Kunst en cultuur voor kinderen? Reflecties vanuit de ontwikkelings- en de onderwijspsychologie Paul van Geert Universiteit Groningen
1 Wat is cultuur en kunst?.. Vanuit het perspectief van ontwikkeling en onderwijs
Cultuur Cultuur: aangeleerde en overgedragen patronen van menselijke activiteit en de materiële en symbolische structuren die deze activiteiten mogelijk maken en betekenis geven
Cultuureducatie Vanuit deze definitie: ook reken- en taalonderwijs (etc.) is cultuureducatie In elk vak een stukje cultuureducatie Bv. spelling Waar komen bepaalde regels vandaan? Waarom dat behandelen? Motiverend, inzicht- en perspectiefbiedend Spellingregels als (ooit) creatieve oplossingen voor een bepaald soort probleem Cultuureducatie in de bredere zin
Dimensies van cultuur Breed - smal Menselijke handelingspatronen kunst Elitair populair Opera rapmuziek Vertaling naar het basisonderwijs: kinderen in concrete voorbeelden laten kennismaken met de verschillende dimensies/combinaties Conserverend vernieuwend Erfgoed creatief proces Lage kwaliteit hoge kwaliteit Schlagermuziek Stromae Product proces Verdeelt mensen brengt mensen samen
Wat is kunst? Onder kunst wordt in het algemeen verstaan: het product van creatieve menselijke uitingen onder meer schilderen, tekenen, fotografie, grafiek, Kernvraag is niet zozeer wat is kunst maar beeldhouwen, moderne media, theater, wanneer is kunst muziek en zang, dans, film, bouwkunde of architectuur, industrieel en ambachtelijk ontwerp, literatuur en poëzie. Kunst is wat in het verleden en tegenwoordig aan kunst werd en wordt gemaakt
Wat is kunst voor kinderen? Kinderen maken ondergaan onderzoeken leren over -... creatieve uitingen die vallen onder de noemer van schilderen, tekenen, fotografie, grafiek, beeldhouwen, moderne media, theater, muziek en zang, dans, film, bouwkunde of architectuur, industrieel en ambachtelijk ontwerp, literatuur en poëzie
2 Cultuur- en kunsteducatie... Waar is het voor?...
Onderbouwing van de onderwijsinhoud Via de directe waarde Intrinsieke waarde van inhoud of vak Via de indirecte waarde Invloed op andere aspecten, vaardigheden. Vooral van belang als een vak of inhoud moet worden verdedigd.
Directe educatieve waarde Kunst is een intrinsiek onderdeel van de menselijke cultuur, en dus van het menszijn Educatie tot volwaardig menszijn betekent dus ook kunsteducatie Waarvan de basis moet worden gelegd in de jaren dat kinderen fundamentele vaardigheden leren Kunsteducatie leidt dus tot fundamentele vaardigheden en kennis... Welke?
Indirecte educatieve waarde Heeft kunsteducatie een invloed op de persoonlijkheidsontwikkeling, de cognitieve ontwikkeling, de sociale ontwikkeling, de ontwikkeling van het brein? Bevordert kunsteducatie de vaardigheden voor de 21 e eeuw? Creativiteit en innovatie / probleemoplossen / communicatie / mediagebruik en -inzicht Bevordert kunsteducatie talent en excellentie?
Voorbeeld: Kunst en persoonlijkheid Relatie tussen leesattitude (literatuur), zelfreflectie en identiteitsontwikkeling Een dynamische interactie Sexe-verschillen: sterker bij meiden Relatie kunst en persoonlijkheid Kunst is gekoppeld aan openheid extraversie zelfdiscipline - positieve emotionaliteit - sociabiliteit
Kunst, creativiteit en talent Creativiteit, talent en excellentie: grote woorden, practische invulling? Drie benaderingen onderscheiden. De dynamica van talent
Creativiteit, Talent en Excellentie CTE in vergelijking met de norm: de allerbesten (Normbenadering) CTE in vergelijking met criteria: voldoen aan hoge eisen (Criteriumbenadering) CTE in vergelijking met jezelf: stimuleren van CTE relatief tot de persoon zelf (Ipsatieve benadering)
Voorbeeld: creativiteit Creativiteit is het ontwikkelen van iets nieuws dat waarde heeft voor de toekomst Creativiteit staat centraal in kunst Vergelijk maar ook de in normbenadering wetenschap techniek met de ipsatieve benadering Ontwikkeling en leren zijn creatieve processen Kinderen creëren hun kennis/vaardigheden in interactie met de educatieve context (ontwikkeling als emergent proces) Dit proces is in principe educatief te gebruiken om creativiteit volgens de normatieve en criteriumbenadering te bevorderen
3 Cultuur- en kunsteducatie... Hoe?
Centraal ontwikkelingsmechanisme Uitgaande van bestaande capaciteiten / vaardigheden / kennis van kinderen Een voldoende motiverende, concrete ondersteuningscontext bieden Ondersteuning: Sociale/materiële/beide Motivatie: Intrinsiek/extrinsiek/beide Waarin kinderen handelingen kunnen verrichten die de bestaande cvk overstijgen Waaronder reflectieve abstractie Waardoor verandering/ontwikkeling van de cvk bij kinderen optreedt
Wat kunnen BO-kinderen (niet)? In een educatieve context met adequate ondersteuning kunnen basisschoolkinderen Abstract redeneren en reflecteren, vooral in concrete toepassingen Bv over de betekenis van kunst Creativiteit laten zien in verklaringen, ontwerpen, verbeelden,. Komen tot nieuwe oplossingen, ver-beelding en expressie
Leerkacht: Welk pedagogisch handelen? Gebruik van talentontlokkende materialen Open en uitdagende vraag- en opdrachtstijl Directe aansluiting bij het handelen van kinderen Gebaseerd op grondige beheersing van fundamentele en generieke begrippen, vaardigheden etc. op BO niveau
Leerkacht: Welk pedagogisch handelen? Generieke handelingskaders en modellen bieden die uitvoerbaar zijn op BO niveau De wetenschappelijke cyclus De ontwerpcyclus Technisch Kunst De ondernemingscyclus Overeenkomsten benadrukken in onderwijs Creativiteit als onderdeel van alle handelingscycli
4 Mogelijke thema s voor kunsteducatie vanuit een ontwikkelingsperspectief
Kunst en verbeelding Verbeelding is ver-beeld-ing Het creëren van beelden (vormen ) Die een veelheid van dingen tot expressie brengen (gedachten, gevoelens, verhalen, ) Kunst als veelheid van talen, verschillende manieren om dingen te zeggen
Kunst en kinderen Parallelen tussen kenmerken van moderne kunst en het functioneren van jonge kinderen Spontane expressie Weinig inhibitie exploratie Veel minder aansluiting met postmoderne kunst: Is vaak sterk conceptueel en op meerdere niveaus van reflectie gericht
Kunst en wetenschap Sterke parallelen op niveau van ontwikkeling bij basisschoolkinderen Rol van creativiteit in beide Rol van reflectie in beide Rol van abstractie in beide Rol van de expressie in beide Bij jongere kinderen nauwelijks van elkaar te onderscheiden
Kunst en ondernemen De creatieve industrie als economisch speerpunt Ondernemen-educatie wordt bij kinderen spontaan gericht op creativiteit op vormgeving
Kunst als ervaring Kunst biedt een raamwerk voor het ervaren van de wereld Meerdere perspectieven Een ander perspectief dan wetenschap (maar aanvullend) Perspectieven die het mogelijk maken andere tijden en culturen te ervaren via hun kunstproducten De esthetische ervaring begint bij de gelukkige absorptie in de activiteit
Kunst en ontwikkeling van het brein Fundamentele kenmerken van brein-anatomie 85 miljard neuronen, elk verbonden met max 10.000 andere neuronen Georganiseerd in dynamische netwerken die zintuigen, emoties, verbeelding en denken koppelen Het brein: een maker van complexe patronen Educatie heeft een grote invloed op de eigenschappen van het brein, ondanks het biologische raamwerk (constraints) Bv het verschijnsel van culturele recyclage van brein-gebieden Kunst als raamwerk voor complexe, meerlagige en dynamische patronen
Kunst en ontwikkeling van het brein Niet alle functies ontwikkelen op hetzelfde moment Stelling Een sterke focus op fundamentele Biologisch bepaald: bv late rijping prefrontale cortex Cultureel bepaald: culturele recyclage van breingebieden bij de verwerving vaardigheden van taal, lezen, als rekenen schrijven, en wiskunde, taal is kunst, op korte wetenschap... termijn effectief voor het ontwikkelen van Nieuwe groeispurt in het brein voorafgaand aan de toetsbare kennis, adolescentie.maar op langere termijn ineffectief voor het Prefrontale ontwikkelen cortex van ontwikkelt creatieve, als flexibele, laatste probleemoplossende Gedragssturing en inhibitieen communicatieve Snellere vaardigheden ontwikkeling van emoties en beloningsgebieden in Lange de hersenen termijn effectiviteit van kunsteducatie Kunst als cultureel domein dat bij uitstek past bij de ontwikkeling van het brein in de kinderleeftijd