Fact sheet Bevolking, internet, economische crisis Het winkelaanbod in Amsterdam wordt naast ruimtelijke ordening en economisch beleid beïnvloed door verschillende processen, zoals de ontwikkeling van de bevolking en daarmee samenhangend de (veranderende) bevolkingsnummer 7 juni 2013 De Amsterdamse detailhandel 2011-2012 Er zijn dit jaar minder winkels in Amsterdam, er is sprake van schaalvergroting en de internetverkoop is wederom gestegen. Ook winkelen Amsterdammers vaker in Stadsdeel Centrum en minder vaak in de andere stadsdelen dan in voorgaande jaren. Dit blijkt uit de Amsterdamse detailhandelmonitor 2011-2012. In deze monitor is de ontwikkeling van het winkelaanbod weergegeven, gevolgd door een beschrijving van het koopgedrag van consumenten op basis van een onderzoek onder Amsterdammers en regiobewoners tussen januari 2011 en juli 2012. Het detailhandelonderzoek van O+S bestaat uit een analyse van het ARRA-bestand. Dit is het bedrijvenregister van Amsterdam. Met dit bestand wordt gekeken naar de spreiding en ontwikkeling van vestigingen, het winkeloppervlak en het aantal banen. De cijfers zijn aangevuld met gegevens over leegstand van Locatus en met gegevens over de huurprijsontwikkeling in winkelgebieden van vastgoedadviseur DTZ-Zadelhof. Daarnaast is het consumentengedrag bestudeerd met behulp van een enquête onder 6.000 Amsterdammers en 3.000 bewoners van de gemeenten Edam- Volendam, Landsmeer, Beemster, Purmerend, Waterland, Wormerland, Zeevang, Oostzaan, Aalsmeer, Amstelveen, Diemen, Haarlemmermeer, Ouder-Amstel, Uithoorn en Almere. Het veldwerk vond plaats van januari 2011 tot juli 2012. 1 De fact sheet is als volgt opgebouwd. In het eerste deel wordt gekeken naar het aanbod van winkels in Amsterdam. In dit hoofdstuk wordt ook gekeken naar de huurprijsontwikkeling in Amsterdamse winkelstraten en naar de mate van leegstand. In het tweede deel wordt het consumentengedrag in kaart gebracht. In dit deel is onder andere aandacht besteed aan het percentage boodschappen dat Amsterdammers in hun eigen stadsdeel doen en in andere stadsdelen. Daarnaast is gekeken naar het belang van warenmarkten voor Amsterdammers en naar de ontwikkeling van internetbestedingen. In het derde deel zijn de uitkomsten van het veldwerk onder consumenten vertaald naar de winkelgebieden in Amsterdam. Er is gekeken in welke winkelgebieden Amsterdammers het vaakst hun dagelijkse boodschappen doen en hoe ze die waarderen. Daarnaast is vastgesteld waar Amsterdammers hun niet-dagelijkse boodschappen doen en of zij wel eens winkelen voor hun plezier. Winkelaanbod
2 samenstelling en de inkomensverdeling. De bevolking groeit in absolute zin met ruim een procent per jaar en daarbinnen neemt het aandeel gezinnen neemt toe. Dit beïnvloedt de koopkracht in Amsterdam wat weer een effect heeft op het aantal winkels. In ander onderzoek is geconstateerd dat huishoudens met kinderen in het algemeen veel kopen, maar vaak ook efficiënt winkelen. Dit betekent dat met name grote winkels, of winkelgebieden met een divers aanbod van deze demografische ontwikkeling profiteren, terwijl kleine (niche)winkels moeite hebben omzet te behouden. 2 Hiertegenover staan weer andere processen, het internet en de economische crisis. Door de economische crisis is er sprake van koopkrachtdaling en het internet zorgt voor een verandering in het koopgedrag. Steeds meer producten, met name in het niet-dagelijkse segment, worden vanachter de computer besteld. Daarnaast zorgt het internet ook voor dat consumenten steeds beter geïnformeerd raken over het aanbod van producten. Dit betekent dat zij wellicht minder besteden in winkels, maar als zij dan gaan winkelen, via internet op zoek gaan naar het perfecte winkelgebied van hun gading. 3 Minder winkels, minder banen Amsterdam telt in 2012 5.633 winkels, waarvan een kwart in levensmiddelen oftewel dagelijkse goederen. Het aantal winkels is in de periode 2008-2012 met 3% per jaar gedaald. De daling is het sterkst in het niet-dagelijkse boodschappensegment. De sterkste daling vond plaats na het uitbreken van de crisis tussen 2008-2010 ( 4% per jaar) en in mindere mate tussen 2010 en 2012 ( 1% per jaar). Meer vierkante meters per vestiging Het totale winkelvloeroppervlak (WVO) in Amsterdam is in 2012 bijna één miljoen m 2. De totale winkeloppervlakte is gedaald met 1,8% tussen 2008 en 2012. Omdat het aantal winkels iets sneller is gedaald dan de totale winkeloppervlakte steeg de gemiddelde vloeroppervlak Winkelaanbod in dagelijkse goederen en bevolking naar stadsdelen, 2012 inwoners huishoudens winkels wvo* (m 2 ) gemiddelde wvo wvo (m 2 per 10.000 inwoners) Centrum 84541 53746 368 35758 97 4230 Westpoort 448 186 1 202 202 West 135083 78728 283 34779 123 2575 Nieuw-West 139886 65617 165 38284 232 2737 Zuid 137603 80940 325 46958 144 3413 Oost 122275 64081 186 28505 153 2331 Noord 87342 42298 97 19471 201 2229 Zuidoost 82866 41604 79 21271 269 2567 Amsterdam 790044 427200 1504 225228 150 2851 *wvo: winkelvloeroppervlakte /ARRA Winkelaanbod in niet-dagelijkse goederen en bevolking naar stadsdelen, 2012 inwoners huishoudens winkels wvo* (m 2 ) gemiddelde wvo wvo (m 2 per 10.000 inwoners) Centrum 84541 53746 1595 193346 121 22870 Westpoort 448 186 18 31751 1764 West 135083 78728 591 74349 126 5504 Nieuw-West 139886 65617 293 72869 249 5209 Zuid 137603 80940 941 117155 125 8514 Oost 122275 64081 303 52660 174 4307 Noord 87342 42298 187 71739 384 8214 Zuidoost 82866 41604 201 147924 736 17851 Amsterdam 790044 427200 4129 761793 184 9642 /ARRA
Ontwikkeling detailhandel Amsterdam, 2008, 2010, 2012 (aantallen en procenten) 2008 2010 2012 verschil 2012 t.o.v. 2008 (%) bevolking 747290 767773 790044 1,4 dagelijks aantal winkels 1571 1468 1504 1,1 totaal winkelvloeroplvlak (m 2 ) 215482 214355 225228 1,1 gemiddelde oppervlak (m 2 ) 137 146 150 2,4 oppervlak per 10.000 inwoners (m 2 ) 2884 2792 2851 0,3 niet dagelijks aantal winkels 4746 4282 4129 3,3 totaal winkelvloeroplvlak (m 2 ) 847264 772273 761793 2,5 gemiddelde oppervlak (m 2 ) 179 180 184 0,7 oppervlak per 10.000 inwoners (m 2 ) 11338 10059 9642 3,7 totaal winkels 6317 5750 5633 2,7 totaal winkelvloeroplvlak 1062746 986628 987021 1,8 gemiddelde oppervlak (m 2 ) 168 172 175 1,0 oppervlak per 10.000 inwoners (m 2 ) 14221 12851 12493 3,0 3 /ARRA Winkelgebieden Amsterdam, huur (2012), huurstijging en huurdaling, 2011-2012 Duurste winkelstraten 2012 Gedaald 2011-2012 Heiligeweg Leidsestraat, Koningsplein Kalvertoren (Kalverstraat) Nieuwendijk, de Kolk Gestegen 2011-2012 Centrum Elandsgracht, 9 straatjes, Dam, Damrak e.o., Kalverstraat, Nieuwe Spiegelstraat e.o. Nieuw-West Plein 40-45 e.o. Oost Javastraat West Kinkerstraat e.o. Zuid Ceintuurbaan, G. Flinckstraat e.o., Zuidoost Arena Boulevard-GDV Centrum Reguliersbreestraat e.o., Utrechtsestraat, Jodenbreestraat e.o. Nieuw-West Johan Huizingalaan e.o., Osdorpplein Noord Winkelcentrum Boven t IJ, Winkelcentrum In de Banne Oost Eerste van Swindenstraat, Winkelcentrum Oostpoort West Bilderdijkstraat, Bos en Lommerweg e.o., De Clercqstraat e.o., Eerste Helmersstraat, Jan van Galenstraat Zuid Cornelis Schuytstraat, Olympiaplein e.o., Zeilstraat e.o. Zuidoost Arena Boulevard-PDV (winkels in Villa Arena) met 1% per jaar van 168 m 2 per vestiging in 2008 tot 175 m 2 per vestiging in 2012. Dit duidt op schaalvergroting. Minder banen, meer banen per vestiging Men kan ook op andere manieren naar schaalvergroting kijken: bijvoorbeeld door de ontwikkeling van het aantal banen of omzet per vestiging of vierkante meter te bestuderen. In dit onderzoek is gekeken naar de ontwikkeling van het aantal banen per vestiging. Het aantal banen in de detailhandel is tussen 2008 en 2012 met 0,6% gedaald tot 24.740 fulltime banen in 2012. Omdat het aantal vestigingen sneller daalde,
4 Ontwikkeling leegstand naar stadsdelen, 2011-2012 (procenten) Centrum Nieuw-West Noord Oost West Westpoort Zuid Zuidoost Amsterdam 0 2 4 6 8 10 % 2011 2012 bron: Locatus steeg het aantal banen per vestiging met 1,6% in deze periode naar gemiddeld 4,4 banen per vestiging. Wederom duidt dit op schaalvergroting. Huurprijzen in de meeste winkelgebieden stabiel In 94 van de 124 winkelgebieden zijn de bandbreedtes van de markthuurprijzen van winkels ten opzichte van vorige jaar niet gewijzigd. Dalingen van de markthuurprijzen kwamen voor in onder andere De Reguliersbreestraat, Utrechtsestraat en Winkelcentrum Boven t IJ. De markthuurprijzen zijn gestegen in onder andere de 9 straatjes, Dam, Damrak e.o., Kalverstraat en de Javastraat. Wat de ontwikkeling over de afgelopen zeven jaar (2005-2012) betreft, komt naar voren dat vooral in Centrum en Zuid de markthuren zijn gestegen. Het is opvallend dat de huren van de winkels op de Arena boulevard zijn gestegen, terwijl de huren van de winkels (waaronder veel meubelzaken in het luxe segment) in de villa arena zijn gedaald. Leegstand toch afgenomen Een andere indicator voor de vitaliteit van de winkelvoorraad is de leegstand. Hoewel de huurprijzen zijn gedaald en het aantal winkels is afgenomen, is de leegstand gedaald. In Centrum staat bijna 4% van de winkelvoorraad leeg. In Oost is dat bijna 7% en in West 8%. Ook de ontwikkeling van de leegstand wijst op een licht herstel. Tussen 2011 en 2012 is de leegstand met 1% gedaald. In Noord, Nieuw-West, Zuidoost en Oost is de leegstand het sterkst gedaald. In West en Westpoort is de leegstand licht gestegen. Consumentengedrag Koopkrachtbinding van Centrum gestegen De koopkrachtbinding van Amsterdammers aan de eigen stad is al meerdere jaren stabiel: 96% van de dagelijkse en 86% van de niet-dagelijkse goederen worden binnen de gemeente gekocht. Omdat de dagelijkse goederen in de buurt van het woonadres worden aangeschaft is dit type binding groter dan bij de niet-dagelijkse goederen. In Centrum en Zuidoost is de koopkrachtbinding van niet-dagelijkse boodschappen dankzij het winkelaanbod ook relatief hoog. Voor de meeste stadsdelen geldt dat de koopkrachtbinding van dagelijkse en niet-dagelijkse goederen tussen 2005 en 2012 licht is afgenomen of gelijk is gebleven. Stadsdeel Centrum, daarentegen, is het enige stadsdeel waar de koopkrachtbinding duidelijk is toegenomen in de gemeten periode. Koopkrachtbinding (%) aan eigen stad of stadsdeel is een maat die aangeeft welk deel van de koopkracht van de inwoners van een stad (of stadsdeel) in de eigen stad (stadsdeel) wordt besteed Bestedingen (euro s) hebben alleen betrekking op artikelgroepen die in het onderzoek zijn meegenomen. Uitgaven van auto s, uitgaan blijven beschouwing. Koopkrachtbinding dagelijkse boodschappen aan eigen stadsdeel en stad, 2005-2012 (procenten) 2005-2006 2007-2008 2009-2010 2011-2012 Centrum 75 77 79 82 West 84 85 86 83 Nieuw-West 85 87 85 85 Zuid 92 93 90 91 Oost 82 85 83 80 Noord 84 87 85 84 Zuidoost 81 82 82 81 Amsterdam 96 96 96 96
Koopkrachtbinding niet-dagelijkse boodschappen aan eigen stadsdeel en stad, 2005-2012 (procenten) 2005-2006 2007-2008 2009-2010 2011-2012 Centrum 62 62 64 65 West 43 45 43 41 Nieuw-West 56 55 51 48 Zuid 51 52 50 44 Oost 41 42 38 37 Noord 66 65 63 60 Zuidoost 64 67 63 64 Amsterdam 87 87 87 86 5 Bestedingen rond de 45 euro per week per Amsterdammer Per jaar ook in 2012 wordt in Amsterdam ruim 2 miljard euro uitgegeven aan dagelijkse boodschappen door Amsterdammers en regiobewoners. De uitgaven aan niet-dagelijkse Stellen met kinderen (gezinnen) geven het meeste uit aan dagelijkse boodschappen. Gezinnen met een laag inkomen geven echter nog steeds meer uit dan Amsterdammers met een laag inkomen uit andere huishoudtypen. Gemiddelde uitgaven Amsterdammers aan boodschappen per huishoudtype naar inkomenscategorie euro 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 laag inkomen midden hoog inkomen twee volwassenen, geen kinderen (echt)paar met kind(eren) (thuis) eenouder met kind(eren) (thuis) eenpersoonshuishouden boodschappen zijn iets hoger: ruim 2,5 miljard euro per jaar. Gemiddeld geven Amsterdammers 89 euro per huishouden per week uit aan dagelijkse boodschappen, twee euro minder dan twee jaar geleden. Amsterdamse huishoudens met een hoog huishoudinkomen geven bijna twee keer zoveel uit als Amsterdammers met een laag huishoudinkomen (109 euro per huishouden per week tegenover 59 euro per huishouden). Stellen met kinderen geven 126 euro per huishouden uit en alleenstaanden 60 euro per week. Van alle dagelijkse boodschappen besteden Amsterdammers 71% in de supermarkt. Marktbezoek Driekwart van de Amsterdammers (73%) koopt wel eens iets op de markt. Mannen (68%) gaan iets minder vaak naar de markt dan vrouwen (77%). Centrumbewoners gaan het meest naar de markt en bewoners van Nieuw-West het minst vaak. Het marktaandeel van de Albert Cuypmarkt is verlaagd ten gunste van de Ten Katemarkt. Andere markten behouden hetzelfde marktaandeel als twee jaar geleden. De Amsterdamse markten die door de regiobewoners genoemd worden zijn de Dappermarkt, de Albert Cuypmarkt en het Buikslotermeerplein (genoemd door respectievelijk 4%, 3% en1% van de marktbezoekers). Bestedingen aan dagelijkse goederen per week naar stadsdelen, 2011-2012 (euro s per week) Bezoek markt naar stadsdelen, 2011-2012 (procenten) per huishouden per persoon Centrum 100 57 West 84 45 Nieuw-West 91 42 Zuid 93 50 Oost 92 44 Noord 88 38 Zuidoost 84 39 Amsterdam 89 45 regio 97 39 % Centrum 81 West 77 Nieuw-West 64 Oost 73 Noord 77 Zuid 70 Zuidoost 74 Amsterdam 72 regio 60
6 Bezoek en gemiddelde uitgaven per huishouden aan de populairste markten, 2011-2012 (percentage genoemd, euro s) laag inkomen Dappermarkt Ten Katemarkt Plein 40-45 Bos en Lommerplein Centrum Lindengracht Noordergracht Zuid Amstelveen Dappermarkt Zuidoost Reigersbos Amsterdamse Poort Ganzenhoef bezoek 2009-2010 (%) Bezoek markten naar inkomen, 2011-2012 midden inkomen Ten Katemarkt Dappermarkt Plein 40-45 Lindengracht, Westerstraat Bezoek markten naar stadsdelen, 2011-2012 West Ten Katemarkt Noordermarkt Oost Dappermarkt Noordermarkt bezoek 2011-2012 (%) hoog inkomen Ten Katemarkt Dappermarkt Noordermarkt Lindengracht, Westergracht Nieuw-West Plein 40-45 Osdorpplein Sierplein Noord gemiddelde uitgaven, 2011-2012 (euro s) Albert Cuypmarkt 27 22 25 Ten Katemarkt 12 17 17 Dappermarkt 15 14 22 Noordermarkt 6 6 32 Plein 40-45 4 6 18 Lindengracht, Westerstraat 6 5 28 Buikslotermeerplein Mosveld Dappermarkt Bezoekers geven 22 euro uit per marktbezoek Een derde van de bezoekers komt één keer per week naar de markt of vaker. Het zijn met name Amsterdammers met een lage opleiding en een laag inkomen die vaak naar de markt gaan. Bezoekers die ook wat op de markt kopen, geven gemiddeld ruim 22 per keer uit op de markt, dit is iets lager dan twee jaar geleden. Wederom geldt dat Amsterdammers met een hoog inkomen meer geld uitgeven op de markt dan Amsterdammers met een laag inkomen. Er is geen relatie tussen de bezoekfrequentie en de gemiddelde uitgaven. Het meeste geld wordt uitgegeven op de Noordermarkt, gevolgd door Lindengracht en Westerstraat. Het minst geven Amsterdammers uit op de Ten Katemarkt en op de markt op Plein 40-45. Etnische winkels Tweederde (68%) van de Amsterdammers koopt wel eens wat in een etnische winkel, zoals een Turkse slagerij, een Aziatische toko of Marokkaanse groentezaak (In de regio is dat 46%.) Van de Amsterdammers van Nederlandse herkomst is dat 65% en van Amsterdammers van niet-westerse herkomst is dat 73%. Hogeropgeleiden en Amsterdammers met een hoog inkomen geven iets vaker aan wel eens iets in een etnische winkel te kopen. Biologische winkels Eén op de drie Amsterdammers geeft aan vaak biologische producten te kopen. (In de regio is dat 18%.) Biologische producten worden het meest gekocht bij de gewone supermarkt en via de biologische of natuurwinkel. Aandeel Amsterdammers dat wel eens biologisch voedsel koopt, 2011-2012 (procenten) eenpersoonshuishouden eenouder met kind(eren) (thuis) (echt)paar met kind(eren) (thuis) twee volwassenen, geen kinderen Aan de Amsterdammers die geen biologische producten kopen, is gevraagd wanneer ze dit wel gaan doen: Van hen zegt 44% pas biologische producten te kopen als het goedkoper wordt. laag inkomen midden hoog inkomen tot 30 jaar 30 tot 45 jaar 45 tot 65 jaar 65 jaar en ouder totaal 0 20 40 60 80 100 % ja, vaak ja, soms nee of bijna nooit weet niet, geen antwoord
Leeftijd, inkomen, opleiding en gezinssamenstelling zijn van invloed of Amsterdammers veel of weinig biologische producten kopen. Zo kopen stellen met kinderen (gezinnen) vaker biologische producten dan andere huishoudtypen, tenzij het gezinnen betreft met een laag inkomen. Gezinnen met een laag inkomen geven zelden aan biologische producten te kopen. Aanschaf biologische producten naar inkomen en huishoudtypen koopt vaak biologische producten koopt nooit biologische producten laag inkomen twee volwassenen, geen kinderen eenouder met kind(eren) (thuis) midden inkomen hoog inkomen (echt)paar met kind(eren) (thuis) eenpersoonshuishouden Daarnaast gaat 8% overstag als het assortiment uitgebreider wordt en 7% als de kwaliteit beter wordt. Overigens zal 9% nooit overgaan tot het aanschaffen van biologische producten. Internetbestedingen Bijna zeven van de tien Amsterdammers kopen in de periode 2011-2012 wel eens iets op internet. In de regio zijn dat zes op de tien bewoners. Onder Amsterdamse stellen met kinderen (79%) is dit aandeel iets hoger dan bij andere typen huishoudens. Alleenstaanden kopen het minst op internet (62%). Mannen kopen ook iets vaker via internet dan vrouwen; hogeropgeleiden en Amsterdammers met een hoger inkomen kopen iets vaker via internet dan andere groepen. Voor het eerst wordt ook een substantieel aandeel in de categorie kleding en schoenen via internet verkocht. Muziek, een sector die het moeilijk heeft, is op haar retour. Het is de vraag of dit een voorbode is voor de boekenverkoop met de komst van de komst van het digitale boek. 7 Gezinnen met een laag inkomen geven vaker dan andere huishoudens aan niet via internet te bestellen, terwijl gezinnen met een hoog inkomen significant meer via internet bestellen dan andere huishouden. Internet koopgedrag naar inkomen en huishoudtypen koopt via internet Amsterdammers die vaak naar de markt gaan, kopen minder vaak iets op internet. Amsterdammers die juist weinig op de markt komen, geven juist aan wel aan via internet te bestellen. Daarnaast blijkt dat het percentage dat via internet aanschaft per inkomenscategorie door de jaren heen niet naar elkaar toegegroeid is. Zowel in 2005 als in 2012 bestellen Amsterdammers met een hoog inkomen meer via internet dan Amsterdammers met een laag inkomen. koopt niet via internet laag inkomen midden inkomen hoog inkomen twee volwassenen, geen kinderen (echt)paar met kind(eren) (thuis) eenouder met kind(eren) (thuis) eenpersoonshuishouden Zondagopening De openingstijden zijn verruimd in Amsterdam en daar maken Amsterdammers steeds meer gebruik van. Tweederde van de Amsterdammers doet dit jaar boodschappen na zessen, tien procent meer dan in 2007-2008. Daarnaast neemt vooral het Aandeel Amsterdammers dat (wel eens) op internet koopt (procenten) % naar inkomen, 2003-2012 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2003-2004 2005-2006 2007-2008 2009-2010 2011-2012 hoog inkomen midden inkomen laag inkomen % naar marktbezoekfrequentie, 2012 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1 tot 3 keer 1 tot 2 maal per jaar per kwartaal naar de markt 1 maal per maand 2 tot 3 maal 1 keer per maand per week of vaker naar de markt
Producten gekocht op het internet, 2005-2012 (aandeel) % 60 50 40 8 30 20 10 0 boeken vliegtickets/ reizen tickets /kaartjes kleding/ mode/ textiel CD s/ DVD s computeronderdelen/ software elektronische artikelen witgoed en apparatuur schoenen of lederwaren woninginrichting vrijetijdsartikelen huishoudelijke artikelen games, spel- computers 2005-2006 2007-2008 2009-2010 2011-2012 aandeel dat op zondag boodschappen doet toe, van 40% in 2007-2008 naar 70% in 2011-2012. Stellen met kinderen, huishoudens met een hoog inkomen of een hoge opleiding geven vaker dan andere groepen aan boodschappen te doen na zes uur en op zondag. Amsterdammers doen vaker buiten kantooruren om de boodschappen dan regiobewoners; van hen geeft ongeveer de helft aan na zessen en op zondag de boodschappen te doen. Winkelen voor het plezier Aan Amsterdammers is gevraagd of zij wel eens voor hun plezier winkelen, ofwel winkelen zonder wellicht iets te kopen. Het aandeel dat elke week voor het plezier winkelt is licht gedaald. Het aandeel dat juist enkele keren per jaar winkelt is toegenomen. Amsterdammers met een lage opleiding en eenoudergezinnen geven iets vaker aan te winkelen voor het plezier dan andere groepen. Er zijn geen verschillen tussen Amsterdammers en regiobewoners. Eén op de vier winkelende Amsterdammers combineert het winkelen soms met horecabezoek en een op de vijf vrijwel altijd. Autochtonen, mensen met hoog inkomen, stellen met en zonder kinderen geven iets vaker aan dan andere groepen het winkelen te combineren met horecabezoek. Regiobewoners geven ook iets vaker dan Amsterdammers aan de horeca op te zoeken na een dagje gezellig winkelen (17% vaak en 35% soms). Winkelgebieden Oordeel winkelgebieden voor dagelijkse boodschappen Sfeer, keuzemogelijkheden en uiterlijk van winkels van belang bij het oordeel Aan de respondenten is gevraagd welke winkelgebieden ze het vaakst bezoeken voor hun dagelijkse boodschappen. Aangezien Amsterdammers in hun buurt boodschappen doen, verschilt de lijst met meest genoemde winkelgebied sterk per stadsdeel. Vervolgens is gevraagd hoe men deze winkelgebieden beoordeelt op items als uiterlijk van de winkels en de winkelomgeving, parkeermogelijkheden, diversiteit, horeca etc. Het blijkt dan dat dat de best beoordeelde winkelgebieden niet altijd de meest bezochte winkelgebieden zijn, met uitzondering van de winkelgebieden in Zuidoost. In Centrum, daarentegen, wordt de Utrechtsestraat bijvoorbeeld het best beoordeeld, Aandeel Amsterdammers en regiobewoners dat winkelt voor het plezier, 2007-2012 (procenten) 2011-2012 regio 2009-2010 2007-2008 Amsterdam 2011-2012 2009-2010 2007-2008 0 20 40 60 80 100 % elke week een tot drie keer per maand enkele keren per jaar nooit weet niet
Meest genoemde winkelgebieden voor dagelijkse boodschappen per stadsdeel, 2011-2012 Centrum Haarlemmerstraat Waterlooplein Jodenbreestraat West Kinkerstraat Bos en Lommerweg Jan Evertsenstraat Nieuw-West Osdorpplein Plein 40-45 Sierplein Zuid Oost Noord met name vanwege de gezelligheid en service in de winkels. In absolute aantallen is de winkel echter slechts door een klein aantal respondenten genoemd. In stadsdeel West is men het meest tevreden over winkelgebieden in het naburige Centrum en inwoners van Oost beoordelen de Maxis als beste winkelgebied. Met name de sfeer, de keuzemogelijkheden van food en non-food, en uiterlijk van de winkels is van belang bij de oordeelsvorming. 9 Gelderlandplein Rijnstraat Ferdinand Bolstraat Brazilië Javastraat Middenweg Boven t IJ De Wieken (Molenwijk) Meeuwenlaan Zuidoost Amsterdamse Poort Reigersbos Ganzenhoef Best beoordeelde winkelgebieden voor dagelijkse boodschappen per stadsdeel, 2011-2012 (met meer dan 15 respondenten) Centrum West Nieuw-West Utrechtsestraat Jordaan Osdorpplein Jordaan Haarlemmerstraat Belgiëplein Brazilië Bilderdijkstraat Plein 40-45 Tevredenheid over aanbod winkels in de buurt Zeven van de tien Amsterdammers (69%) is tevreden over de winkelvoorzieningen in de buurt. Hiermee is het aandeel dat tevreden is weer gestegen ten opzichte van twee jaar geleden (66%). In de meeste stadsdelen is de tevredenheid licht gestegen. Alleen in Noord is het aandeel dat tevreden is gedaald van 76% naar 59%. In Stadsdeel Zuid is men het meest positief. In Noord en Centrum is men het minst positief. In Noord mist men variatie en kleine winkels, zoals een slager. In Centrum mist men een goedkope supermarkt. In het algemeen missen Amsterdammers een slager, een bakker en een goedkope supermarkt in de buurt. In de regio is men met 83% meer tevreden over de buurtvoorzieningen dan in Amsterdam. Oordeel winkelgebieden voor niet-dagelijkse boodschappen Favoriete winkelgebied Zuid Oost Noord Aan Amsterdammers is gevraagd of zij wel eens voor hun plezier winkelen. Van de groep Gelderlandplein Maxis Boven t IJ Amsterdammers die voor het plezier winkelt, geeft Beethovenstraat Middenweg In de Banne één op de vijf aan dat de Kalverstraat het favoriete Zeilstraat Christiaan De Wieken winkelgebied is. De Negen Straatjes wordt door Huygensplein 14% genoemd en Winkelcentrum Amstelveen en de Haarlemmerstraat door respectievelijk 8% en Zuidoost 7% van de funshoppers. Amsterdamse Poort Reigersbos Ganzenhoef Tevredenheid aanbod winkels in de buurt, 2011-2012 (procenten) Zuid Nieuw-West Zuidoost West Oost Centrum Noord totaal 0 20 40 60 80 100 % ja enigszins nee weet niet, geen antwoord
10 Meest genoemd als favoriete winkelgebied per stadsdeel, 2011-2012 Centrum Haarlemmerstraat Jordaan West Jordaan Haarlemmerstraat Nieuw-West Osdorpplein Amstelveen Zuid Jordaan Amstelveen Oost Jordaan Haarlemmerstraat Noord Boven t IJ Haarlemmerstraat Zuidoost Amsterdamse Poort Amstelveen Andere winkellocaties In de enquête is aanvullend gevraagd of men wel eens de volgende winkelgebieden bezoekt: De Arenaboulevard, Het winkelcentrum in Amstelveen, de Amsterdamse poort en Winkelcentrum Boven t IJ. De Arenaboulevard en het Stadshart Amstelveen zijn de best bezochte winkellocaties, zowel voor Amsterdammers als voor regiobewoners. Het ziet er wel naar uit dat het Arenagebied en de Amsterdamse Poort wat minder bezoekers trekken dan twee jaar geleden. Herkomst bestedingen Het merendeel van de bestedingen voor dagelijkse goederen komt uit het eigen stadsdeel. De stadsdelen aan de rand van de stad profiteren daarnaast van bestedingen afkomstig uit de regio (Zuidoost). Kleine stadsdelen (Centrum en West) en stadsdelen met veel winkelgebieden aan de randen (Zuid en Oost) hebben ook een relatief hoog percentage van de totale bestedingen dat afkomstig is uit andere stadsdelen. De Kalverstraat is de favoriete winkelstraat voor alle groepen Amsterdammers en helemaal voor jonge Amsterdammers tot 30 jaar, waarvan vier van de tien aangeven dat dit de favoriete winkelstraat is. De Negen Straatjes, Winkelcentrum Amstelveen en de Haarlemmerstraat, daarentegen worden vaker genoemd door Amsterdammers boven de 30 jaar, en met een hoge opleiding en met een hoog inkomen. Het maakt duidelijk dat de Amsterdammers met een hoog inkomen er mede voor zorgen dat winkelstraten met veel (dure) nichewinkels kunnen voortbestaan (zie ook Zukin 2012). Regiobewoners noemen meestal het winkelgebied wat het dichtst in de buurt ligt als favoriete winkelgebied. Daarnaast noemen enkele regiobewoners ook de volgende Amsterdamse winkelgebieden: De Kalverstraat (door 6% genoemd), Magna Plaza, Nieuwendijk en Negen straatjes (alle drie door 1% genoemd). Voor de niet-dagelijkse goederen zijn consumenten bereid om grotere afstanden af te leggen dan voor de dagelijkse goederen. Vandaar dat het aandeel in de bestedingen bij niet-dagelijkse goederen uit het eigen stadsdeel lager is dan bij dagelijkse goederen. Ook wordt de regionaal verzorgende functie van Centrum en Zuidoost zichtbaar. Herkomst bestedingen (%) is het deel van alle bestedingen in een stad of stadsdeel dat afkomstig is van de eigen bewoners en van de bewoners van anders stadsdelen en de regio. De uitgaven van toeristen en bezoekers en dagjesmensen van buiten de selecteerde regiogemeenten zijn niet meegenomen in dit onderzoek. Het percentage van buiten de regio is dan ook altijd een onderschatting en moet gezien worden als indicatie. Aandeel Amsterdammers en regiobewoners dat soms een andere winkellocatie bezoekt, 2007-2012 50 % 40 30 20 10 0 ArenAboulevard, Villa Arena Amsterdamse Poort Winkelcentrum Boven t IJ Stadshart Amstelveen Amsterdam 2007-2008 Amsterdam 2009-2010 Amsterdam 2011-2012 regio 2007-2008 regio 2009-2010 regio 2011-2012
Herkomst bestedingen dagelijkse boodschappen, 2012 (procenten) herkomst eigen stadsdeel herkomst overig Amsterdam herkomst regio totaal Centrum 73,1 24,9 2,0 100 West 87,0 12,1 1,0 100 Nieuw-West 92,3 5,5 2,2 100 Zuid 85,0 11,1 3,9 100 Oost 86,4 10,3 3,3 100 Noord 92,2 3,3 4,5 100 Zuidoost 86,2 6,1 7,7 100 Amsterdam totaal 96,9 0,0 3,1 100 regio totaal 95,9 4,1 0,0 100 totaal 96,4 2,0 1,6 100 Herkomst bestedingen niet-dagelijkse boodschappen, 2012 (procenten) herkomst eigen stadsdeel herkomst overig Amsterdam herkomst regio totaal Centrum 28,7 60,4 11,0 100 West 69,4 27,1 3,5 100 Nieuw-West 81,9 11,1 7,0 100 Zuid 68,3 20,7 11,0 100 Oost 71,4 22,7 5,9 100 Noord 67,5 12,9 19,6 100 Zuidoost 29,5 47,0 23,5 100 Amsterdam totaal 87,6 0,0 12,4 100 regio totaal 85,9 14,1 0,0 100 totaal 86,7 7,1 6,1 100 Profielen van winkelgebieden De herkomst van de bestedingscijfers van niet-dagelijkse boodschappen is gebruikt om het profiel per winkelstraat te berekenen. Aangezien er geen zicht is op bestedingen van toeristen en dagjesmensen uit de rest van Nederland én het veldwerk zich beperkte tot slechts een aantal randgemeenten is gekozen voor een relatief lage ondergrens van 11% uit de regio om winkelgebieden te rekenen tot regionaal verzorgende winkelgebieden: 1. wijk verzorgend (meer dan 85% van de bestedingen komt uit het eigen stadsdeel), 2. stadsdeel verzorgend (tussen de 60% en de 85% van de bestedingen komt uit het 3. eigen stadsdeel), 4. stadsdeel overstijgend (meer dan 25% van de bestedingen komt uit de andere 5. stadsdelen), 6. regionaal verzorgend (meer dan 10% van de bestedingen komt uit de regio). Meer Amsterdammers besteden in Centrum, minder uit de regio Stadsdeel Centrum neemt vanwege de aanwezigheid van kernwinkelapparaat een bijzondere plek in. Centrumbewoners blijven door de jaren heen evenveel uitbesteden, maar de toevloeiing vanuit andere stadsdelen neemt toe. Van 55% in 2004 tot 60% in 2012. Hiertegenover staat dat juist de bestedingen in Amsterdam (en Centrum) afkomstig uit de regio met 5 procentpunten zijn gedaald. Regiobewoners gaan dus relatief minder vaak naar de stad. Profiel winkelgebieden Op basis van de herkomstcijfers van de bestedingen aan niet-dagelijkse goederen wordt gekeken of een winkelgebied vooral door de buurtbewoners wordt bezocht of ook ander publiek trekt. Daarbij worden winkelgebieden onderscheiden met een wijkverzorgende functie, een stadsdeel verzorgende, een stadsdeel overschrijdende of een regionaal verzorgende functie. De winkelgebieden met de meest regionale functie zijn de winkelcentra met vaak grote bedrijven aan de randen van de stad, zoals IKEA en het Arenagebied. Andere winkelstraten met een regionaal verzorgende functie zijn Buikslotermeerplein, Dapperstraat, Nieuwendijk, PC Hoofstraat en Gelderlandplein en Kalverstraat. Wederom wordt duidelijk dat veel kleinere winkelstraten met nichewinkels (negen straatjes, Haarlemmerstraat) grotendeels afhankelijk zijn van Amsterdamse koopkracht of koopkracht vanuit het eigen stadsdeel zoals de Utrechtsestraat. 11
Detailhandelsvestigingen voor dagelijkse boodschappen, 2012 12 /ARRA Detailhandelsvestigingen voor niet-dagelijkse boodschappen, 2012 /ARRA
Winkelgebieden naar functie, 2011-2012 13 buiten beschouwing wijk verzorgend stadsdeel verzorgend stadsdeel overstijgend regionaal overstijgend Noten Colofon 1 Voor verdere informatie, achtergronden, vragenlijst en begrippenkader zie www.os.amsterdam/detailhandel. 2 Zie bijv. Randstadmonitor 2011. 3 EZ Amsterdam 2011. Bronnen Oudezijds Voorburgwal 300 1012 GL Amsterdam Telefoon 020 251 0333 algemeen@os.amsterdam.nl www.os.amsterdam.nl Auteur: Rogier van der Groep DTZ Zadelhoff. Winkehuren 2012. In opdracht van EZ-Amsterdam. EZ Amsterdam, DRO en OGA, Amsterdam winkelstad: Een kwaliteit aan winkelgebieden. Ruimtelijk detailhandelsbeleid Amsterdam 2011-2015. Gemeente Amsterdam 2011. I&O Research Waar gaat gij heen. Randstad Koopstromingenonderzoek 2011. Zukin, S. 2012 The social production of urban cultural heritage: Identity and ecosystem on an Amsterdam shopping street. In City, Culture and Society (3), 281-291.