Veilig leren lezen kim-versie en Wereldoriëntatie

Veilig leren lezen kim-versie en Wereldoriëntatie Veilig leren lezen is een geïntegreerde taal-leesmethode waarin een compleet aanbod zit voor het domein van taal. Zowel schriftelijke taalvaardigheden als mondelinge taalvaardigheden zijn verwerkt in de lessen. Vaak wordt de vraag Susan van der Linden gesteld of Veilig leren lezen ook een aanbod verzorgt voor de vakken van wereldoriëntatie. Om een antwoord te kunnen geven op die vraag is het nodig om te kijken naar hetgeen in groep 3 gewenst is op het gebied van wereldoriëntatie. We gaan daarbij uit van de beschrijving van de 58 kerndoelen zoals ze zijn beschreven en aangenomen in 2009/2010 door het ministerie van onderwijs en zijn uitgewerkt in de TULE door het SLO. 19 van deze kerndoelen (kerndoel 34 tot en met 53) hebben betrekking op oriëntatie op jezelf en de wereld. In onderstaand artikel wordt duidelijk dat het aanbod van Veilig leren lezen kim-versie prima volstaat voor het vullen van het aanbod van de kern doelen voor groep 3. Kerndoelen In de kerndoelen van het SLO zijn de belangrijkste zaken vastgelegd die kinderen moeten leren om actief deel te nemen aan de samenleving. Deze kerndoelen zijn streefdoelen die aangeven waarop basisscholen zich moeten richten bij de ontwikkeling van hun leerlingen. De kerndoelen zijn weer onderverdeeld in subdoelen voor groep 1-2, 3-4, 5-6 en 7-8. Scholen mogen zelf bepalen hoe en met wat deze kerndoelen aan de orde komen. De kerndoelen doen geen uitspraken over didactiek. Gezien het karakter van het basisonderwijs dienen leraren een beroep te doen op de natuurlijke nieuwsgierigheid en de behoefte aan ontwikkeling en com municatie van kinderen en deze te stimuleren. Door een gestructureerd en interactief onderwijsaanbod, vormen van ontdekkend onderwijs, interessante thema s en activiteiten, worden kinderen uitgedaagd in hun ontwikkeling Samenhang Ook dienen inhouden en doelen zo veel mogelijk op elkaar te worden afgestemd, verbinding te hebben met het dagelijks leven en in samenhang te worden aan ge boden. In betekenisvol onderwijs zijn doorgaans doelen uit verschillende hoofdstukken of leerlijnen tegelijk van belang. Taal bijvoorbeeld komt voor bij alle vakken. Aandacht voor cultuur is niet beperkt tot het Veilig leren lezen Digiregie Naslag Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 1 van 2

kunstzinnige domein. Omgaan met informatietechnologie geldt voor alle gebieden. Waar mogelijk worden onderwijsinhouden over mensen, de natuur en de wereld in samenhang aangeboden. Dit komt het begrijpen door leerlingen ten goede en draagt voorts bij aan vermindering van de overladenheid van het onderwijsprogramma. Inhouden uit andere leergebieden staan in het teken van oriëntatie op jezelf en de wereld. Te denken valt aan het lezen en maken van teksten (begrijpend lezen), het meten en het verwerken van informatie in onder andere tabellen, tijdlijn en grafieken (rekenen/wiskunde) en het gebruik van beelden en beeldend materiaal (kunstzinnige oriëntatie). Bij een bestudering van de kerndoelen voor oriëntatie op jezelf en op de wereld en de thema s van Veilig leren lezen, zien we duidelijk deze samenhang. De thematisch gerichte integratielessen ankerverhaal en woordenschat van Veilig leren lezen bieden de ruimte om het onderwijsprogramma niet extra te belasten. In onderstaande tabellen zien we hoe de kerndoelen en de subdoelen voor groep 3-4 zoals ze zijn uitgewerkt door het SLO, herkenbaar zijn in de lessen van Veilig leren lezen kim-versie. We zien een grote samenhang tussen de kerndoelen en de activiteiten van de integratielessen waarin kinderen hun lees- en schrijfvaardigheid toepassen. publicatie van het ministerie staat is dit niet een gemis, maar sluit het aan bij de keuze die scholen mogen maken hoe de kern doelen binnen het bereik van kinderen komen. Veilig leren lezen geeft een hele belangrijke aanzet daarvoor. Scholen die meer aanbod wereldoriëntatie wensen in groep 3 kunnen gebruik maken van de aanvullingen in Zaken van Zwijsen die naadloos aansluiten bij de thema s van Veilig leren lezen kimversie. Noodzakelijk is dit echter niet. Betekenisvolle leeromgeving Tot slot is het niet overbodig om te zeggen dat de samenhang van thema s van Veilig leren lezen met het vakgebied wereldoriëntatie optimaal mogelijkheden biedt voor het creëren van een betekenisvolle, uitnodigende en uitdagende leeromgeving. Het zal zeker bijdragen aan een ononderbroken lijn van leeractiviteiten en leeromgeving in de doorstroom van groep 2 naar groep 3. In tabel 1 ziet u een overzicht van de kerndoelen voor oriëntatie op jezelf en de wereld en de kernen waarin activiteiten van deze kerndoelen voorkomen. In tabel 2 ziet u welke kerndoelen binnen een kern aan de orde komen. In tabel 3 vindt u het totaaloverzicht van alle subdoelen van de kerndoelen en de activiteiten waarin ze te herkennen zijn in alle kernen van Veilig leren lezen kim-versie. In onderstaande tabellen is te zien hoe bijna alle 19 kerndoelen voor wereldoriëntatie terug te vinden zijn. Enkele ontbreken, maar de beschrijving van de kerndoelen omvat dan ook het totale aanbod van groep 3 en 4. Veilig leren lezen is enkel gericht op jaargroep 3. Met recht kunnen we dus zeggen dat Veilig leren lezen een belangrijk aandeel verzorgt voor het vakgebied wereldoriëntatie. Daarmee pretenderen we niet een methode te zijn voor wereldoriëntatie. Uiteraard zijn er op alle subdoelen veel meer specifieke zaken extra te belichten en te bestuderen. Maar zoals het in de Veilig leren lezen Digiregie Naslag Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg blad 2 van 2

Tabel 1: een overzicht van de kerndoelen voor oriëntatie op jezelf en de wereld en de kernen waarin activiteiten van deze kerndoelen voorkomen. Kerndoel Relatie met Kerndoel 34 De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen. Kern Start Kern 2 Kern 3 Kern 5 Kerndoel 35 De leerlingen leren zich redzaam te gedragen in sociaal opzicht, als verkeersdeelnemer en als consument. Kern 4 Kern 11 Kerndoel 36 De leerlingen leren hoofdzaken van de Nederlandse en Europese staatsinrichting en de rol van de burger. Kern start Kern 3 Kern 5 Kern 9 Kerndoel 37 De leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen. Kern start Kerndoel 38 De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen, en ze leren respectvol om te gaan met seksualiteit en met diversiteit binnen de samenleving, waaronder seksuele diversiteit. Alle kernen Kern 6 Kern 7 Kerndoel 39 De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu. Kerndoel 40 De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. Kern 1 Kerndoel 41 De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. Kern 1 (dieren) Kern 3 mensen) (planten en dieren) Kerndoel 42 De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur. Kern 9 techniek Kerndoel 43 De leerlingen leren hoe je weer en klimaat kunt beschrijven met behulp van temperatuur, neerslag en wind. Veilig leren lezen Digiregie Naslag Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg bijlage 1: blad 1 van 2

Kerndoel 44 De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. Kern 9 Kerndoel 45 De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit te voeren en te evalueren. Kern 9 Kerndoel 46 De leerlingen leren dat de positie van de aarde ten opzichte van de zon, seizoenen en dag en nacht veroorzaakt. Kern 2 Kerndoel 47 De leerlingen leren de ruimtelijke inrichting van de eigen omgeving te vergelijken met die in omgevingen elders, in binnen- en buitenland, vanuit de perspectieven landschap, wonen, werken, bestuur, verkeer, recreatie, welvaart, cultuur en levensbeschouwing. In ieder geval wordt daarbij aandacht besteed aan twee lidstaten van de Europese Unie en twee landen die in 2004 lid werden, de Verenigde Staten en een land in Azië, Afrika en Zuid-Amerika. Alle kernen Kern 4 Kerndoel 48 Kinderen leren over de maatregelen die in Nederland genomen worden/werden om bewoning van door water bedreigde gebieden mogelijk te maken. Kerndoel 49 De leerlingen leren over de mondiale ruimtelijke spreiding van bevolkingsconcentraties en godsdiensten, van klimaten, energiebronnen en van natuurlandschappen zoals vulkanen, woestijnen, tropische regenwouden, hooggebergten en rivieren. Kerndoel 50 De leerlingen leren omgaan met kaart en atlas, beheersen de basistopografie van Nederland, Europa en de rest van de wereld en ontwikkelen een eigentijds geografisch wereldbeeld. Kern 4 Kerndoel 51 De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren. Kern 2 Kern 11 (museum) Kerndoel 52 De leerlingen leren over kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken: jagers en boeren; Grieken en Romeinen; monniken en ridders; steden en staten; ontdekkers en hervormers; regenten en vorsten; pruiken en revoluties; burgers en stoommachines; wereldoorlogen en holocaust; televisie en computer. De vensters van de canon van Nederland dienen als uitgangspunt ter illustratie van de tijdvakken. Kern 11? Kerndoel 53 De leerlingen leren over de belangrijke historische personen en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis en kunnen die voorbeeldmatig verbinden met de wereldgeschiedenis. Veilig leren lezen Digiregie Naslag Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg bijlage 1: blad 2 van 2

Tabel 2: kerndoelen herkenbaar in de diverse integratielessen van Veilig leren lezen kim-versie. VLL Thema Raakvlakken reeds uitgewerkte activiteiten in integratielessen VLL kim-versie Onderdeel van kerndoel Kern start Schoolregels en klassenregels Gedragsregels Werkafspraken Kerndoel 34 Kerndoel 36 Kerndoel 37 Kerndoel 38, 47 (algemeen aandachtspunt) Kern 1: Beestenboel Dieren Thematafel dieren rubriceren Integratielesdag 4 op basis van uiterlijke kenmerken of woonomgeving. Integratieles 6: gedrag van dieren Kerndoel 40, 41 Dierenkenmerken Kerndoel 38, 47 (algemeen aandachtspunt) Kern 2: Dag en nacht Tijd, dag en nacht, dagdelen Ankerverhaal en thematafel Integratieles dag 4: (dag en nacht), dagdelen, weekkalender Integratieles 6: goed ontbijt Kerndoel 34, 46 (dag en nacht) Kerndoel 46, 51 Kerndoel 51 Kerndoel 38, 47 (algemeen aandachtspunt) Kern 3: Hoe voel jij je? Ziek zijn, lichaamsdelen Ankerverhaal Integratieles dag 4: begrippen bij ziek zijn, gewond zijn Kerndoel 36 Kerndoel 34 Integratieles dag 6: Lichaamsdelen Kerndoel 41 Kern 4: Waar woon jij? Type woningen Integratieles 2 en 4: woonvormen, woonwijk Integratieles 6: vertrekken in woningen Kerndoel 47 Kerndoel 50 Kern 5: Mag dat wel? Regels op school, thuis en op straat Integratieles dag 4: wat vind je fijn, wat niet? Kerndoel 34 Kerndoel 36 Kern 6: Verhalen in je buik Fantasie en werkelijkheid Algemeen thema: cultuurverschillen, verschillende verhalen, feesten Kerndoel 38 Kern 7: Spannend! Avontuur, helden Algemeen: verhalen diverse culturen Kerndoel 38 Veilig leren lezen Digiregie Naslag Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg bijlage 2: blad 1 van 2

Kern 8: Wat kan jij? Muziek, kunstjes doen Integratieles dag 3: alleen muziek heeft raakvlakken. Kerndoel kunst, creativiteit Kern 9: Hoe kan dat? Techniek Elektriciteit en water, proefjes doen Kerndoel 36 Kerndoel 42 Kerndoel 45 : Kijk eens om je heen Natuur, natuurverschijnselen Algemeen: bewondering voor milieu en natuur Integratieles dag 4 en 7: bijzondere dieren Kerndoel 39, 47, 49 Kerndoel 40 Integratieles 5: de boom Kerndoel 40 Integratieles dag 11: het weer Kerndoel 43 Integratieles dag 13: water Kerndoel 48 Kern 11: Wat bewaar jij? Kunst, verzamelen Algemeen: heden en verleden in musea, kunst Integratieles 7: ruilen en verzamelen Kerndoel 51, 52 Kerndoel 35 Kern afsluiting Een wereld vol boeken Vakantie Kerndoel 38, 47 Veilig leren lezen Digiregie Naslag Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg bijlage 2: blad 2 van 2

Tabel 3 Kerndoelen zaakvakken TULE Herkenningspunten vanuit de subdoelen voor groep 3-4 Kerndoel Herkenningspunten uit de subdoelen van het kerndoel voor In kern Vertaald naar activiteiten in de diverse integratielessen en groep (1-2) 3-4 in de methode Veilig leren lezen kim-versie Tips betere maanlezers per kern (zie artikelen Digiregie/ Naslag) Kerndoel 34 De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen. SOCIAAL EMOTIONELE ONTWIKKELING / rekening houden met anderen SOCIAAL EMOTIONELE ONTWIKKELING / opkomen voor jezelf Eigen mogelijkheden, kenmerken, wensen gevoelens, beperkingen en voorkeuren Inleven in gevoelens, wensen en opvattingen van anderen Gelijktijdige deelname aan verschillende groepen met verschillende rollen Afspraken ten aanzien van veilig gedrag op speelplaatsen Kern start Gedurende twee weken wordt gewerkt aan afspraken en regels omtrent gedrag en samenwerking, acceptatie van verschillen en het ontdekken van eigen mogelijkheden: - routines - planbord - maatjeswerk - groepswerk - schoolafspraken - klassenregels GEZOND GEDRAG / hygiëne GEZOND GEDRAG / voeding Belang van en aandacht voor rust/ontspanning, lichaamsbeweging en een verantwoorde (zit-) houding (voldoende slaap Ankerverhaal) Belang van brood, fruit en melk bij ontbijt, pauzehap en lunch (tussendoortje, wel of niet gezond) Kern 2 In het Ankerverhaal wordt aandacht besteed aan voldoende slaap. In integratieles dag 6 wordt aandacht besteed aan een goed ontbijt. Facultatief: vervolgactiviteit in Tips betere maanlezers : het inventariseren van een tussendoortje. Ervaringen met ziek zijn en beter worden (koorts, besmetting, medicijnen, huisarts, preventie) Kern 3 Op lesdag 2 wordt een woordweb gemaakt van ziek zijn. In integratieles dag 6 wordt aandacht besteed aan lichaams delen binnen en buiten het lichaam. Facultatief: vervolgactiviteit TBM inventariseren gezond ongezond voedsel. SOCIAAL EMOTIONELE ONTWIKKELING / opkomen voor jezelf Oorzaken van conflicten: tegenstellingen in belangen, opvattingen en gevoelens Kern 5 In het Ankerverhaal komt ter sprake wat geaccepteerd gedrag is, wat realistisch is bij geboden en verboden. Op lesdag 4 wordt een poster gemaakt van prettige en onprettige zaken (met smileys). Veilig leren lezen Digiregie Naslag Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg bijlage 3: blad 1 van 10

Kerndoel 35 De leerlingen leren zich redzaam te gedragen in sociaal opzicht, als verkeersdeelnemer en als consument. VERKEER Veilig oversteken in moeilijke situaties. CONSUMENTENGEDRAG Het belang van bewaren, ruilen, lenen en kopen en van de afspraken die daarbij gemaakt worden. Kern 4 Kern 11 Integratieles dag 7 presenteert een activiteit waarbij kinderen zaken van hun verzameling gaan ruilen of uitbreiden. Op lesdag 5 hebben ze daarvoor een briefje opgesteld met een beschrijving van wat ze graag zouden willen hebben, wat ze verzamelen of zoeken. Kerndoel 36 De leerlingen leren hoofdzaken van de Nederlandse en Europese ORGANISATIE VAN DE SAMENLEVING Gezagsuitoefening en het verschil met de baas spelen. Kern start In kern start wordt gedurende twee weken gewerkt aan gedragsregels in de klas, tijdens zelfstandig werken, maatjeswerk speelplaatsregels. staatsinrichting en de rol van de burger. Noodzaak en werkwijze van gemeentelijke diensten (brand- Kern 3 In kern 3 komt tijdens het ankerverhaal aan de orde dat weer, reiniging, groenvoorziening, etc.) (stroomvoorziening). gemeentelijke diensten belangrijk zijn voor een schone leefomgeving. Kern 5 In kern 5 komt aan de orde dat politie belangrijk is voor het handhaven van de orde. Kern 9 In kern 9 komt aan de orde dat voorzieningen van elektriciteit en water belangrijk zijn voor je woongenot. Kerndoel 37 De leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen. SAMENLEVEN WAARDEN EN NORMEN Familie Ruzie: - Voorkomen - Oorzaken Kern start In kern start wordt gedurende twee weken gewerkt aan gedragsregels in de klas, tijdens zelfstandig werken, maatjeswerk speelplaatsregels. - Oplossen Veilig leren lezen Digiregie Naslag Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg bijlage 3: blad 2 van 10

Kerndoel 38 De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen ZINGEVING Culturele verschillen, overeenkomsten, kenmerken en uitingen Alle kernen Gedurende alle kernen wordt regelmatig in de handleiding een TIP gegeven om het onderwerp te benaderen vanuit de invalshoek van diverse culturen. die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen, en ze leren respectvol om te gaan met seksualiteit en met diversiteit binnen de samenleving, SOCIALE EN CULTURELE INVLOEDEN Godsdienstige feesten Godsdienstige verhalen Godsdienstige gebruiken ( feesten) Kern 6 Kern 7 In kern 6 wordt gesproken over diversiteit aan feesten, feestdagen, rituelen en verhalen. In kern 7 krijgen verhalen uit diverse culturen de aandacht. waaronder seksuele diversiteit. Kerndoel 39 De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu. MILIEUBETEKENISSEN Verwondering Schoonheid (natuur is mooi) Gedurende de hele kern 10 wordt aandacht besteed aan de schoonheid en de diversiteit van de natuur en het landschap. Vanaf integratieles dag 5 maken kinderen een natuurdag- CONTEXT boek van alles wat ze om zich heen zien. Mogelijk onderwerp: Landschappen in Nederland In integratieles dag 7 wordt aandacht besteed aan bijzondere dieren, hun uiterlijk, voedsel en gedrag. Vanaf integratieles dag 11 wordt aandacht besteed aan het weer, ze maken een weerbericht en houden een weerkalender bij. In integratieles dag 13 wordt gefocust op de diversiteit aan landschappen in ons land en over de wereld. Veilig leren lezen Digiregie Naslag Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg bijlage 3: blad 3 van 10

Kerndoel 40 De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. VERSCHEIDENHEID EN EENHEID Dieren zijn op basis van overeenkomstige kenmerken in te delen in de hoofdgroepen: zoogdieren, vogels, vissen, amfibieën, reptielen, insecten en spinnen. INSTANDHOUDING Kern 1 De thematafel van kern 1 rubriceert dieren op basis van diverse kenmerken zoals: uiterlijk of woonomgeving. Vanuit het ankerverhaal wordt aandacht besteed aan het fenomeen ei. Dit kan aanleiding zijn voor rubriceren: wel / niet uit een ei. Mensen en dieren hebben water, voedsel en beschutting Op lesdag 4 werken kinderen aan een drietal dieren- nodig. posters op basis van uiterlijk, woonomgeving of andere Planten hebben voor groei en ontwikkeling voedsel, water, overeenkomsten. licht en de juiste temperatuur nodig. Planten en dieren doorlopen verschillende Facultatief kan vanaf dag 4 gewerkt worden aan het maken ontwikkelingsstadia. van een poster van één dier, waarbij informatie gezocht Planten en dieren passen zich aan aan de seizoenen. wordt wat betreft voedsel, woning, vijanden, uiterlijk. Dit wordt gebundeld in een dierenencyclopedie. In kern 10 integratieles dag 5 maken kinderen een poster met allerlei zaken met betrekking tot het uiterlijk en de groei van een boom. Op lesdag 7 van kern 10 maken kinderen een woordweb over een bijzonder dier, niet een standaard algemeen bekend dier. Veilig leren lezen Digiregie Naslag Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg bijlage 3: blad 4 van 10

Kerndoel 41 De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. VOORTPLANTING VAN DIEREN Eieren leggende en levendbarende dieren OVEREENKOMSTEN EN VERSCHILLEN Verschillen in uiterlijk en beweging tussen mens en zoogdier Verschillen tussen mensen (bijv. kleur van de ogen en het Kern 1 (dieren) In kern 1 is er een invalshoek te vinden wat dieren die eieren leggen. Vanuit het ankerverhaal wordt aandacht besteed aan het fenomeen ei. Dit kan aanleiding zijn voor rubriceren: wel/niet uit een ei. In kern 1 wordt in integratieles dag 6 vooral ingezoomd op de verschillen in beweging van dieren en mensen. haar) en overeenkomsten (lichaamsbouw) Uitwendige vorm en bouw van ledematen Van buitenaf waarneembare inwendige lichaamsdelen: hart, longen, spieren, botten, zintuigen Kern 3 (mensen) Verschillen in uiterlijk ervaren we bij het inventariseren van het verschillend uiterlijk van klasgenoten in Tips betere maanlezers kern 3. Wat betreft lichaamsdelen en inwendige organen waar je (planten al dan niet pijn, ziek of gewond was komt voor in de en dieren) activiteit van de zon-aanpak in kern 3 en in de Tips betere maanlezers. Kerndoel 42 De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur. KRACHT EN MAGNETISME De kracht van water ervaren (drijven en zinken). De kracht van magnetisme ervaren. Onderscheiden voorwerpen die wel of niet magnetisch zijn. Kern 9 techniek In kern 9 staat techniek centraal. Tijdens integratieles lesdag 5 wordt een proef gedaan waarbij lucht een rol speelt. In integratieles dag 7 staat het doen van allerlei proefjes centraal, veelal gericht op magnetisme en zwaartekracht. Integratieles dag 9 staat in het teken van watervoorziening in een huis, kinderen maken limonade. Drijven of zinken en magnetisme komen beide in integratie lesdag 11 aan de orde. Veilig leren lezen Digiregie Naslag Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg bijlage 3: blad 5 van 10

Kerndoel 43 De leerlingen leren hoe je weer en klimaat kunt beschrijven met behulp van temperatuur, neerslag en wind. WEER Meten: windrichting, temperatuur, hoeveelheid regen en mate van bewolking Soorten neerslag: regen, hagel, sneeuw Veranderingen in het dagelijkse weer: wind, regen, zon, wolken, hagel, mist, sneeuw, temperatuur bewolking Integratieles dag 11 staat in het teken van het weerbericht en alles wat te maken heeft met het weer in het algemeen. Temperatuur, windkracht en neerslag komt o.a. aan bod. Kinderen houden een weerkalender bij. KLIMAAT Verschillen in de ruimte; bijvoorbeeld het verschil tussen het weer in een plaats aan zee en een plaats in het binnenland (bijvoorbeeld IJmuiden en Enschede) Verschillen in de tijd; weersveranderingen per seizoen Bij het verkennen van diverse landschappen hoort ook verschil in klimaat. Gedurende de hele kern worden de diverse klimaten en diverse landschappen steeds betrokken bij plant en dier. Kerndoel 44 De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. MATERIALEN EN GEREEDSCHAPPEN Soorten metaal, glas, plastic, verf, papier Schaar, zaag, hamer, schroevendraaier TECHNISCHE INZICHTEN Diverse instrumenten zoals nietje, paperclip, Kern 9 Algemeen themaonderdeel van kern 9: wat in proefjes doen en bij gereedschappen ter sprake komt. Kinderen verkennen zelf de werking van gereedschappen en verkennen materiaaleigenschappen, beweging en oorzaak- gevolg bij proefjes gedurende een aantal integratielessen. Elektriciteit, hout PRODUCTEN Kerndoel 45 De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit te voeren en te GEREEDSCHAPPEN MATERIALEN TECHNISCHE INZICHTEN PRODUCTEN Kern 9 In integratieles 13 gaan we op zoek naar uitvindingen die in het verleden zijn gedaan en die belangrijk waren voor de mensen. Kinderen worden uitgedaagd zelf een uitvinding te doen. evalueren. Veilig leren lezen Digiregie Naslag Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg bijlage 3: blad 6 van 10

Kerndoel 46 De leerlingen leren dat de positie van de aarde ten opzichte van de zon, seizoenen en dag en nacht veroorzaakt. NATUURVERSCHIJNSELEN De vormen van de maan zoals wij die zien. De stand van de zon op verschillende momenten van de dag (opkomst oosten; hoogtepunt zuiden; ondergang westen). Kern 2 De kern van het Ankerverhaal in kern 2 is het probleem dat de zon niet weggaat en de maan niet opkomt. Dat is aanleiding om dit natuurverschijnsel van dag en nacht te bespreken. Kerndoel 47 De leerlingen leren de ruimtelijke inrichting van de eigen omgeving te vergelijken met die in omgevingen elders, in binnen- en buitenland, vanuit de perspectieven landschap, GRONDSTOFFEN EN LANDSCHAPPEN Reliëf Hoog/laag Begroeiing (flora) Dieren (fauna) Gebruik door mensen Gedurende de hele kern 10 worden de diversiteit van klimaten en diverse landschappen steeds betrokken bij plant en dier. Ook de relatie en de verschillen met de eigen woonomgeving komt ter sprake. wonen, werken, bestuur, verkeer, recreatie, welvaart, cultuur en levensbeschouwing. In ieder geval wordt daarbij aandacht besteed WONEN EN WERKEN Inrichten van de eigen straat en wijk Werk in de straat Kern 4 In kern 4 is het thema wonen steeds uitgangspunt van gesprekken en activiteiten over huizen, bouwen, wonen, straat, plattegrond. aan twee lidstaten van de Europese Unie en twee landen die in 2004 lid werden, de Verenigde Staten en een land in Azië, Afrika en Zuid-Amerika. VERKEER RECREATIE WELVAART EN BESTUUR Alle kernen Aandacht voor verschillen in culturen en verschillen in land van oorsprong voor anderstaligen loopt als een rode draad door alle kernen. Alle thema s worden belicht vanuit een multiculturele kijk op de wereld om je heen. Kerndoel 48 Kinderen leren over de maatregelen die in Nederland genomen worden/ werden om bewoning van door WATER IN NEDERLAND Zee, strand en duinen Rivieren, kanalen en meren In kern 10 staan we tijdens integratieles dag 13 stil bij de diversiteit aan wateren in een landschap. Kinderen leren begrippen die betrekking hebben op de diverse stromen en wateren. water bedreigde gebieden mogelijk te maken. Veilig leren lezen Digiregie Naslag Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg bijlage 3: blad 7 van 10

Kerndoel 49 De leerlingen leren over de mondiale ruimtelijke spreiding van bevolkingsconcentraties en godsdiensten, van klimaten, energiebronnen en van natuurlandschappen zoals vulkanen, woestijnen, tropische regenwouden, BEVOLKING GODSDIENSTEN WEER EN KLIMAAT ENERGIEBRONNEN DROGE GEBIEDEN BOMEN EN BOSSEN BERGEN WATER Al deze aspecten komen in kern 10 als een rode draad voor in het bekijken en bespreken van de natuur in de diverse landschappen. Maar ook tijdens het thema wonen in kern 4 komen multiculturele aspecten aan de orde in relatie met landschap en klimaat. hooggebergten en rivieren. Kerndoel 50 De leerlingen leren omgaan met kaart en atlas, beheersen de basistopografie van Nederland, Europa en de rest van de wereld en ontwikkelen een eigentijds geografisch wereldbeeld. MENTAL MAP Kern 4 Het is mogelijk dat in kern 4 een plek wordt ingeruimd voor het bespreken van een kaart van de woonwijk of de wijk rondom de school en je huis. Er staat geen gerichte activiteit gepland bij dit kerndoel. Veilig leren lezen Digiregie Naslag Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg bijlage 3: blad 8 van 10

Kerndoel 51 De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren. TIJDSAANDUIDING Nu, straks, meteen, morgen, overmorgen, gisteren, eergisteren Heden, verleden, toekomst, jong, oud, leeftijd TIJDSINDELING Begrippen van tijdsindeling: uur, dag/nacht, morgen/ middag/ avond/ nacht minuut, uur, dagdeel, week, maand, jaar, ochtend Onderlinge relaties tussen en volgordes in tijdsbegrippen: bij dag hoort nacht, na de dag komt nacht, na de morgen komt de middag, Na maandag komt dinsdag, etc. Begrippen van tijdsindeling: voorjaar, najaar, zomer, herfst, winter, jaargetijden Benoemen van dagen. Meten van de tijd: klokkijken Omgaan met de kalender (week) Kern 2 In Integratieles dag 4 van kern 2 wordt uitgebreid stil gestaan bij aspecten van tijdsindeling en tijdaanduiding. Kinderen rubriceren de diverse begrippen en gaan in op de betekenis ervan. Kinderen maken gedurende kern 2 zelf ook een weekkalender en noteren hun activiteiten daarop. INFORMATIE OVER HEDEN EN VERLEDEN EN HISTORISCHE BRONNEN Verhalen van oudere mensen over dingen en gebeurtenissen van vroeger Verhalen en boeken over vroeger Kenmerken van objecten in de eigen woonplaats (huizen, kerken, oude gebouwen, monumenten) Voorwerpen die vroeger gebruikt werden (kenmerken, eigenschappen, waarvoor werden ze gebruikt?) Het vergelijken van voorwerpen uit verschillende periodes Kern 11 (museum) In kern 11 verdiepen kinderen zich in diverse musea. Uitgangspunt is een museum in de buurt. In het Ankerverhaal worden een natuurhistorisch museum en een kunstmuseum besproken. Kinderen richten zelf een museum in waarvan het onderwerp gericht kan zijn op diverse aspecten: natuur, kunst, oudheid. Oude liedjes, afbeeldingen en foto s Veilig leren lezen Digiregie Naslag Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg bijlage 3: blad 9 van 10

Kerndoel 52 De leerlingen leren over kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken: jagers en TIJD VAN... Kastelen Middeleeuwse stad Hunebed Kern 11? Of dit ter sprake komt is afhankelijk van het gekozen thema bij museum in kern 11. boeren; Grieken en Romeinen; monniken en ridders; steden en staten; ontdekkers en hervormers; regenten en vorsten; pruiken en revoluties; burgers en stoommachines; wereldoorlogen en holocaust; televisie en computer. De vensters van de canon van Nederland dienen als uitgangspunt ter illustratie van de tijdvakken. Kerndoel 53 De leerlingen leren over de belangrijke historische personen en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis en kunnen die voorbeeldmatig verbinden met de wereldgeschiedenis. Veilig leren lezen Digiregie Naslag Artikelen Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg bijlage 3: blad 10 van 10