Vergadering: 17 mei 2017 Agendapunt: 14 Onderwerp: Aanschaf extra Avenio s Portefeuille: OV-ontwikkeling Datum: 10 mei 2017 Contactpersoon: Arend Jan van der Lely Telefoonnummer: 088 5445 107 Aan de bestuurscommissie Vervoersautoriteit, Inleiding Voorjaar 2017 zijn alle 60 nieuwe Avenio s ingezet op het netwerk in de regio Den Haag. MRDH is met de HTM en de Haagse gemeenten een verkenning gestart tram 2024, om de huidige resterende oude trams (type GTL8) te vervangen. Er zijn echter overwegingen om deels niet te wachten tot 2024 met vervanging, maar om nog voor deze zomer de HTM een nabestelling van 10 voertuigen te laten plaatsen van het nieuw ingestroomde type Avenio. In dit besluit worden de veranderingen toegelicht, met mogelijke oplossingen, waaronder de aanschaf van extra voertuigen. De concessie-afspraken zijn gebaseerd op het huidige areaal aan voertuigen. Netwerkuitbreidingen, al dan niet met uitbreiding van het aantal nieuwe voertuigen, zijn buiten de concessie gehouden. Oftewel naast de eventuele aanschaf van de voertuigen wordt met dit voorstel ook invulling gegeven aan aanvullende (financiële) afspraken voor exploitatie en beheer en onderhoud. Uitbreidingen tot 2024 Op dit moment zijn een tweetal projecten in uitvoering die gevolgen hebben voor de voertuigbehoefte: Verlenging Bleizo. Opleverdatum is eind 2018 en ten behoeve van de extra inzet per dienstregeling 2019 zijn drie RandstadRailvoertuigen nodig. Verlenging lijn 19 naar TU-wijk. Realisatie op diverse plaatsen bezig en belangrijk onderdeel is de vervanging van de Sint Sebastiaansbrug. Verwachting is dat eind 2019 de tram kan gaan rijden. De verlenging betekent een extra inzet van vier voertuigen. De lijn is geschikt voor beide type brede tweerichting trams (RegioCitadis of Avenio). GTL8 is niet langer inzetbaar, omdat beide eindpunten geen keerlus hebben. Bovenstaande uitbreidingen hebben, vanwege de afspraak over 10% technische reserve, tot gevolg dat de technische reserve ook met één voertuig uitgebreid moet worden. In totaal zijn dit inclusief correctie technische reserve acht extra voertuigen voor de exploitatie t.o.v. de huidige situatie. Zie voor de getalsmatige onderbouwing bijlage 1. Oplossingen Er zijn twee oplossingen. De eerste oplossing is de extra voertuigbehoefte op te vangen uit het bestaande areaal, te weten de voertuigen bestemd voor flexibele inzet en de groei. 1
Hierdoor vervallen de extra ritten in de spits. De tweede oplossing is de aanschaf van tien 1 extra Avenio-voertuigen. Beide oplossingen zullen worden toegelicht. Overigens betekent de veranderde inzet sowieso dat op lijn 2 en 19 mogelijk andere inzet van voertuigen plaatsvindt. Op deze lijnen kunnen namelijk zowel RegioCitadis- als Avenio-voertuigen ingezet worden. Gegeven het vergelijkbare kwaliteitsniveau worden deze wijzigingen niet in de weging betrokken. In bijlage 1 zijn de overzichten opgenomen met de voertuiginzet per oplossing. Zonder aanschaf nieuwe voertuigen In de concessie is rekening gehouden met een aantal voertuigen om de voorspelde groei aan reizigers op te vangen. Het is een keuze om deze groei niet te faciliteren met extra wagninzet, maar deze gereserveerde wagens te gebruiken voor de hierboven genoemde netwerkuitbreidingen. Dit levert zes voertuigen op. Het laatste voertuig zou gehaald kunnen worden door op een lijn één of twee voertuigen minder in te zetten. Dit leidt wel mogelijk tot suboptimale inzet dan wel vollere trams. Als door bijvoorbeeld groei toch voertuigen op andere lijnen nodig zijn, dan is een vervolg maatregel om de exploitatie op lijn 11 weer met GTL8-voertuigen uit te voeren. Dit levert vijf brede voertuigen op. Dit vraagt extra inzet van GTL8-voertuigen, die dan langer in dienst gehouden moeten worden. (zie bijlage 1 kolom invulling met 60 Avenio s). Het maatschappelijk/bestuurlijk draagvlak om lijn 11 weer met GTL8-voertuigen te exploiteren zal beperkt zijn. Met extra nieuwe voertuigen HTM heeft vanuit de eerdere bestelling nog een voorstel van de leverancier gekregen voor de levering van 10 extra Avenio s 2. Op het moment dat deze 10 extra voertuigen er komen, dan betekent dat het volgende: De uitbreidingen naar Bleizo en de TU-wijk kunnen in exploitatie worden genomen. Er blijven voertuigen beschikbaar om eventuele extra groei op te vangen op bijvoorbeeld lijn 9. Hiermee hoeven de concessie afspraken op dit onderdeel niet aangepast te worden. (zie bijlage 1 kolom invulling met 70 Avenio s) Beide oplossingen kunnen technisch gezien. De weging voor beide varianten zal vooral afhangen van de verwachtingen met betrekking tot groei. HTM is gevraagd een analyse te maken op basis waarvan de weging gebaseerd kan worden. Onderstaand is een analyse op de bezettingsgraad opgenomen. Verwachte bezetting tot 2024. Onderstaande analyse laat zien dat bezettingen stijgen en zelfs op momenten de norm overschrijden. Dit geeft een onderbouwing dat groei een reële verwachting is. Uit voorstaande blijkt dat technisch gezien de netwerkuitbreidingen binnen het huidige voertuigenbestand op te lossen zijn. Het betekent wel dat er geen enkele restcapaciteit over is voor de periode 2018-2024. Belangrijkste vraag is hierbij wat de huidige bezetting is en welke verwachting er is met betrekking tot de reizigersvraag. HTM is hiernaar gevraagd. 1 Dit zijn twee extra voertuigen ten opzichte van de benodigde acht en dit wordt veroorzaakt doordat HTM een afspraak heeft over de aanschaf van series van 10 voertuigen. 2 Strikt genomen is dit niet een optie vanuit het eerdere contract, maar ligt er een voorstel vanuit Siemens voor een aparte order van 10 voertuigen. 2
Vanuit het PvE railconcessie 2016-2026 wordt een capaciteitsnorm 3 gehanteerd. Onderstaand de verschillende normen per type voertuig: Inzetnormen: Capaciteitsnorm GTL-8 HTM huidig 125 Capaciteitsnorm conform PvE 121 Capaciteitsnorm RC HTM huidig 165 Capaciteitsnorm conform PvE 150 + 24,0% t.o.v. GTL-8 Capaciteitsnorm Avenio HTM huidig 155 Capaciteitsnorm conform PvE 138 + 14,0% t.o.v. GTL-8 Op dit moment ( gegevens zijn uit oktober 2016) wordt op bepaalde ritten deze norm al overschreden. Hieronder een grafiek van de bezetting van lijn 2: In de bijlagen dezelfde tabellen voor RandstadRail 3, lijn 15 en lijn 9 Hieruit blijkt dat de bezetting op verschillende ritten op dit moment boven de norm uit komt van het programma van eisen wat als basis dient voor de concessie. De verwachting is dat deze bezetting en dus de overbelasting toe gaat nemen, om de volgende argumenten: Er is nu een trend van groei te zien gegeven de economische ontwikkeling. De verwachting is dat deze nog wel even aanhoudt. De gemeente Den Haag blijft vol inzetten op ruimtelijke verdichting (Ruimte voor de Stad, Internationale zone en Scheveningen) in lijn met economische ontwikkeling is de verwachting dat deze ook gerealiseerd gaat worden. De introductie van lage vloertrams op de stadslijnen blijkt succesvol. HTM neemt al waar dat er meer met rolstoelen, rollators en kinderwagens gereisd wordt. Dit zet druk op de gehanteerde norm van vier mensen per vierkante meter. 3 Capaciteitsnorm: Er is sprake van een goede afstemming van de in te zetten capaciteit op de (verwachte) vraag van Reizigers wanneer op iedere Lijn in iedere richting tijdens ieder uur van de Dag en Nacht de (verwachte) vraag van Reizigers kleiner of gelijk is aan het aantal zitplaatsen plus de helft van het aantal staanplaatsen (o.b.v. 4 personen per m2) in de Railvoertuigen die de Concessiehouder tijdens het desbetreffende uur op de Ritten van de desbetreffende Lijn in de desbetreffende richting inzet. 3
Inhoudelijke weging Gegeven bovenstaande over netwerk- en reizigersontwikkeling vindt de volgende weging plaats: Technisch gezien is het mogelijk de netwerkuitbreidingen in te vullen door de zes voertuigen bestemd voor groei in te zetten voor de netwerkuitbreidingen en daarnaast één voertuig uit de reguliere exploitatie te halen. Indien op de lijnen met Avenio-inzet vanwege groei nog meer voertuigen nodig zijn, dan is de terugvaloptie om voor meerdere jaren weer GTL8-voertuigen in te zetten op lijn 11. Bovenstaande twee punten betekenen dat alle rek eruit is en dat gerekend moet worden op bestuurlijke/maatschappelijke weerstand voor het weer inzetten van GTL8-voertuigen op een omgebouwde lijn. Op dit moment is op verschillende lijnen sprake van een overbelasting op diverse ritten. Ook op lijnen waar op basis van de introductie van de Avenio meer capaciteit is aangeboden. Zelfs lijnen die langdurig geconfronteerd zijn met omleidingen, vanwege werkzaamheden, laten een sneller herstel zien dan voorheen. Beide waarnemingen ondersteunen de aanname dat verdere groei reëel is de komende jaren. Het niet aanschaffen van extra voertuigen betekent dat niet eerder dan 2024 voorzien kan worden in meer capaciteit. Bij overbezetting op de voertuigen kan dat leiden tot bestuurlijk/maatschappelijke weerstand. Conclusie is dat op inhoudelijke gronden de aanschaf van tien extra Avenio s niet uit te stellen is. Risico bij order van 10 voertuigen De levering van de 60 Avenio s is afgerond en het contract biedt contractueel en aanbesteding technisch formeel geen ruimte om nog 10 voertuigen te bestellen. HTM is met Siemens in gesprek gegaan en beide zien ruimte om gebaseerd op het huidige contract en voorwaarden nog 10 voertuigen te leveren. HTM en Siemens tasten de markt af en afgesproken is dat indien de markt vraagt om een aanbesteding, de bestelling niet geplaatst zal worden. Een openbare aanbesteding voor 10 voertuigen wordt door HTM en MRDH niet als zinvol beschouwd. Indien een afspraak met Siemens derhalve niet tot resultaat leidt, dan zal gewacht moeten worden tot de bestelling ten behoeve van de vervanging van de laatste GTL8-voertuigen in 2024. Financiering De scenario s met en zonder extra voertuigen zijn doorgerekend voor kosten en reizigersopbrengsten. Hierbij zijn per scenario twee varianten doorgerekend. Eén waarbij de netwerkuitbreidingen ook consequenties heeft voor het aantal dienstregelingskilometers en één waarbij binnen het huidige aantal dienstregelingskilometers de netwerkuitbreidingen worden opgevangen. Deze toevoeging is gedaan vanwege de huidige principe afspraak dat er geen (financiële) ruimte is om extra dienstregelingskilometers te vergoeden. Onderstaand de tabel met financiële consequenties van de verschillende scenario s en varianten: 4
Een toelichting op de verschillende onderdelen: Het betreft de kosten en opbrengsten voor de periode 2019 2023. Het voorstel gaat over het naar voren halen van een deel van de bestelling voor 2024. Vanaf 2024 zijn de kapitaallasten gedekt vanuit het gereserveerde budget voor de vervanging. De kosten betreffen de kapitaallasten voor de voertuigen, de exploitatiekosten en de kosten voor beheer en onderhoud van de voertuigen en de extra infrastructuur. De opbrengsten zijn de extra reizigersopbrengsten voor de netwerkuitbreidingen en de inzet van nieuwe lage vloertuigen heeft ook een opbrengsteffect. In bijlage 3 is de financiële opbouw van de scenario s te zien. Vastgesteld wordt dat met of zonder 10 extra voertuigen er extra te dekken kosten zijn. Alleen een scenario zonder extra voertuigen en zonder aanvullende kwantiteiten heeft nauwelijks extra dekking nodig. Gegeven de inhoudelijke voorkeur is onderzocht of er dekking is te vinden voor een variant met extra voertuigen en uitbreiding van de kwantiteiten. De volgende twee opties staan open: 1. HTM heeft aangegeven dat de gerealiseerde reizigersopbrengsten 2016 volgens de laatste prognoses hoger uitvallen dan het uitgangspunt in de bieding. Dit betekent dat over 2016 HTM een hogere afdracht doet gegeven het gedeelde opbrengstenrisico. Deze bedraagt voor MRDH 2,7 mln. Daarnaast betekent deze hogere realisatie een hogere taakstelling voor HTM voor de periode 2017 2026. Dit leidt er toe dat HTM 410.000,- minder bijdrage krijgt, wat resulteert in een vrijval bij MRDH voor de gehele concessieduur van 4,1 mln. Hiermee is het totale positieve effect voor MRDH 6,8 mln. 2. In de nieuwe concessie is een afspraak gemaakt voor de inrichting van een kwaliteitsfonds. Alle meeropbrengsten (los van het hiervoor genoemde effect voor 2016) boven de afgesproken norm, worden in dit fonds gestort. Alhoewel over de hoogte van de vulling nog geen zekerheid is, is de verwachting wel dat (een deel van) de dekking hierin gevonden zal worden. Vooral gegeven gesignaleerde groei tot nu toe. Het voorstel is om 4,0 mln. van de 6,8 mln. totale meeropbrengsten over 2016 in te zetten voor de dekking van de businesscase. Voor het scenario met extra voertuigen en uitbreiding van de kwantiteiten resteert 3,45 mln. om ten laste te brengen van het kwaliteitsfonds. Aangezien deze laatste een risico betekent, omdat het geld nog niet daadwerkelijk beschikbaar is, is met HTM overeenkomen dat HTM en MRDH een evetueel tekort ieder voor de helft delen. Voor MRDH betekent dit dat een risicoreservering gedaan moet worden van 1,73 mln. eventueel te te dekken uit het restant van 2,8 mln. ( 6,8 4,0 = 2,8 mln.) meeropbrengsten over 2016. Op de volgende pagina is de totale businesscase weergegeven. 5
De eerste twee kolomen geven de beschrijving van de businesscase voor de periode 2019-2023 zoals hier boven toegelicht. De derde kolom beschrijft de situatie vanaf 2024, welke gegeven de reizigersopbrengsten samenhangend met dit voorstel en de reservering voor de kapitaallasten bij de MRDH. Vastgesteld wordt dat zowel voor de periode 2019-2023, als vanaf 2024 de businesscase kostendekkend is. Vastgesteld wordt dat hiermee een verantwoorde dekking is gevonden voor het scenario met extra voertuigen en uitbreiding van het aantal dienstregelingskilometers. Voorgesteld besluit 1. Gegeven de netwerkuitbreidingen en reizigersontwikkeling besluit de Bestuurscommissie VA aan HTM te vragen om 10 extra Avenio s vervroegd te bestellen, onder de voorwaarde dat de HTM bevestigt dat dit contractueel mogelijk is. 2. In te stemmen met de financiële package deal met HTM, waarin zowel de aanschafkosten van de 10 voertuigen alsmede de exploitatie- en onderhoudskosten van het traject naar Bleizo en de infra voor lijn 19 worden gedekt, waarbij voor de periode 2019 2023 geldt dat: a. 4,0 mln. gedekt wordt door de meevaller op de opbrengsten 2016 gerealiseerd door HTM; b. 3,45 mln. ten laste wordt gelegd van het kwaliteitsfonds en dat c. indien het kwaliteitsfonds gedurende de concessieperiode (2017-2026) ontoereikend blijkt te zijn de resterende kosten van dit deel van de financiering evenredig worden verdeeld tussen MRDH en HTM. 6
Bijlage 1: inzet voertuigen per lijn voor veschillende scenarios 7
Bijlage 2: bezettingen tramlijnen 2, 9, 15 en RR3 T2 (Avenio) 8
RR3 (Regio Citadis) 9
10
T9 (Avenio) 11
T15 (GTL) 12
Bijlage 3: Fiancieel vergelijk 13