudsbijdrage 279 b. Modaliteiten van de forfaitaire onderhoudsbijdrage 288 3. Buitengewone kosten 301 a. Algemeen 301 b. Inhoudsanalyse 305 c. Aandachtspunten 309 4. Kindrekening 314 a. Algemeen 314 b. Inhoudsanalyse 316 c. Aandachtspunten 317 5. Kinderbijslag 321 a. Algemeen 321 b. Inhoudsanalyse 322 c. Aandachtspunten 322 Afdeling 5. Bijzondere bepalingen in de EOT-overeenkomst 323 1. Bemiddelingsbeding 323 A. Algemeen 323 B. Inhoudsanalyse 324 C. Aandachtspunten 327 1. Opname van een bemiddelingsbeding in de EOT-overeenkomst 327 2. Terminologie en formulering 328 2. Beding betreffende de facultatieve notariële boedelbeschrijving 330 A. Algemeen 330 B. Inhoudsanalyse 330 C. Aandachtspunten 332 3. Bedingen aangaande de globale EOT-overeenkomst 332 A. Tijdstip van uitwerking 332 1. Algemeen 332 2. Inhoudsanalyse 332 3. Aandachtspunten 334
18 EOT-OVEREENKOMSTEN. EEN EMPIRISCH-JURIDISCHE STUDIE B. Voorlopige binding bij afstand van de procedure 335 1. Algemeen 335 2. Inhoudsanalyse 336 3. Aandachtspunten 337 C. Kwalificatiebeding 337 1. Algemeen 337 2. Inhoudsanalyse 337 3. Aandachtspunten 338 4. Bedingen aangaande de EOT-procedure 338 A. Bevoegdheids- en taalkeuzebeding 338 1. Algemeen 338 2. Inhoudsanalyse 339 3. Aandachtspunten 339 B. Kostenbeding 339 1. Algemeen 339 2. Inhoudsanalyse 340 3. Aandachtspunten 340 a. Expliciet kostenbeding 340 b. Tijdstip van uitwerking 340 c. Kosten ten laste van één echtgenoot 340 d. Schadebeding 341 5. Beding inzake naamgebruiksrecht 342 6. Notariële (slot)verklaringen 343 A. Toelichting en voorlezing van de akte 343 B. Raadgevings- en informatieplicht van de notaris 344 C. Identiteitsbevestiging 344 D. Vaststelling handelingsbekwaamheid 345 7. Beding ten voordele van een derde 345 Afdeling 6. Aanvullende akten 346 1. Algemeen 346 2. Inhoudsanalyse 347 3. Aandachtspunten 348 HOOFDSTUK IV. BESLUIT OVER DE INHOUDSANALYSE 349 Afdeling 1. Kwantitatieve inhoudsanalyse 349 1. Algemeen 349 2. Overeenkomst ex artikel 1287 Ger.W. 350
INHOUD 19 A. Regelingen met betrekking tot de roerende goederen 350 B. Regelingen met betrekking tot de gezinswoning 350 3. Overeenkomst ex artikel 1288 Ger.W. 351 A. Regelingen met betrekking tot de echtgenoten 351 B. Regelingen met betrekking tot de kinderen 351 4. Bijzondere bepalingen in de EOT-overeenkomst 352 A. Afwezigheid van een notariële voorafgaande boedelbeschrijving 352 B. Beperkt aantal bemiddelingsbedingen in EOT-steekproef 352 Afdeling 2. Kwalitatieve inhoudsanalyse 352 1. Algemeen 352 2. Inadequate EOT-regelingen 353 A. Globaal op overeenkomstniveau 353 B. Specifiek op bedingniveau 353 1. Inhoudelijke dimensie 353 a. Onvolledige EOT-bedingen 354 b. Incorrecte EOT-bedingen 354 c. Ontbrekende EOT-bedingen 355 2. Formele dimensie 356 a. Terminologie in EOT-bedingen 356 b. Formulering van EOT-bedingen 356 TITEL III. CONTEXTUELE ANALYSE VAN OVEREENKOMSTEN VOOR AFGAAND AAN EOT 359 HOOFDSTUK I. INTRODUCTIE 361 Afdeling 1. Doelstelling 361 Afdeling 2. Kenmerken van de onderzoekscontext 362 1. Kenmerken van de EOT-context 362 A. Ex ante kenmerken 362 B. Ex post kenmerken 364 2. Kenmerken van de EOT-overeenkomst 364 A. De jure kenmerken 364 B. De facto kenmerken 365 Afdeling 3. Vraagstelling 365 Afdeling 4. Data-analytische technieken 366 1. Regressieanalyse 366 2. Logistische regressieanalyse 366
20 EOT-OVEREENKOMSTEN. EEN EMPIRISCH-JURIDISCHE STUDIE HOOFDSTUK II. EMPIRISCHE STUDIE VAN DE EX ANTE EOT- CONTEXT 369 Afdeling 1. Introductie en probleemstelling 369 1. Contextuele indicatoren voor echtscheiding 369 2. Contextuele indicatoren voor echtscheidingstrajectkeuze 372 3. Contextuele indicatoren voor echtscheidingsregelingen 372 A. Regelingen aangaande de goederen 372 B. Regelingen aangaande de kinderen en de echtgenoten 373 C. Tussenbesluit 375 Afdeling 2. Onderzoeksvragen 376 Afdeling 3. Methode 377 1. Variabelen in de EOT-dataset 377 A. Afhankelijke variabelen 377 1. Toebedeling van de gezinswoning 378 2. Verblijfplaats van de echtgenoten tijdens de proeftijd 378 3. Gezagsregeling 378 4. Verblijfsregeling 378 5. Bijdrage in het onderhoud voor de kinderen 378 6. Uitkering tussen (ex-)echtgenoten 379 B. Onafhankelijke variabelen 379 1. Persoonskenmerken van de (ex-)echtgenoten 379 2. Gezinskenmerken 380 3. Socio-economische kenmerken 380 4. Huwelijkskenmerken 381 5. Scheidingskenmerken 383 2. Data-analytische strategie 386 A. Samenstelling van datasets 386 1. Datasets op gezinsniveau 386 2. Geïmputeerde datasets 386 B. Logistische regressie 387 Afdeling 4. Resultaten 388 1. Regeling met betrekking tot de gezinswoning 388 A. Enkelvoudige logistische regressie 388 B. Meervoudige logistische regressie 389 2. Verblijfplaats van de echtgenoten tijdens de proeftijd 390 A. Enkelvoudige logistische regressie 390 B. Meervoudige logistische regressie 390
INHOUD 21 3. Gezagsregeling 391 A. Enkelvoudige logistische regressie 391 B. Meervoudige logistische regressie 391 4. Verblijfsregeling 392 A. Enkelvoudige logistische regressie 392 B. Meervoudige logistische regressie 392 5. Bijdrage in het onderhoud voor de kinderen 393 A. Enkelvoudige logistische regressie 393 B. Meervoudige logistische regressie 394 6. Uitkering tussen (ex-)echtgenoten 395 A. Enkelvoudige logistische regressie 395 B. Meervoudige logistische regressie 396 Afdeling 5. Tussenbesluit 397 HOOFDSTUK III. EMPIRISCHE STUDIE VAN DE EX POST EOT- CONTEXT 401 Afdeling 1. Introductie en probleemstelling 401 1. Methodologische kritiek 403 2. Maat voor de kwaliteit van de EOT-overeenkomst 403 Afdeling 2. Onderzoeksvragen 405 Afdeling 3. Methode 406 1. Variabelen in de EOT-dataset 406 A. Afhankelijke variabele: kwaliteitsbeleving van de EOTovereenkomst 406 B. Onafhankelijke variabelen 406 1. Ex ante contextkenmerken 406 2. Gedichotomiseerde de jure inhouden van de EOT-overeenkomst 407 2. Data-analytische strategie 407 Afdeling 4. Resultaten 407 1. Kwaliteitsbeleving van de EOT-overeenkomst 407 2. Evolutie van de EOT-kwaliteitsbeleving 408 3. Effect van ex ante kenmerken op kwaliteitsbeleving van de EOTovereenkomst 410 4. Effect van EOT-inhoud op kwaliteitsbeleving van de EOT-overeenkomst 414 Afdeling 5. Tussenbesluit 417
22 EOT-OVEREENKOMSTEN. EEN EMPIRISCH-JURIDISCHE STUDIE HOOFDSTUK IV. BESLUIT BETREFFENDE DE CONTEXTUELE ANALYSE 419 TITEL IV. ALGEMEEN BESLUIT 421 HOOFDSTUK I. AANZET TOT GOEDE REDACTIONELE PRAKTIJKEN INZAKE EOT-OVEREENKOMSTEN 423 Afdeling 1. Inleidend 423 Afdeling 2. Optimalisatie van de EOT-overeenkomst 424 1. Basisfilosofie bij de redactie van een EOT-overeenkomst 424 2. Basiseigenschappen van een EOT-overeenkomst 425 3. EOT-overeenkomst als een instrument voor stapsgewijze conflicthantering 427 A. Overleg 429 B. Bemiddeling 431 C. Rechtspraak 431 Afdeling 3. Van multidisciplinaire samenwerking naar interdisciplinair EOT-overeenkomstmodel 432 1. Multidisciplinaire samenwerking 432 2. Interprofessionele samenwerking 433 3. Interdisciplinair EOT-overeenkomstmodel 434 HOOFDSTUK II. VERVOLGONDERZOEK 437 Afdeling 1. Probleemstelling 437 Afdeling 2. Nood aan empirisch-juridisch onderzoek betreffende relitigatie na EOT 438 HOOFDSTUK III. SLOTBESCHOUWINGEN 441 Afdeling 1. Over het onderzoeksproject 441 Afdeling 2. Over de onderzoeksmethode 442 Afdeling 3. Over de onderzoeksresultaten 443 EMPIRISCHE VASTSTELLINGEN 445 STELLINGEN 447
INHOUD 23 BIBLIOGRAFIE 449 I. Wetgevende akten 449 II. Parlementaire stukken 450 III. Rechtsliteratuur 451 1. Boeken en verzamelwerken 451 2. Bijdragen in boeken en verzamelwerken 454 3. Bijdragen in tijdschriften 458 IV. Empirisch-juridische, rechtseconomische en sociaalwetenschappelijke literatuur 465 1. Boeken en verzamelwerken 465 2. Bijdragen in boeken en verzamelwerken 466 3. Bijdragen in tijdschriften 468 V. Geraadpleegde online bronnen 474 VI. Varia 474 TREFWOORDENREGISTER 475