Profielproduct Paper 2: Abstract & Verantwoording

Profielproduct Paper 2: Abstract & Verantwoording Laila Tims 10212507 Naam student: Laila Tims Schoolvak: Klassieke Talen Profiel: Ontwikkelaar Titel profielproduct: Gebruik digitaal lesmateriaal bij Latijn in de brugklas Opdrachtgever: Kees van Domselaar, Laptop- per- Leerling project coordinator email: k.vandomselaar@clz.nl Abstract Dit profielproduct heeft ten doel te onderzoeken welke didactische criteria gehanteerd dienen te worden in het komen tot een besluit over het al dan niet vervangen van het huidige werkboek in de 1 e klas Latijn door een digitale versie, en het huidige werkboek en de digitale versie aan deze criteria te onderwerpen. Door een literatuurstudie, het in kaart brengen van de wensen en prioriteiten van de sectie en de school, het analyseren van beide vormen van lesmateriaal, het uitvoeren van een pilot en het afnemen van een enquête onder de leerlingen die aan de pilot deelnamen en leerlingen die het huidige werkboek gebruikten, is een beslismatrix opgesteld. Uit deze matrix blijkt dat op die criteria die de sectie als meest belangrijk aanduidde, het verschil tussen het huidige en digitale werkboek gering bleek of afwezig. Waar de sectie mogelijkheden tot differentiatie en flexibiliteit in keuzes van het lesmateriaal als prioriteiten zag in het verberen van het onderwijs aan de hand van het werkboek, bleek dat op deze gebieden het digitale werkboek identiek is aan de huidige vorm, en hier geen winst te behalen valt. Op de gebieden van metacognitie, motivatie en de manier waarop leerlingen hun werk corrigeren bleek dat het digitale werkboek mogelijk verbeteringen teweeg zou kunnen brengen, en op deze gebieden gaf de sectie aan verbetering ook te wensen. Daarnaast bleek echter, wat in principe buiten het bereik van dit onderzoek viel dat zich toespitste op het onderzoeken van didactische meerwaarde, dat bij het uitvoeren van de pilot zich veel problemen voordeden van een technische aard. Daarom is aan de beslismatrix een advies toegevoegd tegen het invoeren van het digitale werkboek op dit moment om puur praktische redenen. Het onderzoeksproces verliep in het algeheel volgens het geplande tijdpad, al waren er een aantal onverwachte uitdagingen. Zo bleek het lastig de pilot uit te voeren in zoveel lessen als nuttig was geweest, omdat de betreffende klas veel uren miste door vakanties, excursies en roosterwijzingen. Dit zal gevolgen hebben gehad voor de manier waarop leerlingen de enquête over de pilot ingevuld hebben, en zorgde ervoor dat er minder mogelijkheid was de middelen om te differentiëren volledig uit te proberen. De leden van de sectie Klassieke Talen waren het daarnaast niet op alle punten met elkaar eens over hun prioriteiten en hierdoor zijn de wensen van de sectie minder eenduidig dan ideaal zou zijn voor het komen tot een beslissing.

Verantwoording Hieronder volgt een bespreking van de manier waarop het onderzoeksplan is uitgevoerd; waarbij de consistentie van de uitvoering en het gebruik dat is gemaakt van onderzoeksinstrumenten wordt toegelicht, en een terugblik wordt gegeven op het proces. Tenslotte volgt een bespreking van de resultaten. Uitvoering onderzoeksplan Bij het uitvoeren van het onderzoeksplan is gewerkt aan de hand van het tijdpad dat geformuleerd was in het plan van aanpak. Dit hield in dat een aantal deelvragen beantwoord zouden worden aan de hand van onderzoek dat gebruikt maakte van een aantal verschillende onderzoeksinstrumenten. Per deelvraag zal hieronder besproken worden welke conclusies getrokken werden, en daarna volgt een evaluatie van hoe de relevante onderzoeksinstrumenten zijn toegepast. Deelvraag 1: Op welke gebieden kan ICT een didactische meerwaarde hebben? Op deze deelvraag werd antwoord gegeven aan de hand van een literatuuronderzoek dat een aantal criteria formuleerde die aangedragen worden als gebieden waarop het inzetten van ICT meerwaarde kan bieden in een didactische zin. Bepaalde gebieden waarop ICT een onderwijsverbetering teweeg kan brengen konden niet van toepassing zijn op het materiaal dat in dit profielproduct onderzocht werd. Zo noemt Bastiaens als een van de voordelen van elektronisch leren real time interactie met studenten, docenten en experts 1 terwijl dit geen mogelijkheid zal zijn met het type materiaal dat hier onderzocht werd. Dit soort criteria werden daarom buiten beschouwing gelaten. De volgende criteria werden geformuleerd en onderzocht aan de hand van de literatuur: Zelfstandig leren: hier wordt gekeken naar de mate waarin leerlingen onafhankelijk van de docent kunnen werken Leren van feedback: dit criterium neemt in ogenschouw hoe leerlingen feedback krijgen op hun gemaakte werk Zicht op voortgang leerlingen: hier wordt gekeken naar hoe docenten het leerproces van leerlingen kunnen monitoren Metacognitie: hier wordt onderzocht in welke mate leerlingen zicht krijgen op hun eigen leerproces Flexibiliteit in lesstof: hier wordt onderzocht wat de keuzemogelijkheden zijn voor docenten in de selectie van lesmateriaal Motivatie: hier gaat het om hoe de motivatie van leerlingen voor de leertaken is Differentiatie: hierbij wordt gekeken naar hoe het materiaal mogelijkheden biedt op het gebied van tempo en leerstijl Actief leren: bij actief leren kunnen leerlingen zelf onderzoeken en informatie omzetten in kennis 1 Bastiaens 2007:31

Deelvraag 2: Welke criteria vinden de sectie en de school belangrijk? Om een hiërarchie aan te brengen binnen de criteria die opgesteld zijn werd onderzocht waar de prioriteiten van de school en van de sectie Klassieke Talen lagen. Voor de school werd gekeken naar de visie van de school op het gebruik van ICT bij het invoeren van het laptop- per- leerling project. 2 Er werd een semi- gestructureerd interview gehouden met de sectie om erachter te komen wat de sectie belangrijk vindt in het selecteren van lesmateriaal, en op welke criteria zij verandering zouden willen zien, en bij welke zij tevreden waren. Hieruit bleek dat op de criteria van flexibiliteit en motivatie de sectie het huidige werkboek tekort vond schieten, en dit dus een hoge prioriteit gaf. Daarnaast vond men dat er winst geboekt zou kunnen worden op het gebied van leren van feedback, metacognitie en motivatie bij het werken met het huidige werkboek, en deze criteria werden dan ook als belangrijk gezien. Deelvraag 3: Hoe presteert het digitale lesmateriaal van Emma Klassiek op de criteria die geformuleerd zijn? Om te onderzoeken hoe het digitale lesmateriaal aan deze criteria voldeed, werd een exemplarisch hoofdstuk geanalyseerd qua vorm en inhoud, werd een pilot uitgevoerd in een eerste klas waardoor het materiaal in praktijk geprobeerd kon worden, en werd achteraf een enquête afgenomen onder de leerlingen. De resultaten van deze onderzoeken zijn opgenomen in de beslismatrix (zie product). Deelvraag 4: Hoe presteert het huidige werkboek, zoals het momenteel gebruikt wordt, op de criteria die geformuleerd zijn? Naast het onderzoeken van het digitale lesmateriaal, werd ook het huidige werkboek aan deze criteria onderworpen. Een analyse van de vorm en inhoud van hetzelfde exemplarische hoofdstuk werd uitgevoerd, en een enquête werd gehouden onder een groep leerlingen in de eerste klas die niet deel hadden genomen aan de pilot. Daarnaast kwam in het gesprek met de sectie over de wensen en prioriteiten veel informatie naar boven over hoe volgens sectieleden het huidige materiaal presteert op de criteria die ontworpen zijn. De resultaten van deze onderzoeken zijn opgenomen in de beslismatrix (zie product). Onderzoeksinstrumenten Hieronder volgt een bespreking per deelvraag van de gebruikte onderzoeksinstrumenten met aandacht voor het onderzoeksproces. 2 CLZ website (www.christelijklyceumzeist.nl, geraadpleegd op 16/04/2012), LpL project, Project Laptop per Leerling (LpL)

Deelvraag 1: Literatuuronderzoek Bij het literatuuronderzoek is gekeken naar vakspecifieke literatuur op het gebied van ICT (bijv. Orban & Woertman (2011), Goodhew (2003)) en andere literatuur over de inzetbaarheid van ICT (bijv. Brummelhuis (2008, 2009, 2010), Selwyn (2011), Loveless (2003), Hilgers, Louis & Zadelhoff (2011)). Het literatuuronderzoek verliep voorspoedig en zorgde ervoor dat de gekozen criteria waaraan getoetst werd ondersteund waren door een theoretisch kader. Deelvraag 2: Semi-gestructureerd interview met sectie Klassieke Talen Het semi- gestructureerde interview met de Klassieke Talen sectie besprak alle criteria, waarbij gevraagd werd naar de huidige praktijk, hoe tevreden de sectie was over het huidige werkboek in dit opzicht, en hoe belangrijk verbetering op een criterium geacht werd. Het interview werd met de sectie in zijn geheel gevoerd, opdat de sectie een consensus zou kunnen bereiken en elkaars meningen zou kunnen bespreken. Een verbetering zou geweest zijn om dit interview met sectieleden individueel te voeren, aangezien de sectie het op bepaalde punten niet met elkaar eens was en dit ervoor gezorgd zou hebben dat de mening van ieder sectielid beter gehoord zou zijn. Deelvraag 3: Analyse vorm en inhoud lesmateriaal Pilot in eerste klas Enquête in eerste klas De analyse van vorm en inhoud van het lesmateriaal werd voor deelvraag 3 en 4 gelijktijdig en vergelijkend uitgevoerd. Dit zorgde ervoor dat verschillen duidelijk naar voren kwamen. Er waren geen verschillen in de inhoud van het lesmateriaal: het digitale lesboek was een simpele digitalisatie. Verschillen in vorm (de manier waarop gewerkt werd) waren uiteraard groter, en op die punten waar er verschil was is tijdens het uitvoeren van de pilot speciaal aandacht aan besteed. De pilot in de eerste klas verliep niet vlekkeloos. Doel was de criteria zo goed mogelijk te testen, maar door een gebrek aan lestijd was er minder mogelijkheid om langdurig te differentiëren (snelle leerlingen konden makkelijk vooruit werken, maar door een beperkt aantal lessen was het effect niet optimaal merkbaar). Door de vele technische problemen (antwoorden werden niet opgeslagen, inlogcodes werkten niet, materiaal werd maar voor de helft van de leerlingen klaargezet, etc) werd de lestijd ook beperkt, en werd de motivatie van de leerlingen (een van de criteria die getest werd) waarschijnlijk niet ten goede beïnvloed. Bij het afnemen van de enquête werd de leerlingen dan ook op het hart gedrukt niet stil te staan bij de technische problemen tijdens het invullen, om het effect

hiervan te minimaliseren. De enquête en verzamelde data zijn toegevoegd in bijlage 2. Deelvraag 4: Analyse vorm en inhoud lesmateriaal Enquête in eerste klas Over analyse van vorm en inhoud zie deelvraag 3. De enquête werd afgenomen in een eerste klas die niet deelnam aan de pilot zodat deze groep een controlegroep was. De enquete zelf en de verzamelde data zijn toegevoegd in bijlage 3. Resultaten De beslismatrix (zie bijlage 4) die het uiteindelijke product vormt, laat zien dat op die gebieden waar de sectie het van groot belang acht dat er verbetering plaatsneemt, er weinig verschil is tussen het huidige werkboek en de digitale versie. Op andere criteria heeft het digitale werkboek wel winst te bieden, en het is dus zeker niet uitgesloten dat het op didactische gronden geen meerwaarde zou opleveren om het digitale werkboek in te voeren. Echter, uit de uitgevoerde pilot bleek dat het digitale werkboek zoals het nu verkrijgbaar is nog veel problemen ervaart, en daarom niet zonder meer aan te raden is. De uitgever heeft zichzelf ten doel gesteld de software te verbeteren, en ook om meer mogelijkheden te bieden voor flexibiliteit in keuzes van lesmateriaal en differentiatie, gebieden waarop onze sectie vindt dat er verbetering mogelijk en gewenst is. In de toekomst valt het het Christelijk Lyceum Zeist dan ook aan te raden deze ontwikkelingen in het oog te houden, met het oog op het mogelijk aanschaffen van deze software in een later stadium.

Bijlage 1: Literatuurlijst Brummelhuis, A. ten (2008) Leren met meer effect, Kennisnet Onderzoeksreeks - ICT in het onderwijs 2. Zoetermeer. Brummelhuis, A. ten (2009) Leren met meer effect: de onderzoeksresultaten, Kennisnet Onderzoeksreeks ICT in het onderwijs 13. Zoetermeer. Brummelhuis, A. ten (2010) De opbrengsten van leren met meer effect, Kennisnet Onderzoeksreeks ICT in het onderwijs 23. Zoetermeer. Goodhew, D. (2003) Using ICT in Classics in: J. Morwood (ed.) The Teaching of Classics. Cambridge. Hilgers, Louis & Zadelhoff (2010) Boek Twee Punt Nul (Onderwijseditie). Van Buurt Boek BV. Loveless, A. (2003) The Role of ICT. Continuum International Publishing Group. Orban, C. & Woertman, M. (2011) ICT in het onderwijs: hype of hit? Lampas 44: 2. Amsterdam. Selwyn, N. (2011) Education and Technology. Continuum International Publishing Group.

Bijlage 2: Enquête digitaal werkboek Deze vragenlijst gaat over wat jij vindt van het digitale werkboek dat je hebt gebruikt bij Latijn. Er zijn geen goede of foute antwoorden, geef vooral eerlijk je mening. Hartelijk dank! 1. Ik vind de organisatie van het digitale werkboek overzichtelijk. 2. Ik vind maken van opdrachten in het digitale werkboek leuk. 3. Ik leer veel van het maken van de opdrachten in het digitale werkboek. 4. Ik werk in het digitale werkboek op mijn eigen niveau. 5. Ik leer veel van het zelf nakijken van opdrachten op de site. 6. Ik vind het zelf nakijken van opdrachten op de site leuk. 7. Ik leer veel van het woorden leren met het digitale werkboek. 8. Ik vind het leren van woorden met het digitale werkboek leuk. Wil je nog iets zeggen over het werken met het werkboek bij Latijn? Geef hier je mening!.........

Data enquête digitaal werkboek Vraag Totaal 1 9 10.5 2.5 1 23 2 3.5 11 4.5 5 24 3 4 15 3 1 23 4 9.5 9.5 3 0 22 5 6.5 7.5 5 3 22 6 8 6 3 5 22 7 3 11 5 1 20 8 7 7 7 1 22 Opmerkingen van leerlingen: Als je je antwoorden na wil kijken kan je gewoon je antwoord veranderen en 100% invullen. Er zijn een paar problemen. Er waren wat technische problemen maar verder was het prima. Zorg dat de antwoorden automatisch worden opgeslagen. De site een hoop problemen met het opslaan van de antwoorden. Ik vond het een beetje onhandig dat de site de antwoorden niet opsloeg. En het was heel saai om te doen ik doe het liever in mijn werkboek. Het duurt heel lang om na te kijken en het schuifje doen is vervelend. En hij slaat de antwoorden niet goed op. Ik vind het onoverzichtelijk en irritant.

Bijlage 3: Enquête werkboek Deze vragenlijst gaat over wat jij vindt van het werkboek dat je gebruikt bij Latijn. Er zijn geen goede of foute antwoorden, geef vooral eerlijk je mening. Hartelijk dank! 2. Ik vind de organisatie van het werkboek overzichtelijk. 3. Ik vind maken van opdrachten in het werkboek leuk. 3. Ik leer veel van het maken van de opdrachten in het werkboek. 4. Ik werk in het werkboek op mijn eigen niveau. 5. Ik leer veel van het nakijken van opdrachten in de les. 6. Ik vind het nakijken van opdrachten in de les leuk. 7. Ik leer veel van het woorden leren met het werkboek. 8. Ik vind het leren van woorden met het werkboek leuk. Wil je nog iets zeggen over het werken met het werkboek bij Latijn? Geef hier je mening!............

Data enquête werkboek controle groep Vraag Totaal 1 3.5 20.5 3 0 27 2 0 5.5 10.5 10 26 3 3 16 7 1 27 4 5 17 3 2 27 5 3 10 13 1 27 6 0 8 10 9 27 7 9 16 2 0 27 8 1 4 14 8 27 Opmerkingen van leerlingen Het is een gewoon werkboek, alleen bij Frans enzo hebben we lollige opdrachten die gecombineerd zijn met het boek. En hier is het saai. Soms teveel van dezelfde opdrachten. Altijd dezelfde taaloefeningen. Ik vind de woorden om te leren helemaal niet logisch omdat ze over oorlog enzo gaan, en dat soort woorden gebruik je helemaal niet in het echt. Ik vind het ook een beetje saai! Ik vind dat het soms te lastig voor ons is en het zijn altijd dezelfde oefeningetjes. Ook mag er iets meer uitleg bij. De ruimtes zijn eigenlijk altijd te klein, dus het is een heel erg rommeltje in m n boek. Iets teveel werkwoorden vertalen beetje saai. Iets meer uitleg. Ik snap het soms niet allemaal. De opdrachten zijn meestal niet heel interessant. Maar de woordenlijsten zijn prettig met leren. Ik vind het niet heel interessant en leuk ofzo en de blaadjes vallen er vanzelf uit. Bijlage 4: Beslismatrix (product)

Criteria Werkboek Digitaal werkboek Prioriteit Zelfstandig leren i - docentgestuurd: leerlingen werken aan opdracht, kunnen verder wanneer klassikaal besproken Leren van feedback ii - klassikaal nakijken: zelf corrigeren, wanneer beurt directe feedback van docent - het merendeel van de leerlingen zegt bij het nakijken een beetje of meestal niet veel te leren Zicht op voortgang - actief ondervragen leerlingen iii naar resultaten tijdens klassikaal nakijken Metacognitie iv - feedback van docent - sectie geeft aan dat leerlingen slecht zicht hebben op eigen prestaties Flexibiliteit in lesstof v - docent kan opdrachten overslaan waar gewenst geen extra opdrachten - docentgestuurd: leerlingen werken aan opdracht, kunnen verder wanneer klassikaal besproken - leerlinggestuurd: leerlingen kijken zelf na en gaan verder wanneer onderwerp afgerond - klassikaal nakijken: zelf corrigeren, wanneer beurt directe feedback van docent - correcte antwoorden tonen waarmee leerlingen werk zelf beoordelen - het merendeel van de leerlingen zegt bij het zelfstandig nakijken heel erg of een beetje veel te leren - actief ondervragen naar resultaten wanneer klassikaal nakijken - overzicht van gemaakt werk en gegeven scores per leerling - feedback van docent - zelf werk corrigeren en beoordelen - percentage van afgemaakte stof aangegeven - memo- woorden: zelf moeilijke woorden selecteren en opslaan - docent kan opdrachten overslaan waar gewenst geen extra opdrachten - school: prioriteit - sectie: belangrijk, hier zou verbetering mogelijk zijn - sectie: belangrijk, hier zou de sectie graag verbetering zien - school: prioriteit - sectie: van groot belang, hier is de sectie ontevreden over het huidige aanbod

Motivatie vi - merendeel van leerlingen vindt het maken, nakijken en woorden leren a.d.h.v. het werkboek meestal niet of helemaal niet leuk - 8 van de 27 leerlingen schrijven onderaan de enquête het werkboek saai en/of eentonig te vinden Differentiatie vii - op tempo: snelle leerlingen kunnen verder werken maar moeten wachten op klassikale bespreking - op leerstijl: geen keuzemogelijkheden soort opdracht - geen verrijkings- of verdiepingsopdrachten - merendeel van de leerlingen zegt een beetje op eigen niveau te werken viii - methode vereist uitleg Actief leren en hulp van docent - merendeel van de leerlingen vindt het maken, zelfstandig nakijken en woorden leren a.d.h.v. het digitale werkboek heel erg of een beetje leuk - op tempo: snelle leerlingen kunnen verder werken, zelfstandig nakijken van hun werk zonder input van docent nodig te hebben - op leerstijl: geen keuzemogelijkheden soort opdracht - geen verrijkings- of verdiepingsopdrachten - merendeel van de leerlingen zegt heel erg of een beetje op eigen niveau te werken - methode vereist uitleg en hulp van docent - school: prioriteit - sectie: belangrijk, hier zou verbetering mogelijk zijn - sectie: van groot belang, hier is de sectie ontevreden over het huidige aanbod - school: prioriteit i Zelfstandig leren: hier wordt gekeken naar de mate waarin leerlingen onafhankelijk van de docent kunnen werken ii Leren van feedback: dit criterium neemt in ogenschouw hoe leerlingen feedback krijgen op hun gemaakte werk iii Zicht op voortgang leerlingen: hierbij wordt gekeken naar hoe docenten het leerproces van leerlingen kunnen monitoren iv Metacognitie: hier wordt onderzocht in welke mate leerlingen zicht krijgen op hun eigen leerproces v Flexibiliteit in lesstof: hier wordt onderzocht wat de keuzemogelijkheden zijn voor docenten in de selectie van lesmateriaal vi Motivatie: hier gaat het om hoe de motivatie van leerlingen voor de leertaken is vii Differentiatie: hierbij wordt gekeken naar hoe het materiaal mogelijkheden biedt op het gebied van tempo en leerstijl viii Actief leren: bij actief leren kunnen leerlingen zelf onderzoeken en informatie omzetten in kennis