Onderzoekend en ontwerpend leren met zaakvakken. Heleen van Ravenswaaij MSc, Dr. Tim van Wessel

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Onderzoekend en ontwerpend leren met zaakvakken. Heleen van Ravenswaaij MSc, Dr. Tim van Wessel"

Transcriptie

1 Onderzoekend en ontwerpend leren met zaakvakken Heleen van Ravenswaaij MSc, Dr. Tim van Wessel

2 Programma Terugblik rekenles Introductie zaakvakken en OOL zand en water oefenen onderzoeksvragen formuleren mate van openheid / sturing in opdrachten OOL ontwerpen voor zaakvakken Groep 1: vanuit methode Groep 2: vanuit thema / kerndoelen Afsluiting en vooruitblik bijeenkomst 5: taal

3 Verwachte dilemma s: Groepswerk, voorkennis, praktische uitvoering Groep 8: Inhoud zandbak Groep 1/2: Moestuin Groep 3: 50 cent Groep 7: Omtrek Terugblik Rekenles Groep 4: Kubus Groep 6: Grafiek Groep 5 Staafdiagram Anders doen Hetzelfde doen?

4 Rivieren en delta s zand en water Link naar filmpjes waarin Prof. Maarten Kleinhans zijn onderzoek aan rivieren en delta s uitlegt, te vinden via: riviermeandering: De Wereld Leert Door (televisie): En nieuws over onderzoek naar riviermondingen (ook met filmpje):

5 vlechtend overgangsvorm meanderend

6 Allier chute cutoff

7 0. Zien 1. Vragen 5.Schrijven / rapporteren 2. Denken Hoe 4. Antwoorden 3. Meten & Doen H. Kleinhans De Ontdekkingsreis, Doorn

8 Vlechtend of meanderend? alleen zand T = 120 hr met klei -15 (mm) 0 T = 120 hr

9 Model van water en zand

10 Sunwapta River, USA Rakaia River, NZ, Geoff Leeming Ganges, India, Google Earth Brahmaputra, Bangladesh, Google Earth

11 Verleg zelf een rivier?

12 Start vanuit verwondering welke vragen?

13 Type opdrachten en sturing Leraargestuurd onderzoek Gezamenlijk gestuurd onderzoek Leerlinggestuurd onderzoek

14 Onderzoek in de klas youtube: meanderende modder spelen met zand en water

15 Leren ontwerpen

16 Vormen van onderzoekend leren Type onderzoek Wat is het? In welke context gebeurt dit? Tanis et al. 2014

17 Geschiedenis / Aardrijkskunde

18 De Rijn-Maas delta n laatste ijstijd: vlechtende rivier 18/42

19 Rijn-Maas delta n laatste 8000 jaar met klei en planten 19/42

20 OOL ontwerpen voor zaakvakken Groep 1: vanuit methode > Heleen Groep 2: vanuit thema / kerndoelen > Tim

21 Deel 2: concept ontwikkeling 4.ZIJN DE CONCEPTEN VAN KINDEREN VERANDERD 1 CONFRONTATIE 3.HOE KUN JE DAT CONCEPT VERDER ONTWIKKELEN? 2. WAT IS HET CONCEPT VAN KINDEREN?

22 Doelen integreren

23 Kerndoelen zaakvakken - OJW doelen per bouw / groep: TULE slo 51 De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren. 52 De leerlingen leren over kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken: jagers en boeren; Grieken en Romeinen; monniken en ridders; steden en staten; ontdekkers en hervormers; regenten en vorsten; pruiken en revoluties; burgers en stoommachines; wereldoorlogen en holocaust; televisie en computer. 40 De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. 41 De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. 53 De leerlingen leren over de belangrijke historische personen en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis en kunnen die voorbeeldmatig verbinden met de wereldgeschiedenis. 42 De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur. 43 De leerlingen leren hoe je weer en klimaat kunt beschrijven met behulp van temperatuur, neerslag en wind. 44 De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. 45 De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit te voeren en te evalueren. 46 De leerlingen leren dat de positie van de aarde ten opzichte van de zon, seizoenen en dag en nacht veroorzaakt. 47 De leerlingen leren de ruimtelijke inrichting van de eigen omgeving te vergelijken met die in omgevingen elders, in binnen- en buitenland, vanuit de perspectieven landschap, wonen, werken, bestuur, verkeer, recreatie, welvaart, cultuur en levensbeschouwing. In ieder geval wordt daarbij aandacht besteed aan twee lidstaten van de Europese Unie en twee landen die in 2004 lid werden, de Verenigde Staten en een land in Azië, Afrika en Zuid-Amerika. 48 Kinderen leren over de maatregelen die in Nederland genomen worden/werden om bewoning van door water bedreigde gebieden mogelijk te maken. 49 De leerlingen leren over de mondiale ruimtelijke spreiding van bevolkingsconcentraties en godsdiensten, van klimaten, energiebronnen en van natuurlandschappen zoals vulkanen, woestijnen, tropische regenwouden, hooggebergten en rivieren. 50 De leerlingen leren omgaan met kaart en atlas, beheersen de basistopografie van Nederland, Europa en de rest van de wereld en ontwikkelen een eigentijds geografisch wereldbeeld.

24 0. Introductie van probleem en/of materiaal (kan spontaan). Ontdekken Kennismaken Aanrommelen Denken: hé, hoe zit dat?? 5. Laat je eigen lichtje stralen - Rapportage Schrijf je uitkomsten op en presenteer ze aan anderen. 4. Nadenken Evalueren, hypothese toetsen Kloppen de data met wat je dacht? Waarom? Wat betekent dat voor je hypothese? Klopt het, of niet of een beetje?... als je nu gaat verzinnen hoe dat komt, zit je weer in stap Verzinnen van vragen - Hypothese formuleren Wat wil je (nog meer) weten? Hoe zit het (dan) met...? Hoe komt het (dan) dat? Denken over het antwoord: Hoe denk je dat het in elkaar zit/gaat/werkt? Dit is je hypothese! Ik denk dat als... dat er dan...; Ik denk dat... komt door...; Ik denk dat om... te doen er... nodig is. 2. Hoe ga je dit uitvinden Testsituatie ontwerpen Welk onderdeel zou je kunnen testen? Hoe doe pak je dat aan? Wat heb je daar bij nodig? 3. Uitvoeren Data verzamelen & vastleggen Testopstelling maken Test uitvoeren (data verzamelen) Uitkomsten opschrijven

25 Afronding en vooruitblik n Wat neem je mee van vandaag? n Taal q 8 juni 9:00-13:00 q OOL verbinden aan taal q Terugblik bijeenkomsten + opbrengsten

Voorbereiding en planning van een thema

Voorbereiding en planning van een thema Voorbereiding en planning van een thema Thema: Bouw / groep(en): Periode: Doelstellingen: Kernbegrippen relatie kerndoelen en vakken: Wat is de inbreng van kinderen? (Wat zijn de interesses van leerlingen

Nadere informatie

612671 Speelkaarten.indd 1 12-06-2006 16:14:06

612671 Speelkaarten.indd 1 12-06-2006 16:14:06 NEDERLANDS > Mondeling taalonderwijs De leerlingen leren informatie te verwerven uit gesproken taal. Ze leren tevens die informatie, mondeling of schriftelijk, gestructureerd weer te geven. 1 612671 Speelkaarten.indd

Nadere informatie

Nieuws in de klas Postbus 12040 1100 AA Amsterdam t: 020-4309190 f: 020-4309199 e: info@nieuwsindeklas.nl w: www.nieuwsindeklas.nl

Nieuws in de klas Postbus 12040 1100 AA Amsterdam t: 020-4309190 f: 020-4309199 e: info@nieuwsindeklas.nl w: www.nieuwsindeklas.nl Aansluiting Nieuwsservice bij curriculum Bijlage bij Handleiding Nieuwsservice Primair Onderwijs is een uitgave van Nieuws in de klas. Deze bijlage hoort bij de Handleiding Nieuwsservice Primair Onderwijs

Nadere informatie

Aan welke kerndoelen heb je gewerkt?

Aan welke kerndoelen heb je gewerkt? Leergebied overstijgende kerndoelen (1) Werkhouding 1 De leerlingen hebben belangstelling voor de wereld om hen heen en ze zijn gemotiveerd deze te onderzoeken A ze kunnen gerichte vragen stellen B ze

Nadere informatie

Leerlijnen TULE SLO. Jory Tolkamp

Leerlijnen TULE SLO. Jory Tolkamp Leerlijnen TULE SLO Jory Tolkamp Om de doelen van mijn les te bepalen ging ik uit van de leerlijnen. Wat past bij de leerlingen qua stof van een ontwikkelingsgebied, waar zit het niveau? Maar een duidelijke

Nadere informatie

AAN WELKE KERNDOELEN HEB JE GEWERKT?

AAN WELKE KERNDOELEN HEB JE GEWERKT? AAN WELKE KERNDOELEN HEB JE GEWERKT? Leergebied overstijgende kerndoelen (1) Werkhouding 1 De leerlingen hebben belangstelling voor de wereld om hen heen en ze zijn gemotiveerd deze te onderzoeken A B

Nadere informatie

Een kasteel in de buurt bezoeken

Een kasteel in de buurt bezoeken Een kasteel in de buurt bezoeken Als leerkracht heb je hier een begeleidende en sturende rol. Het is afhankelijk of jij als leerkracht de kinderen meeneemt en dingen aan ze verteld of dat er bijvoorbeeld

Nadere informatie

Aardrijkskunde vaardigheden (PO-vmbo)

Aardrijkskunde vaardigheden (PO-vmbo) Aardrijkskunde vaardighed (PO-vmbo) Sector kerndoel primair onderwijs kerndoel onderbouw kerndoel ob vmbo kb/gl/tl vmbo bovbouw bb examhed vmbo bovbouw kb examhed vmbo bovbouw gl/tl examhed Kern 1. Werk

Nadere informatie

Aardrijkskunde vaardigheden (PO-vmbo)

Aardrijkskunde vaardigheden (PO-vmbo) Aardrijkskunde vaardighed (PO-vmbo) Sector kerndoel primair onderwijs kerndoel onderbouw kerndoel ob vmbo kb/gl/tl vmbo bovbouw bb examhed vmbo bovbouw kb examhed vmbo bovbouw gl/tl examhed Kern 1. Werk

Nadere informatie

KTWT module rekenen-wiskunde. Rekenen is leuker als je denkt

KTWT module rekenen-wiskunde. Rekenen is leuker als je denkt KTWT module rekenen-wiskunde Rekenen is leuker als je denkt Vincent Jonker n freudenthal instituut / o&t n www.rekenweb.nl n grote rekendag Inhoud n Deel 1: Startactiviteit n Deel 2: Onderzoekende houding

Nadere informatie

Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst)

Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst) Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst) Kerndoelen 36. De leerling leert betekenisvolle vragen te stellen over maatschappelijke kwesties en verschijnselen, daarover een

Nadere informatie

Richtlijn Kerndoelen. Verwijzing naar - Datum vaststelling April 2010. Datum bijstelling 01-10-2013

Richtlijn Kerndoelen. Verwijzing naar - Datum vaststelling April 2010. Datum bijstelling 01-10-2013 Richtlijn Kerndoelen Omschrijving Bijlage kerndoelen Verwijzing naar - Doelgroep Opsteller Teamleden en ouders Directie De Drift Datum vaststelling April 2010 Datum bijstelling 01-10-2013 Ons basisonderwijs

Nadere informatie

Aardrijkskunde. Thema / onderwerp Aardrijkskundeles met gebruikmaking van de geografische vierslag. Betekenis. Bedoeling

Aardrijkskunde. Thema / onderwerp Aardrijkskundeles met gebruikmaking van de geografische vierslag. Betekenis. Bedoeling Aardrijkskunde Thema / onderwerp Aardrijkskundeles met gebruikmaking van de geografische vierslag. Betekenis Welke betekenis heeft het thema / onderwerp voor de kinderen? Hoe leg je de relatie met de beginsituatie?

Nadere informatie

Schoon water voor iedereen?

Schoon water voor iedereen? Doelen Kerndoel 43: De leerlingen leren hoe je weer en klimaat kunt beschrijven met behulp van temperatuur, neerslag en wind. Kerndoel 47: De leerlingen leren de ruimtelijke inrichting van de eigen omgeving

Nadere informatie

Wereldoriëntatie en de kerndoelen

Wereldoriëntatie en de kerndoelen Wereldoriëntatie en de kerndoelen In de inleidende tekst van de kerndoelen bij 'Oriëntatie op jezelf en de wereld staat onder andere het volgende: 'Kinderen zijn nieuwsgierig. Ze zijn voortdurend op zoek

Nadere informatie

Stadswerken. Kerndoelen. Programma NMC. Groep 1 t/m 8. www.utrecht.nl/nmc

Stadswerken. Kerndoelen. Programma NMC. Groep 1 t/m 8. www.utrecht.nl/nmc Stadswerken Kerndoelen www.utrecht.nl/nmc Programma NMC Groep 1 t/m 8 Kerndoelen nader toegelicht De NMC-programma s geven met kerndoelen over Mens en Samenleving, Natuur en Techniek en Ruimte vooral invulling

Nadere informatie

IPC en de kerndoelen

IPC en de kerndoelen 1 IPC en de kerndoelen 2 IPC en de kerndoelen Doel: Ik weet in hoeverre het IPC kerndoelendekkend is. (of zelfs meer?) IPC en de kerndoelen Ouders: Mijn kinderen doen maar wat. Ze leren niet alles wat

Nadere informatie

KTWT module rekenen- wiskunde. rekenen is leuker als je denkt

KTWT module rekenen- wiskunde. rekenen is leuker als je denkt KTWT module rekenen- wiskunde rekenen is leuker als je denkt Inhoud Deel 1: Startac

Nadere informatie

Keurmerk: Duurzame school

Keurmerk: Duurzame school Keurmerk: Duurzame school Doorlopende leerlijn voor duurzame ontwikkeling van basisonderwijs (PO) t/m voortgezet onderwijs (VO) PO-1 Kennis en inzicht (weten) Vaardigheden (kunnen) Houding (willen) Begrippen

Nadere informatie

Waar halen ze de ENERGIE. vandaan? Leerlijn

Waar halen ze de ENERGIE. vandaan? Leerlijn Leerlijn Waar halen ze de ENERGIE vandaan? Inleiding De lesmethode van Solarkids heeft een doorgaande leerlijn voor het basisonderwijs. De leerlijn is gebaseerd op de kerndoelen die zijn opgelegd door

Nadere informatie

Mens en maatschappij vaardigheden (PO-vmbo)

Mens en maatschappij vaardigheden (PO-vmbo) Mens en maatschappij vaardigheden (PO-vmbo) Sectoren kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw vmbo bovenbouw exameneenheden Vakkernen 1. Informatievaardigheden 50: De leerlingen leren omgaan met

Nadere informatie

Wereldoriëntatie en de kerndoelen

Wereldoriëntatie en de kerndoelen Wereldoriëntatie en de kerndoelen In de inleidende tekst van de kerndoelen bij 'Oriëntatie op jezelf en de wereld staat onder andere het volgende: 'Kinderen zijn nieuwsgierig. Ze zijn voortdurend op zoek

Nadere informatie

Algemene Docentenhandleiding bij de lesmaterialen over de archeologie van Vlaardingen

Algemene Docentenhandleiding bij de lesmaterialen over de archeologie van Vlaardingen Algemene Docentenhandleiding bij de lesmaterialen over de archeologie van Vlaardingen Inhoudsopgave INLEIDING... 3 1 DE LESPAKKETTEN IN HET KORT... 3 2 DE OPBOUW VAN DE LESSEN... 4 3 ACHTEGRONDINFORMATIE

Nadere informatie

Handleiding Echt gebeurd!

Handleiding Echt gebeurd! Handleiding Echt gebeurd! Inhoud 1. Introductie Pag. 1 2. Echt gebeurd! lessen Pag. 1 3. Kerndoelen Pag. 2 4. Excursies, lezingen en workshops Pag. 3 5. De website Pag. 4 7. Pag. 5 1. Introductie Welkom

Nadere informatie

Veilig leren lezen kim-versie en Wereldoriëntatie

Veilig leren lezen kim-versie en Wereldoriëntatie Veilig leren lezen kim-versie en Wereldoriëntatie Veilig leren lezen is een geïntegreerde taal-leesmethode waarin een compleet aanbod zit voor het domein van taal. Zowel schriftelijke taalvaardigheden

Nadere informatie

Primair Onderwijs. 6 lessen

Primair Onderwijs. 6 lessen Maak je eigen land! Voor de docent Vak(gebied) Schooltype/afdeling Oriëntatie op jezelf en de wereld, Aardrijkskunde Primair Onderwijs Leerjaar Groep 3/4 Tijdsinvestering Vakinhoud Kerndoelen 6 lessen

Nadere informatie

Leerdoelen en kerndoelen

Leerdoelen en kerndoelen Leerdoelen en kerndoelen De leerdoelen in de leerlijn vallen in het leerdomein Oriëntatie op jezelf en de wereld. Naast de gebruikelijke natuur en milieukerndoelen (kerndoelen 39, 40 en 41) zijn ook de

Nadere informatie

Canon en kerndoelen geschiedenis PO

Canon en kerndoelen geschiedenis PO Canon en kerndoelen geschiedenis PO bron: http://www.entoen.nu/primair-onderwijs/didactisch-concept/leerplan-(slo)/geschiedenis In dit hoofdstuk over canon en geschiedenis wordt eerst ingegaan op de recente

Nadere informatie

Archeologie op school. Handleiding voor de leerkracht

Archeologie op school. Handleiding voor de leerkracht Archeologie op school Handleiding voor de leerkracht 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Aan de slag: verkorte handleiding 4 3. Verantwoording 5 Archeologie en erfgoededucatie 5 Kerndoelen 5 Didactisch concept

Nadere informatie

Rijk Romeins Leven. Museum Park Matilo Cultuurlijn Tijd Groep 5. Handleiding voorbereidende les

Rijk Romeins Leven. Museum Park Matilo Cultuurlijn Tijd Groep 5. Handleiding voorbereidende les Les Rijk Romeins Leven Museum Park Matilo Cultuurlijn Tijd Groep 5 Handleiding voorbereidende les Rijk Romeins Leven INHOUD Inleiding Kader Begrippen Leerdoelen Aansluiting kerndoelen De lessen INLEIDING

Nadere informatie

Leerkrachtenhandleiding Peperduur

Leerkrachtenhandleiding Peperduur Leerkrachtenhandleiding Peperduur Geachte mevrouw/meneer, Voor u ligt de leerkrachtenhandleiding bij het onderwijsprogramma Peperduur. In deze handleiding vindt u informatie over het museumbezoek. Het

Nadere informatie

Aardrijkskunde inhouden (PO-havo/vwo)

Aardrijkskunde inhouden (PO-havo/vwo) Aardrijkskunde inhouden (PO-havo/vwo) Sectoren kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden Kernen 1. Burgerschap 36: hoofdzak de Nederlandse

Nadere informatie

Agenda Datum Activiteit. Jarigen. Doelen. Jaargang 1, nieuwsbrief 5 10 januari 2017

Agenda Datum Activiteit. Jarigen. Doelen. Jaargang 1, nieuwsbrief 5 10 januari 2017 Jaargang 1, nieuwsbrief 5 10 januari 2017 Agenda Datum Activiteit 11 jan. Studiedag, kinderen vrij! 12 jan. Luizencontrole 16-28 jan. Cito-toetsen 17 jan. 13.30-15.30 uur: Kijk- en doemiddag Agnieten College

Nadere informatie

lesbrief vervolgles Ulrum

lesbrief vervolgles Ulrum lesbrief vervolgles Ulrum Terpen- en Wierdenland lesbrief Ulrum Inhoud Inleiding 3 Lesoverzicht 4 Introductie 5 Kerndoelen 6 Aansluiting bij de canon 7 Deze lesbrief is ontwikkeld door erfgoedjuf Dineke

Nadere informatie

Geschiedenis/erfgoed

Geschiedenis/erfgoed Geschiedenis/erfgoed Kerndoel: Oriëntatie op jezelf en de wereld Tijd Kerndoel 51 De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling

Nadere informatie

SaNdWiCh RoBoT. Wat leren leerlingen van deze les?

SaNdWiCh RoBoT. Wat leren leerlingen van deze les? SaNdWiCh RoBoT leer programmeren zonder een computer te gebruiken! Bij deze les speelt de leraar of gastdocent de rol van een robot. Een robot die boterhammen maakt met boter en hagelslag. De leerlingen

Nadere informatie

Onder onze voeten Schoolbezoek Min40Celsius. Lesbrief

Onder onze voeten Schoolbezoek Min40Celsius. Lesbrief Onder onze voeten Schoolbezoek Min40Celsius Lesbrief Lesbrief Onder onze voeten U gaat met uw klas een bezoek brengen aan Min40Celsius, aan de hand van deze lesbrief kunt het bezoek (kort) voorbereiden.

Nadere informatie

Duurzaamheidscentrum Assen

Duurzaamheidscentrum Assen lesaanbod Duurzaamheidscentrum Assen contactgegevens Duurzaamheidscentrum Assen Bosrand 2 9401 SL Assen T 0592 703018 duurzaamheidscentrum@assen.nl duurzaamheidscentrum.assen duurzaamheidscentrum www.duurzaamheidscentrumassen.nl

Nadere informatie

Mentor Datum Groep Aantal lln

Mentor Datum Groep Aantal lln Lesvoorbereidingsformulier Fontys Hogeschool Kind en Educatie, Pabo Eindhoven Bron: Didactisch model van Gelder Student(e) Klas Stageschool Plaats Dilia Couwenberg P14EhvADT t Startblok Eindhoven Mentor

Nadere informatie

INHOUD THIS IS HOLLAND IN DE KLAS / DOCENTENHANDLEIDING - BLAD 1 1 INLEIDING 2

INHOUD THIS IS HOLLAND IN DE KLAS / DOCENTENHANDLEIDING - BLAD 1 1 INLEIDING 2 THIS IS HOLLAND IN DE KLAS / DOCENTENHANDLEIDING - BLAD 1 INHOUD 1 INLEIDING 2 2 THIS IS HOLLAND: EEN EDUCATIEF PAKKET 3 Doelstellingen 3 Doelgroepen 4 Inzet van de lessen 4 Aansluiting bij methoden en

Nadere informatie

Mentor Datum Groep Aantal lln

Mentor Datum Groep Aantal lln Lesvoorbereidingsformulier Fontys Hogeschool Kind en Educatie, Pabo Eindhoven Bron: Didactisch model van Gelder Student(e) Klas Stageschool Plaats Dilia Couwenberg P14EhvADT t Startblok Eindhoven Mentor

Nadere informatie

WATER TOOLKIT HANDLEIDING

WATER TOOLKIT HANDLEIDING WATER TOOLKIT HANDLEIDING Inhoudsopgave Algemeen Inleiding Materiaal Water Toolkit Digitaal lesmateriaal Groep 1/2 Lesinhoud Werkbladen Groep 3/4 Lesinhoud Werkbladen Groep 5/6 Lesinhoud Werkbladen Groep

Nadere informatie

Instroom pabo geschiedenis

Instroom pabo geschiedenis Keuzedeel mbo Instroom pabo geschiedenis gekoppeld aan één of meerdere kwalificaties mbo Code K0050 Penvoerder: Sectorkamer zorg, welzijn en sport Gevalideerd door: Sectorkamer Zorg, welzijn en sport Op:

Nadere informatie

De zaken van zwijsen INLEIDING. Toelichting op de samenhang. De Zaken van Zwijsen bestaat uit:

De zaken van zwijsen INLEIDING. Toelichting op de samenhang. De Zaken van Zwijsen bestaat uit: INLEIDING De Zaken van Zwijsen bestaat uit: Tijdzaken: digibordmethode voor geschiedenis Wereldzaken: digibordmethode voor aardrijkskunde Natuurzaken: digibordmethode voor natuur en techniek Nieuwe Zaken:

Nadere informatie

Energie: hoe duurzaam is jouw school? Esther van der Meer. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.

Energie: hoe duurzaam is jouw school? Esther van der Meer. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs. Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Esther van der Meer 05 June 2013 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/31896 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

Wereldgrachten. Ontdek de geschiedenis van de Amsterdamse grachtengordel. handleiding. groep 7+8

Wereldgrachten. Ontdek de geschiedenis van de Amsterdamse grachtengordel. handleiding. groep 7+8 Wereldgrachten Ontdek de geschiedenis van de Amsterdamse grachtengordel handleiding groep 7+8 Wereldgrachten Ontdek de geschiedenis van de Amsterdamse grachtengordel Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 Algemene

Nadere informatie

Agenda Datum Activiteit

Agenda Datum Activiteit Jaargang 1, nieuwsbrief 3 5 oktober 2016 Agenda Datum Activiteit 30 sept. Start Kinderboekenweken 13 okt.? Fietsenkeuring (Komt in de algemene nieuwsbrief te staan.) 17-21 okt. Herfstvakantie 22 okt. Gelderse

Nadere informatie

Terwijl veel plaatsen in de buurt van Veenendaal al in april waren bevrijd, duurde dit in Veenendaal veel langer.

Terwijl veel plaatsen in de buurt van Veenendaal al in april waren bevrijd, duurde dit in Veenendaal veel langer. VEENENDAAL BEVRIJD Inleiding Terwijl veel plaatsen in de buurt van Veenendaal al in april waren bevrijd, duurde dit in Veenendaal veel langer. In Veenendaal waren veel Nederlandse en Duitse SS ers gestationeerd,

Nadere informatie

Naam leerlingen. Groep BBL1 Mens & Maatschappij. Verdiepend arrangement. Basisarrange ment

Naam leerlingen. Groep BBL1 Mens & Maatschappij. Verdiepend arrangement. Basisarrange ment Groep BBL1 Mens & Maatschappij Leertijd; 3 keer per week 45 minuten werken aan de basisdoelen. - 3 keer per week 45 minuten basisdoelen toepassen in verdiepende contexten. Verdieping op de basisdoelen

Nadere informatie

Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten

Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Van de oogst van hun land en van hun dieren Jagers & boeren Wat

Nadere informatie

De zaken van zwijsen INLEIDING. Toelichting op de samenhang. De Zaken van Zwijsen bestaat uit:

De zaken van zwijsen INLEIDING. Toelichting op de samenhang. De Zaken van Zwijsen bestaat uit: INLEIDING De Zaken van Zwijsen bestaat uit: Tijdzaken: digibordmethode voor geschiedenis Wereldzaken: digibordmethode voor aardrijkskunde Natuurzaken: digibordmethode voor natuur en techniek Nieuwe Zaken:

Nadere informatie

Historisch denken. Historische benaderingen

Historisch denken. Historische benaderingen Historisch denken Inleiding Mensen hebben een besef van verleden, heden en toekomst. Ze hebben een bepaald beeld van wat er in hun leven is gebeurd tot op de dag van vandaag. Ze kunnen hun bestaan in het

Nadere informatie

Poep & Plas Handleiding voor leerkrachten

Poep & Plas Handleiding voor leerkrachten Poep & Plas Handleiding voor leerkrachten onderwerp Educatie over reststromen in het basisonderwijs afzender IVN Flevoland Inhoudsopgave Inleiding... 3 Doel... 3 Over de handleiding... 3 Achtergrondinformatie...

Nadere informatie

Project UK. Boris Berlijn ; ; CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Project UK. Boris Berlijn ; ; CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. Auteurs Laatst gewijzigd Licentie Webadres Boris Berlijn ; ; 17 May 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/74746 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

Themabrief Groei. In deze themabrief lezen jullie wat er per atelier de komende 9 weken gaat gebeuren. Heel veel plezier en GROEI toegewenst!

Themabrief Groei. In deze themabrief lezen jullie wat er per atelier de komende 9 weken gaat gebeuren. Heel veel plezier en GROEI toegewenst! Themabrief Groei Deze week zijn we gestart met het nieuwe thema Groei. Groeien staat dicht bij de kinderen, ze groeien elke dag! Het lijf van uw kind, maar ook de vaardigheden en talenten groeien. Ook

Nadere informatie

Bijeenkomst Techniek PPOZO

Bijeenkomst Techniek PPOZO Bijeenkomst Techniek PPOZO 25-11-2015 Terugkom bijeenkomst Opzet middag Intro: een paar voorbeelden Inventarisatie: waar denk je aan bij techniek in de klas? Hoe ging het tot nu toe? Wat heb je gedaan

Nadere informatie

NEDERLAND VIERT 100 JAAR DE STIJL

NEDERLAND VIERT 100 JAAR DE STIJL NEDERLAND VIERT 100 JAAR DE STIJL ONTDEK HET IN UTRECHT & AMERSFOORT! HANDLEIDING PRIKKELENDE EN LAAGDREMPELIGE LESSUGGESTIES VOOR HET BASISONDERWIJS 1 HANDLEIDING LESSUGGESTIES MONDRIAAN TOT destijlflyer_achterkant.pdf

Nadere informatie

PTO Aardrijkskunde

PTO Aardrijkskunde PTO ardrijkskunde 2016-2017 Vereniging voor Protestants-Christelijk Onderwijs te Curaçao Sectie aardrijkskunde r. lbert Schweitzer havo/vwo [meesteradmiraal@gmail.com] Vak: ardrijkskunde Leerjaar: H1 Schooljaar:

Nadere informatie

Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis

Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 6 Hierbij treft u een toelichting aan bij de beelden die in de tijdbalk van Argus Clou Geschiedenis groep 6 zijn opgenomen. Inhoud Thema 1 Eerste

Nadere informatie

Stedelijk Dalton Lyceum locatie Overkampweg

Stedelijk Dalton Lyceum locatie Overkampweg SLU Soort afsluiting 1 Toetstijd (min) Herkansbaar? Weging S.E. cijfer leerjaar Afsluitingsweek 2 Resultaat Stedelijk Dalton Lyceum locatie Overkampweg Schooltype: VWO Vak: Geschiedenis cohort: 2011 Programma

Nadere informatie

Nieuwe stappers en stenen per augustus 2015 Aan deze lijst kunnen geen rechten worden ontleend

Nieuwe stappers en stenen per augustus 2015 Aan deze lijst kunnen geen rechten worden ontleend Groep -2 Nieuwe stappers en stenen per augustus 205 L0866 Schilder een haan Zorgen voor dieren L0867 Maak een vriendschapsarmband Omgaan met elkaar L0868 Maak een huisje Inrichten van je omgeving L0869

Nadere informatie

Afval: hoe duurzaam is jouw school? Esther van der Meer. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Afval: hoe duurzaam is jouw school? Esther van der Meer. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Esther van der Meer 01 October 2013 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/31580 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

Van de regen in de drup

Van de regen in de drup Doelen Kerndoel 43: De leerlingen leren hoe je weer en klimaat kunt beschrijven met behulp van temperatuur, neerslag en wind. De leerlingen leren de waterkringloop. Kerndoel 47: De leerlingen leren de

Nadere informatie

Bruggen. elsmarlon smithuis. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/60956

Bruggen. elsmarlon smithuis. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/60956 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres elsmarlon smithuis 30 april 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/60956 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet.

Nadere informatie

LEER- EN TOETSPLAN A. ONDERWERP EN DOELEN. Vak: Geschiedenis Leerjaar: 1 Onderwerp: Introductie geschiedenis Kerndoel:

LEER- EN TOETSPLAN A. ONDERWERP EN DOELEN. Vak: Geschiedenis Leerjaar: 1 Onderwerp: Introductie geschiedenis Kerndoel: LEER- EN TOETSPLAN A. ONDERWERP EN DOELEN Vak: Geschiedenis Leerjaar: Onderwerp: Introductie geschiedenis Kerndoel: 0. De leerling leert historische bronnen te gebruiken om zich een beeld van een eigen

Nadere informatie

DE RODE DRAAD VAN TWENTE

DE RODE DRAAD VAN TWENTE groep ERFGOEDEDUCATIE Het zinvol beleven van het erfgoed is een centraal begrip in de didactiek voor erfgoededucatie. Het werken met het erfgoed wordt gestuurd door het stellen van betekenisvolle vragen.

Nadere informatie

Programma van Toetsing en Afsluiting. Havo 4

Programma van Toetsing en Afsluiting. Havo 4 Programma van Toetsing en Afsluiting Havo 4 Schooljaar 2016 2017 Aardrijkskunde Het schoolexamen voor het vak aardrijkskunde omvat de volgende onderdelen, waarvoor cijfers gegeven worden: Mexico en de

Nadere informatie

Handleiding leerkracht

Handleiding leerkracht Meer van Galilea Inleiding Thema: het Meer van Galilea en de watervoorziening. Er komt aan de orde waar het Meer van Galilea ligt, bijzonderheden van het meer, het Meer Galilea van de Bijbel en het meer

Nadere informatie

Wetenschap & Technologie en zaakvakonderwijs. [naam trainer]

Wetenschap & Technologie en zaakvakonderwijs. [naam trainer] Wetenschap & Technologie en zaakvakonderwijs [naam trainer] Inhoud Startactiviteit Ideeën genereren voor onderzoeksvragen / ontwerp problemen Intervisie / mini-les aan de hand van uitgevoerde les / lesontwerp

Nadere informatie

Wetenschap en techniekonderwijs op

Wetenschap en techniekonderwijs op Inleiding verzorgt ervarings- en ontwikkelingsgericht onderwijs. Wij bieden de kinderen basisvaardigheden waarmee ze de wereld om hen heen leren kennen. Wetenschap en techniek (W&T) worden steeds belangrijker

Nadere informatie

Tijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus

Tijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus 138 Tijdwijzer Het begin Op deze tijdbalk past niet de hele geschiedenis van de mens. Er lopen namelijk al zo n 100.000 jaar mensen rond op aarde. Eigenlijk zou er dus nog 95.000 jaar bij moeten op de

Nadere informatie

PTA - HAVO

PTA - HAVO - HAVO 4 2018-2019 Nederlandse taal en literatuur Engelse taal en literatuur Franse taal en literatuur Wiskunde A Wiskunde B Wiskunde D Rekenen Biologie Natuurkunde Scheikunde Aardrijkskunde Economie Profielwerkstuk-Handelingsdeel

Nadere informatie

Geschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren

Geschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren Geschiedenis kwartet jagers en boeren jagers en boeren jagers en boeren Reusachtige stenen die door mensen op elkaar gelegd zijn. Zo maakten ze een begraafplaats. * Hunebedden * Drenthe * Trechterbekers

Nadere informatie

Citizen science Waterkwaliteit en de aansluiting bij het onderwijs. Reina Kuiper - SME Advies

Citizen science Waterkwaliteit en de aansluiting bij het onderwijs. Reina Kuiper - SME Advies Citizen science Waterkwaliteit en de aansluiting bij het onderwijs Reina Kuiper - SME Advies Inhoud Onderwijsontwikkeling Relevante vakken Kerndoelen Begrippen en concepten Waarde voor het onderwijs Onderwijsontwikkeling

Nadere informatie

Jong in Brabant docentenhandleiding

Jong in Brabant docentenhandleiding in Brabant Jong in Brabant docentenhandleiding In deze docentenhandleiding vindt u informatie over het project Jong in Brabant en over de lessuggesties die ontwikkeld zijn bij dit project. Het lesmateriaal

Nadere informatie

METHODEN EN THEMA S (1/6)

METHODEN EN THEMA S (1/6) METHODEN EN THEMA S (1/6) DAVINCI Onderbouw DaVinci Lente Onderbouw 35 Januari DaVinci Zomer Onderbouw 35 Januari DaVinci Herfst Onderbouw 35 Januari DaVinci Winter Onderbouw 35 Januari Middenbouw DaVinci

Nadere informatie

Leerlijn Oriëntatie op Tijd VSO

Leerlijn Oriëntatie op Tijd VSO Leerlijn Oriëntatie op Tijd VSO Kerndoel 19: De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen, zoals aanwezig in ons cultureel erfgoed, en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling

Nadere informatie

Kerndoelen onderbouw voortgezet onderwijs (op basis van artikel 11b WVO)

Kerndoelen onderbouw voortgezet onderwijs (op basis van artikel 11b WVO) Kerndoelen onderbouw voortgezet onderwijs (op basis van artikel 11b WVO) Onderdeel A: Nederlands De eerste tien kerndoelen zijn vooral gericht op de communicatieve functie van de Nederlandse taal en kennen

Nadere informatie

Aansluitmogelijkheden van projecten bij methodes Natuuronderwijs en Kerndoelen 2006

Aansluitmogelijkheden van projecten bij methodes Natuuronderwijs en Kerndoelen 2006 Aansluitmogelijkheden van projecten bij methodes Natuuronderwijs en Kerndoelen 2006 Onderstaande projecten (2006) zijn bekeken op hun relatie met de nieuwe kerndoelen (2006) en aansluitmogelijkheden bij

Nadere informatie

LEVENDE OCEANEN DOCENTENHANDLEIDING

LEVENDE OCEANEN DOCENTENHANDLEIDING LEVENDE OCEANEN DOCENTENHANDLEIDING Leuk dat je aan de slag gaat met het lesmateriaal van Greenpeace! Leerlingen verwerven inzicht in de oceaanproblematiek en ontdekken wat ze hier zelf aan kunnen doen.

Nadere informatie

Historisch café. Verhaal van Ede. 16 april 2014

Historisch café. Verhaal van Ede.  16 april 2014 Historisch café 16 april 2014 Verhaal van Ede www.mijngelderland.nl/ede PROGRAMMA 14.00 uur: Welkom Peter van Beek 14.05 uur: Verhaal van Ede Inke Camphens 14.25 uur: Airborne Gerard Gijsbertsen 14.50

Nadere informatie

MARNE COLLEGE PTA 4 HAVO 2016/2017 COHORT

MARNE COLLEGE PTA 4 HAVO 2016/2017 COHORT MARNE COLLEGE PTA 2016/2017 COHORT 2016-2018 Vak Aardrijkskunde Biologie CKV Duitse taal en literatuur Economie Engelse Taal & Letterkunde Filosofie Franse taal en literatuur Geschiedenis Informatica Kunst

Nadere informatie

Mentor Datum Groep Aantal lln. Helma Goudsmits a 32

Mentor Datum Groep Aantal lln. Helma Goudsmits a 32 Lesvoorbereidingsformulier Fontys Hogeschool Kind en Educatie, Pabo Eindhoven Bron: Didactisch model van Gelder Student(e) Klas Stageschool Plaats Dilia Couwenberg P14EhvADT t Startblok Eindhoven Vak-

Nadere informatie

Gebruikswijzer. De Techniek Coach. Waarom techniek?

Gebruikswijzer. De Techniek Coach. Waarom techniek? De Techniek Coach Gebruikswijzer Waarom techniek? Techniek is overal! Van de broek die je draagt tot een computergame, alles is gemaakt met behulp van techniek. Techniek brengt ons in de diepste zeeën,

Nadere informatie

Visie op wereldoriëntatie. Chaam, 7 november 2014 Auteur: Patricia Jansen Bs. de Driesprong, Chaam. Bs. de Driesprong, Chaam sept.

Visie op wereldoriëntatie. Chaam, 7 november 2014 Auteur: Patricia Jansen Bs. de Driesprong, Chaam. Bs. de Driesprong, Chaam sept. Visie op wereldoriëntatie Chaam, 7 november 2014 Auteur: Patricia Jansen Bs. de Driesprong, Chaam Bs. de Driesprong, Chaam sept. 14 1 Bs. de Driesprong, Chaam sept. 14 2 Voorwoord Het vak wereldoriëntatie

Nadere informatie

De vijftig vensters en de kenmerkende aspecten van de tien tijdvakken van de commissie De Rooy

De vijftig vensters en de kenmerkende aspecten van de tien tijdvakken van de commissie De Rooy De vijftig vensters en de kenmerkende aspecten van de tien tijdvakken van de commissie De Rooy In blauw: de tijdvakken en de kenmerkende aspecten (alleen uitgewerkt voor het en ). In oranje: de canonvensters,

Nadere informatie

INHOUD. Inleiding en inhoudelijke toelichting 3. Doelgroep en doelen 4. Opzet van de thematische lesmodule 6. Differentiatie in de klas 9

INHOUD. Inleiding en inhoudelijke toelichting 3. Doelgroep en doelen 4. Opzet van de thematische lesmodule 6. Differentiatie in de klas 9 DOCENTENHANDLEIDING Deze handleiding maakt onderdeel uit van de lesmodule De waterwereld tussen Ooijen en Wanssum en hoort bij www.waterwereldooijenwanssum.nl Het lesmateriaal is geschikt voor groep 5

Nadere informatie

Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 7

Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 7 Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 7 Hierbij treft u een toelichting aan bij de beelden die in de tijdbalk van Argus Clou Geschiedenis groep 7 zijn opgenomen. Inhoud Thema 1 Boze

Nadere informatie

HIERIN VINDT U DE OPBOUW VAN HET PROGRAMMA EN DE GANG VAN ZAKEN IN DE PRAKTIJK

HIERIN VINDT U DE OPBOUW VAN HET PROGRAMMA EN DE GANG VAN ZAKEN IN DE PRAKTIJK COMPLETE DOCENTENINFORMATIE: HIERIN VINDT U DE OPBOUW VAN HET PROGRAMMA EN DE GANG VAN ZAKEN IN DE PRAKTIJK DE TIJDSWINKEL VOOR GROEP 3-4 HET LEVEN VAN MENSEN IN VERSCHILLENDE TIJDSPERIODEN AAN DE HAND

Nadere informatie

Handleiding bij de cd-rom Terug in de Tijd behorende bij een bezoek aan de Menkemaborg en het gebruik van de junior-audiotour

Handleiding bij de cd-rom Terug in de Tijd behorende bij een bezoek aan de Menkemaborg en het gebruik van de junior-audiotour Handleiding bij de cd-rom Terug in de Tijd behorende bij een bezoek aan de Menkemaborg en het gebruik van de junior-audiotour 1.1 Algemeen De cd-rom is te gebruiken in de klas ter verdieping van het bezoek

Nadere informatie

Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 5

Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 5 Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 5 Hierbij treft u een toelichting aan bij de beelden die in de tijdbalk van Argus Clou Geschiedenis groep 5 zijn opgenomen. Inhoud Thema 1 Stenen

Nadere informatie

Programma van Toetsing in de Onderbouw Schooljaar VWO 2. Gemeentelijke Schoter Scholengemeenschap, Het Schoter

Programma van Toetsing in de Onderbouw Schooljaar VWO 2. Gemeentelijke Schoter Scholengemeenschap, Het Schoter Programma van Toetsing in de Onderbouw Schooljaar 2017-2018 VWO 2 Gemeentelijke Schoter Scholengemeenschap, Het Schoter Vak: Nederlands R1 PW leesvaardigheid RT1 2 101 R1 SO nog nader te bepalen 1 102

Nadere informatie

HANDLEIDING DOCENTEN. Welkom bij de Volvo Ocean Race, de grootste en spectaculairste zeilwedstrijd om de wereld.

HANDLEIDING DOCENTEN. Welkom bij de Volvo Ocean Race, de grootste en spectaculairste zeilwedstrijd om de wereld. 1 HANDLEIDING DOCENTEN Welkom bij de Volvo Ocean Race, de grootste en spectaculairste zeilwedstrijd om de wereld. Voor u ligt de handleiding met daarin beschreven op welke wijze de lessen zijn ingericht

Nadere informatie

Programma van Toetsing in de Onderbouw Schooljaar BRUGKLAS MAVO. Gemeentelijke Schoter Scholengemeenschap, Het Schoter

Programma van Toetsing in de Onderbouw Schooljaar BRUGKLAS MAVO. Gemeentelijke Schoter Scholengemeenschap, Het Schoter Programma van Toetsing in de Onderbouw Schooljaar 2017-2018 BRUGKLAS MAVO Gemeentelijke Schoter Scholengemeenschap, Het Schoter Vak: Nederlands R1 SO Basisvaardigheden 1 1 101 R1 PW Basisvaardigheden 2

Nadere informatie

VOORSTEL HERZIENE KERNDOELEN BASISONDERWIJS

VOORSTEL HERZIENE KERNDOELEN BASISONDERWIJS VOORSTEL HERZIENE KERNDOELEN BASISONDERWIJS Inhoud Preambule 3 Nederlands 4 Engels 7 Friese taal 8 Rekenen/wiskunde 10 Oriëntatie op jezelf en de wereld 12 Kunstzinnige oriëntatie 15 Bewegingsonderwijs

Nadere informatie

Kleine onderzoekers in de zandbak van een aardwetenschapper

Kleine onderzoekers in de zandbak van een aardwetenschapper Faculty of Geosciences River and delta morphodynamics Kleine onderzoekers in de zandbak van een aardwetenschapper Maarten G. Kleinhans www.geo.uu.nl/fg/mkleinhans Dit verhaal rivieren en delta s op Aarde

Nadere informatie

INHOUD DE TIJDSWINKEL. groep 3-4 HOE MENSEN IN VERSCHILLENDE TIJDEN LEVEN

INHOUD DE TIJDSWINKEL. groep 3-4 HOE MENSEN IN VERSCHILLENDE TIJDEN LEVEN ERFGOEDEDUCATIE Het zinvol beleven van het erfgoed is een centraal begrip in de didactiek voor erfgoededucatie. Het werken met het erfgoed wordt gestuurd door het stellen van betekenisvolle vragen. De

Nadere informatie

Tijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie. Kenmerkende aspecten. Begrippen

Tijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie. Kenmerkende aspecten. Begrippen Tijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie 1. De levenswijze van jager-verzamelaars. 2. Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen. 3. Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen.

Nadere informatie

Programma van Toetsing in de Onderbouw Schooljaar Gemeentelijke Schoter Scholengemeenschap, Het Schoter

Programma van Toetsing in de Onderbouw Schooljaar Gemeentelijke Schoter Scholengemeenschap, Het Schoter Programma van Toetsing in de Onderbouw Schooljaar 2017-2018 HAVO 2 Gemeentelijke Schoter Scholengemeenschap, Het Schoter Methode Nieuw Nederlands (5 e editie) Lesuren per week 3 Vak: Nederlands Bij schriftelijk

Nadere informatie

HAVO / aardrijkskunde

HAVO / aardrijkskunde HAVO 18- / aardrijkskunde Leerjaar 4 1 Tc TT SE411 A vaardigheden en E leefomgeving Wateroverlast. SO tijdens de les. Paragraaf 4.1 t/m 4.3. Schriftelijk 25 Cijfer1- Geen 2 1 Tc TT SE412 A vaardigheden

Nadere informatie